Dochodzenie roszczeń regresowych przez zakład ubezpieczeń : zagadnienia wybrane

Wojciech Marek

Dochodzenie roszczeń regresowych

przez zakład ubezpieczeń :

zagadnienia wybrane

Palestra 22/9(249), 9-26

WOJCIECH MAREK

Dochodzenie roszczeń regresowych

przez zakład ubezpieczeń

(zagadnienia wybrane)

P rz e d sta w ie n ie c a ło k sz tałtu p ro b le m a ty k i procesow ej tzw. reg resu ubezpieczenio­ wego n ie je s t w ra m a c h niniejszego a rty k u łu m ożliw e an i celowe, chociaż z p ew ­ nością z a słu g u je o n a na bard ziej całościow e opracow ania. Ze w zględu je d n a k na b rak w naszej d o k try n ie w ypow iedzi na te n te m a t1 w a rto zasygnalizow ać choćby n ie k tó re ty lk o , m ogące pow stać w p rak ty c e w ątpliw ości, k tó ry ch rozw iązania n a ­ leży oczekiw ać je d y n ie ze stro n y orzecznictw a sądow ego i arb itrażo w eg o oraz n au k i p raw a procesow ego. W arto ta k że pośw ięcić nieco uw agi pew nym kw estio m z za­ k resu p ra w a m a teria ln eg o , po m ijan y m najczęściej w opraco w an iach dotyczących reg resu ubezpieczeniow ego, a m ający m isto tn e znaczenie dla p ra k ty k i (np. k w estia p rzedaw nienia).

N iezbędne w y d a je się na w stę p ie tych ro zw ażań p rzypom nienie n iektórych, u g ru n ­ tow anych ju ż w naszej lite ra tu rz e u sta le ń dotyczących c h a ra k te ru p raw nego i prze­ słanek re g re s u ubezpieczeniow ego. U stalenia te siłą rzeczy m uszą przesądzać o przy jęciu o k reślo n y ch ro zw iązań procesow ych.

1. R oszczenie z a k ła d u ubezpieczeń, o k reśla n e ja k o reg res „ty p o w y ” (art. 828 k.c., a rt. 300 k.m.), w y stę p u jąc e w e w szystkich gospodarczych ubezpieczeniach m a­ ją tk o w y ch (dobrow olnych i obow iązkow ych), sk iero w an e do sp raw cy szkody b ę ­ dącego osobą trz e c ią w obec sto su n k u ubezpieczenia i sp ro w ad zające się do żądania

i W y ją tk iem je st za in te r e so w a n ie d o k try n y n ie k tó r y m i p ro ceso w y m i a sp ek ta m i roszczenia re g r e so w e g o PZU p rzeciw k o k ie r o w c y pojazdu m ech a n iczn eg o , u b ezp ieczo n eg o w zak resie k o m u n ik a c y jn e g o u b ezp ieczen ia OC. Zob. w te j k w e s tii np. T. E r e c i ń s k i : R o szczen ie reg re so w e z a k ła d u u b ezp ieczeń do sp ra w cy sz k o d y w ram ach o b o w ią zk o w y ch u b ezp ieczeń k o m u n ik a c y jn y c h , „W iad om ości U b ez p ie c z e n io w e ” (p o w o ły w a n e d a lej ja k o WU) 1975, n r 7, s. 26—29.

10 W o j c i e c h M a r e k N r 9 (249) z w ro tu w ypłaconego odszkodow ania ubezpieczeniow ego, je s t w y n ik ie m u staw ow ego w stą p ie n ia zakładu ubezpieczeń w p ra w a ubezpieczającego (w u b ezpieczeniu OC — ubezpieczonego). J e s t ono ty m sam ym roszczeniem , ja k ie m iałb y u b ezp ieczający (ubezpieczony), gdyby zakład ubezpieczeń nie n a p ra w ił szkody; w u b ezpieczeniach m ien ia je s t to roszczenie odszkodow aw cze ex delicto lub e x contractu, a w u b e z ­ p ieczeniach OC — regresow e roszczenie rozliczeniow e m iędzy w spóło d p o w ied zial­ nym i za szkodę (najczęściej Z art. 441 § 2 lub § 3 k.c.).2 3

2. Tzw . regres „szczególny”, skiero w an y przeciw ko ubezpieczonem u w zak resie OC i w y stę p u ją c y obecnie jed y n ie: w ubezpieczeniu k o m u n ik a c y jn y m — do u b e z ­ pieczonego kierow cy oraz w rolniczym ubezpieczeniu OC — do ro ln ik a lu b członka jego rodziny, je st roszczeniem sam oistnym , o p arty m n a szczególnych p rzep isach rozp o rząd zeń R ady M inistrów reg u lu jący c h obow iązkow e ubezpieczenia OC.8 R osz­ czenie to nie je st w ynikiem w stą p ien ia zak ład u ubezpieczeń w p ra w a poszkodow a­ nego.4

3. N ie został dotychczas w y jaśn io n y w d o k try n ie c h a ra k te r p ra w n y roszczenia PZU przeciw ko posiadaczow i zależnem u p ojazdu sam ochodow ego w zw rot w y ­ płaconego poszkodow anem u odszkodow ania, gdy posiadacz ta k i k ie ro w a ł pojazdem w ch w ili w y p ad k u .5 W ydaje się, że roszczenie to nie pow inno być tra k to w a n e ja k o je d en z rodzajów reg resu szczególnego, tzn. skierow anego do ubezpieczonego w z a ­ k re sie OC.6 K ieru jący ch pojazdem w chw ili w y p ad k u posiadaczy zależnych tru d n o uznać — w św ietle przepisów ro zporządzenia RM z dn ia 22.VIII.1975 r. — za ub ez­ pieczonych w zak resie OC, skoro PZU zobow iązany je s t do n a p ra w ie n ia jed y n ie szkód poniesionych przez osoby zn a jd u ją c e się w chw ili w y p a d k u poza pojazdem i w k a ż d y m p r z y p a d k u m a obow iązek dochodzenia od p o siadacza zależ­ nego z w ro tu całego w ypłaconego odszkodow ania. W ypłata przez P Z U odszkodo­ w an ia nie pow inna być w tych w a ru n k a c h tra k to w a n a ja k o w y k o n an ie św iadczenia ze sto su n k u ubezpieczenia, lecz ja k o w y k o n an ie obow iązku ta k ieg o św iadczenia, zn ajd u jąceg o w p raw d zie p o d staw ę w p rze p isac h rozporządzenia, lecz n ie zw iąza­ nego z tre śc ią p raw nego sto su n k u ubezpieczenia. M ożna zasadnie tw ie rd z ić, że rola PZU zbliża się w ty m p rz y p a d k u do roli sp e łn ia n ej przez F u n d u sz G w a ra n c y jn y łub in sty tu c je do niego zbliżone w tych k ra ja c h , w k tó ry ch system ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch nie zap ew n ia pełnego p o k ry cia szkód zw iązanych z w y p ad k a m i dro g o w y m i.7 R egres do posiadacza zależnego należy w tych w a ru n k a c h ujm ow ać w

2 Z n a jn o w sz y c h op racow ań zob. zw łaszcza T. S a n g o w s k i : R egres u b ezp ieczen io w y , W arszaw a 1977 (w yd. PWE na z le c e n ie PZU ), s. 28—48 oraz w . M a r e k : R oszczen ie r e ­ g r e so w e u b e z p ie c z y c ie la w sy ste m ie o d p o w ied zia ln o ści od szk o d o w a w czej w ed łu g praw a poi sk ieg o , „ S tu d ia Iu rid lca UW ” , tom III, W arszaw a 1975, s. 169—180.

3 P a ra g ra t 19 ust. 1 pkt 1—3 rozp orząd zenia RM z dnia 28.X I.1974 r. w sp ra w ie o b o w ią zk o ­ w y c h u b ezp ie c z e ń k o m u n ik a c y jn y c h w b rzm ien iu n ad an ym przez rozp orząd zenie RM z dnia 22.V III.1975 r. (Dc. U. Nr 30, poz. 160) i § 19 ust. 1 rozp orząd zenia RM z d nia 25.V II.1975 r. w sp ra w ie o b o w ią zk o w y ch u b ezp ieczeń ro ln ik ó w od n ie sz c z ę śliw y c h w y p a d k ó w i o d p o w ied zia l­ n ości c y w iln e j (Dz. U. Nr 28, poz. 145).

4 Zob. np. W. W a r k a ł l o : Z bieg ro szczeń , reg re s i su b rogacja w p o lsk ich u b ezp ie­ c zen ia ch g osp od arczych i sp o łec zn y ch , WU 1974, nr 3, s. 1—9 oraz T. S a n g o w s k i : S zczeg ó ln a postać reg resu w u b ezp ieczen ia ch od o d p o w ied zia ln o ści c y w iln e j, „ S tu d ia U bez­ p ie c z e n io w e ” , tom III, W arszaw a-P ozn ań 1975, s. 227—253.

5 P a r a g r a f 19 ust. 1 pkt 4 rozp orząd zenia RM z dnia 28.X I.1974 r ., Dz. U. z 1975 r. Nr 30, poz. 160.

8 B liż e j n ie p recyzu je sw eg o , ja k się w y d a je o d m ie n n eg o , p ogląd u w tej k w e s tii T. S a n ­ g o w s k i : R egres (...), op. cit„ s. 152—187.

N r . 9 (249) D ochodzenie roszczeń regresow ych p rzez zakl. ubezp. 11

k a te g o ria c h w stą p ie n ia w p ra w a zaspokojonego w ierzyciela (subrogacja, cessio oi legis), tr a k tu ją c przepis §• 19 ust. 1 p k t 4 ro zporządzenia jako przepis szczególny w ro zu m ien iu a rt. 518 § 1 p k t 4 k.c. R oszczenie reg reso w e PZU , ja k k o lw ie k je s t w ty m p rz y p a d k u w y n ik ie m w stą p ie n ia zak ład u w p ra w a poszkodow anego, to je d n a k fa k ty c zn ie m a niew iele w spólnego z tym , co zw ykło się rozum ieć przez pojęcie „re g re su ubezpieczeniow ego”. Jego celem nie je st bow iem uzyskanie p rzez zakład ubezpieczeń zw rotu w ypłaconego św iadczenia, będącego przedm iotem istn iejąceg o sto s u n k u ubezpieczenia, lecz o dzyskanie od odpow iedzialnego za szkodę tego, co zo­ stało św iadczone przez zakład poszkodow anem u w w y k o n an iu ustaw ow ego ob o w iąz­ k u św iadczenia, m im o że sto s u n e k ubezpieczenia nie istniał.

II. D ochodzenie reg resu „typow ego”

Je d n y m z w ażniejszych problem ów , k tó re się pojaw iły w p rak ty c e n a tle stoso­ w a n ia tzw. „typow ego” reg resu ubezpieczeniow ego, je st określenie w łaściw ej drogi p o stę p o w an ia , a w ięc u stalen ie, czy dochodzenie reg resu m a n astąp ić n a drodze sądow ej, w postęp o w an iu a rb itra żo w y m czy też w innym postęp o w an iu pozasądo­ w ym (np. a d m in istra cy jn y m ). Ź ródłem w ątpliw ości w ty m zak resie je s t d o k o n u ją ca się, w sk u te k w stą p ie n ia zakładu ubezpieczeń w p ra w a poszkodow anego, zm iana p odm iotow a w sto su n k u zobow iązaniow ym m iędzy sp raw cą szkody a poszkodow a­ nym . Może bow iem być tak , że:

1. dla roszczenia odszkodow aw czego ubezpieczającego będącego osobą fizy c zn ą p rze­ ciw ko sp ra w c y szkody, k tó ry należy do k ręg u podm iotów a rb itra żo w y ch , w łaści­ w a je s t droga sądow a i w ów czas w stą p ien ie do tego sto su n k u z a k ła d u u b ez p ie­ czeń, będącego, ja k o p rzed sięb io rstw o państw ow e, podm iotem arb itra ż o w y m , ro ­ dzi w ątpliw ość, czy dochodzenie re g re su m a n astąp ić w postęp o w an iu sądow ym , czy a rb itra ż o w y m (to sarno w ubezpieczeniu OC, jeżeli w spółdłużnicy solid arn i ubezpieczonego są podm iotam i arb itra żo w y m i, ale on sam do nich n ie należy); 2. dla roszczenia, k tó re przechodzi ex lege n a zakład ubezpieczeń, w łaściw a je st

d roga innego niż a rb itra żo w e p o stęp o w an ia pozasądow ego, k tó re w m y śl odpo­ w ied n ich przepisów je st o b lig a to ry jn e i całkow icie lub czasowo (tzn. do czasu zakończenia tego postępow ania) w yłącza drogę sądow ą i a rb itra żo w ą, i w ów czas p o w sta je w ątpliw ość, czy p ostępow anie to je st o b lig a to ry jn e ta k ż e dla zakładu ubezpieczeń.

O bie zasygnalizow ane w ątpliw ości d a ją się sprow adzić do w spólnego p y ta n ia, czy dochodzenie reg resu przez zak ład ubezpieczeń pow inno n astąp ić w p ostępo­

w aniu w łaściw ym ze w zględu n a cechy podm iotow e pozw anego (np. w p o stę p o w a­ niu a rb itra żo w y m , je śli należy on do podm iotów arbitrażow ych), czy w p o stę p o w a­ niu, k tó re byłoby w łaściw e dla roszczenia przejęteg o przez zakład u bezpieczeń, gdy­ b y w y stęp o w ał z nim sa m p ie rw o tn ie u p raw n io n y , a w ięc gdyby się n ie dokonała

su b ro g ac ja ubezpieczeniow a. Mimo ta k sform ułow anego p roblem u ogólnego, w spól- 7

7 W sy s te m a c h , w k tó r y ch istn ie je przym u s u b ezp ieczen ia OC w zw iązk u z ru ch em p o­ ja zd ó w sa m o ch o d o w y ch , zadaniem F unduszu G w a ra n cy jn eg o je st u z u p ełn ien ie sy s te m u u b ez­ p ieczen ia o b o w ią zk o w eg o w te d y , g d y u b ezp ieczen ie to zaw od zi (np. p osiadacz p o ja z d u , m im o ż e p o w in ie n , n ie za w a rł u m o w y u b ezp ieczen ia ). Zob. w tej k w e stii A. W ą s i e w i c z : F ud u sz G w a ra n cy jn y i in n e in sty tu c je zb liżon e do n ie g o w sw y ch z a d a n ia c h , RPEiS 1968, nr 2, s. 49.

12 W o j c i e c h M a r e k N r 9 (249) nego d la obu przedstaw ionych w yżej zagadnień szczegółowych, celow e w ydaje się rozłączne ich om ów ienie ze w zględu n a isto tn e cechy szczególne p o stęp o w an ia arbitrażow ego, w y ró ż n ia jąc e je w śród innych p o stępow ań pozasądow ych.

Ad 1. R ozgraniczenie drogi p ostępow ania arb itrażo w eg o od p o stę p o w an ia są­ dow ego o p ie ra się p rzed e w szystkim n a k ry te riu m podm iotow ym , gdyż zaró w n o ko­ m isje a rb itra ż o w e ja k i sądy pow szechne w {w stępow aniu cyw ilnym ro zp o z n ają i ro z strz y g a ją sp raw y cyw ilne. O tym więc, czy sp raw a należy do a rb itrh ż u , czy do sądu, n ie decyduje jej c h a ra k te r (w obu p rzy p ad k ach cyw ilnopraw ny), lecz to, m ię­ dzy ja k im i podm iotam i sp ra w a się toczy.8 U zasadnione w ięc w y d aje się tw ie rd z e­ nie, iż p rze jście na zakład ubezpieczeń roszczenia ubezpieczającego (ubezpieczonego), nie będącego podm iotem arb itra żo w y m , do będącego ta k im podm iotem sp raw cy szkody pow o d u je, że w yłącznie w łaściw ym do dochodzenia tego roszczenia sta je się p o stę p o w an ie arb itra żo w e i że m am y w tym zak resie do czynienia z p rzy p ad k iem niedopuszczalności drogi sądow ej ze w szy stk im i k o n sek w en cjam i procesow ym i w y­ n ik a jąc y m i z tego fa k tu (np. konieczność o d rzucenia pozw u w każdym sta n ie sp ra­ w y — a rt. 199 § 1 p k t 1 i a rt. 202 k.p.c.).

W ątpliw ości m ogą je d n a k pow stać w co n ajm n ie j dw óch p rzy p a d k ach , a m ia­ nowicie:

a) gdy w stą p ien ie zak ład u ubezpieczeń w p ra w a ubezpieczającego d o k o n u je się ju ż po w ytoczeniu przez ubezpieczającego pow ództw a przeciw ko sp ra w c y szkody, a w ięc gdy w ty m w łaśn ie m om encie zakład ubezpieczeń dok o n u je w y p ła ty od­ szkodow ania ubezpieczeniow ego,9

b) gdy po stro n ie zobow iązanej do n a p ra w ie n ia szkody m am y do cz ynienia z w ie­ lością podm iotów , przy czym tylko n ie k tó re z nich należą do k ręg u podm iotów arbitrażow ych.

W ydaje się, że w sy tu a cji w sk azan ej w p u n k cie a) n iezbędne je st rozw ażenie m ożliw ości zastosow ania p rzepisu a rt. 192 p k t 3 k.p.c., w k tó ry m ustaw o d aw ca przew idział k o m p eten cję sąd u do rozpoznaw ania sp raw y toczącej się m iędzy pod­ m iotem podleg ający m a podm iotem nie podlegającym a rb itra ż o w i gospodarczem u, jeżeli w to k u tej sp raw y (od chw ili doręczenia pozwu) n a stą p i zbycie rzeczy lub p ra w a o b ję ty ch sporem i za zgodą stro n w m iejsce podm iotu, nie podlegającego arb itra żo w i, ja k o zbyw cy w stą p i inny podm iot arb itra ż o w y ja k o nabyw ca. Tym in ­ nym podm iotem a rb itra żo w y m może być w łaśn ie zakład ubezpieczeń, k tó ry n a­ byw a w ierzytelność w ystęp u jąceg o ja k o pow ód w procesie ubezpieczającego, n ie będącego podm iotem arb itra żo w y m . P rzep is art. 192 p k t 3 k.p.c. m ów i w p ra w d zie ogólnie o „zbyciu rzeczy lub p ra w a ”, je d n ak ż e w m yśl zgodnego sta n o w isk a d o k try ­ ny i orzecznictw a należy przy jąć, że chodzi tu nie tylko o zbycie b ęd ą ce n astęp ­ stw em czynności p raw n ej dokonanej przez stro n ę w to k u procesu, ale także o

8 Tak n p. M. T y c z k a : A rbitraż i p o stęp o w a n ie a rb itrażow e, W arszaw a 1970, s. 1J1. 9 W ydaje się , że zag a d n ien ie to m a p ra k ty c zn e zn a czen ie w y łą c z n ie w u b ezp ieczen iu m ie­ n ia , a to ze w zg lęd u na to , iż w u b ezp ieczen iu OC zak ład u b ezp ieczeń w y p ła c a poszk od o­ w a n em u o d szk o d o w a n ie na p o d sta w ie u g o d y lub p ra w o m o cn eg o orzeczen ia są d o w e g o , za­ p ad łego p rzeciw k o ub ezp ieczon em u w p rocesie z p ow ód ztw a p o szk od ow an ego (zob. np. § 14 ust. 1 OWU OC, za tw ierd zo n y ch d ecy zją M inistra F in a n só w nr BP. EM U (361/61 z 20.11.1962 r.). W tej sy tu a c ji w p ra k ty c e n ie zd arzy się, a b y u b ep ieczo n y w y p ła c ił p o szk o d o w a n em u odszko­ d o w a n ie i n a b y ł p rzeciw k o sw o im d łu żn ikom solid arn ym (n ie u b ezp ieczo n y m w z a k r e sie OC> roszczen ia r eg re so w e, przy czym m ó g łb y ich d och od zić w p ro cesie, w tr a k c ie k tó r e g o m ia ły ­ b y o n e p rzejść na zak ład u b ezp ieczeń w sk u tek d o k on anej przez ten zakad w y p ła ty od­ szkod ow an ia.

N r 9 (249) Dochodzenie roszczeń regresow ych przez zahl, ubezp. 13

w szelkie p rz y p a d k i p rze jścia w łasności lu b innego p raw a, a w ięc ta k że w sk u te k innych zd a rzeń p ra w n y c h lub z m ocy u sta w y .10 Nie pow inno chyba budzić w ą tp li­ w ości, że m ieści się tu ta k że p rzy p a d ek ustaw ow ego w stą p ie n ia w p raw a zasp o k o ­ jonego w ie rz y c ie la (art. 828 § 1 w zw ią zk u z a rt. 518 § 1 p k t 4 k.c.). D ostrzegając m ożliw ość sto so w a n ia w o m aw ianej sy tu a c ji przep isu a rt. 192 p k t 3 k.p.c., p o m ijam oczyw iście w ty m m iejscu w ątpliw ości in te rp re ta c y jn e z przepisem tym zw iązane, p o ja w ia ją c e się w orzecznictw ie i d o k try n ie p ostępow ania cyw ilnego.11

A n alizu ją c sy tu a c ję w sk az an ą w p u n k cie b), w y d aje się uzasadnione tw ie rd z en ie , że je d y n ie p rz e p is art. 72 § 2 k.p.c. m ógłby stan o w ić e w e n tu a ln ą p odstaw ę ro zp o z n a­ nia sp ra w y w p o stę p o w an iu sądow ym , m im o iż n ie k tó rzy pozw ani są — podobnie ja k w y stę p u ją c y po stro n ie pow odow ej zakład ubezpieczeń — p odm iotam i a rb i­ trażow ym i. P rz e p is te n u za le żn ia dopuszczalność drogi sądow ej w ta k ie j sy tu a c ji od okoliczności, że „przeciw ko k ilk u osobom sp raw a może toczyć się tylko łą cz n ie”, a w ięc od istn ie n ia po stro n ie pozw anej w spółuczestnictw a koniecznego, łączącego podm ioty po tej stro n ie w y stęp u jące. B rak ta k ie j w ięzi stw ierd zo n y przez sąd pow o­ duje o d rzu c en ie pozw u z pow odu niedopuszczalności drogi sądow ej.12 W d o k try n ie n ie budzi n a d to w ątpliw ości, że p rze p isy a rt. 194— 1.98 k.p.c., reg u lu jące podm iotow e p rz e k szta łc en ia procesu, nie m a ją zastosow ania w tedy, gdy zm ian a stro n pow odo­ w ałab y zm ian ę c h a ra k te ru sp raw y z sądow ej na p o d leg ającą arb itra żo w i g o sp o d a r­ czem u; je d y n y m w y ją tk ie m od tej zasad y je st w łaśn ie p rzy p a d ek w spółuczestnictw a koniecznego p odm iotów a rb itra żo w y ch i sądow ych po stro n ie pozw anej (art. 72 § 2 k.p.c.).13

P ow szechnie p rz y jm u je się w d o k try n ie , że źródeł w sp ółuczestnictw a k o nieczne­ go szukać n ależy albo w istocie spornego sto su n k u praw nego, albo w p rze p isie u sta w y .14 Ze w zględu n a b ra k dla in te resu ją ce j nas sy tu a cji w y raźn y ch p rzepisów w p ro w a d za jąc y ch w spółuczestnictw o konieczne, należy rozw ażyć, czy p o d sta w ą t a ­ kiego w sp ó łu c ze stn ic tw a nie je st isto ta sto su n k u p raw nego w procesie reg reso w y m z .p o w ó d z tw a za k ła d u ubezpieczeń. Z a p odstaw ę ro zw ażań w ty m zak resie p rz y j­ m uję tw ie rd z e n ie M. Ję d rz e je w sk ie j, iż „w spółuczestnictw o konieczne w y stę p u je w ra m a c h ty c h sto su n k ó w p raw n y ch , w k tó ry ch w ięź m iędzy podm iotam i je s t tak silna, że is tn ie je w y p ły w a ją c a z isto ty tych stosunków konieczność jed n o liteg o i rów noczesnego ro zstrz y g n ięc ia w obec w szy stk ich jego podm iotów , a b rak je s t p rz e ­ pisu, k tó ry w ta k ic h sy tu a cjach d aw a łb y u p raw n ie n ie do sam odzielnego d ziała n ia poszczególnym p odm iotom ”.15

S p ra w a w y d a je się p ro sta w w y p ad k u re g re su zak ład u ubezpieczeń do osób w spółodpow iedzialnych za szkodę w ubezpieczonym m ieniu. O dpow iedzialność tych osób m a n ajcz ęśc iej c h a ra k te r solidarny. Do isto ty solidarności b iern ej należy m.in. to, że w ierz y cie l m oże dochodzić sw ych roszczeń od w szystkich w spółdłużników , od n iek tó ry ch z n ich lub od jednego; w y b ó r w tym za k resie pozostaw iony je s t do jego decyzji. J e s t w ięc oczyw iste, że isto ta sto su n k u praw nego łączącego w ie rz y ­

ło B. D o b r z a ń s k i , M. L i s i e w s k i , Z. R e s i c h , W. S i e d l e c k i : K od ek s p o stęp o w a n ia c y w iln e g o — K om en tarz, W arszaw a 1975, w y d . II, tom I, s. 345—346.

u Zob. jw . p rzy p is 10, s. 345—347 oraz w sk a z a n e tam orzec zn ic tw o i literatu rę. M2 Zob. orz. SN z d nia 30.X.1969 r. II CR 254/69, OSNCP 1970, nr 9, poz. 151.

13 Zob. B. D o b r z a ń s k i , M. L i s i e w s k i , Z. R e s i c h , W. S i e d l e c k i : op. c it., s. 351; M. T y c z k a : A rbitraż (...), op. c it., s. 122; W. K o ł a k o w s k i : D roga sądow a i w ła śc iw o ść sądu przy p o d m io to w y ch p rzek szta łce n ia ch p rocesu c y w iln e g o , NP 1969, nr 5, s. 701—709.

14 M. J ę d r z e j e w s k a : W sp ó łu cze stn ic tw o p ro ceso w e — Istota, zak res, rod zaje, W arszaw a 1975, s. 146.

14 ' W o j c i e c h M a r e k _{N r 9 (249)}

cielą ze w spó łd łu żn ik am i so lid arn y m i nie m oże w sk azy w ać na istn ie n ie po stro n ie w spółdłużników procesow ego w sp ó łu czestn ictw a koniecznego.

M niej oczyw ista w y d aje się in te re su ją c a nas k w estia w w y p ad k u re g re su zak ład u ubezpieczeń do w spółodpow iedzialnych za szkodę —■ w ra z z ubezpieczonym w za­ k re sie OC — w spółdłużników solidarnych, k tó rzy n ie są objęci tym ubezpieczeniem . R egres zakładu ubezpieczeń nie je s t tu bow iem w sw ej istocie roszczeniem odszko­ dow aw czym przeciw ko odpow iedzialnym so lid arn ie sp raw co m szkody, lecz rozli­ czeniow ym roszczeniem reg reso w y m tego ze w spółdłużników so lid arn y ch , k tó ry szkodę n ap ra w ił, do pozostałych, o dpow iadających w obec niego pro rata parte (najczęściej na pod staw ie a rt. 441 § 2 lu b § 3 k.c.).

W ydaje się je d n ak , że ta k że w ta k iej sy tu a cji tru d n o się d o p a try w a ć w ięzi w spółuczestnictw a koniecznego po stro n ie pozw anej, choć n ie w ą tp liw ie u dział w szystkich p o ten cjaln y ch pozw anych je s t w ta k im procesie reg reso w y m ze w szech m iar pożądany, skoro sąd m a najczęściej orzekać o w ysokości re g re su w sto su n k u do każdego z nich „zależnie od okoliczności, a zw łaszcza od w in y danej osoby oraz od stopnia, w ja k im przyczyniła się do p o w sta n ia szkody” (art. 441 § 2 k.c.). N ależy je d n a k , m oim zdaniem , przy jąć, że dochodzenie w ta k im p rz y p a d k u przez zakład ubezpieczeń roszczeń regresow ych przeciw ko podm iotow i arb itra ż o w e m u może n a stą p ić w yłącznie w postęp o w an iu arb itra żo w y m . W celu u n ik n ię c ia sprzecz­ ności orzeczenia arb itrażo w eg o i orzeczenia sądow ego (np. w k w e stii oceny sto p n ia przy czy n ien ia się podm iotów odpow iedzialnych regresow o) celow e w y d a je się ko­ rz y sta n ie przez k om isję a rb itra ż o w ą z m ożliw ości zaw ieszenia p o stę p o w an ia , jeżeli toczy się ju ż p ostępow anie regresow e p rzed sądem (§ 44 ust. 1 p k t 1 rozp o rząd zen ia RM z d n ia 21.XI.1975 r. w sp raw ie p o stę p o w an ia arb itra ż o w e g o 16), oraz przez sąd, jeżeli toczy się ju ż ta k ie p o stęp o w an ie p rze d k o m isją a rb itra ż o w ą (art. 177 § 1 p k t 1 k.p.c.). W obu ty c h p rzy p a d k ach zaw ieszenie p o stę p o w an ia je s t fa k u lta ty w n e , lecz ja k słusznie w sk az u je M. T yczka, pow inno ono „ je d n a k n astąp ić, gd y b y sam o­ dzielne rozstrzygnięcie (...) m iało spow odow ać szkody dla osób z a in te re so w an y c h lu b doprow adzić do zam ieszania, podkopującego pew ność o b ro tu i pow agę w y ­ m ia ru spraw iedliw ości” 17. N ato m iast praw om ocne orzeczenie sąd u nie stw a rz a oczy­ w iście w om aw ianej sy tu a c ji pow agi rzeczy osądzonej dla ko m isji a rb itra żo w ej i vice versa, a to przede w szystkim dlatego, że nie zachodzi w obu p o stępow aniach tożsam ość stro n (w postępow aniu sądow ym : zak ład ubezpieczeń p rzeciw ko podm io­ tom n iearb itrażo w y m , a w postępow aniu arb itra żo w y m : zakład ubezpieczeń p rz e ­ ciwko podm iotom arbitrażow ym ).

Ad 2. S y tu a c ja założona w pu n k cie 2 była p rzedm iotem orzeczenia G K A z dnia 25.VI.1973 r. BO-4845/73.18 S ta n fak ty c zn y sp raw y oraz z a w a rte w orzeczeniu roz­ strzy g n ięcie zasłu g u ją na przypom nienie. W najogó ln iejszy ch z a ry sac h s ta n fa k ty c z ­ ny m ożna p rzed staw ić n astęp u jąco :

— w sk u te k p o d topienia g ru n tó w ro ln y ch ich w łaściciele doznali s tr a t w ziem io­ płodach, k tó re o bjęte były obow iązkow ym ubezpieczeniem ziem iopłodów od g ra ­ dobicia i pow odzi,

— podtopienie g ru n tó w spow odow ane było bu d o w ą sto p n ia w odnego przez Z arząd In w e sty c ji, k tó ry d ziałał n a p o d sta w ie pozw olenia w o dnopraw nego, uzyskanego od o rg a n u a d m in istra c ji w odnej,

— P Z U w ypłacił poszkodow anym ro lnikom odszkodow ania z ty tu łu obow iązkow ego ubezpieczenia ziem iopłodów, w stę p u ją c w ich p ra w a w zględem o d p ow iedzialne­ go za szkodę Z arządu Inw esty cji.

18 D z .~ U ~ N r 39, poz. 209.

17 M. T y c z k a : A rbitraż (...), op. c it., s. 130.

N r 9 (249) Dochodzenie roszczeń regresow ych przez zakł. ubezp. 15

W te j sy tu a c ji PZU w y stą p ił n a drogę p o stę p o w an ia arbitrażow ego p rzeciw ko in w esto ro w i budow y, tj. Z arządow i In w esty cji, o zw rot w ypłaconego ro ln ik o m od­ szkodow ania. Z arząd zen iem P re ze sa OKA w niosek PZU został odrzucony, a G K A za tw ie rd z iła zask arżo n e przez P Z U zarządzenie. Obie in sta n c je p rzyjęły, że zachodzi n iedopuszczalność drogi p o stę p o w an ia arbitrażow ego, poniew aż pow odow y PZU nie w y k o rz y sta ł obow iązującego try b u dochodzenia roszczenia w p o stę p o w an iu przed o rg a n a m i a d m in istra c ji w o d n ej. Od orzeczenia G K A złożył re w iz ję n ad z w y ­ cz a jn ą M in iste r F inansów . Z espół R ew izyjny G K A rew izję tę oddalił, w sk az u ją c m.in., że „stosow nie do tre śc i a rt. 13 p ra w a w odnego w e w szy stk ich sp ra w a c h o w y ­ nag ro d zen ie szkody w yrządzonej w w y n ik u d ziała n ia n a p odstaw ie pozw olenia w odn o p raw n eg o o rz e k a ją o rg a n y a d m in istra c ji w odnej, a d roga p o stę p o w an ia a r ­ b itrażo w eg o s ta je się dopuszczalna dopiero w ów czas, gdy decyzja a d m in istra c y jn a n ie za d o w ala stro n y za in te re so w an e j (art. 144 ust. 2 p ra w a w odnego)” i p rz y jm u ją c d alej, że „ z a k ła d ubezpieczeń, dochodząc zw ro tu w ypłaconego odszkodow ania, obo­ w iąz an y je s t w yczerp ać drogę a d m in istra c y jn ą , zastrzeżoną przep isam i p ra w a w od­ nego d la d o chodzenia o dszkodow ania przez poszkodow anego od sp raw cy szkody ’, co je s t k o n se k w e n c ją fa k tu , iż „w n a stę p stw ie w y p ła ty odszkodow ania z obow iąz­ kow ego ubezpieczenia ziem iopłodów od grad o b icia i pow odzi osobie p o szk o d o w a­ nej n a sk u te k podto p ien ia g ru n tó w , spow odow anego b udow ą sto p n ia w odnego, za­ kład ubezpieczeń w stę p u je w p ra w a p rzy słu g u jąc e poszkodow anem u w stosunku do osoby odpow ied zialn ej za szk o d ę”.

W ydaje się, że pogląd G K A za słu g u je na a p ro b a tę ,19 20 a tezę z a w a rtą w om ów io­ nym orzeczeniu m ożna sfo rm u ło w ać b ard z iej u n iw e rsa ln ie i pow iedzieć, że zaw sze w tedy, gdy p rze p isy u za le ż n ia ją m ożność dochodzenia przez poszkodow anego jego roszczeń odszkodow aw czych przeciw k o sp raw cy szkody w drodze sądow ej lu b a r ­ b itra żo w ej od uprzed n ieg o w y cz e rp a n ia drogi innego postępow ania, w ty m z w ła ­ szcza p o stę p o w a n ia przed o rg an a m i a d m in istra c ji p aństw ow ej oraz tzw . p o stę p o ­ w an ia re k la m ac y jn e g o , rów nież i zak ład ubezpieczeń, po w stą p ien iu w p ra w a posz­ kodow anego (ubezpieczającego) w sk u te k za p ła ty odszkodow ania ubezpieczeniow ego, obow iązany je s t w yczerpać drogę tego postępow ania. W cześniejsze dochodzenie r e ­ g resu ubezpieczeniow ego w p o stę p o w an iu sądow ym lu b a rb itra żo w y m je s t nied o ­ puszczalne. J e s t to tzw . czasow a niedopuszczalność drogi sądow ej (arb itraż o w e j), o d ró żn ian a od niedopuszczalności bezw zględnej (gdy d a n a sp ra w a nie m oże być w żad n y m ra z ie ro zp o zn an a przez sąd pow szechny lub ko m isję arb itra ż o w ą , ja k np. sp ra w a o n a p ra w ie n ie szkody górniczej) i niedopuszczalności w zględnej (gdy za in ­ te re so w an e m u p rzy słu g u je p raw o w yb o ru m iędzy drogą a d m in istra c y jn ą i sądow ą lub a rb itra ż o w ą , lecz w y bór d rogi a d m in istra c y jn e j zam yka drogę innego p o stę ­ pow ania).2»

W d o k try n ie w skazyw ano, że skoro czasow a niedopuszczalność drogi sądow ej, zw iązana z koniecznością w y cz e rp a n ia przez pow oda drogi po stęp o w an ia r e k la m a ­ cyjnego lu b a d m in istra cy jn e g o , u za sa d n ia z m ocy a rt. 199 § 1 p k t 1 i a r t. 369 p k t 1 k.p.c. o d rzu c en ie pozw u i je s t przy czy n ą niew ażności postępow ania, a w św ietle przepisów w p ro w a d z a ją c y c h p ostępow anie re k la m a c y jn e lub p rze d w łaściw y m i o r­

19 in n e g o zd a n ia w y d a je s ię b y ć S. G ross, k tó r y su g e r u je , że m ożna b ron ić o d m ie n n e g o p ogląd u, iż p r z e jśc ie z m o c y art. 828 § 1 k.c. roszczeń u b ezp iecza ją ceg o na za k ła d u b e z p ie ­ czeń stw a rza s y tu a c ję , w k tó r e j n o w y w ie r z y c ie l w ła d n y je st n ie ty lk o żądać zw ro tu w y p ła c o ­ n y ch przez sie b ie o d szk o d o w a ń , lecz ró w n ież d och od zić p rzy słu g u ją cy ch m u z te g o ty tu łu ro szczeń w d rod ze do te g o w ła ś c iw e j, ja k w d an ym w y p a d k u — w drodze p o stęp o w a n ia a rb itra żo w eg o (S. G r o s s : P r z e d a w n ie n ie i r eg re s w sp raw ach u b ezp ieczeń g o sp o d a r c z y c h w ś w ie tle o r z e c z n ic tw a są d o w e g o , P U G 1975, nr 8—9, s. 256).

20 Zob. n p. w. B r o n i e w i c z : P rob lem p rzesła n ek p ro ceso w y ch w p r o c e sie c y w il­ n y m i p o stę p o w a n iu a rb itra żo w y m , „ Z e szy ty N a u k o w e U Ł ” , se ria I, s. 58.

16 W o j c i e c h M a r e k N r 9 (249) ganam i a d m in istra c ji p ań stw o w ej rozw iązanie k w estii znaczenia ty c h p o stę p o w ań m usi być ta k ie sam o z p u n k tu w idzenia p ostępow ania sądow ego i arb itra żo w eg o , to ta k ż e w p o stęp o w an iu arb itra ż o w y m czasow a niedopuszczalność drogi tego po­ stę p o w an ia m usi p row adzić do o d rzucenia w nio sk u (§ 20 p k t 1 cyt. rozp o rząd zen ia RM z d n ia 21.XI.1975 r .) .11 W św ie tle ty c h stw ierd zeń p ostaw iona w yżej teza, że czasow a niedopuszczalność drogi sądow ej lu b arb itra żo w ej, spow odow ana koniecz­ nością dochodzenia określonych roszczeń w postęp o w an iu rek la m a c y jn y m lu b przed o rg an a m i a d m in istra c ji p ań stw o w ej, dotyczy ta k ż e roszczenia regresow ego zak ład u ubezpieczeń, nie w y d a je się budzić zastrzeżeń. Inne rozw iązanie om aw ian ej k w estii pow odow ałoby niczym nie uzasad n io n e u p rzy w ile jo w an ie za k ła d u ubezpieczeń w sto su n k u do innych podm iotów , w ty m także jed n o stek gospodarki uspołecznionej z p rze d sięb io rstw a m i pań stw o w y m i n a czele.

W ścisłym zw iązku z p rzed staw io n y m w yżej problem em w yb o ru w łaściw ej drogi dochodzenia reg resu ubezpieczeniow ego pozostaje k w estia p rze d aw n ien ia tego rosz­ czenia. Z c h a ra k te ru p raw nego i p rzesłan ek tzw. „typow ego” reg re su ubezpiecze­ niowego, a zw łaszcza z fa k tu , że je s t to to sam o roszczenie, ja k ie m ia ł u b ez p ie­ czający (w ubezpieczeniu m ienia) lu b ubezpieczony (w ubezpieczeniu OC) do sp ra w ­ cy (w spółspraw cy) szkody, w ynika, że:

1) w ubezpieczeniu m ien ia p rze d aw n ia się ono w te rm in ie w łaściw ym dla roszcze­ n ia odszkodow aw czego ubezpieczającego przeciw ko spraw cy szkody, a w ięc np. z u pływ em 3 lub 10-letniego te rm in u p rze d aw n ien ia z a rt. 442 k.c., jeżeli w g rę w chodziła odpow iedzialność deliktow a spraw cy szkody;

2) w ubezpieczeniu OC roszczenie regresow e zak ład u ubezpieczeń do n ie u b ez p ie­ czonego w spółspraw cy szkody objętej ubezpieczeniem p rze d aw n ia się, ja k o de facto sam oistne rozliczeniow e roszczenie regresow e m iędzy w spó łd łu żn ik am i solid arn y m i, z u pływ em ogólnych te rm in ó w p rze d aw n ien ia z a rt. 118 k.c., p rzy czym bieg te rm in u p rze d aw n ien ia rozpoczyna się z chw ilą zap łaty przez zakład ubezpieczeń odszkodow ania n a rzecz poszkodowanego.

T akie ujęcie k w estii p rze d aw n ien ia reg resu ubezpieczeniow ego nie w y sta rc za je d n a k w tedy, gdy w sk u te k su brogacji ubezpieczeniow ej w m iejsce u b ez p ie cz ają­ cego (ubezpieczonego) nie będącego podm iotem a rb itra żo w y m w chodzi zak ład u b ez­ pieczeń, a zobow iązanym do zw rotu w ypłaconego przez te n zakład odszkodow ania je st ta k ż e podm iot a rb itra żo w y , a w ięc gdy w łaściw a do dochodzenia roszczenia regresow ego sta je się droga postępow ania arbitrażow ego. W ątpliw ości p o w sta ją w zw iązku z treśc ią przepisów art. 117 § 2 zd. 1 i a rt. 118 zd. 1 k.c., z k tó ry c h w y ­ nika, że w stosunkach m iędzy jed n o stk am i gospodarki uspołecznionej, k tó re p o d ­ le g ają p ań stw o w em u arb itra żo w i gospodarczem u, te rm in p rze d aw n ien ia w ynosi jeden ro k (chyba że dla roszczeń danego ro d za ju przepisy szczególne p rz e w id u ją krótszy lu b dłuższy te rm in p rzedaw nienia), a roszczenie p rzed aw n io n e w ygasa.

Z agad n ien ie to było p rzedm iotem rozw ażań K olegium A rb itra ż u w u ch w a le EO III-1/73 z dnia 26.IV.1973 r.21 22 P oniew aż rozstrzygnięcie za w a rte w tej u chw ale uw ażam za tra fn e , ograniczam się jedynie do skrótow ego przytoczenia jej n a jis to t­ niejszych frag m en tó w . N ależy więc p rzed e w szystkim rozróżnić tu dw ie sy tu a c je : a) gdy odpow iedzialna za szkodę je s t j.g.u. podlegająca pań stw o w em u arb itra ż o w i

gospodarczem u, a p rzedm iotem p rzejścia na zakład ubezpieczeń je s t w ym ag aln e już roszczenie, do dochodzenia którego w m om encie jego p rze jścia ubezp ieczają-21 Z a g a d n ien ie to zo sta ło o m ó w io n e przez J. J a n k o w s k i e g o : P o stę p o w a n ie r e ­ k la m a c y jn e a d op u szczaln ość d rogi są d o w ej i d rogi a rb itra żo w ej, N P 1971, ru 7—8, s. 1106—1115. Zob. zw łaszcza w y w o d y autora na s. 1111—1115 oraz w sk azan ą tam b o g a tą lite ­ ratu rę p rzed m iotu i o rzec zn ic tw o arbitrażow e.

N r 9 (249) Dochodzenie roszczeń regresow ych p rzez zakl. ubezp. 17

cy m ia ł p rze d sobą jeszcze te rm in dłuższy niż ro k (albow iem w sto su n k u : osoba trz e c ia — ubezpieczający, ze w zględu n a osobę tego ostatniego, m ogą m ieć za sto ­ sow anie te rm in y p rz e d a w n ie n ia z a rt. 118 zd. 2 bądź a rt. 442 k.c.), to w ów czas ro szczen ie za k ła d u ubezpieczeń p rze d aw n ia się i w ygasa z up ły w em jednego ro k u od d a ty za p ła ty przez zakład ubezpieczeń odszkodow ania;

b) in aczej n a to m ia st niż w p k t a) p rze d staw ia się k w estia p rze d aw n ien ia w s y tu ­ acji, gdy w sk u te k z a p ła ty odszkodow ania przez zakład ubezpieczeń przechodzi nań o b ie k ty w n ie istn iejące, ale jeszcze niew ym agalne roszczenie ubezpieczającego (ubezpieczonego) przeciw ko odpow iedzialnem u za szkodę podm iotow i a rb itra ż o ­ w em u, co m oże się zdarzyć p rzede w szystkim w tedy, gdy odpow iada on za szko­ dę z ty tu łu czynu niedozw olonego, ale jednocześnie do m om entu do k o n an ia się su b ro g a c ji ubezpieczeniow ej nie je st zn an a u b ezpieczającem u osoba sp raw cy (art. 442 zd. 1 k.c.). W p rzy p a d k u ta k im w sto su n k u m iędzy zakładem ubezpieczeń a ty m podm iotem a rb itra żo w y m w m iejsce 3 -letniego te rm in u p rz e d a w n ie n ia z a r t. 442 k.c. w chodzi te rm in jednego ro k u , biegnący od d aty pow zięcia przez z a k ła d ubezpieczeń — ju ż po zapłacie odszkodow ania ubezpieczeniow ego — w ia ­ dom ości o osobie p odm iotu arb itra żo w eg o odpow iedzialnego za szkodę. D zieje się ta k dlatego, że w m om encie d o konania się su b ro g acji ubezpieczeniow ej nie ro z ­ począł się jeszcze bieg p rze d aw n ien ia roszczenia nabyw anego przez zakład ubezpieczeń.

Do w yw odów G K A w a rto jeszcze dodać, że w sk az an e w yżej zasady p rze d aw n ien ia re g re su za k ła d u ubezpieczeń do p odm iotu a rb itra żo w eg o z n a jd ą pełne zastosow anie ta k ż e w w y jątk o w y c h w yp ad k ach dochodzenia tego roszczenia w drodze sądow ej, co, ja k w sk azałem w yżej, je st m ożliw e jed y n ie w w a ru n k a c h zakreślo n y ch przez p rze p is art. 192 p k t 3 k.p.c.

K o lejn e zagadnienie, k tó re m oże rodzić pew n e w ątpliw ości w p ra k ty c e , w iąże się z tą częścią p rze p isu a rt. 828 § 1 k.c., w k tó re j ustaw o d aw ca p o stanow ił, że jeżeli za k ła d ubezpieczeń p o k ry ł tylk o część szkody, to „u b ezpieczającem u p rz y ­ słu g u je co do pozostałej części p ie rw sz eń stw o zasp o k o jen ia p rzed roszczeniem z a k ła ­ du ubezp ieczeń ”. W ątpliw ości m ogą dotyczyć o k reślen ia procesow ej fo rm y r e a li­ zacji ta k ustalonego p ierw szeń stw a, opartego n a zasadzie, że w ierzyciel, k tó ry p rz y jm u je częściow e św iadczenie, n ie zam ierza przez to pogorszyć sw ego sta n o ­ w isk a co do u zy sk an ia nie uiszczonej reszty (nem o subrogat contra se).2s W ydaje się n ie b udzić w ątpliw ości, że zastrzeżenie p ie rw sz eń stw a zaspokojenia w nie sp ła ­ conej części roszczenia ubezpieczającego m a p rzed e w szystkim (jeśli nie w yłącznie) znaczenie w postęp o w an iu egzekucyjnym , i to w zasadzie ty lk o o tyle, o ile dłuż­ n ik iem nie je st j.g.u.23 24 P ro b lem "nie istn ie je w ięc w łaściw ie w postęp o w an iu a r ­ b itrażo w y m .

J e ż e li z a k ła d ubezpieczeń w ytoczył ju ż 'pow ództw o reg reso w e przeciw ko sp ra w ­ cy szkody, a ubezpieczający obaw ia się niem ożności u zy sk an ia za spokojenia swego roszczenia uzu p ełn iająceg o po w yegzekw ow aniu należności regresow ej zakładu, p o ­ w in ie n złożyć w niosek o zabezpieczenie swego roszczenia (art. 730 § 1, a rt. 732 k.p.c.) przez sąd w drodze w ydania za rządzenia tym czasow ego. W ydając ta k ie z a ­ rzą d zen ie p rzed w ytoczeniem przez ubezpieczającego pow ództw a p rzeciw ko spraw cy szkody sąd w yznaczy term in , nie dłuższy niż d w a tygodnie, do w ytoczenia tego pow ództw a (art. 734 k.p.c.). O rgan egzekucyjny w p o stępow aniu eg zekucyjnym w szczętym na w niosek zak ład u ubezpieczeń przeciw ko sp raw cy szkody, po stw ie r­ dzeniu, że su m a u zy sk an a z egzekucji nie w y sta rc zy n a zaspokojenie P Z U i ubez­

23 z o b . W. C z a c h ó r s k i : P raw o zo b o w ią za ń w za ry sie, W arszaw a 1968, s. 397. 24 Z e w z g lę d u na z r e g u ły n iew ą tp liw ą w y p ła ca ln o ść ty c h Jednostek.

13 W o j c i e c h M a r e k _{N r 9 (249)}

p ieczająceg o (który b ąd ź d y sp o n u je ju ż ta k że ty tu łe m w y konaw czym , b ąd ź je d y ­ n ie ty m czasow ym zarządzeniem są d u o zabezpieczeniu), p o w in ie n sporządzić p lan p o d ziału te j sum y (art. 1023 § 2 k.p.c.). N ależność ubezpieczającego, k o rz y sta ją c a z u sta w o w e g o p ierw szeń stw a, podlega zaspokojeniu w p ie rw sz ej kolejn o ści, p rze d za sp o k o je n iem należności egzekw ow anej przez P Z U (art. 1025 § 1 p k t 6 i 7 k.p.c.). Je ż e li roszczenie ubezpieczającego je s t jed y n ie zabezpieczone, to należność u b ez­ p ieczająceg o pozostaw ia się w depozycie sądow ym do czasu u z y s k a n ia p rzez niego ty tu łu w ykonaw czego (art. 1032 § 1 k.p.c.). W ciągu 2 tygodni od d aty za w iad o m ie­ n ia go o sporządzeniu przez o rg an egzekucyjny p la n u p o d ziału sum y u zy sk an e j z e g z ek u c ji ubezpieczający m oże w nieść do tego o rg an u z a rz u ty p rze ciw k o planow i (art. 1027 §•§ 1 i 2 k.p.c.). O zarzu ta ch ro zstrzy g a sąd, n a k tó reg o p o sta n o w ien ie służy za ża le n ie (art. 1027 § 3, a rt. 1028 §§ 2 i 3 k.p.c.). Je że li o rg an eg z ek u c y jn y n ie sp o rząd ził w ogóle p la n u podziału, m im o że pow inien b y ł to zrobić, to u b ez­ p ie cz ają ce m u p rzy słu g u je sk a rg a n a czynności k o m o rn ik a (art. 767 § 1 k.p.c.) S k a rg a ta w chodzi w grę ta k że w raz ie istn ie n ia inn y ch u chybień fo rm a ln y c h ze stro n y k o m o rn ik a . Nie w y d aje się n ato m ia st, aby ubezpieczający m ógł w opisan y ch w yżej, a w ię c w pew nym sensie typow ych w a ru n k a c h k o rzy stać z m ożliw ości w ytoczenia pow ó d ztw a o zw olnienie od egzekucji.25

N iezależn ie od sposobu rea liz a c ji zasady p ie rw sz eń stw a roszczeń ubezpieczającego m oże p o w sta ć p y ta n ie, czy w raz ie częściowego tylk o p o k ry cia szkody przez z a ­ k ła d ubezpieczeń m oże ubezpieczający — a jeżeli ta k , to w ja k im c h a ra k te rz e — w ziąć u d z ia ł w procesie reg reso w y m z pow ództw a PZU przeciw k o sp raw cy szkody. W y d a je się, że n ie je d n o k ro tn ie celow y m oże się okazać u d ział w sp ra w ie u b ez p ie­ czającego ja k o in te rw e n ie n ta ubocznego po stro n ie PZU ; in te re s p ra w n y u b ez p ie­ czającego, ja k o p rz e sła n k a ta k ie j in te rw e n cji, je s t dość oczyw isty, skoro w proce­ sie ty m m a być u sta lo n a odpow iedzialność odszkodow aw cza sp ra w c y szkody.26 Z a ­ g a d n ie n ie to nie w y stę p u je w postęp o w an iu arb itra żo w y m ze w zględu n a specyficz­ n e u ję c ie w tym postęp o w an iu in sty tu c ji w spółuczestnictw a. W spółuczestnikiem n a p ra w a c h stro n y (z w łasn ej w oli lu b w sk u te k w ezw ania p rzez p rez esa kom isji a rb itra ż o w e j) może być każdy po d m io t arb itra żo w y , k tó reg o szeroko ro zu m ian y ch p r a w dotyczy w y n ik sporu (inaczej — k to m a in te re s p raw n y ), w szczególności w te ­ dy, gdy p odm iot te n m a sw e w łasn e roszczenie (o rzecz lu b p raw o), o p a rte na tej sa m e j p o d sta w ie fa k ty c zn e j.27

P o z a om ów ionym i w yżej m ożna w skazać jeszcze szereg in n y ch , b a rd z ie j szcze­ gółow ych k w estii zw iązanych z dochodzeniem „typow ego” re g re su ubezpieczenio­ w ego w p o stęp o w an iu sądow ym i arb itra żo w y m . W ydaje się je d n a k , że w ystarczy w ty m m ie jsc u ogólnie stw ierdzić, iż w szelkie m ogące p o w stać w ątp liw o śc i p ow inny

25 W d o k try n ie n ie budzi w ą tp liw o śc i, że sk arga na czy n n o śc i k o m o r n ik a p rzy słu g u je w t e d y , g d y k om orn ik d o k o n u ją c c z y n n o śc i u c h y b ił p rzep isom p ro c e d u r a ln y m , p o w ó d ztw o za ś o z w o ln ie n ie od o g zek u cji d op u szcza ln e je st ty lk o w te d y , g d y praw a o s o b y tr z e c ie j z o sta ły n a r u sz o n e przez sk ier o w a n ie e g z e k u c ji do ok reślo n e j rzec zy lub p ra w a , a le zg o d n ie z p rze­ p isa m i p ro ced u ra ln y m i, n a to m ia st o so b ie tej n ie p rzysługu ją in n e śr o d k i p r a w n e do och ron y j e j in te r e s u praw n ego. Zob. np. F. Z e d l e r : P o w ó d z tw o o z w o ln ie n ie od eg zek u cji, W arszaw a 1973, s. 43.

26 „ In te r e s p ra w n y ” ja k o p rzesłan ka d op u szcza ln o ści in te r w e n c ji u b o c z n e j u jm o w a n y jest w d o k tr y n ie d ość szerok o, p rzy jm u je się b o w iem , że w y s tę p u je o n w t y c h w s z y stk ic h w y ­ p a d k a ch , w k tó r y c h ro z str z y g n ię c ie sp oru m oże w y w r z e ć ja k ie k o lw ie k s k u tk i w sfe r z e praw ­ n e j in te r w e n ie n ta . Zob. w tej k w e s tii T. R o w i ń s k i : In teres p r a w n y w p r o c e sie c y ­ w iln y m i p ostęp o w a n iu n ie p r o c e so w y m , W arszaw a 1971, s. 117—118. Zob. ta k ż e J . K l i m ­ k ó w i c z: In terw en cja u b oczn a w e d łu g k o d ek su p o stęp o w a n ia c y w iln e g o , W arszawa 1972, s. 71—72.

27 Z ob. Z. G e n e r o w i c z : W sp ó łu cze stn ic tw o w p o stęp o w a n iu a r b itr a ż o w y m i są d o ­ w y m p o stę p o w a n iu c y w iln y m , N P 1968, nr 5, s. 782—792.

N r 9 (249) D ochodzenie roszczeń regresow ych p rzez zakł. ubezp. 19

być ro zstrz y g an e n a pod staw ie założenia, że roszczenie reg reso w e zak ład u u b e z p ie ­ czeń je s t w sw ej isto cie tym sam ym roszczeniem , ja k ie m ia ł ubezpieczający (ubez­ pieczony) do osoby odpow iedzialnej (w spółodpow iedzialnej) cyw ilnie za szkodę,' i że pozycja p ra w n a te j osoby w procesie reg reso w y m nie pow in n a być gorsza od te j, w ja k ie j b y ła b y ona, b ędąc pozw ana bezpośrednio przez poszkodow anego (u b ez­ pieczającego, ubezpieczonego). T akie p ostaw ienie sp raw y przesądza np. k w e s tię sposobu o b ro n y pozw anego p rzed pow ództw em za k ła d u ubezpieczeń. Obok bow iem za rz u tó w dotyczących tre śc i sto su n k u ubezpieczenia (np. niew ażność um ow y u b e z ­ pieczenia, w y łąc ze n ie przez stro n y tej um ow y p rze jścia roszczeń ubezp ieczająceg o n a zakład ubezpieczeń) i zarzu tó w p rzy słu g u jący ch m u osobiście przeciw ko z a k ła ­ dow i ubezpieczeń (np. n ad u ż y cie p ra w a podm iotow ego przez za k ła d ) p ozw any m o ­ że ta k że podnosić za rz u ty ze sto su n k u p raw n eg o łączącego go z ubezpieczającym (np. p rz e d a w n ie n ie roszczenia odszkodow aw czego, k tó re przeszło n a zak ład u b e z ­ p ieczeń; f a k t częściowego lu b całkow itego n a p ra w ie n ia przez siebie szkody, p r z y ­ czynienie się ubezpieczającego do p o w sta n ia szkody).

C iek a w y p rz y k ła d z a rz u tu procesowego, podniesionego przez pozw anego w p ro c e ­ sie re g re so w y m z pow ództw a W ARTA S.A., p o d aje orzeczenie SN z dnia 18.V.1970 r. I CR 58/70.28 Z a rz u t te n sp ro w ad za ł się do tw ie rd z en ia , że zakład ubezpieczeń z a ­ w a rł um ow ę r e a s e k u ra c ji z re a se k u ra to re m zagranicznym i w sk u te k tego p o z b a ­ w iony je s t le g ity m a cji procesow ej do dochodzenia roszczenia regresow ego. W s p r a ­ wie te j klu czo w y m p roblem em było p y ta n ie, czy roszczenie regresow e p r z y s łu g u je w te j s y tu a c ji ubezpieczycielow i, czy też re a se k u ra to ro w i. Pow yższe ro zstrz y g n ięc ie SN (k tóry te zę om aw ianego orzeczenia sfo rm u ło w ał n astęp u jąco : „Z sam ego f a k tu zaw arcia um ow y ubezpieczenia lu b um ow y re a se k u ra c ji roszczenie odszkodow aw cze w zględem sp ra w c y szkody nie przechodzi n a in sty tu c ję u b ezpieczającą lu b r e a s e ­ k u ru ją c ą . Do takiego p rze jścia konieczny je st sp e cja ln y ty tu ł, a ty tu łem ty m m o że być um ow a bądź przepis p raw a, ja k np. a rt. 300 k.m . lu b a rt. 828 § 1 k.c.”) z o s ta ła w d o k try n ie zaakceptow ane m .in. przez W. W a rk ałłę i J. Ł opuskiego.29 Z a s a d n i­ czym a rg u m e n te m za tezą, że sam f a k t zaw arcia przez z a k ła d ubezpieczeń u m o w y re a s e k u ra c ji z zag ran iczn y m re a se k u ra to re m nie p o w oduje p rze jścia n a r e a s e k u r a ­ to ra roszczeń regresow ych ubezpieczyciela, a ty m sam ym nie pozbaw ia tego o s ta t­ niego le g ity m a cji do dochodzenia tych roszczeń od spraw có w szkód, jest, z d a n ie m obu ty c h au to ró w , fa k t, że re a se k u ra c ja nie je s t ubezpieczeniem ani w asp ek c ie ekonom icznym , an i w aspekcie p raw n y m . Skoro zaś ta k , to nie m a ją do n ie j za­ sto so w an ia a n i p rze p isy re g u lu ją c e ubezpieczenia, an i zasady u k ształto w an e w p r a k ­ tyce działalności ubezpieczeniow ej, co w szczególności dotyczy legitym acji do w y ­ stą p ie n ia z roszczeniem reg reso w y m przeciw ko sp raw cy szkody objętej u b e z p ie ­ czeniem . W św ie tle przepisów u sta w o d aw stw a ubezpieczeniow ego w szy stk ich k r a ­ jów , a ta k ż e w ra m a c h pow szechnie stosow anej p ra k ty k i w sk a li św iato w ej je s t rzeczą ja s n ą , że um ow a re a se k u ra c ji nie s tw a rz a żadnych stosunków p ra w n y c h m iędzy ubezpieczonym (ubezpieczającym ) a re a se k u ra to re m .3» M ożna ponadto m ó w ić o istn ie n iu „ jed n o litej m iędzynarodow ej p ra k ty k i niedochodzenia roszczeń re g re s o ­ w ych w sto s u n k u do spraw có w szkody przez re a se k u ra to ró w .”* 81

28 O SNCP 1971, n r 5, poz. 86. O rzeczen ie to b y ło g ło so w a n e m .in. przez W. W a r k a ł ł ę : P ip 1971, n r 11, s. 155—161 oraz przez H. T r a m m e r a : P iP 1971, nr 11, s. 161—65.

2« W. W a r k a ł ł o : jw . w przyp. 28; J. Ł o p u s k i : P r z e jśc ie praw u b e z p ie c z y c ie la na re a s e k u r a to r a , P U G 1972, nr 7, s. 228—230.

so W. W a r k a ł ł o : jw . w przyp. 28, s. 158.

20 W o J c t e c h M a r e k N r 9 (249)

III. Dochodzenie zwrotu wypłaconego odszkodowania od posiadacza zależnego samochodu

W y d a je się, że roszczenie za k ła d u ubezpieczeń do posiadacza zależnego sam ochodu o zw ro t w ypłaconego poszkodow anem u odszkodow ania nie pow inno rodzić w p ra k ty c e w iększych w ątpliw ości procesow ych. Ze w zględu n a to, że — podobnie ja k „ty p o w y ” re g re s ubezpieczeniow y — je s t ono w ynikiem w stą p ien ia za k ła d u ubezpieczeń w p ra w a poszkodow anego,32 szereg u sta le ń z a w arty ch w yżej w p u n k cie I I za ch o w u je a k tu a ln o ść także w sto su n k u do tego roszczenia. O czywiście nie p o jaw ia się tu p ro b le m w y b o ru drogi p ostępow ania sądow ego, arbitrażow ego, p rze d o rg an am i a d ­ m in is tra c ji państw ow ej bądź rek lam acyjnego, gdyż reg res dotyczyć m oże w yłącznie p o sia d ac za zależnego k ieru jąceg o sam ochodem w chw ili w y p ad k u , a w ięc osoby fizycznej, żadne zaś przepisy nie p rz e w id u ją dla roszczeń odszkodow aw czych osób poszkodow anych w sk u te k w ypadków drogow ych, kiero w an y ch przeciw k o p o s ia d a ­ czom sam ochodów , k tó re szkodę w yrządziły, drogi p ostępow ania ad m in istra c y jn e g o lu b rek lam acy jn eg o . Je d y n ie w łaściw a je s t tu tylko droga sądow a.

W p ra k ty c e m ogłyby pow stać w ątpliw ości, czy przy dochodzeniu przez P Z U r e ­ g resu od posiadacza zależnego istn ie je w ogóle problem p ie rw sz e ń stw a zasp o k o je­ n ia ew e n tu aln y ch dalszych (tzn. nie objętych odpow iedzialnością PZU ) roszczeń odszkodow aw czych poszkodow anego. Ź ródłem tych w ątpliw ości m oże być przep is § 17 rozp o rząd zen ia RM z dnia 28.XI.1974 r.,33 k tó ry stanow i, że „z ak ład ubezpieczeń św iadczy w g ra n ic a c h . odpow iedzialności cyw ilnej posiadacza lu b kiero w cy po jazd u m ech an iczn eg o ”, z czego m ożna by w nioskow ać, że istn ie n ie ta k ic h nie zasp o k o jo ­ nych p rzez P ZU roszczeń odszkodow aw czych poszkodow anego je st w yłączone. N a ­ leży je d n a k zw rócić uw agę, że przepis §■ 18 rozporządzenia w ylicza pew ne ro d z a je szkód nie objętych odpow iedzialnością PZU, przy czym szkody ta k ie m ogą w y stę ­ pow ać po stro n ie jednego poszkodow anego łącznie ze szkodam i, za k tó re PZU od­ pow iada. P a m ię ta ją c o tym , że odpow iedzialność PZU za szkody w y n ik łe w czasie k ie ro w a n ia sam ochodem przez posiadacza zależnego istn ie je w zasad zie tylko w obec osób zn a jd u ją cy c h się poza pojazdem ,34 w skazać m ożna, ja k o nie o b ję te o dpow ie­ dzialn o ścią PZU, szkody „polegające n a u trac ie, zniszczeniu lu b uszkodzeniu g o ­ tów ki, b iż u terii, p ap ieró w w artościow ych, w szelkiego ro d z a ju d o k u m en tó w oraz zbiorów filatelistycznych, n um izm atycznych i in n y c h ” (§ 18 p k t 5 rozporządzenia). N a p y ta n ie , czy p rzy słu g u jąc e poszkodow anem u roszczenie przeciw k o posiadaczow i zależnem u sam ochodu o n ap ra w ie n ie ta k ie j szkody k o rzy sta z p ie rw sz e ń stw a z a ­ sp o k o je n ia przed roszczeniem PZU o zw ro t w ypłaconego odszkodow ania, należy, m oim zdaniem , udzielić odpow iedzi tw ierdzącej. M a teria ln o p ra w n ą p o d sta w ą t a ­ k iego p ie rw sz eń stw a je st przepis a rt. 518 §■ 3 k.c., k tó ry m a za sto so w a n ie w o m a­ w ia n e j sy tu a cji ze w zględu n a f a k t ustaw ow ego w stą p ien ia PZU w p ra w a zaspo­ kojonego (częściowo) poszkodow anego. Co do p rak ty c zn e j realizacji p rzysługującego poszkodow anem u pierw szeń stw a zaspokojenie jego roszczenia — w pełn i a k tu a ln e są u w ag i za w a rte w yżej w p u n k cie II.

P rz y ję c ie k o n stru k c ji w stą p ien ia PZU w p ra w a poszkodow anego rz u tu je także n a rozw iązanie k w estii p rze d aw n ien ia roszczenia PZU, ja k ie m a on do posiadacza

*2 P o sz k o d o w a n y n ie je s t jed n ak w ty m w y p a d k u stroną sto su n k u u b e z p ie c z e n ia , pod ob nie Jak n ie je s t stron ą teg o sto su n k u sa m p osiad acz za leżn y .

M D z. U. z 1974 r. Nr 46, poz. 274.

34 P a ra g ra f 5 ust. 2 p kt 3 rozp orząd zenia RM z dnia 28.XI.1974 r. w b rzm ien iu n a d a n y m p rzez p rzep is S 1 ust. 1 rozporządzenia RM z dnia 22.VUI.1975 r. (Dz. U. Nr 30, poz. 160).

N r 9 (249) D ochodzenie roszczeń regresow ych przez zakt. ubezp. 21

zależnego. N ie p ow inno budzić w ątpliw ości, że z n a jd ą tu zastosow anie te rm in y p rz e ­ d a w n ie n ia z a rt. 442 k.c., a bieg ich rozpoczyna się w m om entach w sk azan y ch w ty m p rzepisie, a n ie z chw ilą w yp łacen ia przez PZU odszkodow ania. N ależy je d n a k pam iętać, że w obec istn ie n ia odpow iedzialności P ZU także w pew nych p rz y p a d k ach w y rz ąd z en ia szkody przez n ie zid en ty fik o w an y p ojazd lu b nieznanego k iero w cę ( § 1 6 ust. 2 rozporządzenia), jeżeli poszkodow any nie zn a — do chw ili o trz y m a n ia odszkodow ania od PZU — osoby odpow iedzialnej za szkodę (zakładam y, że je st nią posiadacz zależny), 3 -letn i te rm in p rze d aw n ien ia z a rt. 442 § 1 k.c. zacznie biec w zględem ro szczenia PZU dopiero od chw ili, w k tó re j P ZU dow iedział się o osobie odpow iedzialnego za szkodę posiadacza zależnego.

IV. D ochodzenie re g re su od ubezpieczonego w zak resie OC kierow cy lu b ro ln ik a Tzw. „szczególny” reg res ubezpieczeniow y, sk ie ro w a n y do ubezpieczonego w z a ­ k re sie OC, a w ięc do stro n y sto su n k u ubezpieczenia, m oże rodzić, niezależnie od m a te ria ln o p ra w n y c h w ątpliw ości dotyczących jego k o n stru k c ji, ta k że pew ne sp ecy ­ ficzne w ątpliw ości procesow e. W ątpliw ości te są przed e w szystkim w y n ik iem tego, że p o stęp o w an ie cyw ilne z pow ództw a za k ła d u ubezpieczeń przeciw ko ubezpieczo­ n em u toczy się często po zakończeniu p raw om ocnym orzeczeniem procesu z pow ódz­ tw a poszkodow anego p rzeciw ko ubezpieczonem u (jako sp raw cy szkody) i zakładow i ubezpieczeń, w k tó ry m to procesie ubezpieczony i zak ład ubezpieczeń w y stę p u ją po stro n ie pozw anej w c h a ra k te rz e w spółuczestników koniecznych.55 Ź ródłem w ą tp li­ w ości w p rocesie reg reso w y m m oże być ta k że to, że często p rzeciw ko u bezpieczone­ m u (zw łaszcza kierow cy, rzad ziej rolnikow i) w cześniej zostaje zakończone p ra w o ­ m ocnym orzeczeniem p o stęp o w an ie k a rn e , jeżeli czyn w y rząd zający szkodę b y ł p rze stęp stw em w św ietle ustaw y k a rn e j.

W y jaśn ien ia w y m ag a ją w ięc dw ie kw estie:

a) czy sąd w p rocesie regresow ym z pow ództw a P ZU przeciw ko ubezpieczonem u je s t zw iązan y p raw om ocnym w yrokiem w y danym w sp ra w ie z pow ództw a p o ­ szkodow anego (zw łaszcza co do w ysokości szkody i odszkodow ania) oraz b) czy i w ja k im zak resie sąd w procesie regresow ym je st zw iązany u sta le n ia m i

orzeczenia w ydanego w p o stępow aniu k a rn y m przeciw ko ubezpieczonem u. Ad a. Z d an iem n ie k tó ry c h au to ró w w raz ie w y stą p ie n ia w procesie w sp ó łu czest­ n ic tw a koniecznego pow aga rzeczy osądzonej w ydanego orzeczenia rozciąga się nie tylko n a przeciw ne stro n y procesow e,' ale ta k że n a w spółuczestników k o n ie cz­ nych.88 G dyby tw ie rd z en ie to uznać za słuszne, to sąd w procesie reg reso w y m n ie p o trzeb o w ałb y zajm ow ać się k w estią w ysokości szkody i odszkodow ania, b yłby bo- 85 86 *

85 W sp ó łu cze stn ic tw o to o k reśla n e je st w d o k tr y n ie ja k o ,.w zg lęd n e w sp ó łu c z e stn ic tw o k o n ie c z n e ” (zob. w tej k w e s tii M. J ę d r z e j e w s k a : W sp ó łu cze stn ic tw o p ro ceso w e (...), op. c it., s. 186), a w o r z e c z n ic tw ie ja k o w s p ó łu c z e stn ic tw o k o n ie c z n e „ n ie p e łn e ” lub „ u ło m n e ” (zob. w tej k w e s tii u c h w a łę SN z dnia 7.V II.1971 r. III CZP 37/71, O SPiK A 1972, z. 6 poz. 101). Owa „ w z g lę d n o ść ” , „ n ie p e łn o ść ” czy „ u ło m n o ść” w sp o m n ia n eg o w sp ó łu cze stn ic tw a p olega na tym , że je st ono k o n ieczn e ty lk o w sto su n k u do zak ład u u b ezp ieczeń , a w ię c w ra zie p o z w a ­ nia o o d szk o d o w a n ie sa m eg o u b ezp ieczo n eg o (zob. w tej k w e s tii jed n ob rzm iące pod ty m w zg lęd em p rzep isy: § 20 ust. 3 rozp. RM z dnia 28.XI.1974 r. w sp ra w ie o b o w ią zk o w y ch u b e z ­ p ieczeń k o m u n ik a c y jn y c h oraz § 20 ust. 3 rozp. RM z dnia 25.V II.1975 r. w sp raw ie o b o w ią z ­ k o w y c h u b ezp ie c z e ń ro ln ik ó w od n iesz c z ę śliw y c h w y p a d k ó w i o d p o w ied zia ln o ści c y w iln e j). S z c z e g ó ln ie w n ik liw e j a n a lizy te g o w sp ó łu c z e stn ic tw a d o k o n a ł T. E r e c i ń s k i : P r o b le m y p r o c e so w e na tle doch od zen ia ro szczeń z ty tu łu o b o w ią zk o w y ch u b ezp ieczeń k o m u n ik a c y j­ n y c h , „ P a le str a ” 1971, nr 6, s. 29 i nast.

86 Tak zw ła szcza W. S i e d l e c k i : P o stę p o w a n ie c y w iln e w za r y sie , W arszaw a 1972,

22 W o j c i e c h M a r e k _{N r 9 (249)}

w iem w tym zak resie zw iązany u sta le n ia m i w yro k u zapadłego p rzeciw ko P Z U i ubezpieczonem u. Z poglądem ta k im polem izow ał T. E reciński w sk az u ją c, że tw ie r ­ dzen ie o res iudicata ta k ż e m iędzy w spółu czestn ik am i koniecznym i, w k aż d y m w y ­ p a d k u w y stąp ien ia w procesie w spółuczestnictw a koniecznego, je s t z b y t generalne. Z d an iem tego a u to ra pow aga rzeczy osądzonej p o w sta je m iędzy w sp ó łu czestn ik am i koniecznym i tylk o w tedy, gdy przed m io tem procesu je s t łączący ich sp o rn y sto ­ su n e k p raw n y . P on iew aż przedm iotem p rocesu odszkodow aw czego z pow ództw a poszkodow anego je st sto su n ek p raw n y łączący poszkodow anego ze w sp ó łu c ze stn ik a­ m i, a nie stosunek ubezpieczenia łączący w spółuczestników , przeto trz e b a uznać, że w yrok, k tó ry za p ad a w ta k im procesie, n ie k o rzy sta z pow agi rzeczy osądzonej w sto su n k u PZU — ubezpieczony.87 P ogląd te n w y d aje się uzasad n io n y , zw łaszcza że w procesie reg reso w y m sąd b ad a in n e okoliczności sp raw y niż w p rocesie od­ szkodow aw czym z pow ództw a poszkodow anego, co m oże ta k że rzu to w a ć n a in n ą p o staw ę ubezpieczonego w ty m procesie.38

A d b. Z agadnienie to m a p ra k ty c z n e znaczenie w procesie reg reso w y m przeciw ko kierow cy, k tó ry spow odow ał w y p ad ek drogow y, ja k o że w w iększości przy p ad k ó w , k iedy zrealizow ane są p rze słan k i re g re su u reg u lo w a n e w §■ 19 ust. 1 p k t 1—3 ro z ­ porządzenia RM z dnia 28.XI.1974 r.39 40 m am y do czynienia z p rze stę p stw e m lu b co n a jm n ie j w ykroczeniem .

W d o k try n ie nie budzi w ątpliw ości, że przepis a rt. 11 k.p.c., re g u lu ją c y w pływ w cześniej ukończonego p ostępow ania karn eg o n a p ostępow anie cyw ilne, dotyczy ty lk o p ostępow ania k arn e g o toczącego się p rze d sądem pow szechnym lu b szcze­ gólnym (w ojskow ym ). Bez znaczenia w ięc dla p o stęp o w an ia cyw ilnego są o rzecze­ n ia innych organów , w szczególności kolegiów do s p ra w w ykroczeń. P ogląd ten re p re z e n tu je ta k ż e orzecznictw o.49 W iększość au to ró w p rz y jm u je także, że tylko u sta le n ia praw om ocnego w y ro k u skazującego w iążą są d w p o stęp o w an iu cyw il­ n y m , n ato m ia st m ocy ta k ie j nie m a ją w y ro k i u n ie w in n ia ją c e o raz u m a rz a ją c e lub w aru n k o w o u m a rz ają ce p ostępow anie k a rn e . Za rów n o rzęd n e z w y ro k a m i sk a z u ­ ją cy m i należy n a to m ia st u znać w yroki, w k tó ry ch sąd zastosow ał śro d k i w ycho­ w aw cze w obec nieletniego.41 Z w iązanie sąd u cyw ilnego ogranicza się w zasadzie do u sta le n ia w p raw om ocnym w y ro k u k a rn y m , że pozw any popełnił przestępstw o, n a to m ia st n ie o b ejm u je u sta le n ia tego, czy p rze stęp stw o w yw ołało szkodę i w j a ­ k ie j w ysokości, chyba że fa k t w y rz ąd z en ia szkody o o k reślonej w ysokości należy do ustaw ow ych znam ion p rze stęp stw a.42 43 U sta le n ia w iążące sąd w p o stę p o w an iu cy­ w iln y m zam ieszczane są w zasadzie w se n ten c ji w y ro k u karnego, n ie w iążą zatem są d u u sta le n ia za w a rte w u z a sa d n ien iu takiego w y ro k u .48

P rz y jm u ją c pow yższe u sta le n ia w zak resie w y k ła d n i p rzepisu a rt. 11 k.p.c. m o żn a dojść do n a s tęp u jący c h w niosków , n asu w a ją cy ch się w zw iązku ze znacze­ n ie m tego p rze p isu w procesie regresow ym ż pow ództw a P ZU przeciw ko kierow cy. Po pierw sze, sąd cyw ilny nie je s t w ty m procesie zw iązany o k reślen iem w w y ro k u k a rn y m w ysokości szkody, a to ze w zględu n a to, że szkoda o o k reślonej w yso­ kości (np. pow yżej 100 tys. zł, tzw. m ien ie „znacznej w a rto śc i” — a rt. 120 § 9 k.k.) nie je s t ustaw ow ym znam ieniem żadnego z p rz e stę p stw drogow ych. W jednym

87 T. E r e c i ń s k i : R o szczen ie reg re so w e (...), op. c it., WU 1975, nr 7, s. 28. «8 Jw . w przyp. 37, s. 28.

39 Dz. U. z 1975 r. Nr 30, poz. 160.

40 Zob. np. orz. S N z d nia 25.III.1970 r. II PR 192/69, OSNCP 1971, nr 2, poz. 31. 41 Zob. p rzy k ła d o w o B. D o b r z a ń s k i , M. L i s i e w s k l , Z. R e s i c h , W. S i e d l e c k i : K od ek s (...), op. c it., tom I, s. 81 oraz w sk a z a n e tam o r zec zn ic tw o i litera tu rę.

42 Jw . w przyp. 41, s. 82. 43 Jw . w przyp. 41, s. 83.