Rodzaj inflacji wyzwaniem dla procesu dezinflacji

Pełen tekst

(1)0iJ[?. 600. 2002. Katarzyna Glinka Katedra MakroekonomII. Rodzaj inflacji W)'zwaniem dla procesu dezinflacji 1. Wprowadzenie Analogicznie do procesu inflacji, który oznacza wyższy z okresu na okres poziom deflatora lub innego wskaźnika poziomu cen (najczęściej indeksu cen konsumpcyjnych), proces dezinflacji ma miejsce, gdy wskaźniki te są dalej wyższe od IDO, ale z okresu na okres coraz mniejsze. Oznacza to, że stopa inflacji jest dalej dodatnia, lecz ceny rosną w coraz mniejszym tempie. Tak jak w wypadku inflacji, warto zwrócić lIwagę, że dezinflacja oznacza proces zachodzący w czasie, będący rezultatem różnego rodzaju polityki gospodarczej. Oddzialywaniu polityki na spadek inflacji mogą sprzyjać jednorazowe szoki i wówczas niższe tempo wzrostu cen będzie wypadkową polityki dezinflacji i niezamierzonego działania z zewnątrz (szoku zewnętrznego). Mnogość definicji współczesnej inflacji i jej rodzajów wskazuje na różno rodność jej przyczyn. Jednak nie każda przyczyna spełnia taką samą rolę w danej sytuacji. W jednym wypadku będzie ona siłą sprawczą inflacji, a w innym zadziała dopiero wraz z wieloma innymi czynnikami wspomagającymi ją. Ponadto rzeczywistość gospodarcza pokazuje, jak trudne jest wyizolowanie jednej, jedynej przyczyny inflacji, gdyż napięcia inflacyjne pochodzą z wielu wzajemnie ze sobą powiązanych źródeł. Stanowi to jedną z wielu trudności, przed jakimi znajduje się proces dezinflacji. Celem artykułu jest zatem próba przedstawienia jak różne rodzaje int1acji, wyodrębnione na podstawie różnych kryteriów, wpływają na przebieg procesu dezinflacji..

(2) I. Katarzyna Glinka. 2. Inflacla kosztowa I popytowa Tradycyjny podział na inflację powodowaną przez popyt i inflację powodoprzez koszty' sugerować może ograniczenie przyczyny inflacji do jednego bądź drugiego czynnika jako jedynego sprawcy. Taka diagnoza niesie ze sobą niebezpieczeństwo wyciągania jednoznacznych, czasem fałszywych wniosków co do zastosowania odpowiednich narzędzi polityki dezinflacyjnej. Tak wła śnie jednostronnie postrzegano zjawisko inflacji do pol. łat 70., gdy interpretowano ją prawie wyłącznie w kategoriach łuki inflacyjnej, co było zgodne z dominującą jeszcze w teorii, a może przede wszystkim w praktyce, keynesowską szkolą ekonomii'. Skoro inflacja mogla być jedynie skutkiem nadmiernego wzrostu któregokolwiek ze skladników zagregowanego popytu, to jej obniżenie powinna spowodować restrykcyjna polityka popytowa. Problem pojawil się wówczas, gdy pomimo zastosowanej polityki inflacja nie spadla. Na początku lat 70. okazalo się, że możliwe są procesy inflacyjne, których przyczyną nie jest nadwyżkowy popyt. Ujawniły się one po stronie kosztów wytwarzania. W literaturze wyodrębnia się dwie glówne formy inflacji kosztowej: szok podażowy i inflację placową. Glównym przykladem szoku podażowego jest szok naftowy z lat 1973-1974. Mial on miejsce w okresie tuż po upadku systemu stalych kursów walutowych (zawieszenie wymienialności dolara na złoto, jego dwukrotna dewaluacja) i spadku światowej produkcji rolnej (ze skutkiem wzrostu cen żywności), więc, gdy wzrosły ceny ropy naftowej, inflacja o charakterze kosztowym stala się częścią skladową inflacji. Z innych impulsów kosztowych warto pamiętać o dewaluacji waluty (powodującej wzrost cen towarów importowanych) pogorszenie się terms oj/rade (przykład krajów rozwijających się), czy wzrost podatków pośrednich i cen administrowanych'. Nie każdy z wymienionych czynników będzie zawsze źródłem procesu inflacyjnego. Może powodować jedynie jednorazowy wzrost poziomu cen bez dalszej jego akceleracji. Inflacja kosztowa posiada jednak w swojej strukturze elementy, które ten proces ulatwiają. Specyficzna rola wzrostu plac w inflacji kosztowej zasŁuguje na szezególml uwagę. Jako jeden z podstawowych skladników kosztów bezpośrednio wplywa on na poziom cen. Jednocześnie poprzez wzrost dochodów będą stanowić dodatkowy impuls inflacyjny od strony popytowej, co jedynie wzmocni ich intlacyjny skutek. Będzie to na przyklad widoczne na rynku, na którym elastyczność dochodowa popytu jest duża, przy malej elastyczności cenowej podaży. waną. I Tym samym,jak zauważa Laidlcr i Parkin, ograniczałoby to bmlanin natl inflacją do oddzielnego analizowflllia strony popytowej i podażowej. Por.: D. Laidlcr, M. Parkin,/n.flatioll: A S//rvCY,. "Thc ECOJlOmic Journal" 1975, nr 85, 5, 742. 2 W teorii jest jU7. obecna wówczas monctul'ySlyczna koncepcja innacji; zarówno ta wykOl-qstuj<tca równanie Fishcra,jak i ta 7. formuh) Pigall i Marshalla. J Teorie cen IIdminislrowanych znalcżć możml w: T/wory uf Prjce CotJIrol J.K. Galbmilha ..

(3) Rodzaj inflacji wyzwaniell! dla procesIl. Inflacja kosztowa zatem nie tylko bezpośrednio powoduje wzrost ogólnego poziomu cen, ale uruchamia wzrost innych cen i p/ac. Jej skutki będą rozpowszechnia/y się tym szybciej, im w większym stopniu płace będą reagowały na ceny. Jednym z mechanizmów, który wpływa na tempo tych dostosowall , jest mechanizm indeksacji . Wzmacnia on reakcję p/ac, zarówno na inflacyjny wzrost popytu, jak i na inflacyjny wzrost kosztów. Cechą charakterystyczną tego mechanizmu jest to, iż powoduje on, że inflacja może występować w gospodarce na długo po tym, jak zniknie początkowy szok podażowy czy obniżeniu ulegnie nadwyżkowy zagregowany popyt. To właśnie ten inercyjny charakter inflacji przysparza najwięcej kłopotów procesowi dezinflacji, zatem glównie z punktu widzenia dezinflacji uzasadnione wydaje się położenie nacisku na inflację jako na zjawisko o charakterze inercyjnym .. 3. Inflacja Inercyjna Utrzymująca się po okresie stagflacji lat 70. inflacja sprawiła, że w inflacji kosztowej dostrzeżono elementy inercji, która jest odpowiedzialna za podtrzymywanie tendencji wzrostowej cen i za trudnośc i w eliminowaniu inflacji'. Zjawiska, wśród których upatruje się źródeł inercji inflacji, koncentrują się zazwyczaj wokół trzech zagadnień: - zawierania kontraktów płacowych, - wolnego dostosowywania się oczekiwań inflacyjnych, - braku wiarygodności polityki dezinflacyjnej. Rolę kontraktów płacowych w podtrzymywaniu procesów inflacyjnych przedstawił Taylor', wykorzystując w swoim modelu dwa przeciwstawne podejścia do kontraktów płacowych, wyróżnił kontrakty ukierunkowane na przeszłość oraz na przyszłość. Wykazał, że im bardziej model ustalania płac jest ukierunkowany na przeszłość, tym stopień inercji w zachowaniu się plac jest większy. Dla polityki dezinflacji może to oznaczać mniejszy wpływ na zachowanie się płac, a tym samym na poziom cen. Za pośrednictwem mechanizmu indeksacji inflacja z poprzedniego okresu określa bieżące tempo, w jakim rosną płace i ceny, wbudowując w ten sposób w inflację element inercji. Ponadto indeksacja prowadzi do dłuższych kontraktów, podwyższając inercję inflacji'. Wpływ poziomu inflacji z poprzedniego. ,I A.M. Oku n wyraził przekonanic, że "aby zrozumieć uporczywą innację, trzcba sZIIknć jej przyczyn w procesie kształtowania sir; plac i cen". Por.: A.M. Oklln, Ceny i ilość. Allaliza mnkmekollomicz//a, PWN, Warszawa 1991, s. 13 . .5 W modelu przyjęto zalożenie o racjonalności oczekiwaJl i nierównoczesnym podpisywnniu kontraktów plncowych. Zob.: J.B. Tayl or, Slllggered Wage Settil/g ill a Macro Model, "Amcricnn EconomicRcvicv" 1978,nr69,s . I08-113 . 6 R. Dombusch. S. Fischer. Modemlc IlIflatioll, .:rhc World Bank Economic Rcyicv" 1993, nr I,. s.9..

(4) Katarzyna Glinka. okresu i tempa wzrostu płac na inflację przedstawia M. Bruno w postaci równania akceleracji inflacji, które ma postać': n -n_I. = al (w -n_l) + a 2 (E -n_I) + a 3 (Il-n_ l ) + v,. gdzie: n - stopa inflacji, n_l - stopa inflacji opóźnionej o jeden okres, w - stopa wzrostu plac, E - stopa dewaluacji, ~L - stopa wzrostu podaży pieniądza, v - szoki zewnętrzne, al ' a 2 , aj - współczynnik elastyczności.. Z równania wynika, że w im większym stopniu płace będą indeksowane w stosunku do inflacji z poprzedniego okresu, powodując ich większy wzrost niż wzrost cen w poprzednim okresie, tym wzrost poziomu cen będzie przybierał na sile. Skutek będzie podobny, im bardziej stopa wzrostu podaży pieniądza czy dewaluacji, będą przewyższały stopy inflacji z poprzedniego okresu. Pamiętać należy również, że każda akceleracja inflacji staje się bodźcem do żądania zwiększania stopnia indeksacji, a to podtrzymuje oczekiwania inflacyjne i wzmacnia inercję inflacji. Nawet przy kontraktach płacowych ukierunkowanych na przyszłość trudno jest wykluczyć element inercji, gdyż w umowach o pracę mogą dominować oczekiwania inflacyjne oparte na informacjach z przeszłości. Zgodnie z równaniem przełamanie inercji mogłoby nastąpić wraz z obniżeniem stopy inflacji płacowej poniżej stopy inflacji z poprzedniego okresu, czyli albo zawieszenia indeksacji, albo zastosowania polityki dochodowej tak, aby przerwać bezpośredni związek pomiędzy bieżącą stopą wzrostu płac a wzrostem cen z poprzedniego okresu. Gdyby polityka obniżania inflacji była na tyle wiarygodna, że w kontraktach płacowych uwzględniane byłyby coraz niższe wskaźniki wzrostu cen, to mogłaby wpłynąć na korektę w dół oczekiwań inflacyjnych i inercja inflacji zostałaby przerwana. Tempo dostosOWał] oczekiWał] inflacyjnych wiąże się zatem również z zagadnieniem wiarygodności prowadzonej polityki dezinflacji". Ogólnie można stwierdzić, że im mniejszym stopniem wiarygodności cechuje się ta polityka, tym tendencja do wygaszania oczekiwań inflacyjnych jest mniejsza, a element inercji w procesie inflacyjnym zostaje zachowany. Wśród potencjalnych czynników, które zmniejszają wiarygodność polityki dczinflacji, wpływając przez to na wzrost inercji inflacji, należy wymienić: 7 Szczegółowo. zob.; M. Bruno, Crisis Slabilizatioll and. ECOJ/ol1l;C. Reform: The/'apy by. COl/cel/sus, Claredon PI'CSS, Oxford 1993,5, 59-67. Podobnij intcrprelacjy znaleźć. można II. Dorn. buscha i Fischera, op. cit., s. 11. g Kwestia wiarygodności podejmowana jest w dużym Ulkl'csic w literaturze i pojawia. 8. się. zawsze przy kolejnym programie ograniczania inflacji. Dotyczy m.in. problemów szeroko pojmowanej koordynacji polityki fiskalnej i monetarnej, reputacji wludz odpowicdzialnych za tę politykę, rozwiązań. instytucjonalnych czy wybranego tempa dezinflacji,.

(5) dla proces" dezinflacji. - brak jasno sprecyzowanych celów, jaki stawiają sobie władze monetarne i fiskalne, - zła reputacja tych władz związana z realizacją poprzednich zadatl dezinflacyjnych, - brak reform w zakresie dostosowatl fiskalnych towarzyszący zapowiedziom rednkcji inflacji (ntrzymujący się lub zwiększany deficyt budżetowy), - wysoki stopiell monetyzacji deficytu budżetowego, - brak koordynacji pomiędzy poszczególnymi rodzajami polityki (np. restrykcyjna polityka monetarna i proklamacje indeksacji płac na podstawie coraz wyż szego wskaźnika), - niski stopiel\ niezależności banku centralnego, - problem niespójności w czasie i niebezpieczeństwa związane z politycznym cyklem koniunkturalnym, - brak zaplecza politycznego dla programu dezinflacji. Kolejność, w jakiej zostały wymienione powyższe czynniki, nie oznacza hierarchii ważności, a określenie "potencjalne" zostało użyte celowo, gdyż nie każdy z wymienionych czynników musi zawsze i wszędzie spowodować spadek wiarygodności. Może zostać zneutralizowany przez inny czynnik o działaniu dokładnie odwrotnym lub w odpowiednim otoczeniu nie wpłynąć w ogóle na poziom wiarygodności polityki dezinflacji.. 4. Specyfika de:zlnflacil w przypadku hiperinflacli Zróżnicowanie procesów dezinflacji zależy również od rodzajów inflacji, z jakimi mamy do czynienia, biorąc pod uwagę tempo wzrostu poziomu cen. Taki podział inflacji jest istotny, gdyż przebieg procesów dezinflacyjnych w dużej mierze zdeterminowany jest inflacyjnymi doświadczeniami danego kraju. Sądząc po częstotliwości powoływania się na definicję hiperinflacji P. Cagana - co najmniej 50% wzrostu poziomu cen w ciągu miesiąca - została ona przyjęta przez wielu autorów'. Jednocześnie niektórzy autorzy obniżają tę granicę do 15-20% wzrostu poziomu cen w skali miesiąca, utrzymującego się co najmniej przez kilka miesięcy"'. Pozostawiając nie rozstrzygnięte kwestie umownych granic hiperinflacji, wystarczy dodać, że za każdym razem oznacza ona całkowitą dezintegrację systemu monetarnego i fiskalnego, wzrastające tempo obiegu pieniądza (coraz niższy stopieI\ monetyzacji gospodarki), a w konsekwencji zanik w obiegu pieniądza krajowego na korzyść waluty obcej. Dlatego redukując hiperinflację. ') p, Cagan, J-/yperinflatioll - T/wO/y [w:] The New Palgrave Dictionory oj Monay al/d Fil/ance, Macmillan, London 1992, s. 323. 10 Zob.: R. Dombusch. F. Sturzeneggcr, H. WolL Ex/rema lllf/arion: Dy"tlmics and Sta/Jilizatioll, "Brooking Papers on Economic Activity" 1990, nr 2, s. 2..

(6) I. Katarzyna Glinka. należy brać. pod uwagę szczególny charakter mechanizmów, które wyzwala to szybkie tempo wzrostu cen, a które przy innych rodzajach inflacji nie występują w ogóle lub występują na znacznie mniejszą skalę, Jednym z takich mechanizmów jest związek między stanem finansów publicznych a inflacją, który w wypadku hiperinflacji wydaje się dość oczywisty, gdyż jak wskazują doświadczenia, wówczas deficyt budżetowy zawsze towarzyszy hiperinflacji. Kolejną ważną cechą hiperinflacji, nie pozostającą bez wpływu na później szy przebieg procesu dezinflacji, jest zanik długoterminowych kontraktów, Generalnie wraz z przyspieszeniem inflacji okresy pomiędzy kolejnymi dostosowaniami dochodów ulegają skróceniu, W wypadku hiperinflacji powszechne wskaźniki kosztów utrzymania ustępują miejsca wskaźnikom miesięcznym lub tygodniowym, na podstawie których dokonuje się indeksacja cen i płac, Nakreślenie głównych mechanizmów hiperinflacji pozwala z kolei na przedstawienie głównych cech charakterystycznych dla procesu dezinflacji w tych warunkach, Fakt, że inflacja jest skutkiem głównie endogenicznego wzrostu podaży pieniądza wynikającego z monetyzacji deficytu budżetowego oznacza, że w tym wypadku, dezinflacja nie może odbywać się bez kontroli podaży pieniądza, czyli bez redukcji deficytu budżetowego, To dostosowanie fiskalne musi polegać przede wszystkim na ograniczeniu wydatków budżetu, głównie związanych z rozbudowanym sektorem państwowym, Reforma podatkowa natomiast sprzyja zrównoważeniu spadku w dochodach paJlstwa z tytułu seiglliorage", a rozwiązania instytucjonalne powinny stać się barierą wykorzystywania inflacji jako źródła dochodu pailstwa, Użycie kursu walutowego jako nominalnej kotwicy w momencie rozpoczę cia dezinflacji może przynieść dość szybko stabilizację cen", Poziom kursu, w przeciwieilstwie do któregoś z agregatów pieniężnych, nie jest czymś abstrakcyjnym, Jego wysokość jest codziennie obserwowana (w warunkach hiperinflacji, ceny są najczęściej ustalane w stosunku do dolara) i jako główny wyznacznik cen jest dobrze rozumiana, Dlatego ustalenie kursu na stałym poziomie w stosunku do dolara można traktować jako stabilizację cen krajowych, Decyzja taka wpływa na postrzeganie stabilizacji cen jako głównego celu polityki monetarnej, która zyskuje wiarygodność poprzez związek ze stabilną walutl), Zatrzymanie kursu wałutowego na stałym poziomie, podczas gdy poziom cen w kraju nadal rośnie, czyni walutę nadwartościową, Utrzymywanie nominalnego kursu walutowego na niezmienionym poziomie przez dłuższy czas, prowadzi do realnej aprecjacji, czyli pogorszenia konkurencyjII Terminem seiglliorage określa się dochód, jaki czerpie pm\stwo z tytułu monopolu na emisję. to właśnie paJlslwo przejmuje nadwyżkę jego nominalnej wartości ponad koszty jego wyemitowaniu. 12 Wykorzystanie innych rozwi1)ztUl, na przykład użycie podaży pieniądza jako nominalnej pieniądza, podkreślając, że. m.in. z problemem wyboru agregatu pieniężnego, którego ustalenie wielkości oraz z oszacowaniem przyszłego popytu na pieniądz (wzrost podaży pieniądza nieinflacyjny, jeśli towarzyszyć mu będzie wzrost popytu na pieniądz).. kotwicy. wiąże się. będzie dotyczyć, będzie.

(7) Rodzaj inj1acji wyzwaniem dla proces" dezinj1aćji. I. ności, co z kolei hamuje eksport. Skoro zbyt wysoki realny kurs walutowy wpływa negatywnie na bilans płatniczy, to można by sądzić, że zaradzić temu może większa dewaluacja lub niższa stopa inflacji, aby w ten sposób uniknąć realnej aprecjacji. Niewątpliwie wyjściem jest konsekwentne redukowanie. tempa wzrostu cen. W przeciwnym wypadku naciski ze strony lobby eksportowego mogą odsunąć w czasie konieczne reformy strukturalne na rzecz poprawy konkurencyjności środkami zastępczymi (dewaluacja). Ze względu na powyższe komplikacje związane z utrzymywaniem stałego kursu walutowego, teoria i praktyka wydają się zgodne co do jego przydatności głównie na początku programu dezinflacji. Dowodem na to są modyfikacje w systemie kursu walutowego, jego uelastycznienie, wprowadzenie kursu peł zającego, poszerzania dopuszczalnych pasm wahatl czy zarząd walutą. Zniesienie indeksacji dochodów (dezindeksacja) eliminuje element inflacji przewidywanej z miesiąca na miesiąc czy z tygodnia na tydzień. Dezindeksacja staje się szczególnie ważna w wypadku hiperinflacji w kraju, w którym doświadczenia z bardzo wysoką inflacją są rozlegle i trwały stosunkowo długo. Wyjątkową rolę do spełnienia ma konsekwencja w przeprowadzaniu przedsięwzięć dezinflacyjnych. Za jej brak wiele krajów zaplaciło inflacją typu stop-go". Gdy po opanowaniu hiperinflacji środkami restrykcyjnej polityki monetarnej zaniedbano dostosowania fiskalne, inflacja ponownie wracała. Konsekwentne przeprowadzanie reform wiąże się z wiarygodnością tej polityki, zwłaszcza gdy dotyczy kraju, który ma już za sobą praktyki w ograniczaniu inflacji. W wypadku hiperinflacji wysiłki dezinflacyjne mogą liczyć na dość dużą wiarygodność ex ante. Po pierwsze, dlatego że oczywista zależność pomiędzy inflacją a deficytem budżetowym powoduje większe prawdopodobieI1stwo przekonania spoleczetlstwa do redukcji deficytu, a jak wiadomo jest to warunek konieczny do redukcji hiperinflacji. Po drugie, hiperinflacja sprawia, że system gospodarczy praktycznie przestaje działać, więc stan taki można wykorzystać na kredyt zaufania. Można go wówczas zdobyć programem szybkich decyzji dezinflacyjnych. Wobec tego dylemat - terapia szokowa czy stopniowe obniżanie inflacji w wypadku hiperinflacji wydają się nieadekwatne. Należy pamiętać, że hiperinflacja może pojawić się w kraju mającym dotąd doświadczenia z niewysoką inflacją lub w kraju, w którym od wielu lat utrzymuje się wysoka inflacja. Dla procesu dezinflacji ma to szczególne znaczenie, gdyż inflacja chroniczna powoduje, że przedsięwzięcia redukowania inflacji napotykają dodatkowe przeszkody.. 13 Tak okrcśla si<; chwilowe} redukcję tempa wzrostu cen a zaraz potem ponowne wystąpienie wysokiej inflacji. W zwalczaniu hiperinflacji przypadków takich można znaleźć nicmało, Por.: R. Dornbusch, F. SWl'zcncggcr, H. Wolf, op. cif., S. 5,.

(8) I. Katarzyna Glinka. 5. Adaptacja do Inflacji w krajach o chronicznie wysokiej Inflacll Podobnie jak to ma miejsce z hiperinflacją, tak i w przypadku inflacji chronicznej, trudno jest znaleźć jednoznaczną, akceptowaną przez wszystkich definicję, wyraźnie określającą tempo wzrostu poziomu cen". W odróżnieniu od hiperinflacji mierzy się ją najczęściej w latach, a nie w miesiącach. Inflacja chroniczna narasta przez długi okres i już sam ten fakt ma podstawowe znaczenie dla przebiegu procesu dezinflacji. Aby zrozumieć dobrze problemy wiążące się z tym procesem, należy poznać najważniejsze cechy inflacji chronicznej. W krajach o chronicznej wysokiej inflacji przyczyny jej utrzymywania się są zróżnicowane. W większości z nich występują trwałe deficyty budżetowe, co poprzez ich monetyzację ma skutki inflacyjne. Ale są wśród nich i takie, w których inflacja rośnie pomimo stosunkowo stabilnego deficytu budżetowego i poziomu seigniorage. Otóż narastanie tendencji inflacyjnych przez wiele lat wykształciło w tych krajach mechanizmy umożliwiające przystosowanie się do funkcjonowania w warunkach ciągłej inflacji. Ta adaptacja oznacza przede wszystkim upowszechnienie mechanizmu indeksacji dochodów oraz zmianę w działalności instytucji finansowych. Rozwinięta na szeroką skalę indeksacja jest nośnikiem inercji inflacji. Jak już wspomniano, powiązanie z poziomem cen z poprzedniego okresu, wbudowane w instytucjonalny mechanizm ustalania plac, powoduje, że podczas każdego dostosowania płace nominalne wzrastają o zakumulowaną inflację od poprzedniego dostosowania. Przyspieszanie tempa wzrostu cen powoduje zmniejszanie przedziałów czasowych, przejście na krótsze kontrakty, co oznacza większą częstotliwość dostosowań plac. Uporczywa, wysoka inflacja, gdy przybiera na sile, wytwarza taki mechanizm. Adaptacja rynków finansowych w okresie inflacji chronicznej sprzyja uła twianiuucieczki od pieniądza. Może ona przybierać różne formy, od lokowania waluty narodowej w walutę obcą, aż po lokaty w nieruchomości. Wreszcie w sytuacji utrzymujących się deficytów budżetowych, oprócz ich monetyzacji, źródłem ich finansowania w okresie inflacji chronicznej bywa również (choć w mniejszym stopniu) sprzedaż rządowych papierów wartościo wych. Podobnie, jak w wypadku kontraktów płacowych, tak i tutaj terminy płatności długu publicznego ulegają skróceniu, zwłaszcza gdy rośnie natężenie procesów inflacyjnych, a nabywcy długu domagają się premii za ryzyko. Mając na uwadze wymienione cechy inflacji chronicznej, spróbujmy spojrzeć na proces deziuf1acji w tych warunkach. W odróżnieniu od hiperinflacji przedsięwzięcia redukowania inflacji już na początku mogą być mało wiarygodne. Po pierwsze, dużo mniej oczywisty związek między deficytem budże14 Chociaż dominują. pomiędzy. na ogól definicje inflacji chronicznej jako rocznego tempa wzrostu cen. 20% fi 100% lub ogólnie trzycyfrowego poziomu przez wiele lat, można dla których górną granic q jest 1000%. Por.: M. Bmno, op. cit., s, 85.. znaleźć. i takie,.

(9) inflacji. dla procesu c/ezinf/acji. towym a inflacją nie musi dać akceptacji dla mało popularnych restrykcji fiskalnych. Po drugie, rozpowszechniony mechanizm indeksacji dochodów, traktowany jako rodzaj zabezpieczenia przed kosztami samej inflacji, uczy żyć z inflacją, nie wywołując tym samym większej presji na walkę z inflacją. Po trzecie wreszcie, wiele przypadków wskazuje, że kraje o ustawicznie wysokiej inflacji podejmowały już próby stabilizacji cen. Im więcej z nich zakończyło się niepowodzeniem, tym trudniej będzie pozyskać wiarygodność dła kołejnego programu dezinflacji. Skoro masowa indeksacja na podstawie stopy inflacji z poprzedniego okresu utrwala oczekiwania inflacyjne i jest źródłem inercji inflacji, każdy program dezinflacji powinien ten element brać pod uwagę . Inercję inflacji dodatkowo umacnia wspomniana już adaptacja do wysokiej inflacji ze strony instytucji rynku finansowego. Procesu dezinflacji na pewno nie ułatwia występowanie mechanizmu, który w swoim działaniu przypomina tzw. efekt histerezy". Polega ona na tym, że, jeżeli już jakiś rodzaj adaptacji finansowej zacznie funkcjonować na rynku , to funkcjonuje on dalej, pomimo że inflacja zaczyna spadać . Proces dezinflacji w wypadku inflacji chronicznej jest bardziej skomplikowany, gdyż nie wystarcza jedynie użycie restrykcji fiskalnych czy monetarnych, ale należy przerwać inercję procesu inflacji wpisaną w gospodarkę od wielu lat.. 6. Od Inflacll umlarkowanel do nlsklel Dla wielu krajów o bardzo wysokiej inflacji programy jej obniżania "zakoń ustabilizowaniem wzrostu cen na poziomie inflacji umiarkowanej. Za taki poziom najczęściej uznaje się inflację , której roczna stopa wzrostu waha się pom.iędzy 15% a 30% nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata. Chociaż osiągnięcie inflacji umiarkowanej nie jest ostatecznym celem polityki dezinflacji, to jednak wielu krajom nie udaje się jej utrzymać. Badania dowodzą, że w wielu wypadkach inflacja umiarkowana bywa często doświadczeniem przejściowym". Istnieje duże prawdopodobieństwo, a raczej niebezpieczellstwo, że inflacja ta przerodzi się z powrotem w bardzo wysoką inflację. Oczywiście możliwy jest inny scenariusz, gdy inflacja umiarkowana jest poprzedzona niską inflacją, gdyż rozwój procesów inflacyjnych nie musi zawsze przybierać tak drastycznej formy, jak inflacja chroniczna czy hiperinflacja. czyły" się. IS Przykłady takiego zachowanin rynków finansowych można znaleźć w wiQkszości krajów Ameryki Łnchiskicj borykających siC z chroniczną innncją. Analogicznie, histerezie becił) podlegały. kontrakty placowe w tym sensie, że ulegają one skróceniu, gdy inflacja przyspiesza, ale du żo trudniej ulegają wydłużeniu, gdy inflacja spada. Zob.: R. Dornbusch, F. Stlll'Zcllcggcr, J-I. Wolr, op . cit., s. 5. Ten rodza.j asymetrii nicwijtpliwic czyni stabilizację trudniejsZl}. Iii Na 48 przypadków inflacji umiarkowanej w Jatach 1950-1990. w ponad polowie z nich inflacja. tn . trwała. tylko trzy lata, a powyżej piQCioletnicgo okresu wystCjlowania znaleziono już. Iylko szeŚć przypadków. Por.: R. Dombllsch, S. Fisher. op. cit .• s. 14..

(10) I. Katarzyna Glillka. Początkowe sukcesy w redukowaniu cztero, pięciocyfrowej inflacji do poziomu inflacji umiarkowanej w żadnej mierze nie zwalniają od zachowani a dyscypliny fiskalnej. Za jej brak placi się wówczas nawrotem wysokiej inflacji. Utrata kontroli nad deficytem budżetowym budzi przede wszystkim spekulacje co do źródel jego finansowania i kreuje oczekiwania inflacyjne. Chociaż seigniorage nie pelni już tak znacznej roli, jak przy hiperinflacji czy nawet inflacji chronicznej, to może okazać s ię, że inflacyjne finansowanie deficytu jest tylko kwest ią czasu, dlatego tak dużego znaczenia nabiera szeroko rozumiana polityka restrukturyzacji, mająca na celu wyelimin owanie inflacyjnych przyczyn. To wszystko sprawia, że inflacja umiarkowana jest bardzo podatna na szoki, które mogą doprowad zić do coraz wyższego poziomu cen. Powrotem wysokiej inflacji może grozić również przywrócenie indeksacji, szczególnie gdy jest ona wykorzystywana przez ekipy rządowe zadowolone z początko wych sukcesów dezintlacji, porzucaj ące dalsze wysiłki zmierzające do obniżenia intlacji, ze względu na poniesione już koszty związane z jej redukcją. W gospodarce wciąż obecne są oczekiwania inflacyjne, dlatego wszystkie czynniki im sprzyjające grożą ponownym wzrostem poziomu cen. Na tym etapie konieczne wyd ają się rozwiązania instytucjonalne dotyczące np. kontroli nad wydatkową stroną budżetu czy powstania niezależnego banku centralnego. Może stać się to solidnym zapleczem dalszych wysiłków dezinflacyjnych i poprawy wiarygodności, tak potrzebnej do utrzymania niskiej inflacji. Osiągnięta już inflacja umiarkowana, ze względu na bliskie sąsiedztwo wysokiej inflacji, a także powszechnie znane koszty samej inflacji, stwarza kolejne wyzwanie dla polityki dezinflacji, czyli przejście do inflacji niskiej. W polityce tej musi być brana pod uwagę możliwość, że sukces, jakim bylo stlumienie inflacji do poziomu 15-30% w skali roku, utwierdzi spoleczeJ\slwo w przekonaniu, że dalsza dezinflacja spowoduje olbrzymie koszty w postaci wzrostu bezrobocia i spadku produkcji. Fakt ten może ukształtować oczekiwania inflacyjne na poziomie inflacji umiarkowanej. Kraje chcące dokonać dezinflacji od jej wysokości umiarkowanej do niskiej, powinny klaść szczególny nacisk na to, jak szybko oczekiwania inflacyjne dostosowują się do zmiany w polityce. Teoria dostarcza wielu hipotez na temat szybkości dostosowmi oczekiwali inflacyjnych". Chociaż trudno odmówić racji tym, którzy twierdzą , że stopniowa dezinflacja pozwala spekulować co do możliwości wycofania się polityki z obranego kursu redukcji inflacji, nie mozna zapominać o krótkookresowej wymienności pomiędzy inflacją a bezrobociem . Argumentem przeciwko wzmożonym przedsięwzięc iom dezinflacyjnym staje s ię spadek PKB, gdyż ceny i place wymagają czasu na dostosowanie się do nowego (niższego w SIO -. czy. 17 Wystarczy wspomnieć hipotezę o racjonalnych oczekiwaniach Nowej Ekonomii Klnsyczncj podejście Ballo, który kwestionuje uogólniollic oczekiwań racjonalnych 110 całość podmiotów. gospodArczych . pozostawiRjqc otwartq odpowiedź na pytanie , JUl ile oczekiwania są racjonalne. a na ile adaptacyjne. Zob.: L. Bali, TJw Gel/esis oj I"flaliol/ mul Tlle Costs oj DisilljlatioJl, "Jaurnal or Moncy, Credil and nanking" t991, nr 3, s. 445..

(11) Rodzaj. wyzwaniem dla procesu dezi"Jlacji. sunku do oczekiwań) poziomu cen. Na ten oczekiwany poziom cen duży wpływ wywiera wiarygodność polityki gospodarczej. Jak już wspomniano wcześniej, dobrą podstawą (choć nie gwarantującą sukcesu) do wejścia na ścieżkę niskiej inflacji, jest konsekwentnie redukowany deficyt budżetowy. W przeciwnym razie zarówno rosnący deficyt, jak i dług publiczny powodują, że zapowiedzi banku centralnego o redukcji inflacji stają się mało wiarygodne. Ponadto polityka dezinflacji banku centralnego w warunkach towarzyszącego deficytu budżetowego musi być szczególnie wyważona. Z jednej strony polityka stóp procentowych wykorzystywana jest do kontrolowania napięć inflacyjnych, natomiast z drugiej wywiera skutek na koszty obsługi długu publicznego. Kraje wysoko rozwinięte, które odniosły sukcesy dezinflacyjne w latach 80., weszły w następną dekadę z wyraźnym cełem polityki monetarnej , jakim jest osiągnięcie dlugookresowej stabilności cen. Korzyści z tego plynące są oczywiste - choćby tylko wzrost efektywności systemu monetarnego, redukcja niepewności czy wyższa długookresowa stopa wzrostu. Większość z tych krajów wyraża to poprzez fonnułowanie celów inflacyjnych (in/tation target) poniżej bieżącej stopy inflacji. Różnorodność rozwi'lzań dotyczących instytucjonalnych podstaw współpracy między bankiem centralnym a rządem w sprawie realizacji celu inflacyjnego (np. formy kontraktu, stopnia niezależności banku centralnego i wyrażenie tego w formie zapisu konstytucyjnego) potwierdza problemy, przed jakimi staje polityka monetarna. Z kolei powstanie strefy euro i ponadnarodowego Europejskiego Banku Centralnego sprawiło, że polityka monetarn a zyskała nowy wymiar. Literatura. Bali L., Tli. Gellesis of IIIf/alioll and Tlie Cosls of Disillf/lIliulI , ,)oumal of Money, Credit and Banking" 199\ , nr 3. Bruno M.. Cris;s Sfabilizatioll and Ecollomic Reform: TJwrapy by COIlCC1lSHS. Claredon Press, Oxford 1993. Cagan P., Hyp.,flalioll - Theory [w:] The New Palgrave Dicliollary of MOlIe)' alld FilIalIce , Macmillan, London \992. Dornbusch R .. Sturzenegger F., Wolf H., Extreme IlIjlatioll: Dynamies alld Stabilizariol/., "Brookillg Papers 011 Ecollomic Activity" 1990, nr 2. Fischer S., Moderale IIIf/atioll, "The World Bank Economic Reviev"I993, nr I. Laidler D., Parkin M., IIIf/alioll: A SlIrvey, "The Bconomic JOII",al" \975 , nr 85. Oklln A,M., CellY i UO,f(", Allaliza makroekOllolllicvw, PWN . W;uszawa 1991. Taylor J.B Staggel'cd Wage Setti"8 ill a Macro Model, "Americilll Ecollomic Rcviev" 1978. nr 69. 0l.

(12) Glinka. Forms ol Inflatlon as they Alfeclthe Dlsinflationary Proces s The article foclIses on the influence of different forms of inflation on the disinflationary process. The introduction elucidates the concepl of disinf1ation. The first section concentrates on inflatiol1 defined according lo price rises, but goes beyond the standard division between. cost.push and demand·pull inf]ation. The paper a150 looks at inertial innation, along wilh the. mechanisms that play a decisive role in the context of disinflationary mellsures. The second section or the paper presents those characteristic features of the disinfłationary process that are influenced by inf1ationary phenomena in different ways, necording to lhe fate of price increases..

(13)