Elementy geograficzne i ich symbolika na flagach oraz w herbach państw Afryki Południowej

Pełen tekst

(1)IJlI? S88. 2002. Jerzy Wrona Katod,. O••poclarkl Rogl •• aln_). i ich na flagach oraz w herbach państw ki I. Wprowadzenie Najwa ż niej szy mi, oficjalnymi symbolami ka żdego par\stwa są flaga i herb państw owy. Znaki te wyróżniają i sy mbo lizują dane pań stwo - jego cec hy geograficzne , od rębności kulturowe i tradycje historyczne - na tle inn yc h krajów i narodów ś wiata. Najczę ściej używanym symbolem par\stwowym (i zwykle najbardziej znanym) jest fl aga państwowa, w większośc i krajów utożsa miana z flagą narodową .. Historycznie zwykle starszym, lecz nieco mniej znanym powszechnie sy mbolem pań stwa jest jego herb . W Polsce herb państwowy nazywany jest zamiennie (c hoć niezgodnie z reguł a mi herałdyki ) godłem pal\stwowym. Ogólna znajomość flag i herbów, zwłaszcza tych n aj ważniejs zyc h politycznie i gospodarczo państw św iata, oraz umi ejętność interpretacji ich zasadniczej sy mboliki (szczególnie dot yczącej elementów geograficznych) wchodzi w pewnym stopniu w zakres zainteresowania geografii (geografii politycznej). Świad czy o tym m.in . zamieszczanie wizerunków fla g, a często i herbów, państw współczesnego świata na kartach atlasów, w encyklopediach i słownikach geograficznych. a nawet w niektórych podręczn ikach szkolnych z geografii regionalnej. Flagi i herby wielu krajów. zw łaszcza pozaeuropejskich, dość często na wi'lzują. w większym lub mniejszym stopniu. do "geografii " kraju - charakterystycznych lub wyjątkowych cech środowiska przyrodniczego, skladu narodowośc iowego i religijnego mieszkańców. a cz.asem też i niektórych cech gos podarki państwa..

(2) Jerzy Wrona. Temat artykułu jest bardzo aktuałny , gdyż pomimo wy stępujących w dzisiejszym świecie tendencji do różnorakiej integracji międzynarodowej, jednocześnie poszczególne paIistwa oraz narody - szczególnie te mniejsze - duży nacisk kładą na eksponowanie własnej odrębności i suwerenności. Dotyczy to zwłaszcza jednostek politycznych powstałych z rozpadu imperiów kolonial nych i wielonarodowych państw federacyjnych, wyczulonych na własm, symbolikę państwową i narodową - o długiej tradycji lub przeciwnie, stworzonej niedawno. Tematem niniejszego opracowania są flagi i herby paoistw Afryki Południo wej. Wykorzystując heraldyczną i wek sy lologic zną literaturę źródłową, głównie zagraniczną, przedstawiono zwięzły opis flag i herbów oraz dokonano podstawowej interpretacji ich sy mboliki . Szczególnq zaś uwagę zwrócono na te elementy graficzne i kolory styczne flag i herbów, które nawiązuj" do geograficznych cech reprezentowanych przez nie krajów. Należy jednak pamiętać , że ponieważ zwykle brak oficjalnej paristwowej wykładni wygl:,du !lag i herbów, interpretacja sy mboliki w poszczególnych źródłach może s ię w szczegółach nieco różnić .. 2. Rys kulturowo-hIstoryczny I polityczny regIonu Okolo 10 tys . lat temu Afryka Południowa była zasiedlona przez koczowniczych Buszmenów - charakteryzujących się bn}zowym kolorem skóry i niskim wzrostem oraz spokrewnionych z nimi Hotentotów. których wiele cech wsb zuje na kontakty z czarnoskórymi Afrykanami . Buszmeni trudniłi si~ zbierac twem i łowiectwem, a Hotentoci - głównie pasterstwem . Ludy te spychane były stopniowo na południc przez napływające od IX w. z północnego-wschodu. znacznie liczniejsze ludy Bantu, repreze ntujące kulturę kopieniaczo- pasterską . Ci pierwotni mie szkańcy skupiaj" się dziś w niewielkich iłościach na niegościnnych, suchych obszarach regionu, Buszmeni - w Botswanie, a Hotentoc i - w Namibii. Kolonizacja europejska rozpoczęła się od założenia w 1652 r. na Przyłądku Dobrej Nadziei Kapsztadu, wokół którego powstała kolonia, zwana Krajem Przyłądkowym '. Osadnicy holenderscy zwani Burami (hol. boer - roł nik), a dziś Afrykanerami , zasiedlali tereny rolnicze. co niejednokrotnie wywoływało konflikty zbrojne z miejscow,! ludności ,} . Po zajęciu w końcu XVIII w. Kraju Przył:,dkowego przez Wielką Brytanię . Burowie rozpoczęli w latach 30 . XIX w. masową wędrówkę (tzw. Wielki Trek ) w poszukiwaniu nowej "ziemi obiecanej". Posuwając się na północ i tocząc zaciekłe walki, zwłaszcza z Zulusami (najliczniejszq grupą ludów Bantu), osadnicy ci utworzyli w 1840 r. Republikę Natał , a po zaanektowaniu jej przez Brytyjczyków w 1843 r. , dwie następne republiki : Oranię (O ranje) i Transwa\. W wyniku tzw. wojen burskich I. Pr:'t'g/ądoll'}' Atfa.\' Świata .. Kraków 1998. s. 308 .. Afryka. pod , rcd . R . M ydl'la , J. Grocha . Oficyna Wyd . FOGRA ..

(3) Elementy. geograficzm~ j. ich s)'mbolikallaflagach .... (1877-1881 i 1899-1902) republiki te stały się koloniami brytyjskimi'. Orania i Transwal, po połączeniu z Natalem i Krajem Przylądkowym, utworzyły w 1910 r. Związek Południowej Afryki o statusie dominium. W 1961 r. Zwią zek Południowej Afryki wystąpił z Brytyjskiej Wspólnoty Narodów i zmienił nazwę na Republika Południowej Afryki (RPA). Charakterystyczną cechą ustroju RPA od lat 40. XX w. był apartheid - polityka segregacji rasowej i dyskryminacji społeczno-ekonomicznej ludności czarnej - zniesiony dopiero na początku lat 90. ubiegłego wieku. Pozostałe kraje Afryki Południowej były też obiektem intensywnej akcji osiedleńczej Europejczyków i przez długi czas pozostawały koloniami, głównie Wielkiej Brytanii i Portugalii. Mimo zmiany sytuacji politycznej (w latach 60. i 70. XX w.) kolonizacja europejska pozostawiła wyraźne ślady w życiu społeczno-gospodarczym i kulturalnym większości krajów tego regionu. Madagaskar zamieszkuje zaś ludność o mieszanym pochodzeniu i kulturze: bantuskiej i austronezyjskiej. Ludność malajska i polinezyjska napływała tu od I do XII w. W XIV w. na wyspę dotarli kupcy arabscy i Murzyni z Afryki. Dla Europy Madagaskar odkryli w 1500 r. Portugalczycy, następnie penetrowali go Francuzi, Anglicy i Holendrzy. Niemal do kOliea XVIII w. był on podzielony na wiele małych królestw o strukturze plemiennej. Kolonią francuską był Madagaskar w okresie 1896-1960. Niewielkie archipelagi położone na Oceanie Indyjskim - Seszele, Komory, Mauritius - zostały odkryte przez Portugalczyków na początku XVI w. Póżniej stały się one koloniami: Seszele i Mauritius - Wielkiej Brytanii, a Komory - Francji - aż do lat 70. XX w.. 3. Flagi I herby 3.1. Republika. państw. Południowe!. Afryki. Połudnlowel. Afryki. Niewątpliwie najważniejszym politycznie i gospodarczo patistwem Afryki Południowej jest RPA. Obowiązująca w latach 1927-1994 Ilaga RPA była jedyną, na której znalazły się podobizny 4 innych Ilag: starej Ilagi holender-. skiej z XVII w., brytyjskiej (reprezentujqcej prowincje Kapsztad i Natal) oraz Oranii' iTranswalu'. Obecna Ilaga RPA jest sześciobarwna (co jest dość rzadkim przypadkiem w weksylologii) i dość oryginalna kompozycyjnie. Została przyjęta w 1994 r., po likwidacji apartheidu i przejęciu władzy w sposób pokojowy przez murzyr\1. ABC ,Świat. Ąf;·yka II, pod red. W. Majka, Wyd. Kurpisz, POI.Jlll!l 1999, $, 141,. .1. Flaga Oranii (z 18561'.). posiadała. 3 pomanlllczowc pasy na hi,tlym polu, a w kal1lonic tzw,. tricolor holenderski (czerwollo- bialo-nicbicsk i).. Flaga TranswaJu, tzw. Vinklt'llr, tzn. cztery kolory (Z ! 857 L) miała barwy flagi holenderskiej, uzupełnione o pionowy. zielony pas przy drzewcu, reprezentujący "Młodq HoJandi{', por. 1.0. Evans, Flags (~rrJlC World, Grosset Dunlap, New York 1970, s. 136. 4.

(4) Wrona większość. sta nowiącą prawie 3/4 ludności kraju. Nowa flaga "lCzy barwy symbolizujące ludność czarną (czarna. żółta. zielona to zarazem barwy Afry kallskiego Kongresu Narodowego') oraz ludność biah, - Afrykanerów i tzw.. sk'l. "Brytyszerów" (biala. czerwona. niebieska. zielona - barwy flagi Transwalu). Wzór "Y" flagi unaocznia schodzące się drogi poludniowoafrykallskiej historii i współczesności . POli,imo zmiany ustroju Republika Południowej A fryki zachowała dotychczasowy herb przez 6 łat (choć stworzyła nową Ilagę). Na złotej tarczy nowego herbu RPA. przyjętego w kwietniu 2000 r .. umieszczono dwie pozdrawiające się syłwetki ludzkie (w styłu malowideł naskalnych naj starszych mieszkańców Afryki Południowej). symbolizujące przede wszystkim jedność narodu. Tarcze otaczają kłosy pszenicy (symboł rolnictwa) omz "kły" sloniowe (oznaczające siłę. m'ldrość i wieczność). Nad tarczą skrzyi.owano ze sobą włócznię i kllohkerrie (rodzaj maczug i) . Srebrnik (Pro/co "enicil/(J[a) - narodowy kwiat Południowej Afryki. przedstawiony w najb:lrdzicj popułarnych afrykańskich barwach : ziełonej. złotej. czerwonej i czarnej - symbolizuje piękno kraju. W górnej części herbu umieszczono ptaka sekretarza!> (Sagil1ariu ,\' serpentarius ), Z wysoko uniesionymi skrzydłami. które symbolicznie mają chronić naród przed nieprzyjaciólmi. Herb uzupełnia motlo: !Ke e: /xarra Ilke. co oznacza: "Różne płemiona. pohlczcie s ię". w języku ludności KllOisan - Buszmcnów. których język charakteryzuje s ię wicłoma dźwiękami mlaskaj:lCymi (cmokającymi). co w pi ś mie wyrai.ane jest wykrzyknikami i kreskami ukośnymi ' .. 3.2. Lesolho i Suazl Flagi Lesotho i Suazi (oraz Kenii) nawiązują do tradycji płemicnnej. a głów nym ich motywem są tarcze wojenne i dzidy. którymi posługiwał i się tubylcy. Charakterystyczna tarcza dawnych wojowników plemicnnych w kołorze bqzowym. znajduje się w białym. trójkątnym połu flagi (z ł 987 r.) Królestwa Lesotho (dawne Ba suto), enkławy na terytorium RPA. Symbolizuje ona główną etniczną grupę ludnośc i - Soto (Sotho). zwanych też Basuto. którzy stanowi:1 ok. 84% ogól u mieszkaliców p:lństwa. Za tarc,,] widać skrzyżowanc ze sob;r assagaj - rodzaj oszczepu. maczugę z głownią i berło z piór strusich. Fłaga Lesotho nawiązuje również do wody, od której zasobów załeży pomyślność :; Afrykański Kongres Narodowy Afryki P ołudniowej (AfriCtIll Narimllll COflgrcss ofSoutl! Africa - ANC) to organizacja ludno~i afryk:ulskit:j. powstała w ! 912 r. jako Poludniowoafrykań sk i Tubylczy Kongres Narodowy. w lat,ll'h 1960-1 9YO zdelegalizowany. "Z"'lsad niczym celem ANC była walka (wkżc zbrojna) l apartheidem , od 19<.JO r. d ~l ży la do przej~cia whldzy drogq p:trlamcntarną . W 1991 r. zwolniono 7. wit;zicnia (po 27latilch) legendarnego prlywódc.:~ ANC - Nelsona Mandeli; . który w latach 1994 -19~)() był prezydentem RPA . t, Długonogi, czamoszary sekreta rz zamicszkuje stepy afrykańskie. Sylwetką przypomina dropia lub żurawia. Z tyłu głowy posiada charakterystyczny cwb z kilku długich piór. Czub ten przypomin:t wetknięte za ucho pióro dawnych sekretarzy i to podobic!lstwo przyczyniło sic:; do nadania mu wlasnie takiej nazwy. 1 P. Exncr, No!'/! .l"11l1l!i vwky. Ji:l1i Afrika , "Vcxil oJogic" 20(X), s. 2185- 21 H7 ..

(5) .. i ich. na. .... kraju i jego mieszkańców. Barwy na fladze symboliZllją narodową dewizę KH50TO, PULA, NA LA - pokój (biel), deszcz, woda (blękit), obfitość, pomyślność, dostatek (zieleti). Ta sama dewiza jest też w herbie Lesotho. Herb ten - z 1966 r. - przedstawia także tarczę dawnych wojowników Basuto. Na tarczy umieszczono krokodyla, który jest emblematem narodowym, gdyż nazwa najważniejszego plemienia Lesotho, Bakoena oznacza "ludzie-krokodyle". Przypomina on również czasy świetności ich palistwa, kiedy to krokodyl byl herbem wodza i króla Moszesza I (1790-1870). Po walkach z Zulusami zebralon swój rozproszony lud (poludniowe 50tho) w Górach Smoczych, gdzie utworzyl silne patistwo Basuto, anektowane w 1868 r. przez Brytyjczyków. Tarczę herbu Lesotho podtrzymuj,! konie - symbole szlachetności. Stoją one na postumencie wyobrażającym szczyt Thabama Ntlenyana (3482 m n.p.m.), kulminację Gór Smoczych, które zajmuj,! wschodni,! część kraju. Góra ta stanowila centrum oporu mieszkaliców kraju i tam też zostal pochowany Moszesze J. Lesotho należy do grupy kilku palistw afrykariskich, w których herbach tarcza i trzymacze za podstawę mają realny rysunek ojczystego krajobrazu'. Czarno-bial,! bojową tarczę ze skóry bawolu slynnego regimentu Emasotho umieszczono w pozycji poziomej na fladze innego królestwa poludniowoafrykariskiego - Suazi (Ngwane). Z tylu tej tarczy znajduj,! się dwa oszczepy i królewska laska (tinjobo) ozdobiona pękami ptasich piór. Flaga ta (z 1967 r.) zostala zainspirowana flag,! Korpusu Pionierów Suazi (z 1941 r.). który sluż.yl warmii brytyjskiej w czasie li wojny światowej. Środkowy pas flagi Suazi w kolorze karmazynowym, przypomina o bitwach, w wyniku których zostaly niegdyś podbite plemiona Sotho przez wojowników Ngoni. Później przybyli tu Zulusi, którzy z oboma tymi ludami utworzyli obecny naród Suazi. Wąskie żółte pasy tej flagi symbolizują bogactwa mineralne kraju, a skrajne pasy niebieskie - pokój, potrzebny dla pomyślnego rozwoju Królestwa Suazi. Herb Suazi przyjęto w 1968 r. Tarczę herbową w "stylu europejskim", na której również widnieje tradycyjna bojowa tarcza wyobrażająca naród, podtrzymują sI oń i lew, przedstawione w barwach naturalnych. Zwierzęta te już tutaj nie występują: w herbie są symbolami króla i królowej-matki. Król Ngwenyama ("Lew Narodu") jest bowiem najwyższym stróżem dóbr kraju, a w razie niedyspozycji zastępuje go matka nosz,!ca tytul Nd/ovlIkatli ("Duża Slonica"). Dewiza herbu Siyinqaba - "Jesteśmy twierdzą" odnosi się do obu tych królewskich osób'.. 0, Neubecker, /lera/dry: Sources, SymbolJ and Meaning, McGraw-Hill Book Company, New York 1976, s. 20. 8. 9. KJI. Hesmer, Flaggen und WapPc1I der Welt, Berteismann Lexikon Vcrlag, Gtitcrsloh 1992,. s. 154..

(6) · Wrona. 3.3. Namibia. Namibia należy do najmlodszych pa ń stw afrykalis kic h. bowi em niepodleg lość uzyskala dopiero w 1990 r. W latach 1884- 19 14 byla koloniij niemiecką , j ako Afryka Poludni owo-Zac hodn ia. póź niej terytorium mandatow y m Li g i Narodów. a od 1946 r. terytorium powie rniczym ONZ. W 1949 r. obec ną Namibię zaanektowal Związek Poludniowej Afryki i dopiero w 1966 r. ONZ odebrala RPA mandat na zarządzanie tym krajem. i w 1968 r. przybrał on dzisiejszl' nazwę . Flaga Namibii (z 1990 r.) nawiązuje do barw (nie bieska. czerwona. zielona) SWAPO - Organizacji Ludu Afryki Poludniowo-Zachodniej - Namibii (SOIlIh West Ajrica People's Organizmion oj Namibia). dawniej ugrupowania wyzwoleńczego . a od 1990 r. partii rządzącej . Dwunastopromienne słońce symbolizuje życie i energię, a jego kolor nawiijzuje do pustyni Namib"', ro zc ią gaj ącej się szerokim pascm wzdluż wybrzeża oceanu . Blękit oznacza czyste niebo, Atlantyk, źródla i wody lijdowe oraz deszcz, tak ważny w tym zwrotnikowym, bardzo suchym kraj u. Czerwona barwa symbolizuje naród - jego bohaterstwo i determinację w tworzeniu społeczeństwa. w którym wszyscy będij mieli jednakowe prawa . Biel jest symbolem pokoju ij edn ośc i, a ziel eń nawiązuje do roślinności i rolnictwa. Tarczę herbu Namibii podtrzymuj:, dwa oryksy ". Poza tarc zą herbowij , jako jej podstawa, zostala przedstawiona - w kolorze zielonym z trzema czerwonymi kwiatami - welwiczia ". wielka osobliwość roślinna tego kraju. Określa się ją czasem jak o "ży wą skamieniałość" . Herb Namibii wieńc zy sy lwetka przedstawionego w barwach naturalnyc h i z rozpostartymi skrzydlami "orła mo rskiego" " (;mg. AjriCllIl Fis" Eagle ). 10. A. Zna mierowski, The World Enc)'clopedia oj Flag.\'. TIu.' D'iinit;ve Guide. 10. 'nternatiol/al. Flag s, BaliI/uJ, Srandards Wili Ensig1!s, Lorenz Baok, London 1999, s. 224. II Największym i naj bardz iej rozpowszechnionym podgatunkiem Iych antylop jest oryks południowy (O r)'x gazel/a gau l/a) . Żyje on, naWet stosunkowo licznie. w południowo-zachodni ej Afryce . od Kalahari do Przy l,)dka Dobrej Nadziei. O ryks)'. () ubarwieniu szarobrun atny m i głowie. bi a ł ej. z czarnymi plamami, charak t eryzują się okaza ł ymi, skierowanym i do tylu rogmn i. Wys t ę puj:) one li obu płc i. Antyl opy te odznaczaj" siC tak dU7.'1 si"} . że nawet lew nic od waży się ich zaatakować . Żyjąc na suchych stepach i pustyniac h dobrze znosl'.:} wysokie tempera lUry i długo. trwały brak wody. 11 Welwiczia osobliwa (WdwilK hia mirabilis) wys tępuje t y łko w Afryce Po łudni owej. wzdłuż wybrzcży Atłantyku, głównie na Pustyni Na mib. nic cJalcj jednak jak łOO km od brzegu. R ośni e na kamieni stych równinach i w korytac h wyschnic;tych powków, wykort.ys tują c bardzo ubog ie upady i wilgoć z mgieł napływających od oceanu. Odkryta wstała w I XS9 r. przez austriac kiego podróż nika i prz yrodn ika F. Welwit sc ha . Jest to jed lI:! z najoryginalni ejszych roślin ś wiata ~ drzew o karze I. Pon,HI powierzchnię wystaje tylko ok. 20- 30 cm. d oŚĆ grubego. pnia . Wyras taj_l z niego dwa oJbrtymic li śc ie (do 3 m długości) utrl.ymuj 'lcc s ię pm.'l. caty okres życ ia ro ś lin y (ok. !(K) lat) . Li śc ie równolegle ży łko wa n e, po kładaj :, s ię po ziemi j częs t o sq przysy pyw:mc piaskiem. L1 W polskiej terminolog ii ornitologicznej jest to bieli k nfrykań~ki ( f{aliae eIJl.\· vocila) nalc· 7.<jCy do rodzi ny jastrzębiowatych. Wyka zuje on wiele podob ieństw do bielika am e r y kańskie go bt;dąccgo godh::m USA. Głow a. szyj a, piersi, przed nia cz~śc grl.oict u i ugon bielika af'rykańskicgu s" białe . reszta cia ła czarnobfilzowa (ka sztanowa). Zamieszkuje on w są s iedztw ie jezior. rzek i bag ien . Żyw i się głównie rybami. poluje lei na pla ki wodne . Szerok ie skrzydla umożl iw i aj., mu łalwe poocrw:mic s ię z wody. na wet z du ią ryb;1 w szponach . I.

(7) RPA. lhllswalla. Namibia. SUi.lzi. Zambia. Rys. I. Herhy i Ilagi wybranych. państw. Madagaskar. Afryki. Południowej.

(8) Angola. Zimbabwe. Seszele. Rys. 2. Herby i !lagi wybranych paliSIw Afryki. Mauritius Południowej.

(9) , i ich symholika na flaga ch .... Charakterystyczny jest on dla obszarów poludniowej Afryki (na poludnie od Sahary). Ten sam gatunek orla występuje też na nadze i w herbie Zambii oraz w herbie Malawi . Dopelnieniem herbu namibijskiego jest dewiza Unity, Libeny, Ju stice - .. Jedność. Wolność , Sprawiedliwość".. 3.4. Botswana Flagę Botswany (w czasie protektoratu brytyjskiego nazywanej Beczuaną). kraju leżącego w centrum Afryki Poludniowej. ustanowiono w 1966 r., w mo-. mencie uzyskania niepodleglości. Sklada się z poziomych pasów różnej szeroko śc i: niebieskiego, bialego, czarnego, białego, ni ebieskiego (o proporcjach, odpowiednio, 9: I :4: I :9). Flaga symbolizuje pokoj o wą koegzystencję wieloetnicznej ludn ości czarnej (glównie z grupy Tswana, od której pochodzi nazwa kraju) z mniej szośc ią białych, pod niemal stale błękitnym niebem Botswany. Barwa niebieska oznacza również życiodajną wodę , niezwykle cenną w kraju leżącym w przeważającej częśc i w suchej kotlinie Kalahari . W herbie Botswany znalazl si ę kłos sorgo oraz cios ("kici") sloniowy. Trzymaj'l je zebry, które również podtrzymują. "afrykańską" w ksztalcie . tarczę herbową · Zebry" sy mbolizują przede wszystkim bogactwo ś wiata zwierzęcego . Biel i czerń zebr utożsamiana jest z kolorami dwóch przeważającyc h w Afryce ras ludzkich . Słowo PI/la na wstędze poni żej tarc zy oznacza "deszcz". a w innym . głębszym znaczeniu: "krew życia" - wodę dającą silę i pomagającą równie ż pań stwu umacniać się gospodarczo. W górnej części tarczy herbowej trzy ko ła zębate oznaczają wolę industrializacji kraju. Ich zazę bienie symbolizuje natomiast w s póldziałanie różnych ras i plemion w ramach jednego narodu Botswany . Trzy faliste. niebieskie linie reprezentują zarówno bogatą w wodę pólnoc no- zac hodnią część kraju (głównie rzeka Okawango). jak i pragnienie wody dla pozostalych części państwa. Podstawę tutejszego rolnictwa stanowi hodowla bydła rogatego. stąd też trzecim elementem tarczy herbowej jest glowa byka .. 3.5. Zambia I Zimbabwe Kraje te staly s ię w 1890 T. brytyjskim protektoratem Rodezją . W 1911 T. obecną Zambię przeksztalcono w odrębny protektorat. pod nazwą Rodezja Pół nocna. a w 1924 r. w kolo n ię. Brytyj s ką kolonią by lo tak że dzisiejsze Zimbabwe . od 1923 r. nazywane Rodezj ą Poludniową . W latach 1953- 1963 obie Rodezje. wraz z Niasą ( d z i ś Malawi). tworzyły - nadal brytyjsk'l - Federację Rodezji i Niasy. Po jej rozpadzie Zambia uzyskała niezawislość w 1964 r.. natomiast jednostronnie ogloszona w 1965 r. przez bialyc h osadników niepodległość 14 Zebry (EquIIJ) występuj1llicznic w srodkowcj i poluulliowcj Afryce. Nalcż:} do grupy kilku gatunków sS<.l kÓw kopylny!.:h z rodziny koniowatych, a ich charak terys tycznII cec h:1 jest pasiaste, czarno-białe::. umaszczeni e. Zebry. zamieszkują. sawanny nieraz w dutych stadach,. i.y wią się. traw"..

(10) Jerzy Wrona. Poludniowej Rodezji nie zostala zaakceptowana na forum międ zy narodowym . Dopiero po oddaniu wladzy czarnej większości w 1980 L proklamowano suwerenność Zimbabwe. Zielone tlo flagi Zambii (z 1964 L , nieznacznie zmodyfikowanej w 1996 r.) oznacza lasy i pola uprawne. W prawej częśc i tej flagi " znajduje s ię jasnobrqzowy bielik lIfrykali sk i - sy mbol wolności, niepodleglośc i. narodowego ducha i nadziei na Icpsz~ przysz lość. W prawym doln ym rogu pola flag i zambijskiej znajdują się trzy pionowe pasy: czerwony - symbolizuje walkę o niepodlegloŚć. czarny - ludn ość kraju, a pomarańczowy - miedź, której eksploatacja i wywóz stanowią podstawę gospodarki narodowej (ok. 85% wplywów z eksportu). W herbie Zambii , poza bielikiem afrykańskim, faunę reprezentuje także zebra znajdująca się na murawie tworzącej podstawę tarczy herbowej. Tu też umieszczono s tyli zow aną kopalnię sy mbolizującą górnictwo . Przemysi wydobywczy przypominają też s krzy żowane narzędzia górnicze. Na tarczy, w polu czarnym, występuje 6 srebrnych, fali styc h pasm rcprezentuj'lcych wodospady Wiktorii (Mosikatunga), polożone w środkowym biegu Zambe zi. na granicy Zambii i Zimbabwe. Wodospady te (wys . 108- 120 m), uwa żane za największe w Afryce, odkryl w 1855 r. szkocki mi sjonarz i badacz Afryki David Livingstone. Tarczę herbu podtrzymują kobieta i mężc zyzna. Herb u z upełniają: kolba kukurydzy - symbol rolnictwa i podstawowa uprawa żywieniowa oraz motto O/le Zambia - O/le Natio/l - "Jedna Zambia - Jeden Naród" . Haslo to przy pomina o powszec hnej w Afryce mozaice plemiennej tworzącej ludnosc pokolonialnych państw . Za mbię zamieszkuje po nad 70 róż nych grup etniczno-rasowych. Flaga Zimbabwe (z 1980 r.) jest wielobarwna, jak większość flag Afryki Poludniowej. Tworzy ją 7 pasów, a przy drzewcu jest bialy trój kąt z czerwon'l gwiazdą. na tle której umieszczono legendarnego zlotego ptaka Zimbabwe. Jest to rzeźba odnaleziona w "Wielkim Zimbabwe". Odkryty w 1868 r. kompleks ruin prawie dwóch tys ięcy budowli to pozostalość stolicy państwa Monomotapa, które istnialo w XIII- XVII w. w międ zyrzeczu Zambezi i Limpopo - na terenach dzisiejszego Zimbabwe i Mozambiku . Ptak z ruin Wielkiego Zimbabwe stal się symbolem narodowego dziedzictwa i tradycji. Zielone pasy flagi Zimbabwe symbolizują bujną roślinno ś ć i rolnictwo. żółte - bogactwa mineralne kraju, czerwone - krew przelaną w walce o wolność, a czarny - ludn ość tubylczą. Biel trójkąta oznacza pokój oraz pojednanie ras bialej i czarnej . Barwy flagi nawiązują także do sztandaru Z ANU - Afry-. Ij PrLy okazji warto zwrócić uwagę, że flaga Za mbii jest dość niczwykla pO<.! względem układu plastycznego. Zasadniczy emblemat flagi. w tym przypadku orzeł i trój barwne pionowe pasy, I'.najdują się w prawej, tzw. swobodnej części flagi . Niemal we wszystkich innych państwach, emblematy (np. herby) znajdują się w centrum pola flagi, bywają też przesuni~te nieco w lewo lub umieszczone są prly drzewcu . Ma to ulatwiać identyfikację flagi przy zwijaniu jej płachty, np. podczas silnego wiatru ..

(11) ElemelITy geograficzne i icll .\)'mbolikll uaj1agllch. .. kańskiego Narodowego Zw iązku Zimbabwe , glównej organizacji jednoczącej czarną ludność w walce o niepodleglo ść. Strażnikami tarczy herbu Zimbabwe S'I antylopy kudu '" w naturalnych barwach, Nad tarczą herbową ~ na tle czerwonej gwiazdy ~ widnieje ptak Zimbabwe . Gwiazda jest symbolem nadziei na lepszą przysz lo ść, a jej kolor przy pomina cierpienia mieszka ńców kraju i ich wklad w budowę państwa , Karabin i motyka , podpierające tarczę i s krzy żowa ne ze sob'l , symbolizują przej śc ie. od walki do pokojowej pracy. Na murawie, u podstawy tarczy herbowej , umieszczono plody ważne dla wyżywienia i bytu narodu ~ klosy pszenicy, kolby kukurydzy, torebki bawelny, Pod spodem jest napis Ullity, Freedom, \York ~ "Jedność, Wolność, Praca", W górnej części tarczy herbowej znajdują s ię pofalowane niebieskie pasy (na bialym tlc), oznaczające w odę, od której za l eży rozwój gospodarczy Zimbabwe, przede wszystkim zaś rozwój rolnictwa i energetyki . W dolnej częśc i tarczy, na ziel onym polu sy mbolizuj'lcym urod zajność ziemi , znajduje się schematyczny rysunek ruin Wielkiego Zimbabwe, 3,6, Malawi Pasy flagi Malawi (do 1964 r. Niasy ) poc hodzą z flagi Narodowego Kongresu Niasy, organizacji która walczyla o niepodleglość. Trzy pasy flagi Malawi uzupclnia wschodzące slońce (umieszczone na górnym pasie) symbo lizujące nad z i eję na wolność calej Afryki. Trzyd z ie śc i jeden promieni slońca nawiązuje do faktu , że Malawi bylo 31 niepodleglym pa.istwem kont y nentu" . Czarny pas Ilag i oznacza naród afrykański, czerwony ~ krew bohaterów przelaną w wałce o wolność. a zielony ~ roślinność, Tarczę herbu Malawi podtrzymują lew i lampart ~ przedstawiciele, dość licznej jeszcze. tutejszej fauny, Kroczący lew w środkowej czę śc i tarczy herbowej przypomina o brytyj skich rządach w latach 189 I ~ I 964, W dolnej części tarczy - na czarnym tle ~ umieszczono promieniste wschodzące zlote slońce ~ sy mbol "nowego życia" Malawi,jako niepodleglego państwa . Faliste niebiesko-biale linie w górnej częśc i tarczy herbowej oznaczają wody kraju, przede wszystkim zaś jezioro Malawi, wzdlu ż którego ~ na przestrzeni 840 km ~ rozci'lga się omawiane państwo. Oba pola nawiązują też do nazwy kraju: Malawi w języku bantu znaczy "ziemia plonącej wody", co odnosi się do odbijających od taili jeziora promieni slonecznych, Tarcza hcrbowa spoczywa na postumencie wyobrażającym najwy ższe wzniesienie kraju, szczyt Milandźi (3050 m n.p,m,), Poniżej znajduje s i ę mott o państwa Unity (I/ld Frredolll ~ "Jedność i Wolność" , Herb wieńczy zlote slońce. Na jego tle umieszczono , 7.rywaj'lcego się do lotu bielika afryb,iskiego, symbol niepodleg lcgo państwa .. lyj'lcc jeszcze Jo~ć lio .nic w tym kraju (i w sąs i ednic h państwach) kudu wielkie (Tragda "h ll .l' J1rel'sioornis) naJd .y Jo największych antylop Afryki. Kudu doskonale bieg aj.) i skaczą, II>. ił. samce odznaczaj,1 siC; długimi. ś rubowato skn;cnllyll1i roga mi. 17 A. Broże k. Ll'xiko/'l v/ajek (l z.naku zemi .\"Vt! tll . Karlografie , Praha 199K , s. 127.. o.

(12) Jerzy Wronll. 3.7. Angola I Mozambik Angola i Mozambik byly koloniami portugalskimi. a niepodleglość uzyskaly stosunkowo późno. bo w 1975 L W obu tych krajach wnet wybuchly dlugotrwale, krwawe wojny domowe, w których rywalizowały ze sobą różne polityczne ugrupowania. Spowodowało to. że oba państwa (a zwłaszcza Mozambik) należą do najbiedniejszych na świecie. Podstawowy wzór flagi angolskiej (z 1975 L) opiera się na fladze MPLA - Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli (port. Movimellto POPlllar de Libertac'ao de Angola), lewicowej organizacji, która prowadziła walk~ z Portugalczykami o suwerenność, a dziś jest parti'l rządzącą. Pośrodku flagi umieszczono połowę zębatego koła skrzyżowanego z maczetą. z pięcioramienną gwiazdą obok. Inspiracją dla tego maku była flaga byłego ZSRR, symbolizuje on sojusz robotników i rzemieślników z rolnikami w pracy dla dobra ojczyzny, zaś gwiazda oznacza komunizm, międzynarodową solidarność i postęp. Zółty kolor emblematu to symbol bogactw mineralnych kraju. Górny, czerwony pas flagi oznacza kolor krwi przelanej w walce o niepodległość, a czarny - Afrykę". Barwy te, podobnie jak na sztandarach wielu rewolucyjnych ruchów i ugrupowań , nawiązują też do hasła "Wolność albo śmierć" ". W centrum okrągłego herbu Angoli - na niebieskim tłe - znajdują się motyka i maczeta - symbole pracy i walki zbrojnej oraz złota pięcioramienna gwiazda. U dołu herbu umieszczono otwartą białą księgę. która przypomina o potrzebie kształcenia się i rozwoju kultury. Nad księg'l widać niewielką część wschodzą cego stolIca, przedstawionego w sposób nicheraldyczny - jest ono bowiem jasnoróżowe z czarnymi promieniami. Poniżej - na złotej wstędze widnieje nazwa państwa (w języku portugalskim): Republica de Angola - "Republika Angoli". Centralne części herbu otacza połowa zębatego koła i półwieniec z zielonych gałązek kawowca''', złotej kolby kukurydzy i białych kwiatów bawełny. Wszystko to razem symbolizuje przemysł i rolnictwo. robotników i rołników. Flaga Mozambiku (z ł 983 L, druga od czasu uzyskania niepodległości) wywodzi się z barw FRELlMO - Frontu Wyzwolenia Mozambiku (Frente de Libertar;o() de Mor;ambique), lewicowej organizacji, która rozpoczęła partyzancką walkę zbrojną o wolność . Ma ona 5 pasów (o proporcjach szerokości 10: ł : t o: ł: 10), a przy drzewcu czerwony trójkąt (sięgający do 4/9 długości flagi) . na którym umieszczono detale herbowe: karabin s krzyżowany z motyką oraz otwartą ksią';.kę, na tle złotej gwiazdy. Pięcioramienna gwiazda jest tu symbolem międzynarodowej solidarności początkowo interpretowano ją także jako 1lI. A. Znamicwwski, op. dt., s . 223-224.. \9. A. Brotck., op. cit., s. 24.. 20. W Angoli i innych krajach Arryki. robusra). Przeznacza. pIO{!<'lW rolnych. się ją. poważnie. Południ o wej. uprawia si<;. głównie kawę mbustę. przede wszystkim na eksport, podobnie jak zmalill)' w latach wojny domowej .. bawelnę. choć. (Cajfem zbiory tydl.

(13) i ich symbolika naJ7af:uch ... zobowiązanie. do budowy socjalistycznego (komunistycznego) spoleczelistwa i gospodarki kraju. Zielony pas /lagi symbolizuje roślinne bogactwa kraju i dobrobyt, żółty - bogactwa mineralne, biale - pokój i sprawiedliwość, czarny - Afrykę. Czerwony trójkąt oznacza dlugotrwaly opór kolonializmowi i zbrojną walkę narodu o wolność. Do 1990 r., gdy FRELlMO zerwal z socjalizmem, czerwieli na /ladze symbolizowala również rewolucję". Herb Mozambiku, podobny do herbu angolskiego, wprowadzono w 1975 r. (nieco modyfikując w latach 1982 i 1990), po proklamowaniu republiki. Centralne elementy herbu - afrykaliska motyka, karabin Kalasznikowa, książka (widoczne też na /ladze) symbolizują rolnictwo i konieczność obrony kraju oraz potrzebę wykształcenia mieszka!lców. Slo!lce nawiązuje do przyszlości kraju, zaś zębate kolo - do przemysiu. Wielicząca herb gwiazda jest znakiem rewolucji - przemian o charakterze komunistycznym". które doprowadzily do trwaj'lcej kilkanaście lat krwawej wojny domowej i zuboi.enia kraju. Zasadnicze detale herbu otaczają lodygi trzciny cukrowej i kukurydzy, w dobie kolonialnej bardzo ważnych dla gospodarki kraju plodów rolnyell. Wyglądu herbu nie zmieniono, choć wskutek kolektywizacji rolnictwa znacznie spadly zbiory trzciny cukrowej (i niektórych innych roślin plantacyjnych). Napis w urzędo wym języku portugalskim na wstędze w dolnej części herbu to nazwa palistwa - Repliblic(l de Mo{'ambique.. 3.7. Madagaskar Flaga Madagaskaru nawiązuje m.in. do pochodzenia ludności. Barwy - czerwona i biała symbolizują przybyszy z Azji Południowo-Wschodniej (por. flagę Indonezji). Kolor zielony popularny na flagach afrykaliskich, reprezentuje mieszkańców wybrzeży, a glównie wschodniego - bardziej wilgotnego i lepiej wykorzystanego rolniczo. Czerwieli symbolizuje również niepodległość kraju i nawi'lzuje do barwy gleb. Dominującym typem gleb na Madagaskarze sq bowiem czerwone gleby laterytowe, a kraj nazywany jest niekiedy "Czerwoną Wyspą". Zieleń interpretowana jest też jako barwa pól uprawnych, a zwlaszcza ryżowisk". Jest to również symbol nadziei na szczęśliwą przyszłość. Bici oznacza zaś czystość idealów. Na pieczęci państwowej (obowiązującej od 1993 r.), pełniącej funkcję herbu Madagaskaru znajduje się mapa państwa. Kontur mapy umieszczono w okręgu w środku herbu, ponad glową byka zebu (Bos indiclI.\·) - typowego w tym kraju przedstawiciela bydla domowego. Ta rasa bydla, o charakterystycznym garbie, dobrze się czuje w wilgotnym, gorącym klimacie; cechuje ją również duża God/a i flagi .<:wiata, 0rr. A, Bonascwicz, Iskry. Warszawa 1970, s. 124; c.P. Shaw, F/ags, RU1lnillg Pn's.\', Philadelphia 1994, s. 24; A. Znamicrowski, op. cit., s. 223, 22 c.P. Shaw, op. cit., s. 151, 2J Jest to nawiqzanic do powiedzenia "Morze jest jcdyn,) granic" mojego pola rył.owego" Radamy I -- jednego z władcow ludu Hova, klÓrc!l1l1 udało się \1,' 1810 r. zjednoczyć wiele państewek, głównie wc wschodniej części Madagaska!1l, por. K.H. Hcsmcr. op. cit., s. 97. 21.

(14) Wro"a odpo rność na trop ikalne choroby. Sylwetka zebu częściowo zak rywa poletko ry żow e przypominaj'lce, że ryż jest lU podstawową roślim] żywieniową. Jego stylizowane zielone kłosy umieszczono też w dolnej części herbu. Górną część okręgu z konturem kraju zdobi wachłarzowata korona liści piełgrzanu madagaskarskiego (RGI'el1ala madagascariclIsis) , krewniaka bananowca , charakterystycznego drzewa tego kraju . Liście piełgrzanu S,! dużych rozmiarów , umieszczone na łodygach w dwóch wyraźnych rzędach. Kwiaty zapyłają ptaki. Piełgrzan nazywany j est często "drzewem pod różnych " łub .,wędrowców", gdyż pióropusz łi śc i wskazuje im drogę, a w pochwach li śc i zbiera się w dużych ilościach woda. Obecnie często uprawiany jest on jako. drzewo ozdobne . W górnej części herbu widnieje malgaska nazwa państwa Repoblican' i Madagasikara - "Republika Madagaskaru" , w dolnej - dewiza Tanindrazana - Fahafahana - Fahamarinana - "Ojczyzna - Wolność - Sprawiedliwość"". 3,8, Seszele, Komory, Mauritius Kolory flagi Seszeli nawiązują do barw dwóch najważniej szyc h partii politycznych kraju: Seszelskiej Partii Demokratycznej oraz Zjednoczonej Partii Ludowej Seszeli (obec nie Ludowego Frontu Postępowego) " '. Obecn'l flagę (z 1996 r.), trzecią już od czasu uzyskania niepodległości, tworzy pięć różno barwnych promieni wychodzących z jej łewego dolnego rogu . Barwy te symbolizuj,,, niebieska - niebo i morze , żó łt<, - s łOlice , czerwom, - naród i jego zdecy dowaną wołę pracy dla dobra p~,ństwa, biała - harm onię i sprawiedliwość, a zielona - ląd pokryty bujną ro ś linn ośc ią. W centrum tarczy herbu Seszeli (nadanego przez królową brytyjski] Elżbietę II i przyjętego w 1976 r.) znajduje się rysunek lodoicji seszelskiej, in. palmy seszelskiej (Lodoicea seychellarlllll, var. L. lIIaldivica),". Wyspa na pierwszym planie tarczy herbu Republiki Seszeli symbolizuje tzw. Seszele właściwe (główne wyspy - Silhouette, Mahe , Praslin), natomiast wyspa na drugim planie oznacza powstałe, tzw. wyspy zew nętrzne (Amiranty, Aldabra, Farquhar). Żółw " na R. Klimc~, N(JI'(~ 7.1!(/ky. Mad(lgaskar, "Vcxi\ologic" 1994, nr 92, s. 1797 . ~~ c.P. Shaw, op. cit .. s. 45.. 24. Jest to wielka osobliwnść przyrodnicza archipelagu. bo rośnie (osiągaj,jc nnwcl40 III wysoko ści) jedynie na wyspach Praslin i CuriclIsc. Od wytworze nia kwiatu do uzyskania owocu o peł nej dojr71t!ości musi miną ć 7- 10 lat. a samo kielkowanie trwa ok. J lat. Ta długowieczna palma ma najwi.;kszc na świecie owoce·pestkowce (10- 20 kg) , podobne do orzcch6w kokosowych, sl:)d tel. czasem nazywane S;) kokosami Illorskimi (fr. ('lICO llł.: Ille r ). Oryg inalny jest lci. k SZl;l1t owoców przypominllj.) bowicmlwbiccc pośladki. Obecnie lodo;eja znajduje się pod ścisl:) ochron:) _ Na wywóz jednego choćb y owocu trzeba mie ć specjalne pozwolenie. 27 W parku narouowym Ila wyspie Aldahra zyj'lh,dowc 7.ółwie olbrzymie (Gt.'oc::helOlu' giga/!h'II), których długość panCNi'.<l dochodzi do \50 cm, a d~żar ciała do 250 kg . S'I one długowieczne, a ich mięso jest jadalne i bardzo smaczne. NieograniClone odłowy tych żó łwi doprowadziły do niemal ich zupełnego wyt~pienia już w pocz'Itkach XIX w. Dziś żółwic olbrl.ymie występuj,) w niewielkich ilościach jedynie na kilku wyspach Oceanu Indyjskiego . 26.

(15) tarczy i tropikalny morski ptak " wieńczący herb to symbole fauny . Szkuner oznacza statki, dzięki którym utrzymywana jest I,!czność między wyspami tego państwa rozrzuconymi na Oceanie Indyjskim . Symbolem OCeanu i jego bogactw są podtrzymuj,!ce tarczę herbow,! dwie ryby morskie z rodziny i.aglicowatych". Tluszcz otrzymywany z ich w'!troby jest najbogatszy w witaminę A spośród wszystkich ryb. MOllem herbu jest lacińska sentencja Finis corona! OpllS - "Koniec wieńczy dzielo". Flaga Komorów dotychczas nie stala s ię w pelni rzeczywistym symbolem narodowym. Wplyw na to miala m.i n. niestabilna sytuacja polityczna państwa, na co skladają się zarówno trudności gospodarcze , konflikty wewnętrzne,jak też spór z bylą metropolią - Francj,! o Majollę. Flaga zmieniana byla po dojściu do wladzy nowego prezydenta, po zwycięstwie wyborczym nowego stronnictwa lub wskutek zamachu stanu. Dzisiejsza flaga Komorów jest już piątą od 1963 r. (kolejne wprowadzano w latach 1975, 1978 , 1992 i 1996). Jej zasadnicze elementy (zielone tlo, bialy pól księżyc i gwiazdy) są jednak stale, a zmiany dotyczyly przede wszystkim polożenia p ó lksiężyca i czterech gwiazd. Jedynie flaga z lat 1975- 1978 - zatwierdzona przez ówczesny rZ'ld o nastawieniu maoi stowskim - miała szeroki pas czerwony symbolizujllCY socjalizm". Ostatnia zmiana, po przyjęciu nowej konstytucji, polegala na wprowadzeniu na zielone pole flagi (symbol islamu) białych napisów w języku arabskim: Allah (prawy górny róg) i MahomeT (lewy dolny róg). Cztery biale gwiazdy (usytuowane między rogami półksiężyca) oznaczają glówne wyspy archipelagu Komorów: Wielki Komor (Grande Comore, Njazidja), Anjouan (Ndzuani, Nzwani), Moheli (Mwali) i Majotta (Mayotte, Maorc) " . Jednak ta ostatnia, będąca nadal terytorium francuskim, nie wchodzi w sklad Federacyjnej Islamskiej Republiki Komorów" , niepodleglej od 1975 r. Katolicka większość wyspy odmów ila prledstawiony w herbie Seszeli (podobnie i Wysp Salomona) nie jest lU - jak siC go zwykle trakIUje - symbolem powolno ści. dług o wieczności . lTI'ldrości. Umie szcze nie go w oficjalnym znaku pań s twowym ma charakter informacji, której cclem jest zwrócenie uwagi na występowanie tutaj tak rzadkich tworów przyrody żywej. !R W herbie przed stawiono faelona żółtodziobego, in . bialoogoniash:go (PJtaet}/(JII It!pturtlS (eptllrlls), sylwctkfl przypominaj,}ccgo mewę. Ponicwa7. te morskie ptak i mają krótkie nogi, dość niezdarnie poru sz ają si C na l:juzie , natomiast w locie ich sylwetka nalei.y do jednych z najpit;kniej ~ sz.yc h na świeci e . Potrafi<) dhlgimi godzinami szy bować w powielrzu w poszukiwaniu ich prL.ysmaku - drobnych latajtlcych ryb. Faeton iółtodzioby i faeton czcrwollostcrny (czerwolloogoniastyl Si' symoolcm wyspy A ride - "ptasiej perły" A rchipclagu Seszeli , por. J. Sulek, ~v.~,,(/ Aridl' - ptasia perta Archipt'/agu Sl'szeli, "Przyroda Polska" 1998 . nr 6, s. 15 . 2') W herbie przedstawiono żaglicę (/.niophol"lls gladill.\· ). Ma ona ciało wydłużone i bOCl.nic s płas zczo ne , kosei górnej slcz~ki tworzą miecz , Szczególm) cechą żaglic jest bardzo wysoka i długa pletwa grzbietowa. Uharwit:nic lej dużej i si lllt:j ryby jest nicbieskawo-szilre, boki i brzuch Si) srebrzystobiale . JU N('w.f1(l~.I'. FI'tkrallslclmh' Republif.' of/lu' OnI/om.\", .,The Flag Bulle.lin" 1997, nr 174. s. 50. :lI Tamże, s. 50- 51 . .\ 2 Mimo j.c faklyczni~ i prawnie Majolla jcsl Icrytorium koltmi.liny m Francji , kon stytucj a Republjki Komorów uznaje j:1 za cześć paJlst wa. Należy tcż zwrócić uwag~. że żółw.

(16) . , Wrona. wejścia w skład państwa o orientacji muzułmańskiej. Flaga podkreśla islamską podstawę ustroju palistwa, przez co nie ułatwia zbliżenia Majotty z federacją. Komorów. Herb państwowy Komorów nie jest ciekawy od strony geograficznej. Wprowadzono go w 1978 r. i - w przeciwieństwie do Ilagi - nie podlegał modyfikacjom. Na ośmiopromiennej tzw. gwieżdzie z Tadjourah umieszczono emblemat z flagi państwowej - półksiężyc z 4 gwiazdami. Całość otacza napis z nazwą państwa (w językach - francuskim i arabskim) Federalna Islamska Republika Komorów. Molto umieszczone u dolu herbu to: Unite - Justice - Proęres • "Jedność, Sprawiedli wość, Postęp". Flaga Mauritiusa (z 1968 r.) przedstawia cztery poziome pasy. Pas czerwony symbolizuje walkę o wolność i niepodległość (która na szczęście obeszła się bez przelewu krwi), niebieski - wody Oceanu Indyjskiego. żółty - "światło niepodległości, które zajaśniało nad Mauritiusem", zielony - barwy naturalnej roślinności kraju i pól trzciny cukrowej. Herb Republiki Mauritius ma długą tradycję, nadał go bowiem w 1906 r. ówczesnej kolonii brytyjskiej Edward VII. Po uzyskaniu niepodległości herb pozostał w niezmienionej formie. Tarcza herbowa podzielona jest na 4 części. W pierwszej umieszczono stylizowany złoty żaglowiec. Przypomina on pierwszych osadników - Holendrów, którzy dotarłszy tu w 1598 r. założyli kolonię w 1638 r. Trzy sylwetki palm w drugim polu oznaczają rodzimą Ilorę i żyzność wyspy i jednocześnie 3 dependencje palistwa (Rodrigues, Cargados Carajos i Agalega). Klucz w trzeciej ćwiartce tarczy i gwiazda w czwartej symbolizują strategiczną pozycję wyspy na Oceanie Indyjskim. Do tego faktu nawi'lzuje też motto herbowe Stel/a Clavisljlle Mar;s lndici - "Gwiazda i klucz Oceanu Indyjskiego". Tarczę herbową podtrzymują ptak dodo)) i jeleń sambar". Dodo i sambar, przedstawione w herbie w nienaturalnych czerwono-białych barwach, oprócz podtrzymywania tarczy herbowej, trzymają też zielone łodygi trzciny cukrowej. Dodo in. dront (R/lf'hus clu'ullatus) to nielotny ptak wymarły w 1861 r. Występował jedynie na Mauritiusie i został odkryty przez Portugalczyków w \507 r., którzy dotarli lu jako pierwsi Europejczycy, pod przywództwem Pedro Mascarenthasa. Dodo mial szare upierzenie i był większy od indyka. Do jego wyginięcia przyczynil się m.in. fakt, że nic okazywał w ogóle strachu przed ludźmi. Portugalczykom dodn zapewniał zapas świeżego mięsa w długich, morskich podróżach. Mięso,juz mocno przetrzebionych doclo, było też głównym pożywieniem holenderskich kolonizatorów. Dzieła zniszczenia dokor1czyły świnic, które sprowadzono na wyspę. Kilka z nich wydostało się na wolność, zdziczało i stało się naturalnym wrogiem nielotów. Świnic zjadły bezbronne ptaki i ich jaja oraz zniszczyły ptasie gniazda. 34 Jeleń sambar, właściwic sambar indyjski (C('rvu.'!" unic%r) to gatunek dużego jelenia zamieszkującego lasy południowo-wschodniej Azji. Ubarwienie grzbietu ma brunatnożółte, na brzuchu jaśnicjs7.e. Poroże tego jelenia ma wiele odgałęzień. Jelenie sambary , które dziś występuj,} na wyspie - choć jej świat zwierzęcy jest dość ubogi, zoslały sprowadzone w XVII w. przez Holcndrów z Jawy. Do dziś właśnie one konkuruj'} z krowami na tutejszych pastwiskach, a najpopuJarniejszym daniem mięsnym jest curry z jeleni,t, przyrządzane na sposób hinduski. Poza hodowlami wciąż dużo jeleni żyje na wolności w dżungli, w głębi wyspy. 33.

(17) , i ich '. Trzcina cukrowa (sprowadzona na wyspę przez Holendrów) c10 dziś pozostaje najważniejszą uprawą i źródlem dochodów. Plantacje trzciny cukrowej zajmuj'l ok. 3/4 ziem uprawnych . Warto podkreślić, że wskutek wprowadzenia jej uprawy okolo polowy dzi siejszej ludności kraju to Hindu s i (tzw. lndo-Maurytyjczycy). S'I to potomkowie robotników rolnych z Indii, sprowadzanych przez plantatorów od 1835 r., gdy zniesiono tu niewolnictwo i czarni niewolnicy z Afryki Wschodniej masowo opuścili plantacje .. 4. Podsumowanie Przeprowadzona analiza tlag i herbów państw Afryki Poludniowej wskazuje, że wiele z nich wyraźnie nawiązuje do historii, zwłaszcza najnowszej, i geografii poszczególnych krajów. Flagi Angoli, Mozambiku, Namibii, RPA i Zimbabwe pochodzą od sztandarów organizacji narod owowY7.woleńczych, których dzialaln ość doprowadzila do uzyskania suwerenności, a które dziś są zwykle partiami rządzący mi. Flagi wielu państw tego regionu nawiązują też do takich cech ś rodowi s ka geograficznego, jak położe nie geograficzne (nad oceanem lub na wyspach - Mauritius, Namibia, Seszele), wód lub pragnienia ich obfitości (Botswana), bujnej roślinności (Seszele, Zimbabwe) , bogactw mineralnych (Suazi, Zambia) . Barwy i detale rysunkowe niektóryc h flag symbolizują naród i jego tradycje plemienne (Lesotho, Suazi). ludność cza rną i bialą (Botswana) oraz podstawową religię mieszkańców (Komory). Ze zrozumialych względów o wiele bogatsze w detale geograficzne są herby. W wielu przypadkach nawią zują one do cech środowiska przyrodniczego tych krajów. Umieszczone w herbach (najczęściej jako trzymacze tarczy herbowej) miejscowe zwierzęta (np. lew - Malawi, Suazi,lampart - Malawi, słoń - Suazi, zebra - Zambia, kudu - Zimbabwe, oryks - Namibia, bielik afrykański - Malawi, Namibia, Zambia, sekretarz - RPA), symbolizują jeszcze dość bogatą faunę tej części Afryki, a jednocze ś nie uosabiają pewne pozytywne cechy mieszkańców, np. odwagę czy s ilę . W oficjalnych znakach państw tego regionu znalazly się rośliny odgrywające ważną rolę w wyżywieniu mieszkańców (ryż - Madagaskar, sorgo - Botswana , kukurydza - Angola, Zambia), jak i będące typowymi plodami eksportowymi (kawa - Angola , trzcina cukrowa - Mauritius). Wyjątkowo interesujące przyrodniczo rośliny znajdują się w herbach Namibii (welwiczia) , Madagaskaru (pielgrzan) i Seszeli (Iodoicja sesze lska). W herbie Seszeli umieszczono ponadto rysunek niezwykle rzadkiego żółwia olbrzymiego, a w herbie Mauritiusa - dziś już wymarłego ptaka dodo..

(18) Jerzy Wrona. Geographlcal Symbols In the Flags and Emblems of Southern African States This papcr di.scusses Ihe appearance and symbolism or the łl<lgs and emblcrns or thirteen Smithem African states. Parlicular attention is givcn to symbols that refer to the natural environmenl, tri bal and roik tradition, as well as the eco!lomic features ol' so me of Ihe countries . which are found frequently in łlags , and particularly in emblems..

(19)