R ec en zje 149
ilustrują go 33 tablice zaw ierające dane statystyczne. Obszerna, szczegółow a b ib lio grafia obejm uje ponad 250 pozycji. Książka m a indeks nazw isk i rzeczow y oraz indeks tytu łów czasopism w ym ien ionych w m onografii. Szkoda, że autor n ie z a m ieścił wykazu w ogóle w szystk ich czasopism naukow ych ukazujących się w om a w ianym okresie; szkoda również, że przy w szystk ich sw oich zaletach zaw artość książki jest u jęta w sposób m ało przejrzysty.
Po m onografię Kronicka w arto sięgnąć ze w zględu tak na jej źródłową treść, jak i m etodę opracowania.
T eresa O stro w sk a
¡Hans-Christian von S e h e r - T h o s s , D ie E n tw icklu n g d er Z ahn rad-T ech n ik. Z ahnform en und T ragfähigkeitsberech nu ng. Springer Verlag, Berlin—H eidelberg— N ew York 1965, ss. 532, ilustr. 329, tablic 135.
Obszerna książka Seher-T hossa zasługuje na szczególną uw agę, a w artość jej polega na w yczerpującym przedstaw ieniu rozw oju teorii k ształtu zębów i obliczeń nośności przekładni zębatych. W przedm ow ie (w języku angielskim ) S eh er-T h oss zwraca przy tym uwagę, że inżynierow ie n iew iele dziś Wiedzą o rozw oju nauki 0 przekładniach zębatych, a jeszcze m niej o życiu i dziełach tych, którym ten roz wój zawdzięczają.
D latego po krótkim rozdziale zaw ierającym przykłady zastosow ania przekładni zębatych, m. in. w silnikach lotniczych i okrętow ych, w trakcji parowej i elek trycz nej, w obrabiarkach, napędach w alcow niczych i dźw igniach, autor szczegółow o opisał historię opracow ania teoretycznych podstaw projektow ania zarysu zębów , w ynikających z zasad geom etrii i k inem atyki a w yprow adzonych głów n ie przez uczonych w iek ów XVII—X IX (Huygens, de la Hire, Camus, Euler, K ästner, L eu - pold, Buchanan i in.).
W yczerpująco opracowany jest tąkże rozdział 3, w którym autor podał opis rozwoju m etod obliczenia nośności kół zębatych, opartych na teorii w ytrzym ałości m ateriałów, k tórej początki sięgają m. in. słyn nych prac R. H ook e’a, Th. Younga 1 innych uczonych w iek ów X V II i X VIII. D alej Seher-T hoss opisał prace C. von Bacha i jego kontynuatorów nad obliczeniem nośności podstaw y zęba i bocznych jego powierzchni, a także obliczeniem nośności n a gorąco.
W zakończeniu autor krótko om ówił zastosow anie przekładni w daw nym prze m yśle, podając zestaw ien ie w ybitn iejszych dzieł ogólnotechnicznych oraz p ośw ięco n ych budow ie m łynów i zegarów z w iek ów X V —X IX , a także niem ieckich pod ręczników budow y m aszyn i poradników technicznych z w iek ó w X IX i X X oraz m onografii pośw ięconych przekładniom zębatym ż obecnego stulecia.
Rozpatrując książkę Seher-T hossa jako pracę historyczną, należy zwrócić u w a gę na obszerną bibliografię, zw łaszcza do rozdziału 2 (167 pozycji). S eh er-T h oss cytu je literaturę niem iecką — chyba w sposób w yczerpujący — oraz francuską i anglosaską, n ie licząc paru dawnych pozycji w ydan ych w H olandii i Szw ajcarii. W bibliografii tej brak jednak tytu łów czasopism technicznych z X IX w ., tak licznych przecież w Niem czech, Francji i W ielkiej B rytanii; czyżby n ie ukazała się w nich żadna praca dotycząca przekładni zębatych?
O siągnięcia innych krajów, poza w yżej w ym ienionym i, śą n iew ątp liw ie znacz n ie m niejsze, n ie zasługują one jednak chyba na pom inięcie. Z polskiej literatury technicznej należało w ięc w spom nieć przynajm niej o A rch itek cie p o lsk im S. S o l skiego z 1690 r., zaw ierającym w iele przykładów przekładni zębatych w raz z prak tycznym i obliczeniam i. Z pom inięcia tego m ożna w yciągn ąć w niosek, że p olskie in stytu cje zajm ujące się historią nauki i techniki pow inny prowadzić, ak tyw niejszą działalność popularyzacji za granicą osiągnięć dawnej nauki i techniki p olskiej.
150 R ec e n zje
Choć przeładowana nieco w iadom ościam i i pisana ciężkim stylem , książka S eh er-T h ossa zbliża do nas tw órców nauki i techniki przekładni zębatych oraz ich dzieła, uczy szacunku dla w ied zy i dla w ysiłk u uczonego i w ynalazcy. W ydana w szacie graficznej na najw yższym poziom ie, bogato ilustrow ana, książka ta jest rów nocześnie pow ażnym w kładem do upow szechnienia k ultury technicznej. I to jest druga przyczyna, dla której książka Seher-T hossa zasługuje na uwagę, a szcze gólnie na uwagę polskich autorów i w ydaw ców książek naukowotechnicznych.
K siążka zasługuje w reszcie na uwagę także i dlatego, że w skazuje, jak w yk o rzystać historię techniki (a także i nauki), aby pogłębić w iadom ości i rozwinąć zainteresow anie czytelnika w zakresie pew nej specjalności. Zbliża nas w ięc do książki naukow otechnicznej przyszłości, w której historia nauki i ' techniki będzie połączona z opisem aktualnego stanu nauki i techniki, tworząc w yczerpującą
syn tezę z w yraźnie w idocznym i perspektyw am i dalszych lin ii rozwojowych. J e rzy P ia sk o w sk i
A aron J. I h d e, The D ev elo p m en t of M odern C h em istry. Harper et Row, N ew York 1964, ss. 851.
A. J. Ihde należy do czołowej grupy am erykańskich h istoryków chem ii. Jest profesorem chem ii i historii nauki U niw ersytetu W isconsin w Madison. Książka Ihdego stanow i odzw ierciedlenie jego długoletnich doświadczeń pedagogicznych
i ow oc pracy w ielu lat.
U jęcie całości m ateriału zawartego w książce jest bardzo interesujące i orygi nalne. Książka, jak ty tu ł głosi, dotyczy rozwoju w spółczesnej chemii. Dlatego przeglądow i teorii i osiągnięć chem ii do 1700 r. autor pośw ięca zaledw ie 28 stron. Ok. 440 stron przypada na lata 1750— 1860, na okres, w którym , zdaniem autora, chem ia osiągnęła dojrzałość nauki. 250 stron m ieści historię chem ii w iek u XX. Książka jest w ięc zarysem historii chem ii up to date, z dużym naciskiem położo nym na czasy najnowsze, zgodnie z intencją autora.
Jest to pew nego rodzaju u niw ersytecki podręcznik historii chem ii. Jego treść obejm uje zarówno rysy biograficzne w ielk ich chem ików, jak i odkrycia pier w iastków , związków, rozwój teorii chem icznych i osiągnięcia chem ii praktycznej. Każdy rozdział kończy conclusion — m ały podrozdział podkreślający w szystk ie w ażniejsze m yśli rozdziału m acierzystego.
Cztery kolejne części książki odpowiadają czterem okresom historycznym . Pierw sza część, P o d w a lin y chem ii, obejm uje alchem ię do czasów teorii flogistonu; druga część, O kres p o d sta w o w y c h te o rii, 1750—1860, k reśli w zrost chem ii jako nauki; trzecia część, W zro st sp ecjalizacji, m ów i o różnicow aniu się w ubiegłym stuleciu poszczególnych dziejów chemii; ostatnia część książki, zatytułow ana W iek elek tro n u — to chem ia współczesna.
Ihde podkreśla znaczenie chem ii w życiu gospodarczym i kulturalnym . Stara się uw zględnić historię rozw oju w szystk ich działów chemii. W książce znajdujem y historię odkryć lantanow ców obok historii odkryć hormonów. Inform acje o p ierw szych osiągnięciach w dziale k inetyk i chem icznej — obok opisu badań Herberta Dow nad produkcją stopów m agnezowych. Są tu paragrafy pośw ięcone chelatom , klatratom , pi-kom pleksom , a rów nież w zm ianki o chrom atografii, polarografii, spektroskopii. Zrozumiałe, że w obec kolosalnej różnorodności działów chemii, których rozwój pragnie przedstaw ić autor, n ie m oże on w szystk ich problem ów ująć dogłębnie. C zytelnika, który by pragnął w iedzieć w danej dziedzinie coś w ięcej, autor od syła do obszernej B ibliografii, zam ieszczonej na końcu książki i obejm ującej 63 strony.
