RECENZJE 282
Autor Elementów mia by te racj!, gdyby stwierdzi , e ka dy uk ad materia u w takim podr!czniku mo e by" dyskusyjny. Prawd# jest te to, e metodologia jest w Elementach wyk adana w minimalnym zakresie, bez zamiaru zast#pienia takich cho"by lubelskich podr!czników jak prace S. Kami$skiego, Z. Hajduka czy te J. Herbuta. Te i inne podr!czniki metodologii nauk mog yby by" studiowane jako ci#g dalszy wyk adu zapocz#tkowanego przez M. Lechniaka.
Jak powiedziano, poruszyli%my sformu owane problemy w ramach dialogu na temat dydaktyki logiki, prowadzonego z do%wiadczonym Autorem. Nie czynimy tutaj adnych zarzutów ani nie g osimy swych uwag ze stanowcz# pewno%ci#. Tym bar-dziej nasze uwagi nie zmieniaj# wyra onej uprzednio wysokiej oceny Elementów, które wszystkim zainteresowanym, a zw aszcza pracuj#cym z jakich% powodów samo-dzielnie studentom-humanistom, gor#co polecamy.
Marcin Tkaczyk Katedra Logiki KUL
Stanis aw B u t r y n, Zarys filozofii Alberta Einsteina, Warszawa: Wydaw-nictwo IFIS PAN 2006, ss. 264. ISBN 83-7388-117-4.
Oryginalne, zró nicowane i tre%ciowo bogate pogl#dy filozoficzne Alberta Ein-steina ju za jego ycia budzi y uzasadnione zainteresowania i zach!ca y do podejmo-wania mniej lub bardziej systematycznych prób ich opracowa$. Przyk adami mog# tu by": znana praca zbiorowa Albert Einstein: philosopher-scientist, wydana jako t. VII w ramach redagowanej przez P. A. Schilppa serii Library of Living Philosophers, szereg obszernych opracowa$ tej filozofii przez licznych autorów radzieckich, a tak e interesuj#ca monografia M. Paty’ego pt. Einstein philosophe. La physique comme
pratique philosophique, wydana w 1993 r. w Pary u. Opublikowanie natomiast przez Wydawnictwo IFiS PAN w 1999 r. polskiego t umaczenia obszernego zbioru pism filozoficznych Einsteina wraz z ogólnym wprowadzeniem w t! filozofi! autorstwa S. Butryna bardzo wyra&nie u%wiadomi o potrzeb! ca o%ciowego opracowania tych pogl#dów równie na gruncie polskim.
Prób! wype nienia tej luki, i to z wielkim powodzeniem, podejmuje recenzowana ksi# ka, stawiaj#ca sobie za cel przedstawienie pewnego zarysu filozofii Alberta Einsteina w postaci zasygnalizowania najwa niejszych jej problemów, pokazanie ich specyfiki, statusu, charakteru dyskusji nad nimi i kierunków, w jakich zmierzaj# próby ich rozwi#zania. Wa nym celem pracy s# równie d# enia do ukazania wspó -czesnych odniesie$ einsteinowskiej filozofii ze szczególnym zwróceniem uwagi na jej znaczenie zarówno dla wspó czesnej filozofii, jak i nauki (s. 3).
Bior#c pod uwag! ogromn# z o ono%", wieloaspektowo%" i du # kontekstowo%" tej filozofii, taka koncepcja jej prezentacji jawi si! jako w pe ni uzasadniona. Maj#c na ROCZNIKI FILOZOFICZNE 55:2007 nr 2
RECENZJE 283 wzgl!dzie fakt, e w literaturze polskiej, poza wspomnianym wprowadzeniem, nie ma w a%ciwie adnego szerszego zarysu pogl#dów filozoficznych twórcy teorii wzgl!d-no%ci, a wi!c ka da taka propozycja w znacznym stopniu przybli a polskiemu czytel-nikowi te pogl#dy i pozwala mu na bardziej swobodn# orientacj! w ich podstawwych kwestiach. Oczywi%cie z punktu widzenia samej natury bada$ naukopodstawwych by o-by lepiej gdyo-by o-by a to obszerna monografia przedstawiaj#ca w sposób adekwatny i wyczerpuj#cy wszystkie aspekty filozofii Einsteina. Jednak e z punktu widzenia za-kresu potencjalnych czytelników oraz wspomnianej z o ono%ci einsteinowskiej filo-zofii du ej jej niejednorodno%ci, a nawet widocznej w wielu miejscach jej niespój-no%ci, zwi!z a prezentacja tych pogl#dów mo e okaza" si! bardziej skuteczna w pro-pagowaniu filozofii Einsteina ni uwzgl!dniaj#ce wszystkie jej niuanse, kontrowersje i z o ono%ci ca o%ciowe opracowanie.
Wewn!trzna struktura ksi# ki jawi si! jako przejrzysta i w pe ni zrozumia a oraz zasadna. Poszczególne bowiem jej rozdzia y nawi#zuj# do powszechnie przyjmowa-nych we wst!pach do filozofii podstawowych dzia ów filozofii, jakimi s# m.in.: epis-temologia, filozofia przyrody, filozofia nauki i ogólnie filozofia cz owieka, spo e-cze$stwa i moralno%ci. W zwi#zku z tym bardzo przekonuj#ca jest argumentacja Autora za nazywaniem filozoficznych pogl#dów Einsteina bezpo%rednio dotycz#cych rzeczywisto%ci przyrodniczej, fizycznej – filozofi# przyrody, a nie ontologi#. W pe ni wyja%nia to brak w omawiane pracy analiz bezpo%rednio dotycz#cej problematyki ontologicznej.
Nale y przy tym podkre%li", e podzia ten ma swoje uzasadnienie równie w prezentowanej w poszczególnych rozdzia ach problematyce, mimo e praktyczne jej przedstawienie nie by o rzecz# atw#. Twórca teorii wzgl!dno%ci nie pozostawi bowiem po sobie jednolitego systemu filozoficznego, a jego wypowiedzi w tych kwe-stiach mia y charakter wyra&nie kontekstowy, ogromnie zró nicowany tematycznie i nie zawsze spójny. St#d zrozumia # staje si! bardziej wielow#tkowa i mniej syste-matyzuj#ca prezentacja tej filozofii w poszczególnych rozdzia ach pracy. Jest to cena, jak# Autor zdecydowa si! zap aci" za bardziej naturalny i wzgl!dnie pe ny obraz wielu bardziej szczegó owych kwestii, które przy %ci%le systematyzuj#cym sposobie prezentacji uleg yby nadmiernym uproszczeniom, prowadz#cym cz!sto do znacznej deformacji tej filozofii.
To samo nale a oby powiedzie" o drugim charakterystycznym rysie ocenianej pracy, a mianowicie o wyra&nie podkre%lanej w niej tendencji do uwspó cze%niania filozofii Einsteina i pokazywaniu jej znaczenia dla wspó czesnej filozofii i nauki. Równie i tutaj za cen! rezygnacji z wi!kszej systematyzacji i przejrzysto%ci oraz d# enia do lepszego wywa ania odpowiednich proporcji takiego uwspó cze%niania prezentacja ta daje nie tylko znaczne poszerzenie, ale tak e w wielu przypadkach dookre%lenie, dodatkowe uzasadnienie i tym samym lepsze zrozumienie ca o%ci filozoficznych pogl#dów twórcy teorii wzgl!dno%ci.
RECENZJE 284
Na uwag! zas uguje tak e bardzo klarowny j!zyk rozprawy i jasny tok zawartej w niej argumentacji, pozwalaj#cy nie tylko na subtelne interpretacje wielu z o onych lub tylko ogólnie poruszonych przez Einsteina kwestii, ale tak e na rozwi#zanie i wy-ja%nienie przynajmniej niektórych sprzecznych, na pierwszy rzut oka, jego wypo-wiedzi. W efekcie wszystkich tych zabiegów Autora uzyskuje si! bardzo adekwatny, wyczerpuj#cy i wewn!trznie spójny zarys filozoficznych pogl#dów profesora z Prin-ceton, daj#cy czytelnikowi doskona # orientacj! we wszystkich najwa niejszych za-gadnieniach tych pogl#dów, uzupe nionych wieloma uwagami historycznymi i odnie-sieniami do znanych autorów wspó czesnych.
W przypadku wi!c einsteinowskich filozofii przyrody dowiadujemy si!, e trakto-wa on Wszech%wiat jako rzeczywisto%" obiektywn#, niezale n# w swym istnieniu od podmiotu poznaj#cego, która w dodatku jest uporz#dkowana, jednolita, harmonijna, matematyczna, przyczynowo powi#zana i stanowi#ca przedmiot religijnego zachwytu. W swych rozwa aniach epistemologicznych twórca teorii wzgl!dno%ci koncentrowa si! na podstawowych &ród ach poznania, którymi s# wed ug niego wra enia zmys owe, rozum i intuicja. Ksi# ka podejmuje prób! przedstawienia nie tylko wzajemnych od-niesie$ tych &róde , ale równie kwesti! prawdziwo%ci ludzkiego poznania oraz pewnej oceny co do natury i warto%ci przyjmowanej przez Einsteina epistemologii.
Sedno jednak filozoficznych pogl#dów profesora z Princeton upatruje Autor re-cenzowanej rozprawy w jego filozofii nauki. Nie mo e to jednak dziwi", je%li we&mie si! pod uwag! fakt, e zdecydowana wi!kszo%" tych pogl#dów kszta towa a si! w nast!pstwie bezpo%rednich refleksji twórcy teorii wzgl!dno%ci nad w asn# i cudz# dzia alno%ci# naukow# oraz nad uzyskanymi w tym zakresie wynikami. Chodzi tu o takie zagadnienia, jak: motywy bada$ naukowych, wzajemny stosunek filozofii i nauki, natura podstaw teorii fizykalnych, matematyczno%" przyrody jako warunek uprawiania nauki, przyczynowy charakter opisu naukowego, jedno%" nauki oraz wza-jemne relacje nauki i religii.
Wreszcie bardzo specyficznym dzia em filozofii Einsteina, prezentowanym w oma-wianej ksi# ce, s# zagadnienia dotycz#ce problematyki aksjologicznej cz owieka, sensu jego ycia, odniesie$ do spo ecze$stwa oraz &róde i charakteru moralno%ci.
Uwzgl!dniaj#c zatem wszystkie powy sze uwagi, nale y powiedzie", e dobrze si! sta o, i recenzowana ksi# ka ujrza a %wiat o dzienne. Stanowi ona bowiem bardzo warto%ciowe &ród o informacji nie tylko o samej filozofii Einsteina, ale tak e o cha-rakterze i sposobie uprawiania przez twórc! teorii wzgl!dno%ci filozofii w ogóle w %cis ych zwi#zkach z naukami przyrodniczymi.
Józef Turek Katedra Filozofii Kosmologii KUL
