Kronika 659
wygłosił referat pod tytułem Ważniejsze kierunki badań nad historią nauk przyrodniczych. N a wstępie przedstaw ił tezę o integracyjnym charakterze b adań n ad historią przyrodoznaw stw a, szczególnie X IX wieku. W okresie tym rozróżnienie między badaniam i geologicznymi, botanicznym i, zoologicznymi i działalnością lekarską poszczególnych uczonych jest bardzo trudne i — jak się wydaje — często fałszywe. Ci sami przyrodnicy prow adzili prace w róż nych, dziś wyspecjalizowanych, dziedzinach. Od współczesnych historyków przyrodozna wstwa wymaga to wyjścia poza ram y wąskiej specjalizacji i naw iązania wszechstronnej współpracy. Teza ta została zilustrow ana typowym przykładem problem u integrującego całość historii nauk przyrodniczych: badania nad recepcją dzieł L cyelfa i D arw ina. Prace takie m ają długą tradycję i należy ją podtrzym yw ać.
N astępnie referent omówił — na podstawie analizy m ateriałów z ostatnich kilku kongresów historii nauki i techniki — now e tendencje występujące obecnie na świecie w badaniach nad historią nauk przyrodniczych. M ożna zauw ażyć dw a n urty p rac: pierwszy z nich — o znaczeniu czysto poznaw czym — preferuje badania nad rozw ojem teorii naukow ych, m etodologią nauk przyrodniczych i naukoznaw stw em oraz studia porów naw cze nad nau k ą różnych kręgów kulturow ych; drugi n urt badań — bardziej pragm atyczny — zajm uje się przede wszystkim problem am i szeroko pojętej informacji o dziejach nauki i techniki. W niektórych kręgach dzisiejszych badaczy-przyrodników obserwujemy rosnące zainteresow anie daw ną lite ratu rą naukow ą. D oceniają oni ogrom ny ładunek informacji praktycznych zaw artych w tych te kstach. Jest niewątpliwie pilnym zadaniem historyka nauki udostępnić te cenne inform acje i d oro bek naszych poprzedników współczesnej nauce. N iezbędne jest w tym celu właściwe opracow anie i interpretacja źródeł. W zw iązku z tym referent omówił główne osiągnięcia badaw cze i wydawnicze tego typu w Polsce, Z SR R , Czechosłowacji, Anglii i innych krajach (serie wydawnictw źródłowych, bibliografie, biografie, bibliofilskie w ydania starych druków ).
Sporo uwagi docent Z. Wójcik poświęcił analizie czasopism („Izis” , „K w artalnik H istorii N auki i T echniki” , „W oprosy Jestiestw oznanija i Tiechniki” , „D ejiny ved a techniky” ). Z an a lizy tej wynika między innymi to, że ilość m ateriałów z historii nauk ścisłych i przyrodniczych jest w „K w artalniku H istorii N auki i T echniki” stosunkow o m ała. W ynika to zarów no z wielospecjalistycznego profilu czasopism a, słabości badań w tym zakresie w Polsce, a zapewne i z tradycyjnego preferow ania problem ów ściśle humanistycznych.
Egzemplifikacją przedstaw ionych tez — wbrew założeniu referenta — była wyłącznie historia nauk geologicznych, co osłabiło wymowę referatu ja k o podstaw y do wstępnej dyskusji przy rodników różnych specjalności.
W dyskusji poruszono kilka ważnych zagadnień: 1. K onieczność w zbudzenia zainteresow ań historyków wśród współczesnych przyrodników , nastaw ionych wyłącznie na uzyskiwanie wyników bieżących i tracących z oczu jakąkolw iek perspektywę rozw oju swojej specjalności, a także ocenę wkładu Polski do nauki światowej (mgr A. A rendarski, m gr W. G rębecka); 2. W zrost zaintereso wania hum anistów — historyków n au k i— rozwojem nauk przyrodniczych w poszczególnych epo kach. Wiąże się to z koniecznością przem yślenia właściwej płaszczyzny w spółpracy z tymi badacza mi (doc. T. Bieńkowski); 3. K onieczność grom adzenia i scalania licznych, bardzo ro zp ro szonych m ateriałów i inform acji z zakresu historii nauk przyrodniczych. N ależy opracow ać system ułatwiający korzystanie z tego m ateriału (dr K . Haczewska, m gr A. A rendarski).
N a zakończenie zebrania przedyskutow ano program pracy Z espołu; uznano, że stanowi on ciekawą propozycję do dyskusji.
Wanda Grębecka
(Warszawa)
Z K R A J U
L U D W IK K R Z Y W IC K I — BADACZ I TE O R E TY K M Y ŚLI SPO ŁEC ZN EJ
Pod takim tytułem odbyło się 13 grudnia 1979 r. w SGPiS sem inarium naukow e zorg nizowane przez Instytut N au k Politycznych i Filozofii W ydziału Ekonom iczno-Społecznego
660 Kronika
tej uczelni z okazji 120 rocznicy urodzin L udw ika Krzywickiego. R ok 1979 — to dla uczelni jubileusz 75-lecia jej pow stania i 30-lecia funkcjonow ania pod nazw ą Szkoły Głównej Planow ania i Statystyki. Przypom niano fakt, że z jej poprzedniczką — Szkołą G łów ną H andlow ą — związany był przez długie lata Ludw ik K rzyw icki; zw rócono też uwagę na istnienie przy uczelni Instytutu G ospodarstw a Społecznego, k tóry posiada bogate zbiory z czasów, gdy mu przewodził Krzywicki. Część tych zbiorów zaprezentow ano uczestnikom sem inarium na wystawie ilustrującej życie Krzywickiego, jego różnorodną działalność naukow ą i publicystyczną, piśm iennictwo o tym wybitnym uczonym i działaczu społecznym. W ystawę zorganizował zespół pod kierownictwem st. kustosza — Zofii Rytel.
Sem inarium nad an o uroczystą opraw ę. Wzięli w niej udział licznie pracownicy naukow i i studenci SGPiS oraz zaproszeni goście z PA N i UW. W obradach uczestniczyli też wiceminister N auki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki — prof. Stanisław C zajka, rektor SGPiS — prof. d r Stanisław N ow acki oraz prorektorzy tej uczelni — profesorow ie B arbara Prandecka i Wojciech Wrzosek.
W program ie sem inarium znalazły się 4 referaty: d r Heleny Oleniak Ludwik Krzywicki ja k o k ry ty k kultury burżuazyjnej; doc. M ichała Olędzkiego Rola Krzywickiego w powstaniu polskiej koncepcji po lityki społecznej; prof. Józefa B alcerka Ludwika Krzywickiego koncepcja rozwoju i postępu społecznego oraz doc. A dam a K urzynow skiego Ludw ik K rzyw icki ja ko badacz rzeczywistości społecznej. O tw arcia sem inarium i podsum ow ania dyskusji nad referatam i dokonał dziekan Wydziału Ekonom iczno-Społecznego SGPiS — prof. Leszek Gilejko.
D r H. Oleniak zanalizow ała w referacie poglądy Krzywickiego na problem y genezy i funkcji kultury w społeczeństwie kapitalistycznym , omówiła główne kierunki krytyki kultury ówczesnego społeczeństwa, szczególnie kultury masowej, podsum ow ała jego wypowiedzi na tem at rolu nauki i postulow anego przezeń typu kultury i człowieka w ustroju socjalistycznym. Ujęcie tych kwestii przez Krzywickiego nie ograniczało się — zdaniem referentki — do mecha- nistycznego w yjaśniania zjawisk kultury, lecz uwzględniało uw arunkow ania społeczno-historyczne, a zwłaszcza klasowe, łączyło się też z opracow aną przezeń teorią idei. N ie używając pojęcia „kultury m asowej” , Krzywicki zanalizow ał szereg zagadnień, któ re dziś przyjęto określać tym term inem . K rytykow ał szczególnie nastaw ioną na zysk m asow ą produkcję w różnych dzie dzinach sztuki, literatury i nauki, krytykow ał ideał społeczeństwa konsum pcyjnego. Jednocześ nie negacja osiągnięć kapitalizm u w sferze kultury stanowiła dla Krzywickiego podstawę do na kreślenia obrazu nowej kultury, opartej na wzorze osobowym człowieka w szechstronnego, tw ór czego, uczulonego na wartości humanistyczne, odpow iedzialnego za słowo i czyn, dostosow a nego do współżycia z otoczeniem . W tej nowej kulturze socjalistycznego społeczeństwa m iałaby m ożność uczestniczenia zgodnie ze sw oją w olą każda jednostka i całe społeczeństwo m iałoby do niej dostęp.
Przedstawieniem wkładu Ludw ika Krzywickiego do d o robku polskiej polityki społecznej zajął się doc. M . Olędzki. Stwierdził on m. in., że prace Krzywickiego są „płodnym źródłem tez teoretyczno-m etodologicznych m arksizm u, niezbędnych do badań i planow ania rozwoju gospodarstw a społecznego” . Wskazał, że tezy Krzywickiego o rozw oju gospodarczym ja k o podstawie życia społecznego, o hum anizm ie społecznym i czynnej roli idei oraz jego wkład do socjologii jak o nauki o kształtow aniu więzi społecznej wystarcza do budo wy nauki o polityce społecznej. G rupie uczonych — skupionych w okół Krzywickiego — — polskie nauki społeczne zawdzięczają m. in. takie w ybitne opracow ania, ja k : Warunki życia robotniczego w Warszawie, Lodzi i Zagłębiu Dąbrowskim w świetle ankiety 1929 roku (1929); Struktura społeczna wsi polskiej (1937); L. L andaua: Gospodarka światowa (1939). Ze względu na swą aktualność zasługuje n a szczególną uwagę — zdaniem referenta — głoszona przez Krzywickiego filozofia społeczna obow iązku, sprow adzająca się d o zasad wzajemnej pom ocy, w spółpracy, w spółdziałania, współodpow iedzialności i wymagająca fioitawy przychylności, zaufania, życzliwości, zrozum ienia i zaangażow ania społecznego.
W referacie poświęconym Krzywickiego koncepcji rozwoju i postępu społecznego prof. J. Bal- cerek wskazał, iż Krzywicki był determ inistą, ale nie był to determ inizm wulgarny. D ostrze gając bowiem przyrodnicze i ekonom iczne uw arunkow ania stosunków społecznych, uczony
Kronika 661 zw racał uwagę jednocześnie na czynną rolę człowieka i grup ludzkich w rozw oju społecznym. W idać to wyraźnie w jego analizach dotyczących w spólnoty pierw otnej, w których silnie podkreślał doniosłość więzi społecznej, opartej na w spółdziałaniu członków w spólnoty. W dalszej części wystąpienia prof. Balcerek scharakteryzow ał poglądy Krzywickiego na rolę klasy robotniczej w przem ianach społecznych; podkreślił, iż Krzywicki widział w klasie robotniczej jedyną siłę zdolną do ustanow ienia nowej, efektywnej organizacji gospodarki narodow ej i społeczeństwa. R eferent wykazywał postępow ość stosowanej przez Krzywickiego m etody badań, k tó rą była dialektyka m arksistow ska, rozw ijana przezeń w sposób sam odzielny i oryginalny. M etodę tę zastosow ał m. in. K rzywicki do analizy nauki i uczonych w społeczeństwie. O n też rozw inął m arksow ską koncepcję systemu społeczno-ekonom icznego, włączając do niego układ struktur i hierarchii społeczno-zawodowych, zawodowych i specjalizacyjnych oraz układ grup nadbudow y.
Zbyt rzadko i okazjonalnie nawiązuje się do d o ro b k u L. Krzywickiego w dziedzinie polityki społecznej — stwierdził doc. A. K u rzy n o w sk i— a jest to dorobek znaczący i trzeba do niego wracać, na nim kształcić młodzież. Różne okresy życia Krzywickiego obfitowały w różne tem atycznie piśm iennictwo i obejm owały różne sfery działania. Zawsze jed n ak starał się uczony integrow ać nauki społeczne; gdy organizow ał badania empiryczne, nieustannie poszukiw ał nowych koncepcji badań, nowych m etod. Szczególnie obficie — podkreśloł refe rent — zaowocowała w badaniach podjętych p r/ez Instytut G ospodarstw a Społecznego m etoda grom adzenia dokum entów osobistych. Jej wynikiem była bezprecedensow a w dziejach polskich bad ań społecznych seria pam iętników chłopów , bezrobotnych i emigrantów.
W dyskusji nad referatam i zabierali kolejno głos: mgr A nna Skoczylas-Żuk, d r W łodzi mierz Lorenc, d r A dam G lapiński, doc. M ichał Olędzki, prof. A ntoni Rajkiewicz, doc. Tadeusz K ow alik, doc. Tadeusz Chrzanow ski, prof. Józef Balcerek. D yskusja koncentow ała się w okół poglądów Ludw ika Krzywickiego, które d o dziś nie straciły na aktualności. M ów iono o stosunku uczonego d o marksizm u i innych koncepcji teoretycznych w myśli społecznej jego czasów. Zw rócono uwagę na fakt, że w ydana w języku angielskim praca Krzywickiego o społeczeństwach pierw otnych jest je d n ą z obow iązkow ych lektur studentów antropologii na uniw ersytetach am erykańskich; interesująca była też konfrontacja jego myśli z tezami niedaw no zmarłego marksisty am erykańskiego — Paula G oldm ana.
O Krzywickim pam ięta się szczególnie w jego rodzinnym mieście — Płocku. Towarzystw o N aukow e Płockie grom adzi prace Krzywickiego i pozostałe po nim zbiory; jego imieniem nazw ano jedną z ulic w nowej dzielnicy m iasta; co roku najzdolniejszy student III roku z Płocka otrzym uje nagrodę im. Krzywickiego. P rzypom niano rów nież losy publikacji Dziel wszystkich uczonego, które, niestety, PW N wydaje niezwykle opieszale; om ów iono znaczenie podejm ow anych pod patro n atem Krzywickiego b adań w przedw ojennym Instytucie G o sp o d ar stwa Społecznego.
Podsum owując obrady prof. L. G ilejko wysoko ocenił przebieg i rezultaty tego sem inarium , które pogłębiło wiedzę o Ludwiku Krzywickim i zaakcentow ano aktualność wielu jego dokonań. N a szczególną uwagę — zdaniem prof. G ile jk i—-zasługuje m atoda i kierunki badań Krzywickiego, dorobek w zakresie polityki społecznej oraz problem postępu społecznego. Przygotowane na sem inarium m ateriały zostaną opublikow ane w najbliższym czasie w specjalnym wydawnictwie SGPiS.
Helena Oleniak, H enryka Holda-Róziewicz
(W ars/aw a)
POW STAN IE A R C H IW U M POLSK IEG O TO W A RZY STW A BO TA N IC ZN EG O
Z arząd G łówny Polskiego Towarzystw a B otanicznego na posiedzeniu w dniu 8 X II 1979 r. podjął uchwałę o utw orzeniu Archiwum PTB. N ow outw orzona placów ka staw ia sobie za zada nie zbieranie m ateriałów dotyczących dziejów Towarzystw a, a także grom adzenie dokum entów pozostałych po członkach PTB, obrazujących ich życie i działalno ć naukow ą. D otyczy
