Anna Łobos
Aspekt artystyczny wychowania
przez muzykę we współczesnej
pedagogice
Chowanna 2, 277-280
2007
„ C h o w a n n a ” U n i w e r s y t e t u Ś l ą s k i e g o
K a t o w i c e 2 0 0 7
(L X III) (29) s. 2 7 7 - 2 8 0
A spekt artystyczny
w ychowania przez muzykę
we współczesnej pedagogice
Problem atykę pedagogiczną leżącą u podstaw wielu ważkich docie k ań naukowych na przestrzeni wieków, nierozerwalnie łączy się z k u ltu r ą w ypracow aną przez pokolenia. Współczesne b ad an ia pedagogiczne uw zględniają zm ieniającą się rzeczywistość społeczno-kulturową obej mując takie obszary badawcze, jak: „analiza ładu współczesnego społe czeństwa postindustrialnego, a w nim procesów socjalizacji i wychowa nia; strategia kształcenia lokalnych środowisk wychowawczych w zak re sie profilaktyki i kompensacji; proces rewalidacji, terapii, rehabilitacji i me todyki pracy z osobami niepełnosprawnymi; edukacja jednostki w społe czeństwie w trakcie zmiany; kształtow ania się polskiej myśli pedagogicz nej (andragogika, pedagogika ogólna, gerontologia); teoretyczne i m eto dologiczne podstaw y wychowania i nauczania; b ad an ia porównawcze systemów edukacyjnych; psychopedagogika twórczości; nauczyciele i k a dra kierownicza wobec współczesnych przem ian edukacyjnych; przem ia ny w dydaktyce polskiej i europejskiej; badania nad edukacją artystyczną dzieci i młodzieży” ( K o l a s i ń s k a , 2006, s. 6-7).
Jubileuszowe obchody 30-lecia funkcjonowania Wydziału Pedagogiki i Psychologii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach w znaczący spo sób przyczyniają się do poznania i pogłębienia wiedzy na te m a t dokonań śląskiego środowiska akademickiego w omawianej dziedzinie. Rok a k a
2 7 8 KRON IKA
demicki 2006/2007 na Wydziale obfituje w w ydarzenia zarówno o cha rakterze naukow ym 1, jak i edukacyjnym oraz artystycznym 2.
Niezwykle podniosłą uroczystością dla polskiego świata nauki, a szcze gólnie dla społeczności akademickiej na Uniwersytecie Śląskim, było przy znanie honorowego doktoratu Profesorowi Wincentemu Okoniowi3. Wzbu dzające szacunek wiedza i doświadczenia nestora polskiej pedagogiki bezpośrednio w skazują na źródła, z których czerpały pokolenia Polaków, a więc na wychowanie w domu rodzinnym i patriotycznej polskiej szkole, a także rolę rodzimej k ultury - szczególnie lite ra tu ry i muzyki. Profesor W. O k o ń w Stówie leciwego doktoranta h.c. pisze: „Marząc o przyszło ści Polski, wolnej od zewnętrznych ograniczeń, swoje nadzieje zaczęli śmy wiązać z edukacją narodu. [...] I ta k wyklarowała się koncepcja wie lostronnego kształcenia. Głębszy jej sens polega na respektow aniu w pro cesie kształcenia dzieci i młodzieży takich pojęć kluczowych, jak myśle nie, samodzielność, podmiotowość, twórczość, rozum, mądrość i wolność. Punktem wyjścia staje się tu myślenie samodzielne ucznia, nasycone pier w iastkiem twórczości. [...] Rozwijanie u młodych sfery emocjonalno-prze- życiowej jako ważnego czynnika budow ania ich osobowości jest możliwe naw et w skromnych w arunkach szkoły na wsi” (2006, s. 69-70).
Słowa W. Okonia o mądrości i uniw ersalnych w artościach w procesie kształcenia człowieka sąbezpośrednim naw iązaniem do idei krzewionych wytrwale przez wybitne postaci polskiej k ultury XIX wieku, czyli m i strzów i nauczycieli pokolenia dorastającego już w niepodległej Rzeczpo spolitej. Należy wspomnieć, że Wydział Pedagogiki i Psychologii U niw er sytetu Śląskiego w Katowicach, obchodzący w 2006 roku 30-lecie swego istnienia - wyrósł na korzeniach górnośląskiej pedagogiki i psychologii
1 N ależy w spom nieć t u o licznych k o n ferencjach naukow ych, np. o zorganizow anej przez K a te d rę Pedagogiki Wczesnoszkolnej i Pedagogiki Mediów n a Wydziale Pedagogiki i Psychologii U n iw e r s y te tu Ś ląskiego m iędzynarodow ej konferencji naukow ej „E d u k a cja w sp o łe c z e ń stw ie w ied z y — w ielo zn a cz n o ść rz e c z y w is to śc i e d u k a c y jn e j, społecznej i k u ltu ro w e j”, k tó r a odbyła się w K atow icach w d n ia ch 25—26 w rz e ś n ia 2006 roku.
2 W tej g rupie d ziała ń pedagogicznych swoje miejsce zn alazł p ro je k t artystyczno- -edukacyjny a u t o r s t w a prof, dr hab. M irosław y K napik, k ie ro w n ik a Z a k ła d u A rte te ra p ii UŚ, nt. „P atrio ty cz n e p rz e s ła n ie w sztuce i edu k a cji”, k tó ry honorow ym p a t r o n a te m objęli J M R e k to r U n iw e r s y te tu Ś ląskiego prof. zw. dr hab. J a n u s z Ja n ec zek , J M R ek to r A k adem ii Muzycznej w K atow icach prof. zw. E u g e n iu sz K n a p ik oraz D y re k to r B iblioteki Śląskiej prof. zw. dr hab. J a n Malicki. N iejako u z u p e łn ie n ie m artystyczno-edukacyjnego c h a r a k te r u p ro je k tu b y ła IV O gólnopolska K onferencja N a u k o w a „Dziecko w k u ltu rz e europejskiej: P a trio ty c z n y a s p e k t u c z e s tn ic tw a dzieci i młodzieży w k u ltu r z e ”, zo rg a n iz o w a n a prze z Z ak ład A rte te ra p ii U n iw e r s y te tu Śląskiego w K atow icach i Bibliotekę Ś lą s k ą w K atow icach (Katowice, 30 lis to p a d a —1 g r u d n ia 2006 roku).
3 U c h w a ła S e n a tu U n iw e r s y te tu Śląskiego w K atow icach z d n ia 26 w rz e ś n ia 2006 roku; uroczystość w ręcz en ia d o k to ra tu honoris ca usa Profesorowi W incentem u Okoniowi odbyła się 5 g r u d n ia 2006 ro k u w W arszaw ie. Zob. też: J u s z c z y k , red., 2006.
okresu międzywojennego (już w 1928 roku powołano do życia In sty tu t Pedagogiczny w Katowicach oraz planowano utworzenie uniw ersytetu na Śląsku).
Niewątpliwie do wspomnianego grona autorytetów wychowujących nowe pokolenie ku wolności należeli twórcy Śpiewnika dla dzieci - Zyg m u n t Noskowski (1846-1909) i M aria Konopnicka (1842-1910) - kom pozytor i poetka uznani za najzdolniejszych artystów i pedagogów d ru giej połowy XIX wieku4.
Pozbawiona natrętnego dydaktyzmu liryka dla dzieci posiada wysokie walory estetyczne i moralne. Poruszające utw ory w których poetka n a wiązuje do znanych polskich tańców ludowych, do dziś in sp iru ją innych artystów. Podnoszą one świat wyobrażeń i przeżyć dziecięcych do wyżyn sztuki. Do zaw artych w Śpiewniku... pięćdziesięciu tekstów piosenek Z. Noskowski skomponował niezwykle kunsztowne, ale i subtelne melo die, będące nośnikiem malowniczego krajobrazu polskiej wsi, polskiego folkloru6. Narodowy, patriotyczny ch arak ter zaw arty w muzyce i słowie poetyckim Śpiewnika... uwidacznia się poprzez obecne w piosenkach ele m enty ludowości, rodzimego folkloru. P rekursorem tego sposobu tworze nia był Fryderyk Chopin, którego głęboko patriotyczne przesłanie kom ponowanych arcydzieł wynikało także z zachwytu nad polską m uzyką ludową.
W działalności na niwie pedagogiki bardzo ważne jest współbrzmie nie teorii i praktyki. Pracownicy Wydziału są często aktywnym i zawodo wo nauczycielami, pedagogami, dzięki czemu m ają możliwość realizowa nia szczytnych idei w pracy z młodzieżą. Jednym z efektów pracy o cha rakterze naukowo-dydaktyczno-artystycznym jest wydanie wyjątkowej, unikalnej płyty Cztery pory roku z oryginalnymi kompozycjami Zygmun ta Noskowskiego do słów M arii Konopnickiej. Pomysłodawczynią n a g ra nia tego arcydzieła muzyki polskiej jest kierownik Zakładu A rteterapii prof, dr hab. Mirosława Knapik, która od 26 la t prowadzi żeński chór Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej II stopnia im. K aro la Szymanowskiego w Katowicach.
4 Zob. N e g r e y , 2002, s. 95—106; J. B a c u l e w s k i , 1967—1968, s. 576—581. 5 G en ia ln y kom pozytor t a k p isa ł o swojej pracy: „N ie ła tw em było z a d an ie auto ró w niniejszego Śpiew nika; szło bow iem o to, aby n a d a ć m u cechę odrębną, aby nie w paść w n a ś la d o w n ic tw o obczyzny. Z a d a n ie to szczęśliw ie ro z w ią z a ła z n a k o m it a p o e tk a , z a w arłsz y szereg n atc h n io n y c h obrazków p rzyrody naszej w j e d n ą całość, prze z co z a chęciła do odpowiedniego p o d k ła d u muzycznego. [...] O ddając Ś p ie w n ik do u ż y tk u ogółu, szczęśliwym będę, jeżeli t a d ro b n a p r a c a znajdzie oddźw ięk w nie w in n y ch s e rd u sz k a c h młodego pok o le n ia i czem kolw iek przyczyni się do ro z b u d z e n ia w nie m w zniosłych uczuć i u k sz ta łc e n ia jego c h a r a k te r u ”. N o s k o w s k i , 1924, s. Y—VI.
280 KRON IKA
Ten jedyny w literatu rze przeznaczony dla dzieci śpiewnik na chór z towarzyszeniem fortepianu - owoc ponadczasowej, genialnej myśli pe dagogicznej - można podziwiać w wykonaniu chóru żeńskiego Państw o wej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej II stopnia im. Karola Szym a nowskiego w Katowicach6 pod dyrekcją Mirosławy Knapik. Partie forte pianowe wykonuje Sabina Balczarczyk7, a p artie solowe - A nna Nowo- rzyn8 (sopran).
Kunszt kompozytorski i poetycki połączony z artyzm em wykonawczym w yraża ideę integracji środowiska akademickiego w realizacji ponadcza sowych ideałów wychowawczych, polegających na edukacji opartej nie tylko na przekazyw aniu wiedzy, ale - co ważniejsze - na przeżywaniu uczuć i emocji, możliwych głównie w kontakcie z praw dziw ą sztuką.
Bibliografia
B a c u l e w s k i J., 1967—1968: M a r ia K o n o p n ick a . W: P o lsk i s ło w n ik biograficzny. T. 13. Wrocław, s. 576—581.
K o l a s i ń s k a I., 2006: E d u k a c ja bez barier. R o zm o w a z prof. zw. dr. hab. S ta n is ła w e m
J u szczy kiem , d zie k a n e m W ydziału P edagogiki i Psychologii. „ G a z e ta U n iw e rsy te c
k a ”, listopad, s. 6—7.
N e g r e у M., 2002: Z y g m u n t N oskow ski. W: E n cy klo p ed ia m u z y c z n a PW M . T. 7: N -p a . Red. E. D z i ę b o w s k a . Kraków, s. 95—106.
N o s k o w s k i Z., 1924: S łó w k a w y ja śn ien ia od kom pozytora. W: Ś p ie w n ik d la dzieci do
słów M a rii Konopnickiej. W arszaw a, s. V—VI.
O k o ń W., 2006: Słow o leciwego d o k to ra n ta h.c. W: Wincenty Okoń. Doctor „honoris c a u
s a ” U niversitatis Silesiensis. Red. S. J u s z c z y k . Katowice, s. 67—72.
6 Chór że ński P aństw ow ej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej II s to p n ia im. K a ro la S zym anow skiego w K atow icach, należ ąc y do czołówki polskich chórów m łodzieżo wych ( n a g ra d z a n y n a fe stiw a la ch i k o n k u r s a c h m iędzynarodow ych i ogólnopolskich — zdobywca głównie I n a g ró d i g r a n d prix) p o w sta ł w 1945 roku. Od 1981 ro k u prow adzi go M iro sła w a K napik.
7 A r t y s t k a i p edagog licznie n a g r a d z a n a n a fe stiw a la c h i k o n k u r s a c h o r a n d z e ogólnopolskiej.
8 Zdobywczyni w ielu n a g ró d i w yróżnień w krajow ych oraz m iędzynarodow ych k o n k u r s a c h wokalnych.
