"Bibliographie der deutschen Aristoteles - übersetzungen vom Beginn des Buchdrucks bis 1964", G. Rhode, Frankfurt a/M 1967 : [recenzja]

Recenzje

631

większości czytelników świetle u k a z u j e p o e t ę ogólnie uważanego za w y j ą t k o w o

t r u d n e g o do zrozumienia, a w o m a w i a n y m w i e r s z u dziwnie bliskiego n a s z e m u p o j

m o w a n i u świata. P o drugie — s t a n o w i c i e k a w y p r z y k ł a d w y m i a n y p o g l ą d ó w p o m i ę

-dzy h u m a n i s t a m i a p r z e d s t a w i c i e l a m i n a u k ścisłych na t e m a t i n t e r e s u j ą c y z a r ó w n o

jednych jak i d r u g i c h , a należący chyba po t r o c h u d o filozofii n a u k i , historii c y w i

-lizacji i socjologii. Wreszcie — uderza zupełnie specyficzna p o z b a w i o n a p r z y m u s u

i o f i c j a l n e j sztywności a t m o s f e r a owego s y m p o z j o n u , u p o d a b n i a j ą c a go do s w o b o d n e j

gawędy w gronie przyjaciół i k o r z y s t n i e o d b i j a j ą c a od większości znanych n a m

ze-b r a ń n a u k o w y c h . Wypowiedzi są ciekawe, wielu m ó w c ó w p o d a j e cenne, n i e z n a n e ,

a n a w e t i n t r y g u j ą c e i n f o r m a c j e . Szczególnie ożywiona d y s k u s j a dotyczy i n t e r p r e

tacji ostatnich s ł ó w p o e m a t u : „ P r z y j d z i e i tobie czas zwycięstwa, sztuko!", r o z u m i a

-nych b a r d z o rozmaicie. Bardzo c i e k a w e są zwłaszcza u w a g i na t e m a t a l u z j i

poli-tycznych, a k t u a l n y c h po u p a d k u p o w s t a n i a styczniowego, k t ó r e N o r w i d z a w a r ł w

t y m wierszu. Oczywiście, j a k z w y k l e na tego r o d z a j u zebraniach, poziom w y p o w i e

-dzi jest toardzo zróżnicowany. N i e k t ó r e z nich zresztą o d b i e g a j ą może n a w e t nazbyt

daleko od d y s k u t o w a n e g o t e m a t u . W a r t o też o d n o t o w a ć sporo rzeczowych i n f o r

m a c j i o m a ł o znanej, a b a r d z o i n t e r e s u j ą c e j postaci A r c h y t a s a z T a r e n t u . P r z y o k a

-zji można t u dorzucić uwagę, że w e d ł u g t r a d y c j i m i a ł on p o n a d t o b y ć w y n a l a z c ą

ś r u b y 1

(0 czym nie wspomniano w mawianym tomiku). Wydaje się też, że

roz-powszechniony p o g l ą d o r z e k o m y m s k o n s t r u o w a n i u przez A r c h y t a s a m e c h a n i c z n e g o

l a t a j ą c e g o gołębia jest o p a r t y na nieporozumieniu. N a j r o z s ą d n i e j byłoby p r z y j ą ć ,

że zbudował on d r e w n i a n ą z a b a w k ę w kształcie p t a k a , p o r u s z a j ą c ą s k r z y d ł a m i

(na-ś l a d u j ą c ą r u c h y w y k o n y w a n e przez p t a k i podczas lotu) na zasadzie p n e u m a t y c z n e j .

Z całą pewnością j e d n a k nie mógł on s k o n s t r u o w a ć m e c h a n i c z n e j z a b a w k i n a p r a w d ę

l a t a j ą c e j . Na m a r g i n e s i e d y s k u s j i w a r t o też zauważyć, że t r u d n o sobie po p r o s t u

wyobrazić, żeby t a k w y b i t n i i n ż y n i e r o w i e - p r a k t y c y j a k A r c h y t a s czy A r c h i m e d e s

rzeczywiście u z n a w a l i wyższość n a u k i czystej n a d s t o s o w a n ą . Niesposób b o w i e m c h y

-ba osiągnąć t a k i e w y ż y n y k u n s z t u bez szczerej p a s j i dla dziedziny s w e j działalności,

a t a z kolei w y k l u c z a lekceważący do n i e j s t o s u n e k . J e ś l i b y w i ę c n a w e t głosili

p r z y p i s y w a n e im poglądy, czyniliby to chyba nieszczerze, j e d y n i e dla zachowania

pozorów przestrzegania zasad u w a ż a n y c h za o b o w i ą z u j ą c e w ich epoce.

Na szczególne p o d k r e ś l e n i e z a s ł u g u j e w k ł a d , w postaci r e f e r a t u i n i c j u j ą c e g o

i p o d s u m o w a n i a , dokonany przez dwóch w y b i t n y c h uczonych: m a t e m a t y k a — p r o f .

E. Marczewskiego i filologa — p r o f . J. Łanowskiego. O m a w i a n y t o m i k im w ł a ś n i e

zawdzięcza n a j w i ę c e j ciekawych i n f o r m a c j i . B a r d z o i n t e r e s u j ą c y jest też d o d a t e k

o m a w i a j ą c y p r z y g o t o w a n i e na to zebranie p r z y użyciu zabytkowego p a p i e r u i

czcio-nek z X V I I I w. specjalnego bibliofilskiego d r u c z k u przez J. K u g l i n â .

Bolesław Orłowski

G. R h o d e , Bibliographie der deutschen Aristoteles Übersetzungen vom

Be-ginn des Buchdrucks bis 1964. V. K l o s t e r m a n n , F r a n k f u r t a/M 1967. ss. X I V , 103.

Bi-bliographische Beiträge. Bd. 1.

O m a w i a n a bibliografia r e j e s t r u j e jedynie p u b l i k a c j e książkowe, b ę d ą c e n i e

mieckimi p r z e k ł a d a m i Arystotelesa za okres od w i e k u X V I d o 1964 r . N a j w c z e ś n i e j

-sze p r z e k ł a d y to p r z y p i s y w a n e A r y s t o t e l e s o w i Secreta secretorum; celem ich było

upowszechnianie wiedzy m e d y c z n e j czy alchemicznej. N a j w c z e ś n i e j s z y p o w a ż n y

p r z e k ł a d S t a g i r y t y pochodzi z X V I I I wie'ku (De arte poetica, 1753), w a r t o t u p r z y

pomnieć, że m y wcześniej, bo w początkach X V I I w i e k u m a m y p r z e k ł a d y dzieł f i l o

zoficznych Arystotelesa d o k o n a n e przez Petrycego, nie w s p o m i n a j ą c już о X V I

-wiecznych k o m p i l a c j a c h Problematica Aristotelis. Dla ścisłości należy t u j e d n a k

632

Recenzje

talkże wspomnieć o staroniemieckim XI w. przekładzie fragmentu Organonu,

wyda-nym jednak drukiem dopiero w XIX w.

'Bibliografia poprzedzona jest wstępem, omawiającym cel jej i zadania,

przyno-szącym wiadomość historyczną o Arystotelesie w niemieckich przekładach,

zazna-miającym wreszcie z budową bibliografii, zakresem rzeczowym i zasięgiem

chrono-logicznym, układem i metodą opisu oraz rodzajami indeksów. Zadaniem

opracowa-nia jest według autorki chęć nie tylko przedstawieopracowa-nia wykazu tłumaczeń filozofa,

ale i wskazanie przez ten wykaz na dzieje recepcji Arystotelesa w Niemczech.

Żało-wać należy, że w oparciu o zestawiony materiał nie próbowała podać opisu dziejów

t e j recepcji, zamieszczony we wstępie zarys jest zbyt lakoniczny.

Samo zestawienie, obejmujące 207 przekładów (przeważnie opisanych na

podsta-wie autopsji), dzieli się na cztery części: dzieła zbiorowe, wydanie trzech lub

wię-cej poszczególnych pism, wybory z pism, poszczególne utwory. Te ostatnie

zesta-wione zostały według alfabetu łacińskiego tytułów, pod nimi umieszczono

przekła-dy niemieckie, od tytułów niemieckich utworów jak i tytułów drobniejszych części

stosowano odsyłacze (np. Erste Analytiken, zob. Analytica Priora). Dla ścisłego

okre-ślenia utworów autorka podawała przy hasłach łacińskich informację, gdzie dany

utwór umieszczony jest w wydaniu greckim Bekkera (vol. 1—5, Berlin 1831—1870).

Przyznać trzeba, że opisy — stosujące się zresztą do skomplikowanej i przestarzałej

Instrukcji Pruskiej dla katalogów alfabetycznych, przeładowane są wszelkiego

ro-dzaju symboliką bibliograficzną — lirterowo-cyfrową. iZbyit wiele tu skrótów i owej

precyzji (w złym tego słowa znaczeniu) bibliograficznej, która utrudnia korzystanie,

zwłaszcza szybkie, z bibliografii, no i skomplikowanym czyni jej „czytanie".

Odbi-ja się to również na tak cennych dla historyka, zainteresowanego tematem, uwagach

bibliograficznych.

W zakończeniu autorka przytacza wykaz wykorzystanej literatury —

podstawo-we niemieckie źródła bibliograficzne i katalogi. Książka posiada dwa indeksy:

ła-cińskich tytułów dzieł Arystotelesa oraz osobowy — tłumaczy, wydawców itp.

Szko-da, że nie ma chronologicznego, chociażby odsyłającego do numerów pozycji —

było-by dużą pomocą dla określenia dziejów recepcji Arystotelesa. Niezależnie od tych

braków bibliografia napewno spełnia nakreślone przez autorkę zadanie.

W. M.

E. K. D o r o s z e w i c z , Anioł Dowgird — myslitel epochi Prosweszczenija.

„Nauka i Technika", Mińsk 1967, ss. 252. Akademia Nauk IBSSE. Institut Filosofii

i Prawa.

Książka jest tym bardziej ciekawa dla historyka nauki polskiej, ponieważ dotyczy

ks. Anioła Dowgirda pijara, profesora Uniwersytetu Wileńskiego w latach 1818—

1832, zajmującego istotne miejsce w dziejach filozofii polskiej. Interesująca jest

również możliwość skonfrontowania jej z wydaną wcześniej polską pracą S.

Kaczmar-ka Anioł Dowgird filozof nieznany {Warszawa 1965). Doroszewicz swą publiKaczmar-kację

uważa za pewnego rodzaju uzupełnienie pracy Kaczmarka, a to dzięki wyzyskaniu

nieznanych dotąd materiałów rękopiśmiennych, przechowywanych częściowo w

Bi-bliotece Uniwersyteckiej w Wilnie, częściowo w BiBi-bliotece Akademii Nauk w

Ki-jowie.

(Rękopisy te obejmują wykłady Dowgirda: kurs filozofii, logikę, filozofię moralną,

teologię przyrodzoną nadto Krótkie uwagi nad duszą zwierząt. Według autora

dopie-ro pełne wyzyskanie tych materiałów umożliwi dokładne opracowanie postaci

Dow-girda, postaci reprezentatywnej dla oświecenia, ciekawej zwłaszcza ze względu na