ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE / ANNALS OF PSYCHOLOGY
MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA1 Uniwersytet Warszawski
Wydział Psychologii
Polskie Towarzystwo Psychologiczne
CZY MO
ĩLIWE JEST DOSKONALENIE
W DIAGNOSTYCE PSYCHOLOGICZNEJ
BEZ OKRE
ĝLONEGO KONTEKSTU
PRAKTYKI PSYCHOLOGICZNEJ?
Polemika z autorami tekstu o potrzebie systemowego rozwiązania kwestii ustawicznego kształce-nia w obszarze diagnozy koncentruje siĊ na problemach związanych z doskonaleniem w okreĞlo-nym obszarze praktyki psychologicznej. Autorzy sformułowali szereg pytaĔ, na które nie sposób odpowiedzieü w krótkim tekĞcie polemicznym. Skoncentrowano siĊ wiĊc na elementach niezbĊd-nych w kaĪdym szkoleniu oraz na kilku uwagach dotyczących procesu certyfikacji kompetencji diagnostycznych.
Słowa kluczowe: praktyka psychologiczna, kompetencje diagnostyczne, certyfikowanie.
WPROWADZENIE
Trudno nie zgodziü siĊ z tezą autorów artykułu „O systemie kształcenia ustawicznego psychologów diagnostów w Polsce” (Filipiak, Tarnowska, Zalew-ski i PaluchowZalew-ski, 2015), Īe istnieje pilna potrzeba stałego podyplomowego do-skonalenia psychologów w róĪnorodnych aspektach diagnostyki psychologicz-nej. Niewątpliwie potrzebne są szkolenia wykraczające poza stosowanie poje-dynczych technik diagnostycznych a koncentrujące siĊ na złoĪonych procesach
Adres do korespondencji: MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA – Wydział Psychologii, Uni-wersytet Warszawski, ul. Stawki 5/7, 00-183 Warszawa; e-mail: mtw@psych.uw.edu.pl
MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA
234
diagnozowania. Nie sposób jednak rozwaĪaü całego systemu takiego doskonale-nia bez przyjĊcia podstawowych załoĪeĔ.
Ogólne standardy diagnostyki psychologicznej są i powinny byü przekazy-wane i üwiczone w ramach podstawowego wykształcenia psychologa, a wiĊc w trakcie jednolitych, piĊcioletnich studiów magisterskich. W czasie studiów powinno siĊ teĪ üwiczyü, jak wykorzystywaü współczesną wiedzĊ psycholo-giczną do przedmiotu konkretnej diagnozy.
Ustawiczne doskonalenie podyplomowe musi jednak odwoływaü siĊ do kon-kretnego obszaru praktyki psychologicznej. Diagnoza psychologiczna, zgodnie z propozycją Katarzyny Stemplewskiej-ĩakowicz (2009), to przede wszystkim okreĞlenie celu diagnozy, postawienie hipotez diagnostycznych, wreszcie dobór narzĊdzi, a nastĊpnie interpretacja i integracja uzyskanych danych. NaleĪy przy tym wyraĨnie zaznaczyü, Īe nie resort, w którym psycholog pracuje, ale zakres diagnozy, a wiĊc problemy, które pomaga ona rozwiązywaü, i cel, któremu słu-Īy, są tu kluczowe. Trudno zaakceptowaü wiĊc zarzut Autorów, Īe opinie dia-gnostyczne sporządzane w konkretnym resorcie nie są akceptowane w innym. To cel diagnozy wyznacza, czy moĪe i powinna byü ona uznawana w innych warun-kach i dla innego celu. Nie sposób wyobraziü sobie, Īeby diagnoza psycholo-giczna predyspozycji do kierowania pojazdem (diagnoza kierowcy) mogła byü przyjĊta przez sąd w jego sprawie rozwodowej. Uznawana i przydatna natomiast jest diagnoza poziomu intelektualnego, wykonana w poradni psychologiczno- -pedagogicznej, przy ocenie procesu demoralizacji nieletniego przez biegłego psychologa na zlecenie sądu. Dostrzegając problem wielokrotnego, czĊsto zbĊd-nego diagnozowania konkretnej osoby w róĪnych miejscach, warto moĪe podjąü próbĊ okreĞlenia i uporządkowania, a takĪe prawnego unormowania moĪliwoĞci korzystania przy kolejnym badaniu z diagnoz psychologicznych wykonanych uprzednio. Jest to takĪe problem trudnoĞci komunikacyjnych psychologów z róĪnych obszarów praktyki psychologicznej.
Jak szkoliü w diagnostyce psychologicznej?
MoĪna przyjąü, Īe szkolenie w diagnozie powinno zawieraü trzy elementy: 1) wiedzĊ psychologiczną i psychometryczną, (2) rozwijanie umiejĊtnoĞci for-mułowania pytaĔ, stawiania hipotez, doboru narzĊdzi, integrowania danych i wreszcie (3) wskazywanie podstawowych zasad etycznych prowadzenia bada-nia diagnostycznego. StopieĔ rozbudowania kaĪdej z tych czĊĞci zaleĪy oczywi-Ğcie od ukierunkowania szkolenia – czy doskonalimy stosowanie konkretnego narzĊdzia diagnostycznego (testu), czy teĪ koncentrujemy siĊ na diagnozie, np.
CZY MOĩLIWE JEST DOSKONALENIE W DIAGNOSTYCE
235
problemów szkolnych dziecka. Doskonalenie zawodowe musi dotyczyü konkret-nych problemów praktyki psychologicznej, gdyĪ tylko takie zachĊca praktyków do aktywnego uczestnictwa, a takĪe dalszego samokształcenia w diagnozowaniu.
Jakie praktyczne problemy diagnostyczne wymagają doskonalenia?
Analizując problemy, na które natrafia psycholog diagnosta w praktyce, moĪna wskazaü trzy podstawowe umiejĊtnoĞci wymagające stałego doskonalenia i üwiczenia w aktywnych warsztatowych formach uzupełniających kaĪde szkole-nie w diagnozie.
1. UmiejĊtnoĞü nawiązywania kontaktu z róĪnymi diagnozowanymi klienta-mi (dzieci, młodzieĪ, osoby starsze, doroĞli kierowani na diagnozĊ, osoby nie-pełnosprawne intelektualnie itp.), przedstawiania im celu diagnozy, by uzyskaü zgodĊ na działania psychologa i zmotywowaü do współpracy.
2. Udzielanie informacji zwrotnych na podstawie zintegrowanych danych diagnostycznych.
3. Opracowanie diagnozy w formie pisemnej opinii uĪytecznej dla klienta i dla zleceniodawcy.
WaĪnym elementem doskonalenia w diagnostyce powinny takĪe byü grupy dyskusyjne w ramach konkretnej praktyki psychologicznej, koncentrujące siĊ nad problemami realizacji podstawowych zasad etycznych diagnozy (podmioto-woĞü, autonomia, godnoĞü, poufnoĞü klienta) w konkretnych przypadkach prak-tycznych. Grupa taka mogłaby takĪe spełniaü rolĊ superwizyjną dla omawiania konkretnych diagnozowanych przypadków, trudnoĞci oraz dylematów wynikają-cych z uwarunkowaĔ takĪe instytucjonalnych.
Certyfikowanie kompetencji
Efektem doskonalenia zawodowego w diagnostyce psychologicznej mogłoby byü, zdaniem Autorów, certyfikowanie okreĞlonych kompetencji uzyskanych w szkoleniu. Tworzenie systemu certyfikowania kompetencji diagnostycznych w oderwaniu od zastosowaĔ diagnozy w konkretnym dziale praktyki profesjo-nalnej jest niewykonalne, a wydaje siĊ takĪe zbĊdne. Warto wiĊc zacząü od od-powiedzi na pytanie, jakie kompetencje musi mieü dobry diagnosta w okreĞlo-nym obszarze praktyki psychologicznej. Polskie Towarzystwo Psychologiczne ma wieloletnie doĞwiadczenie w certyfikowaniu i rekomendowaniu róĪnorod-nych umiejĊtnoĞci, w tym takĪe tylko diagnostycznych, np. biegłych sądowych czy konsultantów psychologii klinicznej dziecka (zob. www.ptp.org.pl).
MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA
236
W przypadku biegłych sądowych rekomendacja dotyczy wybranych, specy-ficznych umiejĊtnoĞci (np. diagnostyka problemów rodzinnych i opiekuĔczych czy diagnoza dorosłych przestĊpców). KaĪdy z tych obszarów wymaga pogłĊ-bionego innego obszaru wiedzy psychologicznej i odmiennych umiejĊtnoĞci diagnostycznych.
System certyfikowania, aby był obiektywny, musi byü prowadzony przez komisjĊ ekspercką niezaleĪnie od konkretnego, nawet wieloletniego doskonale-nia zawodowego. Potwierdzenie kompetencji jest moĪliwe po szeregu róĪnorod-nych szkoleĔ i weryfikacji faktycznych umiejĊtnoĞci. Utworzenie podstawowych warunków, które musi spełniü osoba certyfikowana, jest powaĪnym wyzwaniem dla Ğrodowiska i wymaga dyskusji specjalistów w danym obszarze, a nastĊpnie porozumienia co do podstawowych wymagaĔ.
Problemem do rozwaĪenia i szczegółowego opracowania jest sposób po-twierdzenia w certyfikacie kompetencji diagnostycznych ogólnych oraz szczegó-łowych w danym obszarze tak, by umoĪliwiü psychologowi uznawanie ich przez róĪnych pracodawców.
RozwaĪania dotyczące moĪliwoĞci prawnego umocowania takich certyfika-tów to temat na odrĊbne opracowanie.
LITERATURA CYTOWANA
Certyfikaty i Rekomendacje PTP. ZaczerpniĊte 30 wrzeĞnia 2014. Strona internetowa: http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=62
Filipiak, M., Tarnowska, M., Zalewski, B., & Paluchowski, W. J. (2015). O systemie kształcenia ustawicznego psychologów diagnostów w Polsce. Roczniki Psychologiczne, 18(2), 157-169. Stemplewska-ĩakowicz, K. (2009) Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja
