Jerzy Kmieciński, Małgorzata
Kowalczyk, Krzysztof Walenta
Archeologia osadnicza w
zastosowaniu do badań
mikroregionu Graña (Galicja,
Hiszpania)
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 12, 21-32
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S __________________FOLIA ARCHAEOLOGICA 12, 1991___________________
Jerzy Kmieaittski, Małgorzata Kowalczyk, Krzysztof Walenta
ARCHEOLOGIA OSADNICZA
W ZASTOSOWANIU DO BADAŃ MIKROREGIONU GRANA (GALICJA, HISZPANIA)*
Zespół Katedry Archeologii UŁ rozpoczął wspólne prace b a daw cze z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Santiago de Compostela w 1986 r. Tematem współpracy obu Uniwersytetów są studia mikro-
regionalne nad rozwojem osadnictwa. Za podstawą takich studiów w Galicji wybrano kulturą Castro, koncentrując sią na okresach ha l
sztackim, lateńskim i rzymskim. Przedmiotem zainteresowań grupy badawczej jest zarówno geneza tej kultury, jak l jej dalsze trans
formacje w głąb średniowiecza. C h arakterystyczną jej cechą są obronne osady różnej wielkości, sytuowane na naturalnych w z n i e sieniach.
Specyficzną cechą kultury Castro, przynajmniej w jej obecnym, stanie zbadania, jest jej długowieczność (od VII w. p.n.e. do II w. n.e., a nawet, jak niektórzy twierdzą, do VI w. n.e.)'. Z
punktu widzenia badania tradycji i akulturacji okoliczność ta n a
stręcza szczególnie d o godną możliwość śledzenia tych procesów. N a leży bowiem wziąć pod uwagą, iż już od II w. n.e. teren w y s t ę powania kultury Castro zostaje oświetlony rzymskimi źródłami p i
sanymi, a i wcześniejsze wieki nie są tego pozbawione, ponieważ wybrzeża Galicji od czasu ekspansji f e n i c k i e j , prowadzącej z
* Raport za pierwszy rok badań prowadzonych przez międzynarodowy inter dyscyplinarny zespół badawczy Uniwersytetów Santiago de Compostela i Łódz kiego.
'f. A c u n a C a s t r o v i e j o , Panorama de la cultura aastrexa en el No. de la Peninsula Iberica, Braga 1977, s. 19-21.
22 Jerzy Kmieciński, Małgorzata Kowalczyk, Krzysztof Walenta
Tartessos w kierunku Kornwalii były penetrowane przez żeglarzy, a stąd i znane. Niemniej jednak północno-zachodni cypel Półwyspu
Pirenejskiego był jakby "wyrostkiem robaczkowym" tej części E u r o py, a Rzymianie nie bez kozery nadali mu nazwę "Fi n i s t e r r a " . Z jednej więc strony terytorium to posiadało łączność ze światem
zewnętrznym i w związku z tym dostęp do nowinek i zmian, z d r u giej zaś ten cypel kontynentu Europy był osadnikiem tradycji k u l
turowych.
Archeologia osadnicza w zastosowaniu do badań mikroregionu 23
Ze wszystkich kultur przecirzymskich Półwyspu Iberyjskiego
kultura Castro zawiera w sobie najwięcej oryginalnych elementów. Może to byó konsekwencją przedstawionego wyżej określonego poło
żenia geograficznego. Kultura ta rozwijała się w czasie, w którym
brąz odgrywał znaczną rolę w ekonomii świata antycznego w b a s e nie Morza Śródziemnego. Stąd obszar ten nie mógł byó izolowany
ze względu na bogactwo m i n erałów i łatwość ich wydobycia. Potwier dzają to zarówno źródła pisane, mówiące o wyprawach po cynę na północny zachód Półwyspu, jak i znaleziska importów w grodach
kultury Castro sprzed 500 r. p.n.e. W pierwszych wiekach do m i n a cji rzymskiej zauważa się systematyczną eksploatację miejscowych złóż złota oraz rozwój złotnictwa miejscowego. Prócz kopalnictwa i metalurgii ludność kultury Castro zajmuje się zbieractwem ro l
nictwem i pasterstwem. Archeolodzy hiszpańscy wydzielają cztery fazy kultury Castro, ustalone na podstawie reliktów jej archi tektury^ :
Castreno I - okres dominowania osiedli, w których elementem
budowlanym są materiały pochodzenia roślinnego VII-VI w. p.n.e.) CastreKo II - rozwój siedzib budowanych z kamienia, kształtu
kolistego, o charakterze obronnym Cv - 1 1 w. p.n.e.);
CastreHo III - początek kontaktu ze światem rzymskim, od k a m panii brutusa do czasów Augusta (-budowle mieszkalne prostokątnej;
CastrerSo IV - przeżywanie się kultury Castro w kulturze pro- wincjonalno-rzymskiej z przetrwaniem tradycji miejscowej na ob
szarach wiejskich (rolnych) oraz dążnością do rozwoju większych ośrodków.
Jednym z punktów wieloletniego programu badawczego jest re a lizacja prac wykopaliskowych grodziska Grana położonego w cen trum Galicji, 7 km na północ od miasta Melide, w południowej c z ę
ści wzgórz Montes de Bocelo, na północnym skraju pradoliny rzeki Furelos. Przedmiotem badań jest zastosowanie metod p o zwalają cych poznać stratygrafię i strukturę uwarstwień kulturowych i
sedymentów naturalnych, w celu ustanowienia dokładnej chronologii i funkcji obiektu. Grodzisko zajmowało charakterystyczne wzgórze z niewielkim plateau porośniętym trawą oraz kolczastymi krzewami
2
J . M a l u q u e r d e M o t e s , La originalidad de la cultura
aaetrena, " T r a b a l h o s de A n t r o p o l o g i a e E t n o l o g i a " 1973, t . X I I , f a s c . 3, s . 3 4 0 - 3 4 1 .
to R y s . 2 . G r a n a . P la n w a r s t w ic o w y g r o d z is k a z z a z n a c z o n y m i w y k o p a m i u. о n N v«S т: 9 <9 0 « н» 2 D » С п N Ci Г» Cl т: 1
to
0 N Ч 7? 7Z П N 01 N гг 0*-ц С 01 ►— № 3 гг SiArcheologia osadnicza w zastosowaniu do badań mikroregionu 25
i skalistym szczytem. Od strony północnej znajduje się obniżenie o łagodnie nachylonym stoku, umożliwiające dojście, a nawet wjazd
lekkich woz ó w na szczyt wzniesienia. Od strony południowej stok
wzgórza jest stromy, a w dole rozciąga się stosunkowo szeroka pra- dolina. Teren obiektu był użytkowany jako pastwisko. Nie stały
tutaj żadne nowożytne budowle, także nie prowadzono wcześniej b a dań archeologicznych.
Wykopy w y tyczono w jednym ciągu tak, aby uzyskać wstępne in formacje o wszystkich podstawowych częściach osiedla. Usytuowano
je w zachodniej części wzgórza, czyli w północno-zachodniej p a r tii plateau, z zamiarem jego przecięcia wraz z obniżeniem w j a z dowym. Cały ciąg w y kopów podzielono na działki 4 x 4 m (w sumie 15 działek), z czego zbadano pięć na zachodnim krańcu w y t y c z o n e go ciągu. Po odkryciu fragmentów zewnętrznego muru obronnego, formowanego bez użycia zaprawy z nieregularnych kamieni z m i e j
scowych złoży, w y t yczono trzy następne odcinki w sąsiedztwie od cinka 4 i 2.
26 Jerzy Kmiecirtski, Małgorzata Kowalczyk, Krzysztof Walenta
Odcinek 5 eksplorowany był przez grupę archeologów z Kate dry Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego. Prace prowadzono w a r s t wami mechanicznymi w ramach warstw naturalnych, stosując d o k ł a
dną lokalizację (trójwymiarową) odkrywanych zabytków oraz ch a rakterystycznych ułamków ceramiki. Całość materiału zabytkowego była zbierana w ramach czterech działek, na które podzielono o d
cinek. Eksplorację rozpoczęto od zerwania darni, pod którą na powierzchni całego wykopu występowała warstwa próchnicy p r z e mieszana z węglami drzewnymi i popiołem, pochodzących z nowo
żytnych pożarów lub wypalenisk. W narożniku południowo-zachodnim na głębokości około 20 cm od powierzchni ukazał się rumosz ka
mienny. Znaleziono również fragmenty kamienia Żarnowego. Po o d słonięciu całej powierzchni rumosz koncentrował się wyraźnie w zachodniej i południowo-wschodniej części odcinka. W centrum ilość kamieni wyraźnie była mniejsza. Występowała tam jasnobrunatna glina z osadzonymi w niej kilkoma bryłami przepalonej polepy i fragmentami ceramiki. We wschodniej części wykopu, niemal r ó wno
legle do profilu wschodniego, odsłonięto mur zbudowany bez uży cia zaprawy z dobieranych kamieni. Równolegle do muru występował
pas jasnej próchnicy, około 30 cm szeroki. W narożniku północ
no-wschodnim w y stąpiło zaciemnienie z węglami drzewnymi i p r z e palonymi ziarnami zbóż. Na tym poziomie wykonano plan płaski od
cinka. Następnie przystąpiono do dalszej eksploracji, usunięto warstwę rumoszu kamiennego odsłaniając następny poziom, na kt ó
rym głównym obiektem było palenisko usytuowane w centrum odcinka. Miało ono kształt owalny o wymiarach 110 x 80 cm na osi WE-NS.
Palenisko eksplorowano me t o d ą ćwiartek przeciwległych, co p o z w o liło uzyskać dwa przekroje prostopadłe do siebie. W centrum pa leniska znajdowała się warstwa przepalonego piasku o barwie po- marariczowo-brązowej, średnicy 50 cm i miąższości 10 cm. Bezpo
średnio pod nią znajdowała się warstwa przepalonej gliny (pole pa), średnicy 100 cm, o różnej miąższości. W zachodniej części
przepalona glina zalegała na warstwie drobnoziarnistego skalenia przemieszanego z piaskiem. Całe palenisko usytuowane było na warstwie ciemnej próchnicy z węglami drzewnymi. Wokół w y stępowała warstwa gliny mniej Intensywnie przepalonej. Na północ
paleniska, w niewielkich skupiskach występowały węgle drzewne przemieszane z popiołem. W zachodniej części odcinka w dalszym
ciągu występował rumosz kamienny, między którym zaobserwowano kamienie dużych rozmiarów (największy z nich irierzył 90 c m d ł u
gości), sugerujące istnienie konstrukcji kamiennych. W południo wo-wschodnim narożniku odsłonięta została lita skała.
We wschodniej części, na całej długości profilu występuje mur
kamienny wyraźnie oddzielony od rumoszu pasmem jasnej próchnicy. Sytuacja ta pozwala przypuszczać, że wkop pod fundament znisz czył zalegający rumosz, zatem mur jest konstrukcją młodszą.
Podczas eksploracji paleniska, w kierunku północno-zachodnim
o q jego centrum, odsłonięto kamienie w układzie sugerującym ist nienie kolistej konstrukcji. Wokół kamieni występowała warstwa
drobnoziarnistego skalenia zmieszanego z piaskiem. Jedynie w p ó ł nocnej części eksplorowanego odcinka występowała ciemna próchni ca. W czasie dalszej eksploracji odsłonięto piec, którego ściany zbudowane były z kamieni spajanych gliną. W centrum opisywanego
pieca znajdowały się nieco większe kamienie zalegające na w a r stwie piasku zmieszanego z gliną, co było zapewne pozostałością w y ż szych partii ścian lub sklepienia pieca. Dno obiektu stanowił d u ży płaski kamieó i kilka mniejszych. Zalegały one na warstwie
ciemnej próchnicy przemieszanej z węglami drzewnymi. Po
28 Jerzy Kmiećifoki, Małgorzata Kowalczyk, Krzysztof Walenta
plorowaniu odsłoniętych obiektów warstwa ta wystąpiła na całej powierzchni odcinka. Przy w s chodnim profilu znajdował się mur
kamienny, a w części południowo-wschodniej występowała lita ska
ła. Mimo niedokończonej eksploracji powierzchni całego odcinka przystąpiono do podczyszczania i następnie rysowania profili.
Najciekawszym okazał się profil północny, w którym pod w a r
stwą próchnicy współczesnej wystąpiła warstwa drobnoziarnistego piasku zmieszanego z gliną, występująca również w profilach p ó ł nocnym i południowym. Pod warstwą tą w centrum omawianego p r o filu północnego wystąpiła warstwa ciemnej próchnicy przemiesza
nej z węglami drzewnymi, w której występował rumosz kamienny. Pod warstwą próchnicy zalegała warstwa skalenia z domieszką gliny, w analogicznym układzie jak zaobserwowano podczas eksploracji p a leniska. Poniżej znajdowała się warstwa próchnicy. We wschodniej
części profilu północnego, gdzie mur stykał się z warstwami kul - pogłębiono profil. Warstwy w tym miejscu występowały w następującym układzie: próchnica współczesna, pod nią drobnoziar nisty piasek zmieszany z gliną, nakładające się na mur, następ
nie warstwa próchnicy. Na pograniczu drobnoziarnistego piasku i próchnicy znajdowały się kamienie rumoszu.
Archeologia oaadniczn w zastosowaniu do badań mikroregionu 29
W profilu wschodnim rysował się tylko mur kamienny, który w części południowej posadowiony był na litej skale.
W profilu zachodnim występował analogiczny układ warstw, jak
w profilu północnym. Pod próchnicą w s półczesną wystąpiła warstwa drobnoziarnistego piasku, w której znajdowały się kamienie z r u
moszu. Pod nią w części południowej profilu wystąpiła warstwa ciemnej próchnicy, pod którą rysowała się cienka warstwa skale nia z domieszką gliny.
W profilu południowym w części wschodniej tuż pod próchnicą występowała lita skała. W części zachodniej zaobserwowano poziom drobnoziarnistego piasku zmieszanego z gliną, w którym w y s t ę p o
wał rumosz kamienny, a poniżej ciemna próchnica.
Opisana sytuafcja, mimo nie zakończonej eksploracji, pozwala
przypuszczać, że w odsłoniętym odcinku główny poziom użytkcwy o d powiada warstwie drobnoziarnistego piasku przemieszanego z g l i ną, w której występował rumosz kamienny, piec i palenisko. Była
to zapewne pozostałość zniszczonego domostwa użytkowanego w dwóch fazach, na co wskazywałaby sytuacja stratygraficzna paleniska i
p i e c a .
W trakcie pierwszego sezonu badawczego grodu Grana, z jego wewnętrznej zabudowy odkryto fragmenty budowli pełniących zarów no funkcje mieszkalne, jak i gospodarcze. Ustalono wstępnie dwie
fazy istnienia osiedla z budynkami o zarysie zarówno owalnym,
jak i prostokątnym. Bardzo interesującym okazało się palenisko, a w pierwotnej fazie piec ze ścianami o konstrukcji kamiennej i
glinianym klepisku. Materiał zabytkowy stanowiły fragmenty n a czyń glinianych zarówno lepionych ręcznie, jak i obtaczanych na kole, przęśliki gliniane, paciorki ze szkliwa, złoty kolczyk o
raz toporek kamienny, najprawdopodobniej wtórnie u ż y t y . . Całość materiału pozwala datować odsłonięte warstwy na wieki od II
p.n.e. do II n.e.
Równolegle z pracami wykopaliskowymi prowadzono badania a r chiwalne i historiograficzne w celu potwierdzenia lub wykl u c z e nia związków mi ę d z y strukturami osadniczymi funkcjonującymi w okresie okupacji rzymskiej, w średniowieczu i współczesności na
terenie badanego mikroregionu. Rozpoczęto również badania pali- nologiczne celem rekonstrukcji środowiska naturalnego i jego zmian
30 Jerzy Kmieclńgki, Małgorzata Kowalczyk, Krzysztof Walenta
Wybrany wariant badań mikroregionalnych struktury osadniczej kultury Castro, jak się wydaje, jest w obecnym jej stanie z b a dania najwłaściwszy. Ogólnie przyjmuje się, Iż forma przestrzen
na osad to otoczone murem obronnym skupisko kilku, kilkunastu
lub kilkudziesięciu domów. Nie można w chwili obecnej określić, czy zabudowa wewnętrzna to poszczególne zagrody złożone z kilku budynków, czy też inna forma zagospodarowania przestrzeni. N i e jasna w związku z tym jest struktura społeczna grup użytkujących
poszczególne castra.
Ściśle związana z tym. zagadnieniem jest stratyfikacja chrono logiczna, która pozwala na dynamiczne ujęcie struktury os a d n i czej tej kultury, bowiem kompleks, który rozwijał się i e g z y
stował w czasie od VI w. p.n.e. do II, a może IV w. n.e. nie reprezentował sobą statycznego i stale jednakowego modelu społe czno-gospodarczego .
Dokonano wiele, jeśli chodzi o inwentaryzację osiedli typu
castro na terenie Galicji. Dotyczy to również terenu wokół Meli- de. Nasycenie tego terenu osiedlami typu castro jest bardzo zna czne. Przeciętnie co 5 do 8 km rejestruje się te osady. Zag a d nieniem do wyjaśnienia jest wzajemna ich relacja czasowa. Jeśli
bowiem egzystowały one w jednym czasie, wtedy m o żliwa będzie re konstrukcja terytorium eksploatacji gospodarczej terenu, p r zyjmu jąc hipotezę o hodowlanym charakterze gospodarki (głównie hodow
la owiec). Są to jednak na razie słabo udokumentowane pr z y p u szczenia wymagające potwierdzenia przez dokładne zbadanie kilku sąsiadujących ze sobą osiedli, tworzących morfologicznie wyraźny mikroregion. Tak właśnie pomyślano program badawczy wydzielając
mikroregion Furelos.
Innym szerokim zagadnieniem jest badanie dynamiki przemian w sferze kultury duchowej. Chodzi tu o przemiany stylu i ob y c z a
jów. Dość silnie podkreśla się oddziaływanie kompleksu k u lturo wego lateńskiego i rzymskiego. Należy podkreślić, co bardzo traf nie zauważa Juan Maluąuer de Motes, silne oddziaływanie trady
cyjnej kultury atlantyckiej wywodzącej się z epoki brązu^. Na to nawarstwia się - od IV w. p.n.e. poczynając - substrat lateński,
którego elementy trwale zakorzeniły się na tym terenie. Okupacja
rzymska od podboju Decimusa j. Brutusa Galleacusa wywierała wpływ aość powierzchowny. Procesy urbanizacyjne, które na innych terenach podbijanych przez Republikę a następnie Cesarstwo Rzymskie p o c z y
niły tak znaczne postępy, na terenie Galicji były prawie n i e wido czne. Rustykalny charakter osadnictwa nie został, jak się wydaje, z m i e n i o n y .
Jest wysoce prawdopodobne, iż struktury organizacji społecz no-gospodarczej funkcjonowały w głąb I tysiąclecia n.e. na d a w nych zasadach, a co najmniej w dawnych ramach terytorialnych. Są
to oczywiście znów hipotezy, które w y m a g a j ą terenowych badań ar
cheologicznych oraz studiów h i s t o r i o g r a f i c z n y c h , jak też p o c z y nań prowadzących do rekonstrukcji środowiska naturalnego.
Uwagi zamieszczone na zakończenie pierwszego raportu ze wspól
nych badań zespołu polsko-galicyjskiego m a j ą charakter hipotety czny, ale zarazem wska z u j ą kierunki badawcze oraz węzłowe p r o blemy, które zajmować będą uwagę naszego interdyscyplinarnego, wzbogaconego jeszcze przez antropologów międzynarodowego zespołu badawczego. Prace przewidywane są na wiele lat.
_________ Archeologia osadnicza w zastosowaniu do badań mikroregionu__________ 31
Jerzy Kmieoirfski, Małgorzata Kowalczyk, Krzysztof Walenia
THE ARCHEOLOGY OF SETTLEMENT
IN APL1CAT10N TO THE EXPLORATION OF MICRO REG IO N OF GRANA
( G A L IC IA , S P A IN )
I n 1986 the team o f W o r k e rs o f the A r c h a e o l o g ic a l I n s t i t u t e o f fcodz U n i
v e r s i t y t o g e t h e r w it h th e A r c h a e o l o g ic a l I n s t i t u t e o f U n i v e r s i t y o f S a n t ia g o
de C o m p o s te la be g an th e common r e s e a r c h s t u d i e s . The s u b j e c t o f i n v e s t i g a
t io n s o f b o t h U n i v e r s i t i e s i s d e v o te d t o m i c r o r e g i o n a l s t u d i e s on the d e v e
lopm ent o f th e s e t t le m e n t . The C a s t r o c u l t u r e l i m i t e d t o H a l s t a t t , L a t e n ia n
and Roman p e r i o d s was c h o s e n a s a b a s i s f o r s u c h s t u d i e s . The r e s e a r c h g r o u p
i s i n t e r e s t e d in th e g e n e s i s o f t h i s c u l t u r e a s w e l l a s i t s f u r t h e r t r a n s f o r
m a t io n s the M id d l e A g e s . D e f e n s iv e s e t lle m e n t s o f d i f f e r e n t s i z e s i t u a t e d on
n a t u r a l h i l l s a re c h a r a c t e r i s t i c f o r t h i s c u l t u r e . The s p e c i f i c f e a t u r e o f
32 Jerzy Kmieciriski, Malgorzata Kowalcryk, Krzysztof Walenta
d u r a t i o n ( f r o m t h e V I I c e n t u r y B .C . to the I I c e n t u r y A .D . and even a s o t h
e r s daim to the V I c e n t u r y A . D . ) .
One o f t o p i c s o f many y e a r s programme a re e x c a v a t io n s o f C ra n a Ca
s t r o s i t u a t e d i n th e c e n t r e o f G a l i c i a , 7 km n o r t h o f M e lid e tow n. The
s u b j e k t o f s t u d i e s i s th e u s e o f m ethods w h ich w i l l a llo w the r e s e r c h e r s
to le a r n the s t r a t i g r a p h y and th e s t r u c t u r e o f c u l t u r a l f o l i a t i o n and n a
t u r a l s e d im e n t s i n o r d e r to e s t a b l i s h th e e x a c t c h r o n o lo g y and f u n c t io n o f
th e o b j e k t . E x c a v a t io n s were a r r a n g e d in one row t o o b t a i n i n i t i a l in fo r m a
t io n a b ou t a l l m ain p o n t s o f th e s e t t le m e n t .
D u r in g th e f i r s t r e s e a r c h s e a s o n o f Graffa the fra g m e n t s o f o u t e r d e f e n
s i v e s t o n e w a l l c o n s t r u c t e d w it h o u t m o r ta r were d is c o v e r e d . The f r a g m e n t s com
in g fro m i t s in n e r s t r u c t u r e and p r o b a b ly u se d a s d w e l l i n g and s u b s i d i a r y
p la c e s w ere d is c o v e r e d a s w e l l . I n i t i a l l y two p h a s e s o f th e e x i s t e n c e o f the
s e t t le m e n t w it h b u i l d i n g s b o t h o f o v a l and r e c t a n g u l a r sh a p e were d i s t i n g u i
sh e d . The h e a r t h o r i g i n a l l y a S t o v e w it h s to n e w a l l s and c l a y mud f l o o r was
v e r y i n t e r e s t i n g . F r a g m e n ts o f p a t t e r y b o t h hand-m ade and made on the
g r i n d i n g s t o n e , c l a y w h o r l s , g l a z e b e a d s , g o ld e a r - r i n g s and B ton e axe m ost
l i k e l y u se d s e c o n d a r i l y c o n s t i t u t e the a n t iq u e m a t e r i a l . A l l m a t e r ia l a llo w s
u s to d a te th e e x a v a te d l a y e r s fro m the I I c e n t u r y B .C . to th e I I c e n t u r y
A .D .
B e s id e s e x c a v a t io n s ; a r c h i v a l and h i s t o r i o g r a p h i c a l s t u d i e s c o n f ir m in g
o r e x c l u d in g r e l a t i o n s among s e t t le m e n t s t r u c t u r e s f u n c t i o n i n g in th e p e r io d
o f Roman o c c u p a t io n , in th e M id d l e A g e s and in c o n te m p o ra ry t im e s i n the
a r e a o f th e d i s c u s s e d m ic r o r e g io n were co n d u c te d a s w e l l . P a l i n o l o g i c i n v e s
t i g a t i o n s w ere begun in o r d e r to r e c o n s t r u c t n a t u r a l e n v ir o n m e n t and i t s
c h a n g e s i n the tim e c o u r s e .
The number o f c a s t r o s e t t le m e n t s n e a r M e lid e town i s v e r y h ig h . T h e ir
m u tu a l tim e r e l a t i o n i s a p ro b le m t o be e x p l a in e d . I f th e y w ere e x i s t i n g at
th e same tim e th e n i t i s p o s s i b l e to r e c o n s t r u c t the t e r r i t o r y o f econom ic
e x p l o i t a t i o n o f t h i s r e g io n a ss u m in g t h a t th e economy o f t h i s r e g i o n was o f
f a r m in g c h a r a c t e r . H ow ever, t h e s e a r e so f a r v e r y l i t t l e docum ented a s
s u m p t io n s w h ic h r e q u ir e to be c o n firm e d by d e t a i l e d s t u d i e s on few n e ig h
