• Nie Znaleziono Wyników

Zadania układów regionalnych w proporcjonalnym rozwoju obszarów

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zadania układów regionalnych w proporcjonalnym rozwoju obszarów"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 1 5 , 1982

« M a c i e j T r i p p n e r

ZADANIA UKŁADÓW REGIONALNYCH W PROPORCJONALNYM ROZWOJU OBSZARÓW

1 . F u n k c j e z a g o s p o d a r o w a n i a i n f r a s t r u k t u r a l n e g o D z i a ł a l n o ś ć s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z a d o k o n u j e s i ę w p r z e s t r z e n i e k o n o m i c z n e j , b ę d ą c e j c z ę ś c i ą p r z e s t r z e n i g e o g r a f i c z n e j . Pod-staw ow ą c e c h ą p i e r w s z e j j e s t w y s t ę p o w a n i e n a j e j t e r e n i e o s i e d l i l u d z k i c h w z a j e m n i e z e s o b ą p o w i ą z a n y c h d z i ę k i i n f r a -s t r u k t u r z e t e c h n i c z n e j , s p o ł e c z n e j , w y m ia n ie to w a r ó w , d ó b r , u s ł u g , i n f o r m a c j i i t d . L o k a l i z a c j a d z i a ł a l n o ś c i n a j c z ę ś c i e j p r z y b i e r a p o s t a ć u k ł a d u pasm ow o-w ęzłow ego. Węzłami s ą m i a s t a i m i e j s k i e a g l o m e r a c j e p r z e m y s ł o w e , pasmami c i ą g i i n f r a s t r u k t u r y t e c h n i c z n e j . Węzły w y s t ę p u j ą na n i e w i e l k i c h o b s z a r a c h . C h a r a k t e r y z u j ą s i ę z n a c z -nym s t o p n i e m i n t e n s y w n o ś c i w d z i a ł a n i u z a c h o d z ąc y m n a i c h t e -r e n i e . Pasma s ł u ż ą do p r z e m i e s z c z a n i a l u d z i , to w a ró w , i n f o r m a c j i , i d e i z j e d n y c h w ęzłów do i n n y c h . P e ł n i ą f u n k c j e z a s i l a j ą c e w m a t e r i a l n e i n i e m a t e r i a l n e ś r o d k i d z i a ł a n i a . P o z o s t a ł ą c z ę ś ć p r z e s t r z e n i , w k t ó r e j z l o k a l i z o w a n a j e s t d z i a ł a l n o ś ć p o w i e r z -c h n i o w a , t w o r z ą z w a r t e o b s z a r y ( n a j c z ę ś c i e j J e d n o r o d n e ) z a g o s -p o d a r o w a n i a g ł ó w n i e r o l n i c z e g o i t u r y s t y c z n o - r e k r e a c y j n e g o . Wzajemne p r z e k s z t a ł c e n i a w ę z łó w , pasm o r a z z m ia n y w i n t e n t s y w n o ś c i g o s p o d a r o w a n i a m a ją z a s a d n i c z y wpływ n a o b r a z s t r u k t u -r a l n y o b s z a -r u . Mogą s i ę o n e p r z y c z y n i a ć do p r z y s z ł e g o k s z t a ł t u » r e g i o n u (w y r a ż o n e g o c h a r a k t e r e m t r e ś c i g o s p o d a r c z y c h d o k o n u j ą -* D r, a d i u n k t w Z a k ł a d z i e P l a n o w a n i a i P o l i t y k i E k o n o m ic z n e j I n s t y t u t u P o l i t y k i R e g i o n a l n e j UŁ.

(2)

c y c h s i ę na j e g o t e r e n i e ) , l u b s t a n o w i ć i s t o t n e - h a m u ją c e ź r ó d ł o w d a l s z y c h p r z e k s z t a ł c e n i a c h . L o k a l i z a c j a d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j t w o r z y z a t e m u k ł a d y p r z e s t r z e n n e , o k r e ś l o n e mianem c a ł o ś c i , s y s te m ó w , r e g i o n ó w . Wy-z n a c Wy-z a j ą o n e s p o s o b y p r z y s t o s o w a n i a c z ł o w i e k a do c e c h p r z y r o d - n i c z o - g e o g r a f i c z n y c h o b s z a r u . W y n ik a ją z a r a z e m z e s k a l i p o t r z e b t w o r z o n y c h p r z e z p r o c e s g o s p o d a r o w a n i a , k t ó r y z a b e z p i e c z a w moż-l i w i e n i e s p r z e c z n y s p o s ó b w e w n ę tr z n e i z e w n ę t r z n e c e l e r e g i o -nów. U k ła d y l o k a l i z a c y j n e p e ł n i ą n a o b s z a r z e f u n k c j e o k r e ś l o -n e p r z e z s p o ł e c z n y i t e r y t o r i a l n y p o d z i a ł p r a c y . W z a l e ż n o ś c i od s p e c y f i k i t e r y t o r i ó w u k ł a d y s t r e f o w e , w ęzłow e l u b p o w i e r z -c h n io w e n a b i e r a j ą s p e c j a l n e g o z n a c z e n i a . Z w ią z a n e j e s t t o z po-ziomem ro z w o ju s i ł w y t w ó r c z y c h , j a k i s t o p n i e m w y k s z t a ł c e n i a f o r m s t o s u n k ó w p r o d u k c j i . E konom iczny a s p e k t t a k r o z u m i a n e j p r z e s t r z e n n e j s t r u k t u r y z a g o s p o d a r o w a n i a w y r a ż a s i ę s t o p n i e m k o r z y ś c i C lu b n i e k o r z y ś -c i ) m ię d z y w ę z ł a m i , pasmami i o b s z a r a m i r o l n i c z o - t u r y s t y c z n y m i we wzajemnym o d d z i a ł y w a n i u na s i e b i e . Mimo, ż e e l e m e n t y t e ł ą c z y J e d n o ś ć m i e j s c a d z i a ł a n i a , mogą p o z o s t a w a ć w s t o s u n k u do s i e b i e w s p r z e c z n o ś c i . Z n a j d u j e t o sw ój w yraz w w y s t ę p u j ą c y m " p o z i o m i e n i e -k o r z y ś c i " u -k ł a d u d z i a ł a j ą c e g o . J a -k w y -k a z u j e p r a -k t y -k a - n i e j e d n o -k r o t n i e u r z ą d z e n i a g o s p o d a r c z e ( t w o r z ą c e w ę z ł y ) n i e o d p o w i a d a j ą 2 p r z e s t r z e n n y m sposobom z a g o s p o d a r o w a n i a . J e s t t o z a z w y c z a j w y ra zem b ł ę d n y c h u s t a l e ń c e n t r a l n e g o p l a n i f i k a t o r a , k t ó r y b e z d o k ł a d n e -go r o z e z n a n i a o b a r c z a w ę z ł y k o n i e c z n o ś c i ą r e a l i z a c j i c e l ó w , w y k r a c z a j ą c y c h p o z a g r a n i c e j e d n o s t k i p r z e s t r z e n n e j . W w y n ik u t y c h b ł ę d n y c h u s t a l e ń p l a n i f i k a t o r n i e może, a n a w e t n i e w i d z i p o t r z e b y d o k o n a n i a n i e z b ę d n y c h zm ia n w p o z i o m i e z a g o s p o d a r o -w a n i a p o z o s t a ł y c h dwóch e le m e n tó w u k ł a d u p r z e s t r z e n n e g o . Pow-s t a j ą c a w t e n s p o s ó b p r z e s t r z e n n a s t r u k t u r a o b s z a r u , w y r a ż a s i ę n i e d o i n w e s t o w a n i e m j e g o p o s z c z e g ó l n y c h c z ę ś c i - n a j c z ę ś c i e j w z a k r e s i e i n f r a s t r u k t u r y . " U r z ą d z e n i a g o s p o d a r c z e t o w y o d r ę b n i o n e o r g a n i z a c y j n i e j e d -n o s t k i g o s p o d a r u j ą c e , m a j ą c e swój w ł a s n y k s z t a ł t p r z e s t r z e n n y " , S. M. Z a w a d z к i , Z a s a d y p la n o w e g o d z i a ł a n i a s p o ł e c z e ń s t w a w p r z e s t r z e n i , Warszawa 1 9 7 2 , s . 7 4 . 2 P r z e s t r z e n n e s p o s o b y z a g o s p o d a r o w a n i a t w o r z ą pasm a o r a z fo rm y d z i a ł a l n o ś c i p o w i e r z c h n i o w e j .

(3)

D o k o n u ją c y s i ę w g o s p o d a r c e n a r o d o w e j s y s t e m a t y c z n y w z r o s t p o z o s t a w a ć może w s p r z e c z n o ś c i z wymogami i n t e g r a l n o ś c i p r z e -k s z t a ł c e ń s t r u k t u r y w s k a l i n i ż s z y c h h i e r a r c h i c z n i e p r z e -s t r z e n n y c h u k ła d ó w e k o n o m ic z n y c h . U k ła d y l o k a l i z a c y j n e c e c h u j e d u ż y s t o p i e ń b e z w ł a d n o ś c i . P a t r z ą c n a n i e z i n n e g o p u n k t u w i d z e n i a można mówić o u k ł a -d a c h : o s a d n i c z y m , i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j o r a z p r o d u k c j i ^ . W dwóch p i e r w s z y c h s z y b k o ś ć p r z e o b r a ż e ń s t r u k t u r a l n y c h j e s t n i e w i e l k a . P o z o s t a j e o n a w w y r a ź n e j d y s p r o p o r c j i w s t o -su n k u do s k a l i manewru p r z e s t r z e n n e g o k s z t a ł t u j ą c e g o u k ł a d p r o d u k c y j n y . U r u c h a m i a n i e l u b r o z s z e r z a n i e n a j a k i m ś o b s z a r z e nowej d z i a ł a l n o ś c i n a p o t y k a n a b a r i e r y ro z w o jo w e , t k w i ą c e w d o ty c h c z a s o w y m w y p o s a ż e n i u i n f r a s t r u k t u r a l n y m o b s z a r u , j a k i w z a g o s p o d a r o w a n i u u k ł a d u o s a d n i c z e g o . K o n s e k w e n c je t a k i e g o s t a n u r z e c z y n a j w y r a ź n i e j s ą od czu w an e w e w n ą tr z j e d n o s t k i p r z e s t r z e n -n e j . K o n i e c z n o ś ć ś w i a d c z e n i a d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y j n e j i u s ł u -gow ej w y k r a c z a n i e r a z p o z a t e c h n i c z n o - e k o n o m i c z n e m o ż l i w o ś c i j e d n o s t e k o s a d n i c z y c h i f u n k c j o n u j ą c e g o z a g o s p o d a r o w a n i a i n f r a -s t r u k t u r a l n e g o C z w ł a -s z c z a s p o ł e c z n e g o ) . W m n ie js z y m s t o p n i u d o t y -c z y . u k ł a d u p r o d u k c y j n e g o . Z a s t r z e c j e d n a k n a l e ż y , ż e mimo w i ę k s z y c h m o ż l i w o ś c i d o s t o s o w a n i a s i ę u k ł a d u p r o d u k c y j n e g o d o z m i e n i a j ą c y c h s i ę warunków d z i a ł a n i a , r ó w n i e ż i o n , w r e l a t y w -n i e k r ó t s z y m o k r e s i e (w p o r ó w n a n i u z dwoma p o z o s t a ł y m i u k ł a -d a m i ) , b i e r z e na s i e b i e c i ę ż a r " n i e d o g o d n o ś c i " , w y n i k a j ą c y z nowej l o k a l i z a c j i l u b z m ia n y p r o f i l u d z i a ł a n i a , d o k o n u j ą c y c h s i ę na t e r e n i e węzłów . S z c z e g ó l n e z n a c z e n i e z p u n k t u w i d z e n i a om aw ianych b a r i e r , p r z y p i s y w a ć t r z e b a i n f r a s t r u k t u r z e s p o ł e c z n e j i t e c h n i c z n e j . Wynika t o z j e j c h a r a k t e r y s t y c z n y c h c e c h i p o w i e r z o n y c h z a -d a ń . Z g o d z i ć s i ę n a l e ż y z o p i n i ą , ż e " [ . . . ] i n f r a s t r u k t u r a 3 A. K l a s i k , O p ty m a ln a s t r u k t u r a p r z e s t r z e n n a a ro zw ó j r e g i o n a l n y , Warszawa 1 9 7 4 , s . 1 8 .

(4)

sama p r z e z s i ę n i c z e g o n i e t w p r z y . P r z e n o s i w a r t o ś c i , k t ó r e two-r z o n e s ą w two-r ó ż n y c h c z ę ś c i a c h two-r e g i o n u " ' ’. W p r a k t y c e o z n a c z a t o s t w a r z a n i e d o g o d n y c h warunków do p r z e m i e s z c z a n i a l u d z i , d ó b r i i n f o r m a c j i . T e c h n i c z n e u r z ą d z e n i a i n f r a s t r u k t u r y , c e c h u j e d u ż a k a p i t a ł o c h ł o n n o ś ć o r a z z n a c z n y o k r e s z w r o t u n ak ła d ó w i n w e s t y c y j n y c h - z r e g u ł y d ł u ż s z y a n i -ż e l i w p r z y p a d k u n a k ła d ó w na i n w e s t y c j e p r o d u k c y j n e 6 . P o d o b n i e w y g lą d a s p r a w a w p r z y p a d k u i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j n i e o b j ę - t e j c z ę s t o r a c h u n k i e m e f e k t y w n o ś c i e k o n o m ic z n e j . T r u d n e w z w ią z k u z tym s t a j e s i ę o k r e ś l e n i e g r a n i c w y z n a c z a j ą c y c h po-j e m n o ś ć i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j i t e c h n i c z n e j , r o z u m i a n e j j a k o z d o l n o ś ć do p r z y j m o w a n i a p r z e z n i ą d o d a tk o w y c h z a d a ń w i ą ż ą c y c h s i ę z rozw ojem w ęzłó w . U r z ą d z e n i a i n f r a s t r u k t u r a l n e , b ę d ą c e e l e m e n t a m i u k ła d ó w p r z e s t r z e n n y c h , s ą c z y n n i k i e m i n t e g r u j ą c y m d z i a ł a l n o ś ć u k ła d ó w o różnym z a s i ę g u t e r y t o r i a l n y m . Winny o n e p o s i a d a ć m o ż liw o ś ć s c a l a n i a f u n k c j i p e ł n i o n y c h p r z e z j e d n o s t k i p r z e s t r z e n n e o różnym z r ó ż n i c o w a n i u h i e r a r c h i c z n y m .

J e ś l i f u n k c j e t e m a ją c h a r a k t e r ek sp a n sy w n y ( z e w n ę t r z n y ) , tym b a r d z i e j z ł o ż o n e z a d a n i a s t a w i a s i ę p r z e d i n f r a s t r u k t u r ą . W p r a k t y c e o b s e r w u j e s i ę n i e n a d ą ż a n i e ro z w o ju s f e r y d z i a ł a l -n o ś c i n i e p r o d u k c y j n e j z a p r o d u k c y j n ą . Można by w z w ią z k u z tym p o s t a w i ć t e z ę o s z y b s z e j r e a l i z a c j i i n f r a s t r u k t u r y , w s t o s u n -ku do w ł a ś c i w y c h i n w e s t y c j i (w c e l u ł a g o d z e n i a d y s p r o p o r c j i m ię d z y s f e r a m i ) . P r o b le m j e s t j e d n a k s k o m p lik o w a n y , j e ś l i u - ś w i a d o m i ć s o b i e , i ż t a k i e w y p r z e d z e n i e o z n a c z a z r e g u ł y p o -' A. A n d r z e j e w s k i , K. D z i e w o ń s k i , B. M a -l i s z , R o la m i a s t a i s i e c i o s a d n i c z e j w r e g i o n i e . M a t e r i a ł y VI M ięd zy n aro d o w eg o K o n g re s u E k o n o m ik i R eg io n ó w , Warszawa 1 9 7 2 , s 1 6 .

6 T e c h n i c z n e u r z ą d z e n i a i n f r a s t r u k t u r a l n e n a z y w a n e s ą po-t o c z n i e u z b r o j e n i e m t e r e n u . P o w s t a j ą d z i ę k i i n w e s t y c j o m z a o p a -t r u j ą c y m t e r e n w e n e r g i ę ( c i e p l n ą , e l e k t r y c z n ą , g a z o w ą ) . W lic z a s i ę do n i c h u r z ą d z e n i a k a n a l i z a c y j n e , m e l i o r a c y j n e , c e n t r a l e e n e r g e t y c z n e , d r o g i samochodowe i k o l e j o w e . I n f r a s t r u k t u r ę s p o ł e c z n ą t w o r z ą : k o m p le k s y o b i e k t ó w t r w a ł e g o u ż y t k o w a n i a n i e z a b e z p i e c z a j ą c e b e z p o ś r e d n i o p r o d u k c y j n y c h p o t r z e b o b s z a r ó w . Są r e z u l t a t e m n a k ła d ó w i n w e s t y c y j n y c h w d z i e d z i n i e o ś w i a t y , k u l t u r y , o b s ł u g i h a n d l o w e j , b u d o w n ic tw a m ie s z k a n i o w e g o . U r z ą d z e n i a i n f r a s t r u k t u r y s p o ł e c z n e j z a s i l a j ą s f e r ę p r o d u k c j i w s i ł ę r o b o c z y o p o ż ą d a n y c h k w a l i f i k a c j a c h , k u l t u r z e i s t a n i e z d r o -w i a , z d o l n o ś c i p s y c h i c z n e j i f i z y c z n e j do -wykony-w ania p r a c y . Zob. B. W i n i a r s k i , P o l i t y k a r e g i o n a l n a , Warszawa 1 9 7 6 , s . 2 9 3 .

(5)

w ażne z a m r o ż e n i e ś r o d k ó w . B e z p i e c z n i e j s z y m w y d a j e s i ę w a r i a n t p o l e g a j ą c y n a d o b u d o w ie i n f r a s t r u k t u r y do i n w e s t y c j i , b ę d ą c y c h w końcowym s t a d i u m r e a l i z a c j i . P rz e m a w ia z a nim m o ż liw o ś ć p e ł n e j e k s p l o a t a c j i k o m p le k su i n f r a s t r u k t u r y p r z e z u ż y tk o w n ik ó w . Do o s t r o ż n e g o r o z p a t r z e n i a t a k i e g o w a r i a n t u s k ł a n i a z w y k l e d ł u g i i k o s z to w n y c z a s budowy u r z ą d z e ń o b s ł u g u j ą c y c h . T r z e b a r ó w n ie ż s p o j r z e ć n a w a r i a n t w ram ach k t ó r e g o r e a l i z a c j a i n f r a s t r u k -t u r y i i n w e s t y c j i w ł a ś c i w y c h n a s t ę p u j e r ó w n o c z e ś n i e . Ł ą c z y o n w s o b i e p l u s y dwu p i e r w s z y c h . J e g o r e a l i z a c j a p o c i ą g a z a s o b ą wy-d a t k o w a n i e w jednakowym c z a s i e z w i ę k s z o n y c h n a k ła d ó w f i n a n s o -wych. J a k w y k a z u j e p r a k t y k a w a r i a n t t e n bywa w z w ią z k u z tym c z ę s t o n i e r e a l n y . N i e r e a l n o ś ć d o t y c z y p r z e w a ż n i e t y c h c z ę ś c i i n f r a s t r u k t u r y , k t ó r e " o b s ł u g u j ą ” m i e j s c o w ą ( w e w n ę t r z n ą ) s f e r ę p o t r z e b j e d n o s t k i p r z e s t r z e n n e j . J e s t o n a r ó w n ie ż w y n ik iem n i e p e ł n e g o u w z g l ę d n i a n i a m i e j s c o w y c h o f e r t l o k a l i z a c y j n y c h p r z e z s z c z e b e l c e n t r a l n y . W r e a l i z a c j i p o w y ższeg o c h o d z i o p o d k r e ś l e n i e n a s t ę p u j ą c y c h momentów: - p r z e s t r z e n n e g o c h a r a k t e r u l o k a l i z a c j i d z i a ł a l n o ś c i s p o -ł e c z n o - g o s p o d a r c z e j , - n i e w y s o k i e g o s t o p n i a e l a s t y c z n o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h c z ę ś c i u k ł a d u l o k a l i z a c y j n e g o , - w y ek sp o n o w a n ia z n a c z e n i a u r z ą d z e ń i n f r a s t r u k t u r a l n y c h z p u n k t u w i d z e n i a f u n k c j i s c a l a j ą c y c h d z i a ł a l n o ś ć s p o ł e c z n o - g o s p o - 4 d a r c z ą o różnym z a s i ę g u t e r y t o r i a l n y m i h i e r a r c h i c z n y m .

W z w i ą z k u z tym p o dstaw ow ego z n a c z e n i a n a b i e r a j ą u w a g i S. M. Z a w a d z k ie g o s k i e r o w a n e pod a d r e s e m p l a n u . Według a u t o r a w i n i e n o n u d z i e l i ć o d p o w i e d z i w k w e s t i i : - p o j e m n o ś c i u r z ą d z e ń i n f r a s t r u k t u r a l n y c h , w y r a ż a j ą c e j s i ę z d o l n o ś c i ą do ś w i a d c z e n i a u s ł u g ; - i c h s t r u k t u r y r o d z a j o w e j na danym o b s z a r z e ; Q - m i e j s c a l o k a l i z a c j i . N i e p r z y s t o s o w a n i e s t r u k t u r y śro d k ó w t w o r z ą c y c h i n f r a s t r u -k t u r ę ( do r o s n ą c y c h w m i a r ę r o z w o ju g o s p o d a r c z e g o o b s z a r u po-t r z e b i z a d a ń ) , j e s t ź r ó d łe m n a p i ę ć s p o ł e c z n y c h . Wywołuje s z e r e g u je m n y c h z j a w i s k e k o n o m ic z n y c h i s o c j o l o g i c z n y c h w y r a ż a

(6)

-j ą c y c h s i ę s p a d k ie m m o t y w a c j i do s t a ł e g o w z r o s t u w y d a j n o ś c i p r a -c y , a w k o n s e k w e n c j i w y w o łu je o b n i ż e n i e • tem pa p r z y r o s t u d z i a -ł a l n o ś c i p r o d u k c y j n e j i u s -ł u g o w e j . 2 . W s p ó ł z a l e ż n o ś ć z e w n ę t r z n e j i w e w n ę t r z n e j s t r u k t u r y r e g i o n u P unktem w y j ś c i a w r o z w a ż a n i a c h s ą s p o t y k a n e w l i t e r a t u r z e u j ę c i a r e g i o n u d e f i n i c y j n e , k t ó r e p r z e a n a l i z o w a n o pod k ątem " t r e ś c i s t r u k t u r a l n y c h " w n i c h z a w a r t y c h . R ó ż n o ro d n o ś ć d e f i n i -c j i i d z i e w p a r z e z k rańcow o odmiennym sp o so b em i c h i n t e r p r e -9 t a c j i . M e t o d o l o g i c z n e s p o r y d o t y c z ą z a z w y c z a j o b i e k t y w n e g o ( P . M. A łam p iew , J . S a u s z k i n , B. R y c h ł o w s k i ) i s u b i e k t y w n e g o (D. W h i t t l e s e y , A. W ró b el) b y t u r e g i o n u . Z n a l a z ł y sw ój w y ra z na ła m a c h l i t e r a t u r y p o l s k i e j , z w ł a s z c z a w śró d e k o n o m is tó w i g e o g r a f ó w 1 0 . Z nowych p o z y c j i na s p e c j a l n ą uwagę z a s ł u g u j e p r a c e A. F a j f e r k a , S. M. Z a w a d z k i e g o , C. B i e l e c k i e g o , A. K l a s i k a i B. W i n i a r s k i e g o 11. R e g io n y e k o n o m ic z n e s ą p r z e d e w s z y s t k i m wyrazem t e r y t o r i a l -1 2 nego i s p o ł e c z n e g o p o d z i a ł u p r a c y , k t ó r y z n a j d u j e sw ój w y ra z w' p o w i ą z a n i a c h r e g i o n a l n y c h i m i ę d z y r e g i o n a l n y c h . P o w i ą z a n i a t e n i e q Zob. P. M. A ł a m p i e w , E k o n o m i c z e s k o j e r a j o n i r o w a n i j e SSSR, Moskwa 1 9 5 9 ; R. B u r i n d i n , B. D w o s k i n , F o r m i r o - w a n i j e i r a z w i t i j e t i e r r i t o r i a l n o - p r l z w o d i t i e l n y c h k o m p l i e k s o w , " P ł a n o w o j e c h o z i a j s t w o " 1 9 7 3 , n r 9 ; J . R. B o u d e v i 1 1 e , Ľ é c o n o m i e r é g i o n a l - E s p a c e o p é r a t i o n e l l , " C a h i e r s d e 1 » I n s t i t u -t e S c i o l o g i i e E conom ique A p p l i q u é e " , P a r i s 1 9 5 8 , n r 3 ; W. I s a r d Metody a n a l i z y r e g i o n a l n e j , Warszawa 1 9 6 5 ; D. W h i t t l e s e y , ’ The R e g i o n a l C o n c e p t and t h e R e g i o n a l M e th o d , "A m e ric a n G e o g r a p h y " 1 9 5 4 ; A. W a к a r , P o d z i a ł P o l s k i n a r e g i o n y g o s p o d a r c z e . "Ekono-m i s t a " 1 9 2 8 , n r 3. 10 Np. K. D z i e w o ń s k i , E l e m e n t y t e o r i i r e g i o n u ek o n o -m i c z n e g o , " P r z e g l ą d g e o g r a f i c z n y " 1 9 6 1 , n r 3 3 ; B. R y c h ł o w -s k i , P o d z i a ł P o l s k i na r e g i o n y e k o n o m i c z n e , " G o s p o d a rk a P l a n o -wa" i 9 6 0 , n r 1 ; A. W r ó b e 1 , P o j ę c i e r e g i o n u e k o n o m ic z n e g o a t e o r i a g e o g r a f i i . Warszawa 1 9 6 5 . 11 A. F a j f e r e k , R e g io n e k o n o m ic z n y i m etody a n a l i z y r e -g i o n a l n e j , Warszawa 1 9 6 6 ; S. M. Z a w a d z k i , P o d s ta w y p la n o w a

-n i a r e g i o -n a l -n e g o Warszawa 1 9 6 8 ; C. B i e l e c k i , Ekonom ika i p l a n o w a n i e ro z w o ju r e g i o n ó w , Warszawa 1 9 7 4 ; K l a s i k , o p . c i t . : W i n i a r s k i , o p . c i t . 12 S. B e r e z o w s k i , R e g i o n a l i z a c j a g o s p o d a r c z a w P o l -s c e , [w:] T e o r e t y c z n e p r o b l e m y r o z m i e -s z c z e n i a s i ł w y t w ó r c z y c h , r e d . K. S e c o m s k i , Warszawa 1 9 6 5 , s . 9 1 .

(7)

m ają c h a r a k t e r u p r z y p a d k o w e g o . D z i ę k i nim m o żliw a s t a j e s i ę r e a l i z a c j a z a d a ń w c e l u z a b e z p i e c z e n i a : w e w n ę t r z n y c h p o t r z e b r e g i o n ó w ( u k ł a d ó w l o k a l n y c h ) , u k ła d ó w d z i a ł o w o g a ł ę z i o w y c h z l o -k a l i z o w a n y c h na i c h o b s z a r z e , w sp o m ag an ia w z a je m n e j d z i a ł a l n o -ś c i m ię d z y j e d n o s t k a m i r e g i o n a l n y m i o różnym p o z i o m i e h i e r a r -c h i -c z n y m , j a k r ó w n ie ż i c h w k ła d u w p u l ę o g ó l n o k r a j o w e g o d o c h o -du n a ro d o w e g o . Te z w i ę k s z a j ą c e s i ę r ó ż n o k i e r u n k o w e z a d a n i a s ą p o d s t a w ą f o rm o w a n ia w i e l u d e f i n i c j i r e g i o n u , c o r a z b a r d z i e j p o g ł ę b i o n y c h s f o r m u ło w a ń i w i ą ż ą c y c h s i ę z tym t r u d n o ś c i p r z y j ę c i a

pow-1 3 s z e c h n i e a k c e p to w a n e g o u j ę c i a d e f i n i c y j n e g o . S t r u k t u r ę w s t ę p n i e p o t r a k t u j e s i ę j a k o z e s p ó ł e le m e n tó w w raz z z a c h o d z ą c y m i m ię d z y n i m i p o w i ą z a n i a m i , tw o r z ą c y m i w s u -mie c a ł o ś ć o w y r a ź n i e z a z n a c z o n y c h m a t e r i a l n y c h i p o z a m a t e r i a l - n y c h w e w n ę t r z n y c h z w i ą z k a c h . Na t e o s t a t n i e z w r ó c i ł uwagę j u ż w p o c z ą t k a c h l a t c z t e r d z i e s t y c h b i e ż ą c e g o s t u l e c i a R. E. D ic -k i n s o n p i s z ą c " . . . r e g i o n e k o n o m ic z n y j e s t t o o b s z a r o p o w i ą z a -n y c h c z y n n o ś c i a c h w z a j e m n i e w s p ó ł z a l e ż n y c h , na k t ó r e s k ł a d a s i ę ( r ó w n i e ż - M. T .) d y s t r y b u c j a u s ł u g , w i a d o m o ś c i , i d e i " 1 4 , wyz-n a c z a j ą c y c h t r e ś ć p o w ią z a ń s p o ł e c z wyz-n y c h . Z w a r t o ś ć w e w n ę tr z n a r e g i o n u j e s t d o s t r z e g a n a r ó w n i e ż p r z e z H. S. P e r l o f f a , d l a k t ó r e g o r e g i o n e k o n o m ic z n y j e s t " z e s p o ł e m g e e g r a f i c z n i e p r z y l e g a j ą c y c h o b s z a r ó w [ . . . ] p o w i ą z a n y c h m ię d z y -15 s t r e f o w ą d z i a ł a l n o ś c i ą w z g l ę d n i e p r z e p ł y w a m i " . K r y t e r i a t e o d n o s z ą s i ę do w s p ó ł w y s t ę p o w a n i a w p r z e s t r z e n i pewnego z e s p o ł u c e c h , m ię d z y k t ó r y m i z a c h o d z ą z w i ą z k i p r z y c z y n o w e . N a l e ż y w ię c z g o d z i ć s i ę z uwagą M. Thomasa w i d z ą c e g o we w s p ó ł z a l e ż n o ś c i z j a -w i s k a l u b z j a w i s k o o k r e ś l o n y c h c e c h a c h z a j m u j ą c y c h pewną c z ę ś ć p o w i e r z c h n i z i e m i - i s t o t n y e l e m e n t z a w a r t y w s p o s o b a c h d e l i m i t a -1 fi c j i r e g i o n u . 1 3 P r o b l e m a t y c e t e j w c z ę ś c i p o ś w i ę c o n a j e s t k s i ą ż k a M. T r i p p n e r a , K i e r u n k i r o z w o j u i d e l i m i t a c j i p o d r e g i o n u w ł o c ł a w s k i e g o , Warszawa 1 9 7 6 , r o z d z . I I i I I I .

14 R. E. D i c k i n s o n , T he R e g io n s o f Germ any, London 1 9 4 5 , s . 7 . 15 H. S . P e r 1 o f f i i n . , R e g i o n s R e s o u r c e s an d Economic G r o w th , B a l t i m o r e 1 9 6 4 , s . 4 . 16 M. D. T h o m a s , K i l k a uwag w s p r a w i e r o z w o ju i w s p ó ł -c z e s n e g o z a s t o s o w a n i a m etody r e g i o n a l n e j w S t a n a -c h Z j e d n o c z o n y c h , " P r z e g l ą d G e o g r a f i c z n y " 1 9 6 1 , n r 3 5 , s . 255.

(8)

P o w i ą z a n i a z e s p o ł u c e c h r e g i o n u mogą m ieć c h a r a k t e r k o n c e n -t r y c z n y l u b n i e k o n c e n -t r y c z n y . 0 k o n c e n t r y c z n y c h mówimy w t e d y , gdy c e c h y b a d a n e g o z j a w i s k a z m i e n i a j ą s i ę w z a l e ż n o ś c i od od-l e g ł o ś c i do c e n t r u m u k ł a d u ( t z w . o g n i s k a l u b r d z e n i a r e g i o n a l -n e g o ) . Z g o d n i e z k o n c e p c j a m i W. C h r i s t a l l e r a i A. L ó s c h a 1^ o ś r o d k i c e n t r a l n e po pewnym c z a s i e u k ł a d a j ą s i ę w s i e ć h i e -r a -r c h i c z n o - s t -r u k t u -r a l n ą , b ę d ą c z a s a d n i c z y m ź r ó d ł e m w y s t ą p i e n i a *1 ß s i e c i p o w ią z a ń p r z e s t r z e n n y c h . U p o d s t a w t e j p r a w i d ł o w o ś c i l e -ż y k o n c e p c j a r e g i o n u w ę z ło w e g o , o k r e ś l o n e g o c z a s a m i mianem r e -g i o n u f u n k c j o n a l n e g o , o t y l e s z c z ę ś l i w s z a , i ż n i e z a w ę ż a s t o s o -w a n ia t e g o p o j ę c i a t y l k o do u k ła d ó w o p o w i ą z a n i a c h k o n c e n t r y -c z n y -c h . Z w i ą z k i n i e k o n c e n t r y c z n e o d p o w i a d a j ą w z a s a d z i e r e g i o -nom s t r e f o w y m . B l i ż s z e s ą r o z m i e s z c z e n i a d z i a ł a l n o ś c i g o s p o -d a r c z e j w p r z e s t r z e n i . Na f a k t p o w ią z a ń w e w n ę t r z n y c h z w r a c a j ą r ó w n i e ż uwagę r e -g i o n a l i ś c i r a d z i e c c y i p o l s c y , t r a k t u j ą c r e g i o n j a k o o b s z a r p a ń -s t w a , w k t ó r y m r ó ż n o r o d n i e r o z w i j a j ą s i ę g a ł ę z i e p r o d u k c j i , s t w a r z a j ą c s p e c j a l n i e s i l n e w e w n ę tr z n e p o w i ą z a n i a g o s p o d a n -1Q OC\ c z e , b ę d ą c e wyrazem s t o s u n k ó w m ię d z y g r u p a m i l u d z k i m i . C h o d z i n i e t y l k o o w y s t ą p i e n i e w z a je m n y c h p o w i ą z a ń g o s p o d a r -21 c z y c h , l e c z g o s p o d a r c z o - p r z y r o d n i c z y c h o r a z o s a d n i c z y c h . Z w raca s i ę r ó w n i e ż uwagę na i s t o t n o ś ć r e l a c j i z e w n ę t r z -n y c h . C z y n i ą t o m. i n . P . M. Ałampiew i L. Z im an, k t ó r y p i s z e , ż e r e g i o n e k o n o m ic z n y t o " . . . h i s t o r y c z n i e w y k s z t a ł c o n a w s p ó l -n o t a t e r y t o r i u m i ż y c i a g o s p o d a r c z e g o , p r z e j a w i a j ą c a s i ę w wew- n ą t r z r e g i o n a l n y c h i m i ę d z y r e g i o n a l n y c h p o w i ą z a n i a c h g o s p o d a r -c z y -c h i m a j ą c a w p o d s t a w i e o k r e ś l o n ą s t r u k t u r ę s i ł w y tw ó r-17 Zob. " P r z e g l ą d z a g r a n i c z n e j l i t e r a t u r y g e o g r a f i c z n e j " . Z m e to d y b a d a ń o s i e d l i o f u n k c j a c h c e n t r a l n y c h , 1 9 6 7 , n r 2 . 1 0 Zob. S ch em at s t u d i ó w ro z w o ju o s i e d l i w a n a l i z i e s y s t e m u r e -g i o n a l n e -g o w e d łu -g P. H a -g -g e t a w k s i ą ż c e : E l e m e n t y t e o r i i p l a n o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o , r e d . K. S e c o m s k i , W arszawa 1 9 7 2 , s . 4 5 . 19 S. B e r e z o w s k i , R e g i o n a l n a g e o g r a f i a e k o n o m i c z n a , Warszawa 1 9 6 2 , s . 7 . 20 R y c h ł o w s k i , o p . c i t . 21 R. D o m a ń s k i , K s z t a ł t o w a n i e o t w a r t y c h r e g i o n ó w eko-n o m i c z eko-n y c h , Warszawa 1 9 7 2 , s . 7 .

(9)

22 c z y c h i s t o s u n k ó w p r o d u k c y j n y c h " • Te dwa r o d z a j e p o w ią z a ń s ą r ó w n ie ż p o d k r e ś l a n e p r z e z P . S u l m i c k i e g o 25 i w ś l a d z a nim C. B i e l e c k i e g o 2^ . Odmienne s t a n o w i s k o w k w e s t i i zw iązków w e w n ę tr z n y c h w r e g i o -n i e z a j m u j e K. F a j f e r e k s ą d z ą c , ż e " n i c n i e w s k a z u j e na t o , i ż mamy do c z y n i e n i a z o d p o w i e d n i o s i l n y m i w e w n ę trz n y m i p o -w i ą z a n i a m i w d z i e d z i n i e d ó b r i u s ł u g " 2 '' Ca w i ę c w e d łu g a u t o r a z w ią z k a m i m ię d z y z a k ł a d a m i , g a ł ę z i a m i l u b d z i a ł a m i p r o d u k c y j n y -mi z g rupow anym i na o b s z a r z e r e g i o n u ) . A r g u m e n t a c j a K. F a j f e r k a n i e w y d a j e s i ę p r z e k o n u j ą c a . Z g o d z i ć s i ę n a l e ż y z j e g o t e z ą o p o w s z e c h n o ś c i p o w i ą z a ń w każdym p u n k c i e z l o k a l i z o w a n e j d z i a -ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j . P o w s z e c h n o ś ć t a , j a k s i ę w y d a j e , w y ra ż o -na j e s t w y r a ź n i e z a z n a c z o n ą o d r ę b n o ś c i ą zw iązków w e w n ę t r z n y c h . C h a r a k t e r y z u j e o n a r ó w n i e ż ro z w ó j k o n t a k t ó w m i ę d z y r e g i o n a l n y c h

i wymiany w ram ach c a ł e g o k r a j u , c z y n i ą c , ż e r e g i o n y s t a j ą s i ę o b s z a r a m i o s i l n i e z a z n a c z o n y c h p o w i ą z a n i a c h z e w n ę t r z n y c h . N a k r e ś l o n e s p o s t r z e ż e n i a p o z w a l a j ą w s k a z a ć na dwa ź r ó d ł a k s z t a ł t u j ą c e s t r u k t u r ę r e g i o n u . Są t o z e w n ę t r z n e i w e w n ę tr z n e s p r z ę ż e n i a j e d n o s t k i r e g i o n a l n e j , g d z i e w p r z y p a d k u p ie rw s z y m w y r a ż a j ą j e j s p e c j a l i z a c j ę , w d r u g i m kompleksowy r o z w ó j . Za ź r ó d ł o p i e r w o t n e u z n a ć t r z e b a s p e c j a l i z a c j ę . Ma o n a g ł ę b o k i e t r a d y c j e h i s t o r y c z n e , s i ę g a j ą c e c z a só w p o d j ę c i a d z i a ł a l n o ś c i wy-t w ó r c z e j p r z e z c z ł o w i e k a - ś c i ś l e j p o w s t a n i a p r z e s t r z e n n o - - g e o g r a f i c z n e g o p o d z i a ł u p r a c y . S p e c j a l i z a c j a o p i e r a s i ę n a r e -z e r w a c h t k w i ą c y c h w r e g i o n i e , k t ó r e mogą z o s t a ć w y k o r z y s t a n e na p o t r z e b y u k ła d ó w r e g i o n o t a c z a j ą c y c h . Tkwi r ó w n ie ż w naw ykach i t r a d y c j a c h p r o d u k c y j n y c h s p o ł e c z e ń s t w a . Wyznacza k i e r u n k i d z i a ł a l n o ś c i w i o d ą c e j w r e g i o n i e i m i e j s c a j e j k o n c e n t r a c j i . E k s p o n u j e t e g a ł ę z i e , k t ó r e z a j m u j ą s i ę w y tw a r z a n ie m p o d s t a w o -22 L. Z i m a n , Z a k o n o m i e m o s t i i f a k t o r y r a z w i t i j a ek o n o m i- c z e s k i c h r a j o n o w , Moskwa 1 9 6 5 , s . 1 2 . 23 P. S u l m i c k i , T e o r i a ro z w o ju r e g i o n ó w g o s p o d a r c z y c h . P r ó b a s f o r m u ł o w a n i a i w y z n a c z e n i a k i e r u n k ó w b a d a ń s z c z e g ó ł o w y c h , " B i u l e t y n KPZK PAN" 1 9 6 2 , n r 1 , s . 1 2 . 24 B i e l e c k i , o p . c i t . , s . 1 5 . 25 F a j f e r e k , o p . c i t . , s . 1 2 , 1 3 . Swoje u w a g i w y ra ż a a u t o r w k o n t e k ś c i e d e l i m i t a c j i r e g i o n u .

(10)

wych p r o d u k tó w i u s ł u g . Wyznacza r ó w n ie ż m i e j s c e innym ro d z a jo m d z i a ł a l n o ś c i , w c e l u r e a l i z a c j i z a d a ń .

Tw orzona w ram ach s p e c j a l i z a c j i j e d n o - l u b w i e l o k i e r u n k o w a p r o d u k c j a n a j c z ę ś c i e j j e s t p r z e z n a c z a n a na z a s p o k o j e n i e p o t r z e b o d b i o r c ó w po z a r e g i o n a l n y c h ( n i e k o n i e c z n i e i n n y c h r e g i o n ó w , zaw-s z e u k ł a d u - g o s p o d a r k a n a r o d o w a ) . Z l o k a l i z o w a n i e p o p y t u n a zew-n ą t r z r e g i o n u , o s ł a b i a j e g o w e w n ę tr z n ą s p o i s t o ś ć . Ł ą c z y ć s i ę t o może z b r a k i e m w y k s z t a ł c o n y c h zw iązków m ię d z y w y s p e c j a l i z o -wanymi g a ł ę z i a m i w r e g i o n i e , a p o z o s t a ł y m i d z i e d z i n a m i d z i a -ł a l n o ś c i . W t a k i m wypadku u z n a ć można p r z y t o c z o n ą w y żej a r g u -m e n t a c j ę K. F a j f e r k a z a p r z e k o n u j ą c ą . " P r o d u k t " s p e c j a l i z a c j i może być z l o k a l i z o w a n y c z ę ś c i o w o w e w n ą trz r e g i o n u ( n p . wy-s p e c j a l i z o w a n e l e c z n i c t w o ) . Można wówczas mówić o p r z e w a d z e w s p ó j n o ś c i r e g i o n u zw iązków w e w n ę tr z n y c h nad z e w n ę t r z n y m i . N i e k t ó r z y a u t o r z y r a d z i e c c y o k r e ś l a j ą p o z io m s p e c j a l i z a c j i g a ł ę z i p r o d u k c y j n y c h w r e g i o n i e s t o s u n k i e m wywozu i c h p r o d u k c j i p o z a g r a n i c e r e g i o n u do p r o d u k c j i g l o b a l n e j tam t w o r z o n e j . Im p o zio m t e n j e s t w y ż s z y , tym m i ę d z y r e g i o n a l n e z w i ą z k i s ą ł a -t w i e j s z e do u c h w y c e n i a , tym b a r d z i e j r e a l n a j e s t m o ż liw o ś ć f o rm o w a n ia s i ę s i ł d e z i n t e g r u j ą c y c h s p ó j n o ś ć r e g i o n u . W ś w i e t l e t e n d e n c j i ro zw o jo w y ch r e g i o n u u z u p e ł n i ć można z n a c z e n i e d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y j n e j g a ł ę z i w y s p e c j a l i z o w a n y c h z p u n k t u z n a c z e n i a , j a k i e o d g r y w a j ą w t w o r z e n i u w i ę z i w e w n ą t r z - r e g i o n a l n y c h . N a l e ż y s ą d z i ć , i ż n i e m a ł ą r o l ę w in n a o dgryw ać t u j e d n o ś ć p o w i ą z a ń w y k r a c z a j ą c y c h p o z a s f e r ę p r o d u k c j i . Tak w ię c e le m e n te m dodatkowym z p u n k t u w i d z e n i a i n t e g r a c j i f u n k c j o n a l -n e j r e g i o n u j e s t s f e r a s t o s u n k ó w n i e m a t e r i a l n y c h , t w o r z ą c a p s y c h i c z n ą w i ę ź m ie s z k a ń c ó w i b ę d ą c a o d b i c i e m j e g o r o z w o ju g o s p o d a r c z e g o . S ta n o w i o n a o b i e k t y w n e z j a w i s k o uw arunkow ane s z e r o k o r o z w i n i ę t ą w s k a l i r e g i o n u s i e c i ą s t o s u n k ó w p r o d u k -c y j n y -c h i u s ł u g o w y -c h 2 7 . O d r ę b n o ś ć t a w y r a ż a s i ę p o w s ta n ie m s p e c y f i c z n e g o u k ł a d u s t o s u n k ó w , b ę d ą c y c h p r z e d m i o t e m z a i n t e r e s o -w a n ia p r a c s o c j o l o g i c z n y c h . 26 В. B. K i s t a n o w i , K o m p l i e k s n o j e r o z w i t i j e i s p i e c j a - l i z a c i j a e k o n o m i c z e s k i c h r a j o n o w , Moskwa 1 9 6 8 , s . 9 7 , 9 8 ; A. J . D o b r y n i n , R e g l o n a l n y j e w o s p r o i z w o d s t w a , L e n i n g r a d 1 9 7 7 , s . 1 4 , 1 5 .

(11)

I n n e z n a c z e n i e z o p i s y w a n e g o p u n k t u w i d z e n i a p r z y p i s u j e s i ę k o m p le k so w i p r o d u k c y j n o - u s ł u g o w e m u . J e g o t e o r e t y c z n a k o n c e p -c j a z n a l a z ł a d o ś ć dawno w y raz w s f o r m u ł o w a n i u N. K o ło s o w s k ie g o p i s z ą c e g o , ż e j e s t t o " . . . z e s p ó ł w s p ó ł p r a c u j ą c y c h j e d n o s t e k g o s p o d a r c z y c h , k t ó r y c h l o k a l i z a c j a j e s t w z a j e m n i e u w arunkow a- n a " . Kompleksy t w o r z o n e z a w s z e w w a r u n k a c h t e r y t o r i a l n e g o po-d z i a ł u p r a c y form ow ane b y ł y z u w a g i n a m o ż liw o ś ć o s z c z ę d n o ś c i k o s z t ó w t r a n s p o r t u . U j ę c i e t o z a r y s o w u j e w s p ó ł z a l e ż n o ś ć ( g łó w -n i e t e c h n i c z n ą ) pod m io tó w g o s p o d a r u j ą c y c h . N i e e k s p o n u j e po-w i ą z a n i a k o m p le k s u z r e g i o n e m w i d z i a n e g o p r z e z p r y z m a t i n t e -g r a c j i w e w n ę t r z n e j r e g i o n u . N ie c o i n n e s t a n o w i s k o z a j m u j e w t e j k w e s t i i P. M. A łam piew , k t ó r y w i d z i w r e g i o n a l n y m kom plek-s i e t a k i e e l e m e n t y j a k : w s p ó l n e z a k ł a d y p r o d u k c y j n e , w s p ó l n i e w y k o r z y s ty w a n ą b a z ę su ro w c o w ą , s i ł ę r o b o c z ą , u r z ą d z e n i a t r a n s -p o r t o w e i k o m u n a ln e . W ykazuje o n , ż e kom pleksow y ro z w ó j r e g i o n u s p r z y j a t w o r z e n i u r a c j o n a l n y c h i s p ó j n y c h z w ią z k ó w , k t ó r e w p ły w a ją na p r o p o r c j o n a l n y w z r o s t w s z y s t k i c h g a ł ę z i p r o d u k c y j -29 n y c h . S tw o r z y ć t o ma t z w . d o p e ł n i a j ą c y e k o n o m ic z n y e f e k t ( d o p o ł n i t i e l n y j e k o n o m i c z e s k i j e f f i e k t ) d l a c a ł e j g o s p o d a r k i n a -r o d o w e j i d l a ro z w o ju p r o d u k c j i w samym r e g i o n i e 3 0 . P r o d u k -c y j n y a s p e k t k o m p le k su d o m i n u j e r ó w n i e ż w p r a c a c h N . J . S z r a g a 3 1 , З2 P . M. P r o b s t a i N. N. N i e k r a s o w a u w a ż a j ą c e g o k o m p lek so w o ść z a j e d n ą z w a ż n i e j s z y c h z a s a d ro z w o ju s i ł w y tw ó r c z y c h 3 3 . Wśród p o l s k i c h e k o n o m is tó w n a l e ż y w y m ie n ić s t a n o w i s k o B. R y c h łb w s k ie g o , d l a k t ó r e g o k o m p lek so w o ść ro z w o ju w y r a ż a s i ę w ł ą c z e n i e m w s k ł a d r e g i o n ó w e k o n o m ic z n y c h t y c h t e r y t o r i ó w , k t ó r e s ą ( l u b b ę d ą ) z j e d n o c z o n e w s p ó ln y m i p ro b le m a m i r o z w o ju i z m i e r z a j ą do s t w o r z e n i a j e d n o ś c i o r a z p o t e n c j a l n e j s p o i s t o ś -28 N. K o ł o s o w s k i , P r o i z w o d s t w i e n n o - t i e r r i t o r i a l n o j e s o c z e t a n i j e w s o w i e t s k o j e k o n o m i c z e s k o j g i e o g r a f i i , "Woprosy G i e o - g r a f i i " 1 9 4 7 , n r 1 1, s . 1 3 8 . 29 A ł a m p i e w , o p . c i t . , s . 8 4 . 3 0 Tamże, s . 7 1 . 31 N . J . S z г a g , P r o m y s z l e n n y j e k o m p lek sy , Moskwa 1969, s . 22 . 32 P. M. P r o b s t , E f i e k t i w n o s ť t i e r r i t o r i a l n o j o r g a n i z á -c i i p r o i z w o d s t w a , Moskwa 1 9 6 5 , s . 30. 3 3 N. N. N i e k r a s o w , P r o b l i e m y r i e g i o n a l n o j e k o n o m i k i , Moskwa 1 9 7 4, s . 1 7.

(12)

c i 3/*. W p o l s k i e j l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u p o d k r e ś l a s i ę , ż e k o m p lek s o b e j m u j e dwa o d r ę b n e , a l e p o w i ą z a n e f u n k c j o n a l n i e 35 u k ł a d y : p r o d u k c y j n y i u s łu g o w y ^ , d l a k t ó r y c h c z y n n i k i e m s c a l a j ą -cym są u r z ą d z e n i a i n f r a s t r u k t u r y t e c h n i c z n e j , a p r z e d e w s z y s t -kim k o m u n i k a c y j n e 3 6 . I s t o t ę k o m p le k su p r o d u k c y j n o - u s ł u g o w e g o p o d k r e ś l a K. F a j f e r e k p i s z ą c , ż e " . . . p r z e j a w i a s i ę ono w d z i a ł o -wej i k o m p le k so w e j s t r u k t u r z e g o s p o d a r c z e j r e g i o n u . J e s t t o s z c z e g ó l n y u k ł a d p r o p o r c j i m ię d z y rozw ojem d z i a ł ó w i g a ł ę z i p r o d u k c y j n o - u s ł u g o w y c h [ . . . ] Kompleksowy ro zw ó j r e g i o n u o z n a c z a p r o p o r c j o n a l n y i w z g l ę d n i e w s z e c h s t r o n n y ro z w ó j d z i a ł ó w i g a - ł ę z i o k r e ś l o n e g o t e r y t o r i u m ,M' . P r z y t o c z o n e s f o r m u ł o w a n i a p o z w a l a j ą t r a k t o w a ć k o m p le k s p r o - d u k c y j n o - u s ł u g o w y d y n a m i c z n i e . Wynika t o z f a k t u , ż e ro z w ó j r e -g i o n u w y r a ż a s i ę p r z e z d y n a m ik ę s t r u k t u r . Może m ie ć ona c h a -r a k t e -r r ó ż n o k i e r u n k o w y : z e w n ę t r z n y w p r z y p a d k u d o m i n a c j i u k ł a d u " s p e c j a l i z a c j i " , n a d a j ą c e g o j e d n o s t c e r e g i o n a l n e j c e c h y o t w a r -t o ś c i , o r a z k o n c e n t r y c z n y , j e ś l i i s t n i e j e m o ż liw o ś ć z b i l a n s o -w a n ia w e w n ą tr z o b s z a r u g ł ó w n y c h e le m e n tó w ( z w ł a s z c z a p o p y t u na pod staw o w e d o b r a i u s ł u g i ś w i a d c z o n e o d b i o r c o m r e g i o n a l n y m ) . K s z t a ł t u j ą c e m u s i ę p o z io m o w i s p e c j a l i z a c j i i kompleksowemu r o z -w ojo-w i r e g i o n u o d p o w ia d a ć w in n y o k r e ś l o n e t y p y s t r u k t u r w y ra-ż a j ą c e s i ę s p e c y f i c z n y m i r e l a c j a m i s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m i . Są on e z e w n ę t r z n i e i w e w n ę t r z n i e o k r e ś l o n e w p ie r w s z y m p r z y p a d k u " s i ł ą " s p e c j a l i z a c j i , w d r u g i m z a k r e s e m f u n k c j i w y n i k a j ą c y c h z t r e ś c i k o m p le k s u p r o d u k c y j n o - u s ł u g o w e g o . W p r a k t y c e t r u d n o j e s t w y z n a c z y ć g r a n i c ę p o d p o r z ą d k o w u j ą c ą j e d n o z n a c z n i e s t r u k t u r y fu n k c j o m w y n ik a ją c y m z e s p e c j a l i z a c j i r e g i o n u 1 t e r y t o r i a l n e m u k o m p le k so w i p r o d u k c y j n o - u s ł u g o w e m u . Można co n a j w y ż e j mówić, ż e u k ł a d o w i " s p e c j a l i z a c j a " i " k o m p le k s " o d p o w i a d a j ą pewne c z ę ś c i s t r u k t u r y r e g i o n u . Wzajemne p r z e n i k a n i e s i ę t y c h s t r u k t u r w y r a ż a ć winno j e d -n o ś ć f u n k c j i p e ł n i o n y c h p r z e z r e g i o n . C h o d z i z a t e m o w s p ó ł z a -l e ż n o ś ć w p r o c e s i e ro z w o ju z e w n ę t r z n y c h i w e w n ę tr z n y c h c e l ó w . 3/4 R y c h ł o w s k i , o p . c i t . , s . 4 5 . 3,5 B i e l e c k i , o p . c i t . , s . 1 9 . 36 S. M. Z a w a d z k i , P o l s k a - p r z e s t r z e ń s p o ł e c z e ń s t w o , Warszawa 1 9 7 3 . V7 * F a j f e r e k , op-. c i t . , s . 34.

(13)

S ł u s z n i e p o d k r e ś l a B. W i n i a r s k i , ż e " . . . d o t y c h c z a s o w e u s t a l e n i a o d n o s z ą s i ę do z a p e w n i e n i a w e w n ę t r z n i e zró w n o w ażo n y ch s t r u k t u r r e g i o n ó w , j a k o pewnych s t a n ó w w ażn y ch w danym momencie i p r z y a k t u a l n y c h z a ł o ż e n i a c h w y j ś c i o w y c h . Rozwój r e g i o n ó w w y r a ż a s i ę n a t o m i a s t d y n a m ik ą s t r u k t u r " ' 58. P r o b le m w e w n ę tr z n e g o zrów now aże-n i a s t r u k t u r n a l e ż y r o z u m ie ć j a k o b r a k a n t a g o n i s t y c z n y c h s p r z e c z n o ś c i w i c h wzajemnym k s z t a ł t o w a n i u . J e s t t o z a d a n i e n i e ł a t w e do r o z w i ą z a n i a , z w ł a s z c z a gdy j e d n o s t k ę p r z e s t r z e n n ą c h a r a k t e r y z u j e z n a c z n y s t o p i e ń o t w a r t o ś c i . T ak a j e s t s p e c y f i k a re g io n ó w p o l s k i c h . M a c ie j T r i p p n e r

TASKS OF REGIONAL SYSTEMS IN PROPORTIONAL DEVELOPMENT OF AREAS

The a r t i c l e d i s c u s s e s two m u t u a l l y c o m p l e m e n t i n g p r o b l e m s . The f i r s t p r o b l e m c o n c e r n s t h e r o l e p l a y e d by t h e i n f r a s t r u c t u -r a l d e v e l o p m e n t i n t h e l i g h t o f i t s i n f l u e n c e o n p r o p o r t i o n a l d e v e l o p m e n t o f a r e g i o n . The i n f r a s t r u c t u r e c r e a t i n g d i f f e r e n t f u n c t i o n a l and s p a t i a l s y s t e m s s h o u l d , t o a l a r g e e x t e n t , p a v e t h e way f o r n o n a n t a g o n i s t i c d i r e c t i o n s o f a r e g i o n ' s d e v e -l o p m e n t . The o t h e r p r o b l e m r e f l e c t s e x t e r n a l and i n t e r n a l r e l a t i o n s o f a r e g i o n ' s economy a s a r e s u l t o f s o c i o - e c o n o m i c p r o c e s s e s o c c u r i n g w i t h i n i t . T h e s e r e l a t i o n s l a r g e l y d e t e r m i n e t h e c h a -r a c t e -r o f t h e s o c i o - e c o n o m i c s t r u c t u r e i n a g i v e n r e g i o n . O f t e n t i m e t h e y a r e a s o u r c e o f t e n s i o n s s p r i n g i n g u p w i t h i n t h e s t r u c t u r e . The l e v e l o f i n f r a s t r u c t u r a l d e v e l o p m e n t and f u n c t i o n s p e r f o r m e d b y t h e i n f r a s t r u c t u r e s h o u l d e n s u r e a h a r -mony b e t w e e n v a r i o u s f u n c t i o n s im p l e m e n t e d by p a r t i c u l a r e l e -m e n ts f o r -m i n g t o g e t h e r t h e r e g i o n ' s s t r u c t u r e . W i n i a r s k i , o p . c i t . , s . 3 0 3.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Być może mając na uwadze ogromną ilość publikacji na temat Pięcioksięgu jakie ukazały się na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, autorzy zdecydowali się nie tylko

elements of the culture that are perceived as especially important by the host community and believed to be interesting for potential visitors. Secondly, crea- tive communication

In dit college worden de beginselen van het yak "Weerstand en voortstuing van schepen" behandeld, voorzover deze van belang zijn voor het voorontwerp van schepen en andere,

Praktyczna implikacja cytowanych badań sprowadza się do postulatu obecności migającego modela w rozwoju dziecka wychowanego w rodzinie słyszącej oraz

Podkreślili rolę i znaczenie mediów spo- łecznościowych, takich jak: Facebook, Twitter, Instagram, Youtube oraz Pinterest, a także biuletyny e-mailowe, widgety, głosowania,

W oce- nie badanych rolników drugim negatywnym aspektem wprowadzenia podatku dochodowego w rolnictwie może się okazać likwidacja KRUS oraz konieczność prowadzenia

radiowęzeł zakładowy „Twój Głos” wyemi- tował 132 audycje własne oraz dodatkowo przy współpracy z Fundacją „Głos Ewangelii” 54 audycje środowiskowe z udziałem