Katarzyna Świetla
Katedra Rachunkowości Finansowej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
ROLA REASEKURACJI W OGRANICZANIU RYZYKA
PROWADZONEJ DZIAŁALNOŚCI ZAKŁADÓW
UBEZPIECZEŃ
1. Wprowadzenie
Ryzyko jest pojęciem niewątpliwie bardzo trudnym do jednoznacznego zdefi-niowania. W związku z tym nie ma możliwości przedstawienia jednej, absolutnie dokładnej klasyfikacji tego, na co wpływają różnorodne jego rodzaje [Jedynak i Szydło 1997, s. 38]. Postrzegane jest ono najczęściej przez pryzmat prowadzo-nych działań i podejmowaprowadzo-nych przedsięwzięć, a także dotyczy odległych często od siebie obszarów (prawa, psychologii, statystyki, ekonomii i wielu innych). Słowo „ryzyko” wywodzi się z języka starowłoskiego, gdzie risicare oznaczało odważyć się na coś – wiązało się zatem ze świadomą decyzją jednostki [Strupczewski 2013, s. 13]. Współcześnie, zgodnie z definicją zawartą w Uniwersalnym słowniku języka polskiego [2013, s. 1108], uznaje się, że ryzyko to możliwość, prawdopo-dobieństwo, że coś się nie uda. Niekiedy utożsamia się ryzyko z niebezpieczeń-stwem, co zdaniem E. Kowalewskiego [2000, s. 19] jest błędem, gdyż ryzyko jest pojęciem szerszym, natomiast niebezpieczeństwo jest jedynie elementem ryzyka i może być utożsamiane z jego przyczyną bądź źródłem. Wskazuje się także na podobieństwa pomiędzy ryzykiem i niepewnością, choć należałoby raczej stwier-dzić, że to ryzyku towarzyszy niepewność [Borkowski 2010, s. 25–26].
Ryzyko jest potencjalnym zagrożeniem, zwłaszcza w przypadku podejmo-wania bądź prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż stanowi jej nieodzowny element1. Jak zauważa A. Wachowicz [2008, s. 110], zarządzanie podmiotem 1 Działania jednostek pozostają pod wpływem ryzyka, które w uproszczeniu można
gospodarczym wiąże się z prowadzeniem działań poprzedzonych podejmowaniem decyzji w czasie teraźniejszym, dotyczących jednak przyszłości. Prowadzona równocześnie analiza ryzyka powinna uwzględniać zakres oddziaływania na jednostkę w przypadku ziszczenia się negatywnego scenariusza, a także prawdo-podobieństwo jego wystąpienia oraz środki kontrolne ryzyka.
Równocześnie efektywność zarządzania podmiotem gospodarczym oceniana jest przez otoczenie (odbiorców wewnętrznych i zewnętrznych) w znacznej mierze na podstawie informacji pochodzących z rachunkowości. Współczesna rachunkowość przez pełnione zadania nie tylko służy zapisowi efektów dotych-czasowych zdarzeń, ale również wpływa na poprawność podejmowanych decyzji gospodarczych [Hall 2008, s. 20], a jej celem jest prezentacja informacji użytecz-nych, wpływających na podejmowanie trafnych ekonomicznie decyzji. Z tego też powodu rachunkowość nazywana jest powszechnie językiem biznesu [Saudagaran 2009, s. 1.1].
Znaczącą rolę ma tu do odegrania m.in. prawidłowo opracowana polityka rachunkowości, która wyraża całokształt działań związanych z tworzeniem infor-macji sprawozdawczej służącej równocześnie kanonom jakościowym (zawartym w prawie bilansowym) oraz partykularnym, strategicznym, operacyjnym celom gospodarczym podmiotu [Karmańska 2004, s. 16]. Zgodnie z takim podejściem polityka rachunkowości to: wybrane i stosowane przez jednostkę gospodarczą rozwiązania dopuszczone ustawą oraz określone w MSR 8 [2008, s. 1495] oraz KSR nr 7 [2012], mające na celu zapewnienie odpowiedniej jakości sprawozdań finansowych [Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości…, art. 3 ust. 11].
Ponieważ rachunkowość podlega jednak nieustannej ewolucji, wraz ze zmianami zachodzącymi na globalnym rynku następują liczne próby takiego jej ukierunkowania, aby ograniczyć ryzyko oraz jego wpływ na prezentowane sprawozdania finansowe. W tym miejscu warto podkreślić, że pomiar ryzyka gospodarczego dokonywany jest właśnie na podstawie sprawozdań finansowych będących produktem rachunkowości [Chłapek i Wawryk-Gawda 2013, s. 42].
Zgodnie z Ramami konceptualnymi [Exposure Draft… 2008] celem sprawoz-dawczości finansowej jest prezentacja użytecznej informacji na temat jednostki, mającej służyć obecnym oraz potencjalnym inwestorom (akcjonariuszom, udzia-łowcom), pożyczkodawcom oraz wierzycielom w podejmowaniu przez nich prawidłowych decyzji [Whittington i Delaney 2012, s. 39–40; Świetla 2014]. Jest to szczególnie istotne w przypadku podmiotów branży ubezpieczeniowej, które powinny same w sobie być gwarantem ograniczania ryzyka. Biorąc pod uwagę, że w wyniku procesu tzw. deregulacji niektórych zawodów zakres podmiotów obję-tych obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej ciągle będzie
wpływ na osiągane przez podmiot wyniki, wpływ pierwszego z nich uznać można za bezpośredni, a drugiego za pośredni.
się poszerzać, potrzeba minimalizacji ryzyka prowadzonej działalności staje się coraz ważniejsza.
Celem artykułu jest wskazanie potencjalnych zagrożeń obserwowanych na rynku ubezpieczeń oraz sposobów ich zmniejszania dzięki wykorzystaniu narzę-dzia, jakim jest reasekuracja służąca zmniejszeniu ryzyka prowadzenia działal-ności. Aby zrealizować założony cel, analizie poddano informacje pochodzące z zakładów ubezpieczeń w Polsce w latach 2009–2013 w podziale na działy ubez-pieczeń oraz podjęto próbę oceny zakresu wykorzystania przez nie możliwości, jakie daje reasekuracja.
2. Ryzyko w działalności ubezpieczeniowej
Ryzyko w ubezpieczeniach można rozumieć trojako: jako ryzyko ubezpiecze-niowe – związane z przedmiotem ubezpieczenia, jako ryzyko ubezpieczyciela – związane z działalnością zakładu ubezpieczeń (podmiotu) oraz jako ryzyko ubez-pieczającego – związane z zawarciem umowy ubezpieczenia. Najważniejsze z nich jest to pierwsze, gdyż decyduje o przychodach i kosztach działalności ubezpiecze-niowej oraz wpływa na dwa pozostałe rodzaje ryzyka [Strupczewski 2013, s. 16]. W 1966 r. Komisja ds. Terminologii Ubezpieczeniowej USA zdefiniowała ryzyko ubezpieczeniowe na dwa sposoby: według pierwszego oznaczało niepewność co do danego zdarzenia w warunkach istnienia co najmniej dwóch możliwości, a według drugiego oznaczało osobę ubezpieczoną lub przedmiot ubezpieczenia (www.mfiles.pl/pl/Ryzyko, dostęp: 17.01.2014).
Definicje te nie zostały przyjęte jako ogólnie obowiązujące, spowodowały jednak, że podjęto prace nad sformułowaniem ogólnej definicji ryzyka ubezpiecze-niowego, która oddawałaby jego naturę. Nie ma obecnie jednej ogólnie przyjętej koncepcji, lecz funkcjonuje jednocześnie kilka różnych definicji ryzyka ubezpie-czeniowego. Poniżej przedstawiono najważniejsze ujęcia [Michalski 2000, s. 28]:
1) ryzyko jako szansa wystąpienia straty. Ryzyko należy rozumieć jako możliwość (prawdopodobieństwo) zdarzenia – szansa straty jest niemierzalna: albo istnieje, albo nie. Drugi aspekt tej definicji dotyczy szans straty mierzalnej – kwantyfikowanej stopniem prawdopodobieństwa, choć takie rozumienie ryzyka jest odrzucane ze względu na utożsamienie stopnia ryzyka ze stopniem prawdo-podobieństwa;
2) ryzyko jako możliwość wystąpienia straty. Definicja ta jest najbliższa potocznemu rozumieniu ryzyka jako niewiadomej. Zwraca się jednak uwagę na fakt, że nie jest ona dostatecznie ścisła, aby posługując się nią, można było kwan-tyfikować wielkość ryzyka;
3) ryzyko jako stan, w którym istnieje możliwość straty. W definicji tej ryzyko określane jest jako stan realnej rzeczywistości, w którym istnieje możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku rzeczywistego w stosunku do wyniku zało-żonego lub oczekiwanego w danej sytuacji;
4) ryzyko jako dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych. Jest to defi-nicja statystyczna popularna wśród osób zajmujących się ubezpieczeniami, często wykorzystywana przy pomiarach kalkulacji składki;
5) ryzyko jako prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany. Istotą tej definicji jest to, że ryzyko jest pojmowane jako odchylenie wyniku rzeczywistego od zakładanego w skali tzw. zagrożeń zbiorowych;
6) ryzyko jako niepewność. Definicja ta jest często krytykowana ze względu na utożsamienie ryzyka z niepewnością, co jest często kwestionowane;
7) ryzyko jako niebezpieczeństwo. Określenie popularne w mowie potocznej, lecz o niewielkiej wartości teoretycznej; świadczy o niezrozumieniu natury i złożoności ryzyka;
8) ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia. Utożsamienie ryzyka z przed-miotem ubezpieczenia pochodzi z języka techniczno-ubezpieczeniowego, lecz ma niewielką wartość poznawczą i nie jest poddawane analizie naukowej.
Z punktu widzenia praktyki zakładów ubezpieczeń optymalne wydaje się określenie ryzyka ubezpieczeniowego jako możliwości niekorzystnego odchylenia się rzeczywistej wartości roszczeń (odszkodowań) od ich wartości kalkulacyjnej [Podstawy ubezpieczeń… 2003, s. 114]. Dla ubezpieczyciela istotne jest więc zabezpieczenie się przed ryzykiem wystąpienia takiej sytuacji będącej rezul-tatem szacowania bieżących i przyszłych zobowiązań ubezpieczyciela. Jednym z narzędzi służących takiemu zabezpieczeniu jest działalność reasekuracyjna.
Reasekuracja jest umową zawartą między zakładem ubezpieczeń (zwanym cedentem) a reasekuratorem (innym zakładem ubezpieczeń lub zakładem rease-kuracji), na mocy której cedent odstępuje część lub całość ubezpieczonego ryzyka wraz z odpowiednią częścią składki reasekuratorowi, który zobowiązuje się do wypłaty cedentowi odpowiedniej części świadczeń wypłacanych ubezpieczonym [Gąsiorkiewicz 2009, s. 257]. Reasekuracja jest jedną z metod pozwalających na rozproszenie ryzyka przez włączenie do procesu wypłaty odszkodowań innych podmiotów. Chroni ona zakłady ubezpieczeń przed nadmiernym wzrostem szko-dowości i powoduje stabilizację rezultatów działalności. Pozwala na obniżenie poziomu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, a także na zmniejszenie kosztów działalności ubezpieczeniowej, co wpływa korzystnie na zyskowność i płynność ubezpieczyciela. Pozwala ponadto na ubezpieczenie większego ryzyka, niż ubez-pieczyciel byłby w stanie sam ubezpieczyć. Z drugiej strony jednak reasekuracja może być powodem kłopotów ubezpieczyciela. Według raportu CEIOPS nieade-kwatna reasekuracja była przyczyną upadłości 5 zakładów ubezpieczeń, natomiast
w 4 przypadkach upadłość reasekuratora pociągnęła za sobą upadłość zakładów ubezpieczeń (za: [Lament 2013, s. 35]).
Biorąc pod uwagę funkcję, jaką pełnią strony umowy reasekuracyjnej, wyróżnia się reasekurację czynną, która polega na przejęciu ryzyka od innego zakładu ubezpieczeń, i bierną, która polega na przeniesieniu części ryzyka do innego zakładu ubezpieczeń. Na przestrzeni lat rozwinęło się wiele rodzajów reasekuracji dostosowanych do różnych potrzeb cedenta i jego sytuacji finansowej [Podstawy ubezpieczeń… 2003, s. 473 i nast.; Banasiński 1996, s. 161 i nast.].
3. Reasekuracja na rynku ubezpieczeniowym w latach 2009–2013
Celem analizy jest odpowiedź na pytanie, w jakim zakresie zakłady ubezpie-czeń w Polsce korzystają z reasekuracji dla zmniejszenia ryzyka prowadzenia swej działalności. Badaniom poddano całą zbiorowość zakładów ubezpieczeń w Polsce w latach 2009–2013 w podziale na działy ubezpieczeń. Wszystkie dane liczbowe pochodzą z rocznych raportów Polskiej Izby Ubezpieczeń (PIU) opublikowanych na stronie www.piu.org.pl.Tabela 1 Liczba zakładów ubezpieczeń w latach 2009–2013 w Polsce
Dział ubezpieczeń 2009 2010 2011 2012 2013
Dział I 30 30 28 28 27
Dział II 36 35 33 31 31
Razem 66 65 61 59 58
Źródło: [Raporty Polskiej Izby Ubezpieczeń za lata 2009–2013].
Powyższe dane wskazują, że pod względem liczby podmiotów na rynku ubez-pieczeń zachodzą niewielkie zmiany. Są one bardziej widoczne w dziale ubezpie-czeń majątkowych i osobowych, gdzie spadek liczby podmiotów w ciągu 5 lat to prawie 14%; w zakładach ubezpieczeń na życie spadek jest mniejszy i wynosi 10%.
Pomimo spadku liczby podmiotów na rynku ubezpieczeniowym wartość zebra-nych składek przypisazebra-nych brutto wykazuje lekką tendencję wzrostową. Oznacza to, że zakłady ubezpieczeń, które pozostały na rynku, zbierają więcej składek od klientów. Oczywiście za ten wzrost odpowiedzialna jest również inflacja. Biorąc pod uwagę przychody z działalności podstawowej, można jednak stwierdzić, że rynek ubezpieczeń jest stabilny. Warto również zauważyć, że w badanym okresie zakłady ubezpieczeń na życie – choć jest ich mniej – zbierają więcej składek niż zakłady ubezpieczeń majątkowych i osobowych (zob. tabela 2).
Tabela 2 Składka przypisana brutto (w mln zł)
Dział ubezpieczeń 2009 2010 2011 2012 2013 Dział I 32 749 33 972 33 027 36 377 31 264 Udział w % 59 58 55,7 58 54 Dział II 22 595 24 595 26 237 26 265 26 599 Udział w % 41 42 44,3 42 46 Razem (100%)55 344 (100%)58 567 (100%)59 264 (100%)62 642 (100%)57 863 Źródło: [Raporty Polskiej Izby Ubezpieczeń za lata 2009–2013].
Tabela 3 Udział reasekuratorów w składce przypisanej brutto – reasekuracja bierna (w tys. zł)
Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 Dział I 1 051 103 575 906a 285 467b 888 213c 441 057
Udział w % 3,5 1,83 0,9 2,4 1,4 Dział II 2 078 006 2 777 871d 3 567 883e 3 711 500f 3 767 628
Udział w % 9,9 12,2 14,1 14,1 14,2
a według raportu PIU z 2011 r. jest to kwota 579 918; b według raportu PIU z 2012 r. jest to kwota
284 352; c według raportu PIU z 2013 r. jest to kwota 888 687; d według raportu PIU z 2011 r. jest to
kwota 2 812 433, co stanowi udział 12,4%; e według raportu PIU z 2012 r. jest to kwota 3 562 146,
co stanowi udział 14,1%; f według raportu PIU z 2013 r. jest to kwota 3 708 512.
Źródło: [Raporty Polskiej Izby Ubezpieczeń za lata 2009–2013].
W tabeli 3 zaprezentowano kwoty stanowiące udział reasekuratorów w składce przypisanej brutto w okresie objętym badaniami. W niektórych przypadkach kwoty te nieznacznie różnią się od siebie w poszczególnych raportach, co nie jest w żaden sposób tłumaczone, a co może być efektem np. dodatkowych weryfi-kacji rozliczeń między reasekuratorami a cedentami dokonanymi już po sporzą-dzeniu raportu. Różnice te nie są istotne i nie zmieniają ogólnego obrazu sytuacji. W ujęciu całego rynku zakładów ubezpieczeń reasekuracja nie jest popularnym instrumentem ograniczania ryzyka. W zakładach ubezpieczeń na życie stanowi ona w zasadzie margines działalności, gdyż jej średni udział waha się od 0,9% do 3,5%. Analiza danych szczegółowych pozwala wskazać zakłady ubezpieczeń, które w znacznie większym stopniu korzystają z reasekuracji biernej.
Analizując informacje podane w raporcie PIU za 2012 r., można stwierdzić, że na 28 zakładów ubezpieczeń na życie aż 15 ma udział reasekuratora w składce
przypisanej brutto poniżej 1%, a tylko 4 ponad 5%2. Wśród nich są takie, które
wykazują zerowy udział reasekuracji w składce przypisanej brutto, ale jest też podmiot, w którym udział reasekuracji wynosi 25,2%. Podobna sytuacja doty-czyła roku wcześniejszego, w którym na 28 zakładów ubezpieczeń na życie w 17 udział reasekuratora w składce kształtował się poniżej 1%, a tylko w 3 powyżej 5% (udział maksymalny reasekuracji w składce przypisanej brutto to 24,6%). Analizując informacje podane w raporcie PIU za 2013 r., można zauważyć bardzo znaczący spadek udziału reasekuratorów w składce przypisanej brutto w ubezpie-czeniach działu I – jest to spadek mniej więcej o połowę. Spośród 27 zakładów ubezpieczeń działu I aż 16 notuje udział poniżej 1%3, a tylko 2 udział powyżej
10%. Udział minimalny to 0,0%, natomiast maksymalny to 24,4%. W pozostałych latach sytuacja w dziale I nie różni się od przedstawionej. Można więc stwier-dzić, że w zakładach ubezpieczeń na życie reasekuracja nie odgrywa żadnej roli w ograniczaniu ryzyka prowadzenia działalności ubezpieczeniowej.
Zakłady ubezpieczeń majątkowych i osobowych korzystają z reasekuracji biernej w nieco większym zakresie. Przeciętny udział reasekuratora w składce przypisanej brutto kształtuje się na poziomie od 9,9% do 14,1%. Choć udział jest zdecydowanie większy niż w przypadku działu I, to dla całego rynku nie ma istotnego znaczenia. Warto jednak zauważyć, że analiza danych szczegółowych przynosi nieco inne rezultaty.
W 2011 r. na 33 zakłady ubezpieczeń majątkowych i osobowych 7 ma udziały poniżej 5%, 9 udziały wynoszące 5–20% i aż 15 udziały powyżej 20%. Udział minimalny jest zerowy, a maksymalny wynosi 78,2%. Analiza danych prowadzi do nieco innych wniosków niż w przypadku działu I, gdyż jeśli przy średniej na poziomie 14% prawie połowa zakładów ubezpieczeń działu II ma udziały przekra-czające średnią, to muszą to być zakłady małe, o niewielkiej wartości zbieranych składek, a dużym udziale reasekuratora. Jednocześnie duże zakłady, zbierające dużą wartość składek, wykazują niską wartość reasekuracji, polegając w dużej mierze na własnych siłach.
Analizując dane szczegółowe za 2012 r., stwierdzić można, że na 31 zakładów ubezpieczeń działu II 9 wykazuje udział ponżej 5% (wynik przeciętny to 14,1%), 8 udział 5–20% i aż 14 udział powyżej 20%. Minimalny udział jest zerowy, nato-miast maksymalny to aż 75,7%, co oznacza tzw. fronting – pomimo zawierania umów ubezpieczenia dany zakład ubezpieczeń tak naprawdę odpowiada tylko w niewielkim stopniu za wypłatę odszkodowań. Podobna sytuacja miała miejsce w latach wcześniejszych.
2 Dane liczbowe zamieszczone zostały w raporcie rocznym PIU za lata 2011 i 2012. Ich
szcze-gółowa analiza przekracza ramy niniejszego artykułu.
3 Dane szczegółowe zaprezentowano w raporcie PIU za 2013 r. Ich szczegółowa analiza
W przypadku ubezpieczeń działu II w 2012 r. odnotowano niewielki wzrost udziału reasekuratorów w składce przypisanej brutto – jest to wzrost o 1,6% w stosunku do 2012 r. Przy średniej wynoszącej 14,2% w 8 zakładach ubezpieczeń odnotowano udział poniżej 5%, w 9 udział 5–20%, a w 14 udział powyżej 20%. Udział minimalny to 0,0%, a maksymalny 69,4%.
Tabela 4 Reasekuracja czynna (w tys. zł)
Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 Dział I 63 099 65 482 28 140 28 548 23 100 Udział % w składce przypisanej brutto 0,2 0,21 0,09 0,08 0,07 Dział II 442 644 501 863 489 446 615 076 673 592 Udział % w składce przypisanej brutto 2,1 2,2 1,94 2,34 2,53 Źródło: [Raporty Polskiej Izby Ubezpieczeń za lata 2009–2013].
Reasekuracja czynna na polskim rynku ubezpieczeń w badanym okresie nie odgrywała żadnej roli w działalności zakładów ubezpieczeń, a przychody z tego segmentu działalności mają marginalne znaczenie. Dla zakładów ubezpieczeń na życie udział przychodów z reasekuracji w składce przypisanej brutto waha się od 0,07% do 0,21% i jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 4, systema-tycznie spada (zarówno kwotowo, jak i procentowo). Zakłady ubezpieczeń na życie oferują możliwość reasekuracji jedynie w minimalnym stopniu, który nie wpływa w najmniejszym stopniu na ryzyko prowadzonej działalności.
W dziale ubezpieczeń majątkowych i osobowych sytuacja jest podobna – udział przychodów z reasekuracji w składce przypisanej brutto wynosi w badanym okresie 1,9–2,34%. W tym dziale ubezpieczeń reasekuracja również nie wpływa w żaden sposób na ryzyko prowadzonej działalności, choć udział reasekuracji czynnej powoli rośnie. Raporty PIU nie podają w zakresie reasekuracji czynnej danych szczegółowych dla poszczególnych zakładów ubezpieczeń, a jedynie dane ogólne, w związku z tym nie sposób określić minimalnego i maksymalnego udziału przychodów z reasekuracji w składce przypisanej brutto.
Z opublikowanych przez PIU informacji cząstkowych za 2014 r.4 (www.piu.org.pl,
dostęp: 6.11.2014) wynika, że przychody z reasekuracji czynnej w zakładach ubez-pieczeń działu I nadal spadają. Licząc rok do roku po I kw. (I kw. 2013 r. do I kw.
4 Są to wyniki dla całego rynku ubezpieczeniowego w podziale na działy ubezpieczeń po I kw.
2014 r.), odnotowano spadek o 13,97%. W przypadku zakładów ubezpieczeń działu II w tym samym okresie przychody z reasekuracji czynnej wzrosły o 25,23%.
Podsumowując powyższe zestawienie, można stwierdzić, że w Polsce rease-kuracja jest narzędziem ograniczania ryzyka wykorzystywanym w niewielkim stopniu, szczególnie w przypadku zakładów ubezpieczeń na życie. Jedynie w przypadku reasekuracji biernej w niektórych zakładach ubezpieczeń majątko-wych i osobomajątko-wych udział reasekuracji jest zauważalny, a nawet bardzo znaczący.
4. Podsumowanie
Bez względu na branżę, w której działają podmioty gospodarcze, ryzyko stanowi nieodzowny element ich funkcjonowania. Zakłady ubezpieczeń ze względu na specyfikę swojej działalności muszą stosować różnorodne instrumenty w celu jego dywersyfikacji. Jednym z nich jest reasekuracja, ale jak pokazuje prze-prowadzona dla lat 2009–2013 analiza, jest ona wykorzystywana w niewielkim stopniu. Ze względu na ograniczone ramy niniejszego artykułu analiza wyko-rzystania reasekuracji jako narzędzia ograniczenia ryzyka została jedynie zary-sowana. Autorzy zamierzają ją kontynuować w celu bliższego zidentyfikowania czynników różnicujących stopień korzystania z reasekuracji (np. wielkość zakładu ubezpieczeń, forma prawna, rodzaj oferowanych ubezpieczeń oraz innych).
Wnioski wynikające z badań powinny wpłynąć w najbliższych latach na zmianę podejścia zakładów ubezpieczeń do reasekuracji oraz uświadomić konieczność wykorzystania tego narzędzia do ochrony własnych działań.
Literatura
Banasiński A. [1996], Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa.
Borkowski M. [2010], Ryzyko jako nieodłączny element funkcjonowania przedsiębiorstwa [w:] Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie, red. R.N. Hanisz, Prace Naukowe WSB w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza.
Chłapek K., Wawryk-Gawda E. [2013], Wybrane metody kwantyfikacji ryzyka na
podsta-wie sprawozdań finansowych [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa. Problemy kwantyfikacji ryzyka gospodarczego, red. B. Micherda i M. Andrzejewski,
Wydawnic-two Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
Exposure Draft and Comment Letters [2008], Ramy konceptualne sporządzania i
prezen-tacji sprawozdań finansowych, www.ifrs.com (dostęp: 5.06.2014).
Gąsiorkiewicz L. [2009], Finanse zakładów ubezpieczeń majątkowych. Teoria i praktyka, C.H. Beck, Warszawa.
Hall J.A. [2008], Accounting Information Systems, 6th ed., South-Western Cengage Lear-ning, Cincinnati.
Jedynak P., Szydło S. [1997], Zarządzanie ryzykiem, Wyższa Szkoła Finansów i Banko-wości w Krakowie, Ossolineum, Wrocław.
Karmańska A. [2004], Wykorzystanie metodyki wyceny bilansowej w zarządzaniu
przed-siębiorstwem, „Problemy Rachunkowości”, nr 2.
Kowalewski E. [2000], Ryzyko w działalności człowieka i możliwości jego ograniczania [w:] Ubezpieczenia gospodarcze, red. T. Sangowski, Poltext, Warszawa.
KSR 7 [2012], Zmiany zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych,
popra-wianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja,
Uchwała nr 6/12 Komitetu Standardu Rachunkowości z 24.02.2012 r. w sprawie przy-jęcia KSR nr 7.
Michalski T. [2000], Ryzyko w działalności człowieka [w:] Podstawy ubezpieczeń, t. I:
Mechanizmy i funkcje, red. J. Monkiewicz, Poltext, Warszawa.
MSR 8: Accounting Policies, Changes in Accounting, Estimates and Errors [2008], Inter-national Reporting Standards (IFRSs), IASB, IASCF, UK.
Podstawy ubezpieczeń [2003], t. 3: Przedsiębiorstwo, red. J. Monkiewicz, Poltext,
War-szawa.
Raport Polskiej Izby Ubezpieczeń [2009–2013], www.piu.org.pl (dostęp: 6.11.2014). Saudagaran S.M. [2009], International Accounting. A User Perspective, CCH, a Wolters
Kluwer Business, Chicago.
Strupczewski G. [2013], Ryzyko i zarządzanie ryzykiem [w:] Współczesne ubezpieczenia
gospodarcze, red. W. Sułkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w
Kra-kowie, Kraków.
Świetla K. [2014], Outsourcing usług rachunkowości w świetle oczekiwań biur
rachun-kowych i ich klientów, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie,
Kraków.
Uniwersalny słownik języka polskiego [2003], t. 3, Wydawnictwo Naukowe PWN,
War-szawa.
Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz. U. z 2013, poz. 330, tekst jedno-lity.
Wachowicz A. [2008], Niepewność i ryzyko w kontekście informacji generowanych przez
system rachunkowości zarządczej [w:] Ryzyko w rachunkowości, red. A. Karmańska,
Difin, Warszawa.
Whittington O.R., Delaney P.R. [2012], Financial Accounting and Reporting, CPA Exam Review, John Wiley & Sons, New York.
