Włodzimiera Ziemlińska-Odojowa
Badania archeologiczne na
cmentarzysku ciałopoalnym w
Niedanowie, pow. Nidzica
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 624-625
1961
K R O M K A N A U K O W A W O J E W Ó D Z T W A O L S Z T Y Ń S K I E G O
W ŁO DZIM IERA Z IE M L lN SK A -O D O JOW A
BADANIA ARCHEOLOGICZNE NA CMENTARZYSKU
CIAŁOPALNYM W NIEDANOWIE, POW. NIDZICA
W czerw cu 1961 r. D zia ł A rch eologii M uzeum M azurskiego przy w sp ó ł
p racy K on serw atora Z ab ytk ów A rch eologiczn ych k o n ty n u o w a ł roz
p oczęte w 1959 r. bad an ia arch eologiczn e na cia ło p a ln y m cm entarzysku w N ied a n o w ie, p ow . N idzica. W y n ik i badań p op rzednich sezon ów op u b lik ow an o już w krótkich w z m ia n k a c h 1). B adania w roku 1961 objęły teren przylegający do w yk op ów z la t p op rzed n ich w e w sch o d n iej części cm entarzyska. Na p rze strzen i 450 m- (ary 101, 121, 113, 145 ćw iartk a с i d.) odkryto ogółem 46 p och ów k ów cia ło p a ln y ch (groby 96 — 103 i 105 — 143) oraz jed en p ochów ek s zk ieleto w y (grób 104). Ł ączna ilość odkrytych grobów po 3 latach badań w y n o si 143 p och ów k i m niej w ię c e j ró w n o m iern ie rozlok ow an e na 13 arach d otych czas badanego teren u cm en tarzysk a. W edług w stęp n ej an alizy p o ch ó w k ó w cia ło p a ln y ch w tym rejon ie cm en tarzysk a p rzew ażały groby jam ow e. O dkryto ich w ostatn im sezon ie 36 obok 10 grobów p o p ieln ico w y ch z regu ły ob syp an ych szczą tk a m i stosu . G roby jam ow e i p o p ieln ico w e odkryw ano śred n io na g łęb o k o ści od 30 — 70 cm od p o w ierzch n i cm entarzyska. Groby położone p ły cej b y ły zn aczn ie zniszczone. Jam y grobow e w ob yd w u form ach grobu m ia ły k sz ta łt k o listy o śred n icach od 0,30 do 0,70 cm, w przekroju zaś k szta łty w ork ow ate, n ieck o w a te lub p ó łk u liste. W yp osażen ie grobów p op ieln icow ych sta n o w iła przede w szy stk im ceram ika. Ilość naczyń w grobach b y ła różna i w a h a ła się od 1 — 8 naczyń. K ości zn a jd o w a ły się n ajczęściej w’ dużych b an iastych p op ieln icach , n ie b yło to jednak regułą, g d y ż odkryw ano je ró w n ież w m ałych naczyń k ach . W grobach p o p ieln ico w y ch oprócz ceram iki od k ryw an o ta k ie przed m ioty jak: zap in k i żelazn e i brązow e, igły żelazne i brązow e, szy d ła żelazne, sprzączki żelazne i brązow e, b ran solety brązow e, w isio rk i brązow e, p aciorki i p rześlik i. W grobach jam ow ych oprócz kości, k tóre nie tw o rzy ły sk upisk, a raczej b yły rozproszone po całej jam ie grobow ej i fra g m en tó w ceram ik i p ochodzących n a jczęściej z różnych naczyń , w y p o sa ż en ie w przed m ioty m e ta lo w e n ie różniło się zasadniczo od w yp osażen ia grob ów p o p ieln ico w y ch . N o w y m elem en tem w y stęp u ją cy m ty lk o w grobach jam ow ych b yły fragm en ty lu b w ięk sze ilo ści ok ru ch ów stop ion ego przejrzy stego szkła. Za n o w e elem en ty w y p osażen ia obydwm form grobów ciałop aln ych , po raz p ierw szy w y stę p u ją c e na cm en tarzysk u , n ależy uznać p ły tk o w e ') P orów naj W łodzim iera Z i e m 1 i ń s к a-O d o j o w a, Bad a ni a ar cheol o
g i c z ne M u z e u m Ma z u r s k i e g o w r oku 1959, K o m u n ik a ty M azu rsk o-W arm iń sk ie
1960, nr 1, s. 150 — 151, oraz W łodzim iera Z i e m 1 i ń s к a-O d o j o w a,
Badani a archeol ogi czne M u z e u m Ma z u r s k i e g o w r oku I960, K om u n ik aty M a
zu rsk o-W arm iń sk ie, 1961, nr 1, s. 152 — 154. 62 4
g rzeb ienie k ościan e, w isio rk i brązow e, now e odm iany paciorków ze szkła, kam ien ia i drutu srebrnego. W szystkie groby ciałop aln e zaw ierały w ięk sze lub m n iejsze ilo śc i w ęg la drzew nego oraz często drobne fragm enty nie dających się ok reślić przedm iotów żelaznych i brązow ych. W kilku m iejscach b adanego teren u odkryto k am ien ie i doły po w ybranych kam ieniach, które
m ożna w ią za ć w kręgi otaczające groby. K ręgi te posiadają średnicę od 4 6 m.
D rugi odkryty w obrębie cm entarzyska ciałopalnego grób szk ieletow y podobnie jak w roku ub iegłym zaznaczony był na p ow ierzch n i brukiem o śred n icy 5 — 6 m. N a głęb ok ości 1 m odkryto resztki szk ieletu zorien tow a nego g łow ą na północny zachód. Na w yp osażen ie grobu szk ieletow ego sk ład ały się: d w ie brązow e zap in k i oczkow ate, paciorki szklane, igła brązow a oraz dw a n aczynia. Środek grobu szk ieleto w eg o zniszczony b ył przez w kop rabunkow y. Z naleziono w nim fragm en t sprzączki żelaznej. Na dnie grobu odkryto rów n ież plam ę z in ten syw n ą spalenizną.
A n alizu jąc w y p o s a ż e n i e grobów na cm entarzysku ciałop aln ym w N ied a -
n ow ie m ożna p otw ierd zić su gerow an e już w poprzednich latach obserw acje. Na cm entarzysku brak było typ ow o m ęskich p ochów ków z w yp osażen iem takim jak: broń, narzędzia, brzytw y. S u gestie te poparte zostały ostatn io bardzo ciek a w y m i w y n ik a m i badań a n tro p o lo g iczn y ch 2), przeprow adzonych na m a teria le kostnym z grobów ciałop aln ych z dw u pierw szych sezonów w A k ad em ii M edycznej w B iałym stok u pod k ierow n ictw em prof, dra T adeusza D zierżyk raya-R ogalsk iego. A naliza m ateriału stw ierd za, że 90% osob n ik ów p o ch ow an ych w tym rejonie cm entarzyska, to kobiety. Groby m ęsk ie w 70°/o o kreślone zostały ze znakiem zapytania. A n aliza antropologiczna stw ierd ziła rów nież, że n iek ied y w jednym grobie ciałop aln ym zn ajd ow ały się trzy pochów ki.
D otych czas ustalona chronologia cm entarzyska ob ejm ow ała okres p óźn ola- teń sk i (I w . p. n. e.) oraz okres w czesn orzym sk i (I i II w. n. e.). Próba an alizy w yp osażen ia grobow ego m ateriału odkrytego na cm entarzysku w roku 1961 pozw ala p rzesunąć chronologię cm entarzyska rów nież na okres póżnorzym ski (III i VI w .n.e.).
JERZY A NTON IEW IC Z
„I KO NFEREN CJA NAUK HISTORYCZNYCH” POŚWIĘCONA
BADANIOM ZIEM PÓŁNOCNO-WSCHODNICH POLSKI
W BIAŁYMSTOKU
B ia ły sto k do w y b u ch u II w o jn y św ia to w ej n ie b ył n igd y ośrodkiem
ż y w eg o ruchu umysłowego*. To ty p o w e m iasto p rzem ysłu w łók ien n iczego,
p o sia d a ją ce w ok resie m ięd zy w o jen n y m duży odsetek m n iejszości narod o w y ch , n ie b yło żadnym ośrodkiem życia n au k ow ego. R olę tę na obszarze p ołożon ym m ięd zy W arszaw ą a W ilnem starało się sp ełn ić Grodno, m ia sto
szk ół i ży w y ch tra d y cji k u ltu ra ln y ch od czasów E. O rzeszkow ej. W innej
sy tu a cji zn alazł się B ia ły sto k po II w o jn ie św iatow ej. S ta ł się centrum k u ltu ra ln y m w o jew ó d ztw a już choćby d latego, że pow stała tam A k ad em ia M edyczna, W yższa S zkoła In żyn iersk a oraz M uzeum O kręgow e. Z w łaszcza
te d w ie w y ższe szk oły o profilu w y b itn ie sp ecjalistyczn ym sta ły się ośrod
2) P orów naj m aszyn op is w aktach K onserw atora Z abytków A rch eo lo gicznych.
