Kształcąca i wychowująca funkcja zabawek : zarys problemu

Piotr Kowolik

Kształcąca i wychowująca funkcja

zabawek : zarys problemu

Nauczyciel i Szkoła 3-4 (28-29), 160-164

Piotr Kowolik

Kształcąca i wychowująca funkcja zabawek

(Zarys problemu)

Zabaw ka to przedm iot lub grupa przedm iotów wykonanych w celu pobudzenia zabaw ow ej aktyw ności dziecka, stw arzająca sposobność do poszerzenia dośw ia­ dczeń, gry wyobraźni i stopniow ego opanowania rzeczyw istości.1 A by przedm iot

m ożna nazyw ać zabaw ką musi spełniać następujące w arunki: rozbudzać akty­ w ność dziecka, rozszerzać doświadczenia, rozw ijać wyobraźnię, w yrabiać um ie­ jętność przystosow ania się do otaczającej rzeczyw istości. Z abaw ka inspiruje zabawę. Pobudza aktyw ność um ysłow ą i em ocjonalną, stw arza m ożliw ość do poszerzenia w yobraźni i wiedzy o świecie. N ajw iększą zaletą w łaściwej zabawki jest rozbudzanie aktyw ności ruchow ej, umysłowej i emocjonalnej dziecka.2 Tak w ięc funkcja zabaw ki je st dw ojaka - z jej pom ocą dziecko uczy się i w ycho­ wuje. A żeby zabaw ka pobudzała aktyw ność zabaw ow ą dziecka, tzn. żeby chciało się nią bawić, żeby w ykorzystana w zabaw ie w pływ ała na jeg o rozwój psychoruchowy, oraz by obcow anie z nią m iało w artość w ychow aw czą, musi być w łaściwie dobrana, musi być dostosow ana do m ożliw ości psychoruchow ych dziecka i do odpow iedniego typu zabawy. Zabawki służące do zabaw ruchow ych m uszą być odpow iednio dobrane, do w zrostu i sił fizycznych dziecka. K upując zabaw kę należy mieć na uw adze także dojrzałość psychom otoryczną dziecka i wiek, albow iem naturalne je st odrzucanie przez dziecko zabaw ki, z której ju ż „w yrosło” .3

Zdarza się też, że przyczyną niechęci do zabaw ruchow ych je s t np. lęk przed odejściem od matki lub trudności w naw iązyw aniu kontaktu z innym i dziećmi. A więc, aby zabaw y ruchow e sprawiały dziecku radość, żeby w łączenie się w nie było spontaniczne, zgodne z potrzebą ruchu, musi ono dysponow ać zabaw ką, którą m oże i potrafi się bawić. K upując zabaw kę przeznaczoną do zabaw ruchow ych należy zdawać sobie sprawę, czy będzie ona angażow ała ogólną sprawność ru ch o w ąjak np. piłka, skakanka, czy będzie ćw iczyć rów now agę np. rower, czy będzie usprawniać ruchy rąk i kondycję w zrokow o-ruchow ą, np. bierki, babinton.

1 M . D u n in -W ą so w ic z , O dob rej z ab aw ie. W arszaw a 1972, s. 36.

2 I. Z g ry c h o w sk a , M . B u k o w sk i, C h o re d z ie c k o e h cc się b aw ić. W arszaw a 1987, s. 15-16.

Piotr Kowolik - Kształcąca i wychowująca funkcja zabawek ..

161

Przy nabyw aniu zabawki do tego typu zabaw należy także zdaw ać sobie sprawę, czy będzie ona w ykorzystana w domu, czy na pow ietrzu, czy dziecko będzie się n ią bawiło w e w szystkich porach roku. Bowiem zabaw ka, którą obdarow ujem y dziecko, pow inna mieć szanse aktualnego w ykorzystania. N ie bez znaczenia jest rów nież zw rócenie uwagi, czy zabaw ka będzie w ykorzystana przez jedno dziecko, czy w ym aga w iększego zespołu dzieci. 4 Zabawki do zabaw konstrukcyjnych ćw iczą precyzję ruchów, w pływ ają na rozwój procesów m yślow ych oraz kszta­ łtu ją pew ne cechy osobow ości (system atyczność, w ytrw ałość itp.).

Do zabaw typu konstrukcyjnego potrzebne są zabawki, które um ożliw iają dziecku tworzenie. Najbardziej znane i najczęściej stosowane to różnego rodzaju klocki. Tworzywem do zabaw konstrukcyjnych je st także piasek, śnieg, glina, plastelina, kolorowy papier, kamyczki, itp. „produkty” zabaw konstrukcyjnych przybierają różną postać, są wyrazem przeżyć dziecka, jego wiadomości o świecie i zainteresowań. Najbardziej charakterystyczne zabawki do zabaw tem atycznych to: lalki, mebelki, naczynia kuchenne, różne pojazdy, zwierzątka. Inną grupą zabawek, które poszerzają tem atykę zabaw są w szelkiego rodzaju zabawki służące dziecku do odtw arzania otaczającej rzeczywistości powinny być tak skonstruowane, aby pobudzały inwencje dziecka i wpływały na jego rozwój. Zabawka musi dziecko inspirować do działalności zabawowej, a jednocześnie nadawać się do różnych tem atów zabaw. W śród zabawek wykorzystywanych do zabaw dydaktycznych na pierwszy plan w ysuw ają się książeczki, które m uszą być odpowiednie do wieku dziecka.

Pozostałe zabaw ki dydaktyczne m ożna podzielić na cztery grupy. Pierw sza z nich to układanki - rozsypanki.

Do drugiej grupy należy zaliczyć gry planszowe,

trzecią grupę zabaw ek dydaktycznych stanow ią dom ina obrazkow e dla dzieci młodszych

i słow no-pojęciow e dla starszych przedszkolaków.

Reasumując dokonywany przeze mnie przegląd zabaw ek pod kątem funkcji kształcącej i wychowującej, uważam, że zabawka powinna kształcić sprawności ruchowe i um ysłowe bawiącego się dziecka i bogacić jego życie emocjonalne, przygotowując do czynnego udziału w życiu społecznym, rozwijać wyobraźnie i tw órczą inicjatywę kształcąc przyszłych artystów, aktywnych odbiorców sztuki; w yrabiać u dziecka sam odzielność i wytrwałość przy realizowaniu podjętych zadań, wzmacniać jego motywację, uczyć w spółdziałania w zespole i zachęcać do przezwyciężenia trudności przygotowując do „dobrej roboty” .5

* J. J a n o w s k a , J. S m o le ń s k a , D o b ó r z a b a w e k d la d z ie c i d o s ió d m e g o roku ż y c ia . W a rsz a w a 1 9 8 2 , s . 2 1 . 5 M . D u n in -W ą s o w ic z , O z a b a w c e w ręku d z ie c k a . W a rszaw a 1 9 7 5 , s. 2 4 .

Dzicci 3-4 letnie dążą do towarzystwa innych dzieci. Zaobserw ować można krótkotrwałe zabaw y 2-3 dzieci. Twórczy stosunek dziecka do rzeczy, z którymi się styka i zjawisk, które obserwuje rozbudzają w nim, m.in. zabawy konstrukcyjne.

Podobnie ja k przy zabaw ach tem atycznych, potrzebny je st udział dorosłych, aby zw rócić uw agę dziecka, np. na technikę budow ania oraz pokazać dziecku, co m ożna zbudow ać z klocków, a w rysunkach, m alow aniu, lepieniu w skazyw ać w zory i sposoby w ykonania. W dalszym ciągu dla dzieci w w ieku 3-4 lat sąpom ocne klocki uniw ersalne. W skazane są klocki, które m ożna nic tylko ustawiać, ale rów nież łączyć. Pow inny być one duże, lekkie o w zględnie jednolitym kształcie. Przydatne rów nież będą kredki i ołów ki, dla orientacji podaję, że dziecko 3-letnie próbuje ju ż rysować kolo i krzyżyk, a 4-letnie kwadrat. U m iejętność rysow ania tych prostych figur geom etrycznych staje się powoli podstaw ą do rysow ania buzi lalki bądź koła sam ochodu. D ziecko potrafi ju ż w ykorzystać plastelinę, lepiąc z niej kulki, kiełbaski, a niekiedy i bardziej skom plikow ane wytwory. Pożądane są w dalszym ciągu książeczki zaw ierające kolorowe obrazki, przedstaw iające proste, zrozum iale w tym w ieku sceny, także krótkie w ierszyki i opow iadania. W zw iązku ze w zm ożoną potrzebą ruchu, w zakresie m otoryki całego ciała, dzieci chętnie baw ią się piłką, jeżd ż ą na row erach itp. W tym okresie dzieci bardzo lubią baw ić się lalkam i, sam ochodam i, zw ierzątkam i, pajacykam i itp. N ależy zaznaczyć, iż 3-4 latkom do zabaw tem atycznych potrzebna je s t coraz w iększa ilość zabaw ek, które pow iększałyby gospodarstw o dom ow e, w yposażenie pokoju lalek, w zbogacały zabaw ę w kolej, ruch drogowy. Pod koniec 4 roku życia zaczyna dziecko interesow ać zabaw a dydaktyczna, tj. dom ino, układanki, loteryjki obrazkow e.6 Dziecko w om aw ianym wieku rozszerza terytorium zabawy niekiedy w ykorzystując całe m ieszkanie bądź znaczną część sali przedszkolnej, jednak w skazane jest, by m iało do dyspozycji własny w ydzielony kącik lub pokój, a w przedszkolu do dyspozycji szeroką gam ę zabaw ek do wyboru um ieszczonych w różnych kącikach. Zarów no w dom u ja k i w przedszkolu niezbędne je st w yposażenie w stoliczki i krzesełka, odpow iednie do w zrostu dzieci. Dobrze jeśli w iększość zabaw, szczególnie ruchow ych odbyw a się na św ieżym pow ietrzu, gdzie je st dużo przestrzeni do biegania, rzucania, a także jeżdżenia. Na św ieżym pow ietrzu m ożna św ietnie baw ić się w piaskownicy, wykorzystując piasek i kolorow e foremki, w iaderka, łopatki do w ytw arzania w ytw orów niczym ja k z bajki. Ważne jest, aby w kontakcie z dzieckiem rodzice zw racali uw agę na jeg o wypowiedzi i pytania, aby na m iarę m ożliw ości wyjaśnić interesujące i niezrozum iałe zjaw iska oraz rozszerzali jeg o obserw acje, a także w zbogacali wiadom ości. Bardzo w ażne jest zapew nienie dziecku zabaw y z innym i dziećm i, albow iem je st to bardzo istotne w kształtow aniu praw idłow ych

Piotr Kowolik - Kształcąca i wychowująca funkcja zabawek ..

163

U dzieci 5-7 letnich do zabaw ruchow ych w skazane są hulajnogi, rowery, ale rów nież koszyczki zręcznościow e, pchełki, bierki, serso, kręgle oraz używ ana od najm łodszych lat piłka, duża i zarazem lekka. Do zabaw zim owych sanki, narty, łyżwy. Do zabaw konstrukcyjnych w dalszym ciągu klocki, ale składające się z kilkudziesięciu elementów, które um ożliw iają bardziej skom plikow ane budowle. W tym w ieku dziecko chętnie bawi się klockam i „lego” , dzieci 6-7 letnie, zw łaszcza chłopcy, przejaw iają ju ż zainteresow ania m ajsterkowaniem . O dpow iednie b ęd ą w ięc dla nich zabaw ki z rodzaju „m ałych konstruktorów ” , zaw ierające szereg elementów, z których m ożna zm ontow ać np. w ózek, dźwig, most itp. Kredki i farby są obecnie dla każdego dziecka niezbędne. Pod koniec om aw ianego okresu dziecko nie tylko naśladuje czynności dorosłych, ale bierze w nich czynny udział.8 D ziew czynki, np. chętnie uczestniczą w sprzątaniu, chłopcy natom iast pom agają przy napraw ie sprzętu dom ow ego. W zw iązku z tym w skazane jest, aby dziecko dysponow ało odpow iednim i do tych czynności narzędziam i np. mała szczoteczką, śm ietniczką, łopatką itp.

Do zabaw tem atycznych potrzeba coraz więcej zabaw ek, które by określoną zabaw ę zbliżały ja k najbardziej do św iata rzeczyw istego. A więc odpow iednie tu b ęd ą w szelkiego rodzaju przedm ioty z gospodarstw a dom ow ego (kuchenki, garnuszki, serwisy, pralki), lalki, które m ożna rozbierać, łóżeczka z pościelą; w yposażenie sklepów, sam ochody, gotow e budow le do konstruow ania m iast i osiedli, akcesoria kolejarza, policjanta, lekarza itp.

Ponadto dzieci w starszym w ieku przedszkolnym interesują zabaw ki typu dydaktycznego jak , np. loteryjki na zasadzie parzystych obrazków, gry stolikowe, dom ina, a także m ózgi elektronow e o prostej treści oraz klocki z literami i cyframi.

Rola rodziców i wychow aw ców sprow adzać się będzie do stw orzenia warunków zabaw y i m ożliw ie dyskretnego kierowania działalnością zabaw ow ą dziecka, aby miało ono satysfakcję z w łasnych dokonań, a także, aby dzięki zabaw ie zdobyw ało określone w iadom ości i um iejętności m.in. takie, które są w ażne do podjęcia nauki szkolnej.9

Na zakończenie nieco m iejsca pośw ięcę zabaw ce, która je st ju ż kupiona. Zabaw ka taka, ja k każdy inny przedm iot, przedstaw ia w artość m aterialną. Nie pow inna więc być niszczona lub w yrzucana, a dopóki się z niej korzysta odpow iednio spraw dzona. Zabawki zepsute, uszkodzone pow inny być w m iarę

7 M. Dunin-Wąsowicz, O dobrej zabawie. Warszawa 1972, s. 51.

* E. M e n d y k , Z a b a w a d z ie c k a p r/.cjaw cm je g o w łasn ej a k ty w n o ści. „W y ch o w a n ie w P rz ed sz k o lu ” 1999, n r 3.

m ożliw ości reperow ane przez dorosłych, przy ew entualnym w spółudziale dzie­ cka. Te, które nie nadają się ju ż do naprawy, należy usunąć z zestaw u zabaw ek, bow iem upow ażniają one m ałego użytkow nika do psucia następnych. D ziecko nie pow inno mieć do swojej dyspozycji za dużej ilości zabaw ek, poniew aż nie je st w ów czas w stanie korzystać ze w szystkich, a leżące bez użytku nie spełniają swojej roli. Rodzice i w ychow aw cy pow inni co jakiś czas segregow ać zabaw ki, a te którym i się dzieci nie baw ią, schow ać, aby po pew nym czasie je dać. Dzieci w ówczas p rzy jm u jąjc z rad o ściąjak o now o kupione. W dziecku należy w yrabiać św iadom ość, że zabaw ka z której „w yrosło” m oże przydać się młodszem u rodzeństw u lub koledze. O ceny zabaw ek pod tym kątem pow inni rodzice dokonyw ać przy udziale dzieci i po ich aprobacie, razem z nimi przekazyw ać je innym dzieciom .

Bibliografia

Christensen N ., Launer J., O zabaw ie dzieci przedszkolnych. „W ychow anie w Przedszkolu” 1980, nr 4.

Dunin-W ąsow icz М ., O dobrej zabawie. W arszawa 1972. D unin-W ąsow icz М ., O zabaw ce w ręku dziecka. W arszawa 1975.

Janow ska J., Sm oleńska J., D obór zabaw ek dla dzieci do siódm ego roku życia. W arszawa 1982.

M endyk E., Zabawa dziecka przejaw em jeg o własnej aktyw ności. „W ychow anie w Przedszkolu” 1999, nr 3.

Zgrychowska I., Bukowski M., Chore dziecko chce się bawić. W arszawa 1987.

S u m m a r y

Λ toy is a to d o rag ro u p o f to d s w h ich arc u sed in o rd e r to e v o k e c h ild ’s natu ral ab ility to e x p lo re th e w o rld b y m ean s o f play in g , It a n a b lc s c h ild ren to d e v e lo p th eir p ersonal ex p e rie n ce , im a g in atio n a n d c o p in g w ith reality.

T h e toy fulfills m en tio n ed con d itio n s: - d e v e lo p in g activity,

• e x te n d in g e x p crien cc, - s tim u la tin g im agination.

T h e a u th o r p rese n ts th e fu n ctio n s o f to ys a n d v a rie ty o f th em u sed by c h ild ren in d ifferen t a g e. He also d escrib es th e role o f p arcu ts in o rg an iz in g c h ild re n ’s p lay in g d u rin g th eir free tim e.