• Nie Znaleziono Wyników

Od "podglądu organicznego" do "krytyki organicznej". Z rozważań nad spuścizna Apollona Grigorjewa.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Od "podglądu organicznego" do "krytyki organicznej". Z rozważań nad spuścizna Apollona Grigorjewa."

Copied!
17
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V t i R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA LITTERARIA 2 5, 1989

A r t d r a e J L a a a r i

OD "POGLĄDU ORGANICZNEGO” DO "KRYTYKI ORGANICZNEJ" Z ROZWAŻAŃ NAD SPUŚCIZNĄ APOLLONA GRIGORJEWA

A p o l l o n G r i g o r j e w s w o j e k o n c e p c j e h i s t o r i o z o f i c z n e , e s t e t y c z -n e i e t y c z -n e o k r e ś l i ł o s t a t e c z n i e t e r m i n e m “p o g l ą d o r g a n i c z n y " 1 . W o s t a t n i e j p r ó b i e p r z e d s t a w i e n i a w ł a s n e g o ś w i a t o o o g l ą d u - w n i e - u k o r i c z o n y m c y k l u a r t y k u ł ó w n a p i s a n y c h w f o r m i e l i s t ó w do F i o d o r a D o s t o j e w s k i e g o p t . " P a r a d o k s y k r y t y k i o r g a n i c z n e j " ( " E p o c h a " 1864, n r 5 , 6 ) - j e s z c z e r a z p o d k r e ś l i ł z a l e ż n o ś ć w ł a s n y c h p r z e m y ś l e ń o d s y s t e m u S c h e l l i n g a ( " w e w s z y s t k i c h f a z a c h j e g o r o z w o j u " ) , a г а j e d y n e g o w s p ó ł w y z n a w c ę u z n a ł w ł a ś c i w i e t y l k o a n g i e l s k i e g o h i -s t o r y k a i p i -s a r z a T h o m a -s a C a r l y l e ' a 2 . S z e ś ć l a t w c z e ś n i e j w " P o -g l ą d z i e k r y t y c z n y m n a p o d s t a w y , z n a c z e n i e i m e t o d ą w s o ó ł c z e s n e j k r y t y k i a r t y s t y c z n e j " o k r e ś l i ł G r i g o r j e w C a r l y l e ' a j a k o t w ó r c ę " c a ł k o w i c i e n o w e j k r y t y k i [ . . . ] k r y t y k i o r g a n i c z n e j " 3 . J e s t t o o t y l e c i e k a w e , i ż sa m C a r l y l e n i g d y s w e j t w ó r c z o ś c i t a k n i e n a -z y w a ł . N i e w i a d o m o d o k ł a d n i e , k t ó r e z d z i e ł a n g i e l s k i e g o m y ś l i c i e l a G r i g o r j e w c z y t a ł , w i a d o m o n a t o m i a s t , i ż d o b r z e w ł a d a ł j ę z y k i e m a n g i e l s k i m i m óg ł s i ę z n i m i z a p o z n a ć w o r y g i n a l e . N i e w ą t p l i w i e z n a n y mu b y ł e s e j C a r l y l e ' a o W a l t e r S c o t c i e , g d y ż p o w o ł u j e s i ę * Zob. A. L a z a r i , F i l o z o f i a h i s t o r i i Apollonia d r i g o r j e w a , " P r ze gląd Rusy c ysty czny" 1983, z . 1, s . 5367; t e g o ż , Podstawowe k a t e g o r i e f i -l o z o f i i w a r t o ś c i A po-l-lon a G r ig o rj e w a, " P r z e g l ą d Rusycyetycany" 1984, z . 1-2, a . 7- 20. 2 A. G r v g o r j e w , P aradoksy or g an i c ze sk o j k r i t i k i . P i e ’ma к F. M. Doütojewskomu, [w :] S o c z i n i e n i j a , t . 1, S a n k t - P i e t i e r b u r g 1876, s . 642. 3 A. G r i g o r j e w , K r i t i c z e s k i j wzgląd na osnowy, z n a c z e n i j e i p r i - jomy sowriemiennoj k r i t i k i i sk u s s t w a , [w : ] L i t i e r a t u m a j a k r i t i k a , Moskwa 1967, s . 1 2 0.

(2)

n a n i e g o w s w y c h " L i t e r a c k i c h i m o r a l n y c h t u ł a c z k a c h ” '1. M o żn a w i ę c t a k ż e p r z y p u ś c i ć , i ż . p r z e s t u d i o w a ł c a ł ą c z t e r o t o m o w ą e d y c j ę a r t y k u ł ó w C a r l y l e ' a p r.. " C r i t i c a l a n d m i s c e l l a n e o u s e s s a y s " ( 18 3 8 ^ w k t ó r e j e s e j t e n b y ł z a m i e s z c z o n y . M u s i a ł a b y ć mu r ó w n i e ż z n a -n a f u -n d a m e -n t a l -n a p r a c a C a r l y l e ' a “On Н е г о е к , H e r o - W o r s h i p a n d t u e H e r o i c i n H i s t o r y " ( 1 8 4 1 ) , e k o r o w " P a r a d o k s a c h k r y t y k i o r q a - n i c z n e j " u ż y w a w p r o w a d z o n e g o p r z e z m y ś l i c i e l a a n g i e l s k i e g o w r o z -d z i a l e p t . " T h e H e r o a s P o e t " t e r m i n u " v a t e s " d l a . o k r e ś l e n i a p o e t y - p r o r o k a ( w i e s z c z a ) 5 N i e w ą t p l i w i e w ł a ś n i e k o n o e p c j a w i e s z c z a b y ł a n a j b l i ż s z a k r y -t y k o w i r o s y j s k i e m u . C a r l y l e t w i e r d z i ł , i ż p r o r o c y i p o e c i s o e ł - n i a j ą w o t a c z a j ą c y m i c h ś w i e c i e i d e n t y c z n ą r o l ę - o r z e n i k a j ą s w ą i n t u i c j ą " ś w i ę t e t a j e m n i c e p r z y r o d y " . T a j e m n i c e t e o t w a r t e s ą d l a w s z y s t k i c h , j e d n a k n i k t o p r ó c z w i e s z c z ó w ( p o e t ó w - p r o r o k ó w ) i c a n i e d o s t r z e g a . " V a t e s " j e s t c z ł o w i e k i e m z e s ł a n y m n a z i e m i ę , û y p r a w d ę u c z y n i ć b a r d z i e j z r o z u m i a ł ą 6 . M y ś l i t e , z a c z e r p n i ę t e n a j p r a w d o p o d o b n i e j z s c h e l l i n g i a r f s k i e j k o n c e p c j i A r t y s t y ( b e z p o -ś r e d n i o o d S c h e l l i n g a l u b z a p o ś r e d n i c t w e m C o l e r i d g e ' a ) , G r i g o r - j e w r o z w i n ą ł we w ł a s n e j k o n c e p c j i G e n i u s z a - a r t y s t y ( v a t e s a ) j a k o n a j b a r d z i e j ś w i a d o m e g o w y r a z i c i e l a " s i ł y t w ó r c z e j " , p r o r o k a p o - s t r z a g a j ą c e g o i n t u i c j ą i w y r a ż a j ą c e g o w s z t u c e " n o w e s ł o w o ż y -c i a " 7 . M e t o d a t w ó r c z a C a r l y l e ' a c h a r a k t e r y z o w a n a j e s t z w y k l e j a k o o -ê p i s f i l o z o f i c z n y , b i o g r a f i c z n y , h i s t o r y c z n y i p o r ó w n a w c z y . P o - d o ß n i e m o ż n a b y ł o b y s c h a r a k t e r y z o w a ć m e t o d ę G r i g o r j e w a . T a k ż e ś w i a t o p o g l ą d m y ś l i c i e l a a n g i e l s k i e g o o k r e ś l a n y j e s t , t a k j a k i ś w i a t o p o g l ą d G r i g o r j e w a , j a k o k o n s e r w a t y w n y r o m a n t y z m 9 , n i c w i ę c d z i w n e g o , i ż k r y t y k r o s y j s k i d o s t r z e g ł w C y r l y l e ' u ś w i a t o p o g l ą d o -w e g o -w s p ó ł -w y z n a -w c ę . " O r g a n i c z n o ś ć " C a r l y l e ' a m o g ł a w y r a ż a ć s i ę A. G r i g o r j e w , M o i l i t i e r a t u r n y j e i n r a w s t w i e n n y j e s k i t a l c z e -s t w a , [ v i ] W o s p o m i n a n i j a , L e n i n g r a d 1 9 8 0 , s . 7 3 . Z o b . S o c z i n i e n i j a , s . 6 4 2 . T . C a r l y l e , B o h a t e r o w i e . C z e ś ć d l a b o h a t e r ó w i p i e r w i a s t e k b o -h a t e r s k i w -h i s t o r i i , W a r s z a w a 1 8 9 2 , * , 1 1 7 - 1 1 9 . 7 P o r . L i t i e r a t u m a j a k r i t i k a , a . 1 4 2 - 1 4 4 . 8 Z o b . R. V i t t a к e r , A . A . G r i g o r ’ e v a n d t h e e v o l u t i o n o f " o r g a -n i c c r i t i c i s t a " , I n d i a n a U n i v e r s i t y 1 9 7 0 , 8 . 3 4 0 . P o r . A. U a 1 i с к i , F i l o z o f i a a m e s j a n i z m , W a r s z a w a 1 9 7 0 , « . 5 3 .

(3)

d l a Gr I g o r j a w a w r o m a n t y c z n y m h i s t o r y z m i e , w z w r ó c e n i u d ,u ź e j u - w a g i n a s t r o n ę e t y c z n ą s z t u k i , n a k s z t a ł t o w a n i e m o r a l n o ś c i a o o l e - c z n e j p o p r z e z s z t u k ę , j a k i w p r o b l e m i e " n a r o d o w o ś c i “ s z t u k i , j e j p r a w d y , p o w s z e c h n o ś c i i w i e c z n e g o i s t n i e n i a . C a r l y l e b l i s k i b y i w i ę c G r i g o r j e w o w l p r z e d e w s z y s t k i m z g o d n i e ?, k o n c e p c j ą , i i " i s t o -t a ś w i a -t o p o g l ą d u j e s -t t a k a sam;;» u w s z y s t k i c h p r z e d s t a w i c i e l i e - p o k ł i t e r a c k i c n - r ó ż n i c a p o l e g a j e d y n i e n a k o l o r z e " * 11. W R o s j i " p o g l ą d o r g a n i c z n y " p r z e j a w i ł s i ę p o r a z p i e r w s z y , z d a n i e m G r i g o r j e w a , w 1 83 9 r . w an o n i m o w y m a r t y k u l e o r o s y j s k i c h p i e ś n i a c n l u d o w y c h , k t ó r y u k a z a ł a i ę n a ł a m a c h c z a s o p i s m a " O t i e -M 1 0 c z e s t w i e n n y j e Z a p i s k i ” . A u t o r e m a r t y k u ł u b y ł M i c h a ł K at k o w P ó ź n i e j s z y p r z y w ó d c a r e a k c j i r o s y j s k i e j n a j e ż a ł w owym c z a s i e d o k r ę g u p o s t ę p o w e j m ł o d z i e ż y , b y ł p r z y j a c i e l e m B i e l i ń s k i e g o ( z j e -g o k o n s p e k t ó w m. i n . B i e l i ń s k i z a p o z ń a ł s i ę z f i l o z o f i ą n i e m i e -c k ą ) , p a s j o n o w a ł s i ę f i l o z o f i ą S c h e l l l n g a i z n i e j c z e r o a ł o o d - s t a w y d o w ł a s n y c h p r z e m y ś l e ń e s t e t y c z n y c h , g ł o s z ą c w y ż s z o ś ć s z t u -k i n a d n a u -k ą , m y ś l o s z t u c e j a k o n a j b a r d z i e j p e ł n y m i p r a w d z i w y m o d z w i e c i e d l e n i u " ż y c i a " , m y ś l o n a r o d z i e j a k o żywym o r g a n i z m i e w y r a ż a j ą c y m s w ą i s t o t ę w p o e z j i (w p i e ś n i ) i t p . N i c w i ę c d z i w n e -g o , i ż G r i g o r j e w z a p r z e j a w " p o g l ą d u o r g a n i c z n e g o ” u z n a ł r ó w n i e ż d y s e r t a c j ę K a t k o w a p t . “ 0 e l e m e n t a c h 1 f o r m a c h j ę z y k a s ł o w i a ń - s k o - r o s y j s k i e g o ” ( 1 8 4 5 ) 13 P o z a t y m “ p o g l ą d o r g a n i c z n y ” z n a l a z ł s w ó j w y r a z , z d a n i e m G ri i" g o r j e w a , w n i e k t ó r y c h p r a c a c h F i o d o r a B u s ł a j e w a , K o n s t a n t e g o Л - k s a k o w a i A l e k s e g o C h o m i a k o w a . B u s ł a j e w p r z y c i ą g a ł u w a g ę k t y t y k a j a k o “ n a j w s p a n i a l s z y p r z e d s t a w i c i e l w i e d z y n a u k o w e j o ż y c i u n a r o -d u " r o s y j s k i e g o . B l i s k i e mu b y ł y m y ś l i u c z o n e g o o z w i ą z k a c h h i -s t o r i i j ę z y k a z ż y c i e m , o b y c z a j a m i , p o d a n i a m i 1 w i a r ą d a n e g o n a -r o d u , a t a k ż e ł ą c z e n i e w j e d n ą c a ł o ś ć m e t o d l o g i c z n ą j ę z y k a , p o e -z j i i m i t o l o g i i . K o n s t a n t e g o A k s a k o w a G r i g o r j e w n i e j e d n o k r o t n i e

.

... . ... . i ■ » 10 A . G r i g o r j e u , K a s z y l i t i e r a t u m y j e n a o r a w l e n i j a я 1 8 4 8 g od a , " V f r i e œ i a " 1 8 6 3 , n r 2 , 8 . 8 - 9 . П Z o b . A. G r i g o r j e w , W z g l i a d n a k n i g i i ż u r n a l n y j e s t a t j i k a - s a j u s z c z i j e s i a r u s s k o g o n a r o d n o g o b y t a , " W r i e m i a " 1 8 6 1 , n r 4 , s . 1 7 2 . 12 2 o b . M. K o d ż a j e w , U i s t o k o w " o r g a n i c z e s k o j k r i t i k i " w R o s s i i , [w:J P r o b l e m y i d i e j n o - e s t | e t i c z e s k o g o a n a l i z a c h u d o ż e s t w i e n n o j l i t i e r a t u r v , M o sk w a 1 9 7 2 , s . 8 8 , 13 A . G r i g o r j e w , W z g l i a d n a k n i g i . . , , s . 17 2 .

(4)

g a n i i z a " j e d n o s t r o n n o ś ć " ś w i a t o p o g l ą d u ' 5 , t y m n i e m n i e j c e n i ł g o , a " p o g l ą d o r g a n i c z n y " d o s t r z e g a ł z a p e w n e w j e g o p r a c a c h j ę z y k o -z n a w c -z y c h , w k t ó r y c h t e o r e t y k e ł o w l a n o f l i s t w a s t a r a ł s i ę u n a o c z -n i ć o r y g i n a l n o ś ć b u d o w y g r a m a t y c z n e j j ę z y k a r o s y j s k i e g o . C h o i n l a - kow n a t o m i a s t b y ł d l a G r i g o r j e w a z a w s z e n a j w i ę k s z y m a u t o r y t e t e m . W ł a ś n i e w s t o s u n k u d o n i e g o u ż y ł k r y t y k o k r e ś l e n i a “ v a t e s " , t w i e r -d z ą c j e -d n o c z e ś n i e , i i z e w s z y s t k i c h a ł o w i a n o f i l ć w j e d y n i e w n i m " ż ą d z a i d e a ł u ł ą c z y ł a s i ę w z a d z i w i a j ą c y s o o s ó b z w i a r ą w b e z - g r a n i c z n o ś ć ż y c i a " ’ 6 . W s k a z u j ą c s w y c h p o p r z e d n i k ó w G r i g o r j e w s t a r a ł s i ę u d o w o d n i ć , i ż " p o g l ą d o r g a n i c z n y " n i e j e s t w m y ś l i l u d z k i e j c z y m ś z u n e ł n l e n o w ym , ż e n i e j e s t t o j a k a ś n o w a " t e o r i a " w y m y ś l o n a p r z e z n i e -g o , a o b e c n y o d d a w n a w m y ś l i l u d z k i e j ś w i a t o p o g l ą d , k t ó r y u z y s -k a w s z y n a j p e ł n i e j s z y w y r a z w s y s t e m i e S c h e l l i n g a r o z w i j a s i ę i z a c z y n a o d n o s i ć z w y c i ę s t w o n a d " p o g l ą d e m n e g a t y w n y m " , b ę d ą c y m r e -z u l t a t e m " j e d n o s t r o n n i e p o j ę t e g o h e q l i -z r a u " 1 7 . p u n k t e m w y j ś c i a “ p o g l ą d u o r g a n i c z n e g o " j e s t o c z y w i ś c i e i n t u i -c y j n e p o z n a n i e ś w i a t a . S t ą d w y w y ż s z e n i e s z t u k i i A r t y s t y j a k o c z y n n i k ó w n a j b a r d z i e j k o m p e t e n t n y c h w owym p o z n a n i u . P u n k t e m n a -s t ę p n y m j e -s t u z n a n i e " ż y c i a " z a s w o i s t y a b s o l u t , z n a t u r y s w e j p o z y t y w n y e t y c z n i e . Aby j e d n a k n i e d o j ś ć , j a k H e g e l , d o m y ś l i , i ż “ t o , c o r z e c z y w i s t e , j e s t r o z u m n e i t o , c o r o z u m n e , j e s t r z e -c z y w i s t e " i w ś l a d z a t y m d o " p o j e d n a n i a z r z e c z y w i s t o ś c i ą " , G r i -g o r j e w o d r z u c a z e s w e j k o n c e p c j i w s z e l k i r a c j o n a l i z m . Z g a d z a j ą c s i ę j a k g d y b y z p i e r w s z ą c z ę ś c i ą m y ś l i H e g l a , c z y l i u z n a j ą c r o - s tu m n o ść s a m e g o " ż y c i a " , n i e z g a d z a s i ę n a r a c j o n a l n ą j e g o i n t e r -p r e t a c j ę . K r y t y k d o c h o d z i d o n a j w i ę k s z e j s p r z e c z n o ś c i we w ł a s n y g i Ś w i a t o p o g l ą d z i e - t r a k t u j ą c " ż y c i e " j a k o s i ł ę i r r a c j o n a l n ą u z n a -j e -j e -j r o z u m n o ś ć , c o s f o r m u ł u j e j a k o " p r a w d ę ż y c i a " i u z n a , i ż o w ą " p r a w d ę " m o ż n a p o z n a ć j e d y n i e pęprzez s z t u k ę . W s z e l k i e k o n -c e p -c j e r a -c j o n a l n e g o u -c h w y -c e n i a " ż y -c i a " s p r o w a d z a j ą s i ę , j e g o z d a -n i e m , d o p o d p o r z ą d k o w y w a n i a " ż y c i a " t e o r i i , c h o ć o o w i n n o b y ć o d -w r o t n i e : " n i e u c z y ć ż y c i e ż y ć p o n a s z e m u , a u c z y ć s i ę o d ż y c i a , o d j e g o z j a w i s k o r g a n i c z n y c h " . O s t a t e c z n i e , d o s t r z e g a j ą c s p r z e -c z n o ś -c i s w y -c h p o g l ą d ó w , G r i g o r j e w s f o r m u ł u j e w ł a s n e s t a n o w i s k o w Tamże, s . 172; S o c z i n i e n i j a , s . 643. 16 S o c z i n i e n i j a , ». 642. 17 P o r. A. G r i g o r j e w , Wzgląd n a k n i g i . , . , a . 172-173.

(5)

s p o s ó b n a s t ę p u j ą c y , “ n i e sam r o z u m z j e g o l o g i c z n y m i wym ogam i i r o d z ą c y m i s i ę z n i c h t e o r i a m i , l e c z r o z u m i j e g o l o g i c z n e w ym og i 1 8 p l u s ż y c i e i j e g o o r g a n i c z n e p r z e j a w y " W y c ł i o d z ą c z z a ł o ż e n i a , i ż " ż y c i e " j e s t z n a t u r y p o z y t y w n e e - t y c 2 n i e G r i g o r j e w o d d a ł j a k g d y b y j e g o c z ą s t k ę o s o b o w o ś c i c z ł o -w i e k a j a k o " p r a w d ę d u s z y l u d z k i e j " i u c z y n i ł z t e j " p r a w d y " n a j -w y ż s z e k r y t e r i u m d o b r a m o r a l n e g o w u k ł a d a c h s p o ł e c z n y c h . W s z y s t k o c o i s t n i e j e , r o z w i j a s i ę o r g a n i c z n i e . N i e j e s t t o j e d n a k r o z w ó j o d p r z y p a d k u d o p r z y p a d k u . Z a w s z e i s t n i e j e " i d e a ł " , k t ó r y r o z w ó j o d s i e b i e u z a l e ż n i a . T a k i m i d e a ł e m j e s t " ż y c i e " , a t a k ż e " p r a w d a d u s z y l u d z k i e j " . I d e a ł - " ż y c i e " j e s t n a j w i ę k s z y m i r r a c j o n a l n y m d o -b r e m m o r a l n y m , n a t o m i a s t i d e a ł - " p r a w d a d u s z y l u d z k i e j " j e s t d l a G r i g o r j e w a d o b r e m j a k g d y b y b a r d z i e j r e a l n y m , g d y ż d o t y c z y s t o -su n k ó w e t y c z n y c h w k o n k r e t n y c h u k ł a d a c h s p o ł e c z n y c h . " A y c i e " u z a -l e ż n i a o d s i e b i e r o z w ó j w o g ó l e , " p r a w d a d u s z y l u d z k i e j " u z a l e ż -n i a o d s i e b i e r o z w ó j s t o s u n k ó w s o o ł e c z n y c h . " P r a w d a d u s z y l u d z k i e j " n i e j e s t o c z y w i ś c i e w ż a d n e j m i e r z e s i ł ą r a c j o n a l n ą . S t ą d G r i g o r j e w o w s k a k r y t y k a r a c j o n a l n y c h , " s z t u - c z n y c n " , w y a l i e n o w a n y c h f o r m w i ę z i s p o ł e c z n e j . W a r t o ś ć e t y c z n ą ma d l a n i e g o j e d y n i e " o r g a n i c z n a " , s w o b o d n a w s p ó l n o t a p o w s t a j ą c a n a b a z i e u k s z t a ł t o w a n e j h i s t o r y c z n i e j e d n o ś c i k u l t u r o w e j - " n a -r o d o w o ś c i " , n a t o m i a s t w s z e l k i e t w o r z e n i e w s p ó l n o t w o p a r c i u o j a k ą k o l w i e k t e o r i ę j e s t z ł e m i b e z s e n s e m j a k o z a p r z e c z e n i e r o z -w o j u o r g a n i c z n e g o . W o s t a t e c z n y m r o z r a c h u n k u p r o w a d z i o n o z a w s z e d o n a j w i ę k s z e g o z ł a m o r a l n e g o , j a k i m j e s t t y r a n i a i ś m i e r ć j e d n o -s t k i l u d z k i e j , co d l a k r y t y k a n a j d o b i t n i e j z o s t a ł o w y r a ż o n e w " f o r m u l e d e s p o t y z m u 1792 r o k u - L i b e r t é , E g a l i t é , F r a t e r n i t é 1 9 o u l a m o r t Г' T a k i e u j ę c i e t e g o p r o b l e m u j e s t n i e w ą t p l i w i e c i e k a w ą a n t y c y -p a c j ą -p ó ź n i e j s z e j d i a l e k t y k i s a m o w o l i F i o d o r a D o s t o j e w s k i e g o . I u G r i g o r j e w a i u D o s t o j e w s k i e g o w o l n o ś ć t w o r z o n a t e o r e t y c z n i e p r o -w a d z i d o s a m o -w o l i i j e s z c z e w i ę k s z e g o z n i e w o l e n i a . D l a o b u my-ś l i c i e l i w o l ny m b ę d z i e c z ł o w i e k , k t ó r y p o s t ę p u j ą c s p o n t a n i c z n i e k i e r o w a ć s i ę b ę d z i e i d e a ł e m . A u t o r " B r a c i K a r a m a z o w " n a z w i e t e n i d e a ł " p r a w d ą C h r y s t u s a " , G r i g o r j e w - “p r a w d ą d u s z y l u d z k i e j " , c o w i s t o c i e z a w i e r a t ę s a m ą t r e ś ć . S o c c i n i e n i j a , s . 624, 631. A . G r i g o r j e w , W o s p o m i n a n i j a , M o s k w a - L e n i n g r a d 1 9 3 0 , s . 3 4 3 .

(6)

G ł o s z ą c k o n c e p c j ę " o r g a n i c z n e g o " r o z w o j u i j e d n o c z e ś n i e k r y -t y k u j ą c h i e -t o r y z m l e w i c y h e g l o w s k i e j i!° G r i g o r j e w w c a .l e n i e r e z y -g n u j e z d i a l e k t y k i H e -g l a . W j e g o ś w i a t o p o g l ą d z i e j e s t o n a w p o l -n i o b e c -n a . R ó ż n i c a p o l e g a p r z e d e w s z y s t k i m n a / w y s u n i ę c i u n a p l a n p i e r w s z y w h i e r a r c h i i w a r t o ś c i p r o b l e m ó w e t y c z n y c h , n o 1 o c z y w i -ś c i e n a z a s t ą p i e n i u r o z u m u i n t u i c j ą . K r y t y k , u z n a j ą c “t y l k o j e d -n ą p r a w o m o c -n ą m i a r ę - d u s z ę c z ł o w i e k a " , u p r a w o m o c n i a " w s z y s t k i e j e j ż ą d a n i a , n a w e t n a j b a r d z i e j s p r z e c z n e [ . . . ] n o s t u l a t y [ . . . ] i p o t e n c j e , w s z y s t k o - o d a s c e t y z m u d o u t y l i t a r y z m u * 2 ’ . w tym w z g l ę -d z i e n a l e ż y on n i e w ą t p l i w i e d o n a j b a r d z i e j ł i b e r a n y c h m y ś l i c i e l i ó w c z e s n e j . e p o k i . W yznawc y p o g l ą d u " o r g a n i c z n e q o v k r y t y k u j ą c i n n e ś w i a t o p o g l ą d y , j e d n o c z e ś n i e a k c e p t u j ą i c h i s t n i e n i e j a k o z j a w i -s k a m a j ą c e g o m i e j -s c e w ż y c i u , c z y l i z j a w i s k a " o r g a n i c z n e g o " . " J e -s t e m z o ę d n y m c z ł o w i e k i e m - mówi G r i g o r j e w - i n i e ma we m n i e z ł o -ś c i , n i k o g o n i e w i n i ę , c h c ę j e d y n i e z a ś w i a d c z y ć i s t n i e n i e f a k - 22 t ó w n a s z y c h c z a s ó w " . T a k ż e z j a w i s k a z a i s t n i a ł e w l U s t o r l i t r a k -t o w a n e s ą p r z e z n i e g o j a k o z j a w i s k a " o r g a n i c z n e " , c z y l i k o n i e -c z n e w r o z w o j u . S t ą d a k c e p t a c j a r e f o r m P i o t r a X z j e d n o c z e s n y m t w i e r d z e n i e m o " n i e r o z e r w a l n o ś c i o r g a n i c z n e g o ż y c i a n a r o d o w e g o o d w i e k u X I I d o p o ł o w y XI X" 2 Zd a n i e m G r i g o r j e w a , j e ś l i i d e a ł z n a j d u j e s i ę w d u s z y l u d z k i e j i u z n a w a n y j e s t z a c o ś w i e c z n e g o , n i e z m i e n n e g o - w ó w c z a s “ n i e wym aga o n ż a d n e g o n i s z c z e n i a f a k t ó w ż y c i a , d o w s z y s t k i c h m oż e b y ć z a s t o s o w a n y i w s z y s t k i e j e d n a k o w o o s ą d z i " 2 4 . Mamy t u d o c z y n i e n i a z d r u g ą p o w a ż n ą s p r z e c z n o ś c i ą w ś w i a t o -p o g l ą d z i e G r i g o r j e w a . S k o r o w “p o g l ą d z i a o r g a n i c z n y m " , a k c e p t u j e s i ę i s t n i e n i e p o s z c z e g ó l n y c h p r z e j a w ó w ż y c i a ( n a w e t s p r z e c z n y c h s o b i e ) j a * o z j a w i s k a “ o r g a n i c z n e " i d o w o d z i , i ż r o z w ó j t y c h p r z e -ja wów j d s t r o z w o j e m w k i e r u n k u i d e a ł u , z a k ł a d a s i ę w i ę c j a k g d y -b y p e w i e n p o s t ę p w t ym r o z w o j u . J e d n o c z e ś n i e j e d n a k i d e ę p o s t ę p u Z o b . A . L a z a r i . F i l o z o f i a h i s t o r i i . . . 21 , A . G r i g o r j e w , N i g i l i z m w i s k u s s t w i e , " W r i e i a i a " 1 8 6 2 , n r 8 , » . 5 9 . ' 22 . . ö d i n i z B n o g i c h n i e n u z i i y c h ' l u d i e j , 0 p o s t i e p i e n n o t u , n o b y s t r o m i p o - w s i e o i e s t n o m r a s p r o s t r a n i e n i i n i e w i e ź e s t w a i b i e z g r a m o t n o s t i w r o s s i j s k o j e ł c v i e e t n o s t i , " W r i e r a i a " 1 8 6 1 , n r 3 . s . 49 . 23 . . . . S o c z r n i e n i j a , s . 6 1 6 , 6 3 0 . 2 4 T a m ż e , s . 5 7 6 .

(7)

n e g u j e s i ę j a k o w a r t o ś ć n e g a t y w n ą e t y c z n i e , j a k o " K r o n o s a p o ż e -r a j ą c e g o d z i e c i s w o j e " , j a k o i d e ę " w i e c z n e j n e g a c j i * * " 5 . Z t e j s p r z e c z n o ś c i k r y t y k s t a r a s i ę w y j ś ć t w i e r d z ą c , i ż r o z w ó j n a s t ę -p u j e n i e p o p r z e z n e g a c j ę . N e g a c j a ( c h o ć j e s t z j a w i s k i e m " o r g a -n i c z -n y m " ') j e s t d l a -n i e g o w a r t o ś c i ą e t y c z n i e u j e m n ą i j e s t z a -p r z e c z e n i e m r o z w o j u . S t ą d j e g o j e d n o z n a c z n a k r y t y k a n i h i l i z m u w m y ś l i 1 w l i t e r a t u r z e . " T y l k o t e n r u c h j e s t p ra w o m o c n y i o r a w y - mówi - w k t ó r y m z a c h o w a n e j e s t p r a w o s o l i d a r n o ś c i , c i ą g ł o ś c i , d z i e d z i c z e n i a i d e i " . D l a t e g o t e ż w " p o g l ą d z i e o r g a n i c z n y m " t a k 2.6 w i e l e u w a g i p o ś w i ę c a p r o b l e m o w i " n a r o d o w o ś c i " P r a k t y c z n y m w y r a z e m " p o g l ą d u o r g a n i c z n e g o " b y ł a w u j ę c i u G r i - g o r j c - w a " k r y t y k a o r g a n i c z n a " , k t ó r a m i a ł a r o z p a t r y w a ć d2i e ł o l i -t e r a c k i e j a k o ż y w y , n a r m o n l j n y , z o r g a n i z o w a n y w e w n ę t r z n i e o r g a -n i z m , r o z w i j a j ą c y s i ę n a t u r a l n i e i w e d ł u g w ł a ś c i w y c h s o b i e t a j e -m n i c z y c h p r a w , n i e r e d u k o w a l n y c h do H e g l o w s k i c h p r a w R ozum u. " K r y t y k ę o r g a n i c z n ą " , j a k o s w o i s t ą m e t o d o l o g i ę b a d a ń d z i e ł a l i t e r a c k i e g o 1 p r o c e s u r o z w o j u l i t e r a t u r y , G r i g o r j e w p r z e c i w s t a -w i ł i 1) " k r y t y c e h i s t o r y c z n e j " , k t ó r e j " n a j w y b i t n i e j s z y m p r z e d s t a -w i c i e l e m b y ł d l a n i e g o B i e l i ń s k i , 2 ) " k r y t y c e e s t e t y c z n e j " , c z y l i t e o r i i " s z t u k i d l a s z t u k i " , 3 ) " k r y t y c e u t y l i t a r n e j " - n a j p e ł n i e j w y r a ż o n e j w s p u ś c l i n l e r e w o l u c y j n y c h d e m o k r a t ó w l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h . D z i a ł a l n o ś ć B i e l i ń s k i e g o G r i g o r j e w o c e n i a ł r ó ż n i e . N a j b a r -d z i e j o s t r o o j e g o " j e d n o s t r o n n o ś c i " w y p o w i a d a ł s i ę w l a t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h , g d y w s p ó ł r e d a g o w a ł c z a s o p i s m o " M o s k w i t i a n i n " 2 7 . Tym n i e m n i e j z a w s z e u w a ż a ł g o z a t w ó r c ę r o s y j s k i e j ś w i a d o m o ś c i l i t e r a c K i e j 1 z a s w e g o n a u c z y c i e l a . Mimo r ó ż n i c y p o g l ą d ó w a u t o r " M a r z e ń l i t e r a c k i c h " p o z o s t a w a ł d l a n i e g o w i e l k i m a u t o r y t e t e m i n i e d o ś c i g n i o n y m w z o r e m p r a w d z i w e g o k r y t y k a , k t ó r y j a k o b y j e d y n i e w o s t a t n i m o k r e s i e s w e j d z i a ł a l n o ś c i , j a k o t e o r e t y k " s z k o ł y n a -л e A. G r i g o r j e w , Wzgliad na k n i g i . . . , s . 173.

' 6 Odin i z r n o g i c h , . . , s . 53; zob. A. Ł a z a r i , Podstawowe k a t e -g o r i e . . .

27 Zob. A. L a z a r i , "Młoda r e d a k c j a " czas opism a "M oskwi tianin" i Apollon G ri go rje w , " A c t a U n i v e r s i t a t i s L o d z i e n s i s" 1982, F o l i a l i t t e r a r i a 9 , s. 157-171.

(8)

t u r a l n e j " , n i e d o s t r z e g a ł " p r a w d y " , n a t o m i a s t j e g o k o n t y n u a t o r z y n i e w i d z i e l i j e j o d s a m o g o p o c z ą t k u 2 8

"Krytyka nasza - p i s a ł Grigorjew - j e s t je sz c z e bardzo młoda, lecz wcale nie w tym s e n s i e , by ni e b y ła d o j r z a ł a , a p a p rostu w tym, i ż ma w sz ystkie -go n iew iele ponad dwadzieścia p i e ć l a t . Mamy tu na uwadze oczywiście praw-dziwe, ptważna k r yty k ę , tę k ry t y k ę , k t ó r e j ojcami w Niemczech sa L essing, Uinckelmann, H erd er, k t ó r a tak o ry g in a ln ie rozwinęła s i e w Anglii i do po-ziomi k t ó r e j dorosło do t e j pory bardzo niew ielu m y ś l i c i e l i f ra nc uskic h. Na-sz a k ry t y k s , mimo swej młodości [ . . . ] z r o b i ł a tak dużo d la naszego rozwoju umysłowego, tak u parc ie i świadomie pc hała nas do przodu, prawie zawsze s t a

-ł a tak zdecydowanie duchem swoim na równi z krytyka niemiecka i nieporówny-walnie wyżej od k ryt yk i f r a n c u s k i e j , tak pozytywnie w reszcie g ł o s i ł a n ie ra z swą samodzielność; że nale ży ona' ju ż do lic zb y tych nie w ie lu zjawisk naszego ży cia duchowego, k t ó re bez żadnej obawy o ich i s t n i e n i e mogą być poddawane a n a l i z i e , sadowi i przewartościowaniu ([•••] Był cz a s, gdy krytyka nasza s t a -ł a na cze le całego naszego rozwoju £. . . 1 gdy krytyk n ie p r z e s t a j ą c ani na chwile być krytykiem li t e r a c k i m b y ł jednoc ześnie i p u b l i c y st a , gdy je go i - deały e ste tyc z n e ś c i ś l e łąc zyły s ie z ideałami społecznymi £ . . . ] Ide a piękna ś c i ś l e łą c z y ł a s i e wówczas z ide a dobra i prawdy, lub in acz ej - id e a prawdy i id e a dobra n ie miały możliwości innego wyrazu jak t y lko poprzez idee p ięk-na. B i e l i ń s k i , gdyż to j e s t wła śnie cały i przy tym główny okres naszej k r y t y k i , z na laz ł s i e w t a k ic h samych warunkach walki ja k L essin g. Ż a rliwie komentując Puszkina , ż a r li w ie walcząc o Lermontowa i Gogola i t d , był jedno-cześnie główna nasza s i ł a społe czna i wielkim gło sic ie l e m prawdy £••«] Bie-l i ń s k i s t a ł na czeBie-le p o st ę p u ‘umysłowego i śm iało prowadził do przodu pokoBie-le-

pokole-• « 2 9 n ie Z a s a d a h i s t o r y z m u w r o z p a t r y w a n i u z j a w i s k z a c h o d z ą c y c h w s z t u c e j e s t , z d a n i e m G r i g o r j e w a , n i e z b ę d n a . K r y t y k o d d z i a ł a ł j e -d n a k w t e j z a s a -d z i e " z m y s ł h i s t o r y c z n y " o d " p o g l ą d u h i s t o r y c z n e -g o " . " K r y t y k a h i s t o r y c z n a " w u j ę c i u B i e l i ń s k i e g o z r o d z o n a z o s t a -ł a p o d wp-ływem " z m y s ł u h i s t o r y c z n e g o " ( s c h e l l i n g i a n i z m u ) , p ó i -28 Z o b . n p . L i t i e r a t u r n a j a k r i t i k a , g . 1 1 6. 29 A . G r i g o r j e w , Z n a m i e n i t y j e j e w r o p i e j s k i j e p i s a t i e l i p i e r i e d g u d c t t r u s s k o j k r i t i k i , " W r i e m i a " 1 8 6 1 , n r 3 , s . 3 5 - 3 6 .

(9)

n i e j j e d n a k p o d p o r z ą d k o w a ł a s i ę " p o g l ą d o w i h i s t o r y c z n e m u " , c o s t a n o w i ł o j a k o b y j e j n a j w i ę k s z y b ł ą d 3 0 .

"Nasz wiek p i s a ł Grigorjew j e s t wiekiem w głównej mierze h i s t o r y -cznym Dziwnym by to b y ło , j e ś l i b y nie i s t n i a ł a krytyka h is to ry c z n a . Sa-mi jeeteśmy zwolennikaSa-mi t a k i e j k r y t y k i , pcwiemy więcej - myślimy, i ż rze cz« wątpliwa j e e t nawet i s t n i e n i e w n a s z y c h czasach innej k ry ty ki oprócz h i s t o

-..,31 rycznej T a k w i ę c " k r y t y k a o r g a n i c z n a " j e s t t a k ż e " k r y t y k ą h i s t o r y -c z n ą " , j e d n a k j e j w y z n a c z n i k i e m j e s t " z m y s ł h i s t o r y c z n y " , a n i e " p o g l ą d h i s t o r y c z n y " . P o d s t a w o w ą z a s a d ą " k r y t y k i o r g a n i c z n e j " j e s t , z d a n i e m G r i g o r -j e w a , m y ś l , i ż

. . . " l i t e r a t u r a i w o g ó l e wszelka d z i a ł a l n o ść duchowa powinna być rozpatrywana j a k a organiczny płód wieku i narodu w powiązaniu z rozwojem poję ć społecznych, a wsz elki utwór l i t e r a c k i , j e ś l i ty lk o poddaje si« osqdowi k r y t y k i, s t a j e

32 'l przed ni« jako żywy odgłos czasu, jego umysłowych i moralnych p e rc e p c j i" .

W s z e l k i e z j a w i s k a r o z p a t r u j e o n a w i c h d z i e d z i c z n y m z w i ą z k u i c i ą g ł o ś c i , w y p r o w a d z a j ą c j e d n e z d r u g i c h , z e s t a w i a j ą c i p o r ó w n u -j ą c -j e z e s o b ą , b y w r e s z c i e o k r e ś l i ć , " c o u t w ó r p r z y n i ó s ł z s o b ą ś w i a t u , c o o d k r y ł w ż y c i u , c o p r z e w i d z i a ł , o c o w z b o g a c i ł s w o j ą t r e ś c i ą o g ó l n e b o g a c t w o d u s z y l u d z k i e j " . K r y t y k a t a j e s t w y n i -k i e m p r a w d y , " ż e ż y c i e j e s t cz y m ś o r g a n i c z n y m i ż e w s z e l k i e j e g o 3 3 z j a w i s k a s ą z e s o b ą p o w i ą z a n e " • J e d n o c z e ś n i e " k r y t y k a o r g a n i c z n a " , b ę d ą c a k r y t y k ą h i s t o r y c z -n ą k i e r u j ą c ą s i ę " z m y s ł e m h i s t o r y c z -n y m " , p o w i n n a , z d a n i e m G r i g o r -j e w a , r o z u m i e ć , i ż " ży w e g ł o s y ż y c i a s ł y s z y o n a w O d d ź w i ę k a c h a r -t y s -t y c z n y c h , i ż w i e l k i e t a j e m n i c e ś w i a t a d u s z y l u d z k i e j i o r g a -n i z m ó w -n a r o d o w y c -n o t w i e r a j ą s i ę p r z e d n i ą w d z i e ł a c h s z t u k i " . "W j a k i s p o s ó b - p y t a G r i g o r j e w - s a m o ż y c i e m o ż e b y ć k r y t e r i u m t e g o , 30 L i t i e r a t u r n a j a k r i t i k a , s . 1 3 5 ; A . L a z a r i , F i l o z o f i a h i s t o -r i i . . . , s . 5 8 - 5 9 . 31 A . G r i g o r j e w , P o ł n o j e s o b r a n i j e s o c z i n i e n i j , t . 1 , P i e t r o - g r a d 1 9 1 8 , s . 9 9 . 32 L i t i e r a t u r n a j a k r i t i k a , s . 1 4 5 . 33 Tamie.

(10)

c o w s t o s u n k u d o n i e g o j e s t o b j a w i e n i e m , n a ś w i e t l e n i e m w s z y s t -k i e g o , c o w n i m p r z y p a d k o w e , o g n i s k o w a , w k t ó r e j s k u p i a j * s i ę w s z y s t k i e j e g o n a j w y ż s z e p r a w a ? " A w ł a ś n i e t e n b ł ą d p o p e ł n i ł a w swym r o z w o j u " k r y t y k a h i s t o r y c z n a " k i e r u j ą c a s i ę " o o g l ą d e m h i -s t o r y c z n y m " , g d y u t o ż s a m i ł a ż y c i e z r z e c z y w i s t o ś c i ą i p r a w i d ł o w ą m y ś l o t y m , b y " w i d z i e ć w s z t u c e w o g ó l e , a w s z t u c e s ł o w a w s z c z e g ó l n o ś c i o d z w i e r c i e d l e n i e ż y c i a " , p r z e k s z t a ł c i ł a w m y ś l c a ł -k o w i c i e n i e p r a w i d ł o w ą - " w i d z i e ć w s z t u c e n i e w o l n i c z e s ł u ż e n i e ż y -3 4 c i u " . " K r y t y k a h i s t o r y c z n a " s t a j e s i ę w t y m m i e j s c u " k r y t y k ą u t y l i t a r n ą " i z a c z y n a g ł o s i ć , ż e " j a b ł k o n a r y s o w a n e n i g d y n i e m o ż e b y ć t a k s m a c z n e j a k j a b ł k o p r a w d z i w e , a n a m a l o w a n a p i ę k n o ś ć n i g d y n i e z a d c w o l i c z ł o w i e k a t a k j a k ż y w a " . K r y t y k a t a k a z a c h o -w u j e s i ę j a K ś l e p i e c p r o w a d z ą c y w i d z ą c e g o . " S z t u k a z a w s z e w y-p r z e d z a j ą , z a w s z e o b e j m u j e ż y c i e s z e r z e j o d t e j m i n u t y , n a k t ó -r e j k -r y t y k a s a m o w o l n i e s i ę z a t -r z y m u j e “ 3 5 . " K r y t y k a c z y s t o e s t e t y c z n a " p o p a d a , w e d l e G r i g o r j e w a , w d r u -O Ł g ą s k r a j n o ś ć - " n i e w o l n i c z o s ł u ż y s z t u c e i ś l e p o w n i ą w i e r z y " g d y t y m c z a s e m :

. . . k r y t y k i cz ysto e s t e t y c z n e j , t z n . k r y t y k i , k t ó r a rozpatrywałaby zjawiska l i t e r a c k i e jako сой zamkniętego, ocenia ła by j e t ylk o e s t e t y c z n i e , t z n . oma-wiałaby np. p la n d z i e ł a , piękno lub szkaradność drobiazgów i ich stosunek do

c a ł o ś c i , zachwycałaby s i e budowa lub rysunkiem utworu - n i e ty lk o w chwili obecnej n i e

ma,

lecz i być n ie może.

Z d a n i e m G r i g o r j e w a , k r y t y k a t a k a j e s t m o ż l i w a j e ' d y n i e w s t o -s u n k u d o m u z y k i i s z t u k p l a s t y c z n y c h , c h o ć i t u c o r a z c z ę ś c i e j p o j a w i a s i ę m y ś l o z w i ą z k u t y c h s z t u k z m y ś l ą e p o k i , b i o g r a f i ą a r t y s t y , r e l i g i ą i m o r a l n y m n a s t r o j e m 3 7 . T o , ż e w R o s j i p o j a w i ł y s i ę w o g ó l e p r ó b y “ k r y t y k i c z y s t o e s t e t y c z n e j " s p o w o d o w a n e b y ł o p r z e k s z t a ł c a n i e m s i ę " k r y t y k i h i s t o r y c z n e j " w " k r y t y k ę u t y l i t a r -n ą " , c o z k o l e i w y p ł y w a ł o z f a k t u , i ż k r y t y k a w u j ę c i u B i e l i ń -s k i e g o i j e g o n a s t ę p c ó w p o d d a j ą c s i ę ś w i a t o p o g l ą d o w i l e w i c y h e g -l o w s k i e j u t r a c i ł a " w i a r ę w h i s t o r i ę " i t r w a ł y i d e a ł , z a s t ę p u j ą c 34 Tamże, ». 155. 35 T a m ż e , s . 1 1 7 , t 5 S . 36 T a m ż e . 37 Tamże, s . П 9 -1 2 0 .

(11)

g o i d e a ł e m c n w i l i , i d e a ł e m u t y l i t a r n y m , w y o ł y w a j ą c y m z o o t r z e b g ł o s z o n e j t e o r i i , W s z y s t k i e t e n i e p r a w i d ł o w o ś c i n a p r a w i ć m i a ł a " k r y t y k a o r g a n i c z n a " , b ę d ą c a j a k o b y o r g a n i c z n y m p r z e d ł u ż e n i e m d o- z y t y w n y c n z a s a d " k r y t y k i h i s t o r y c z n e j " . W y c n o d z ą c z z a ł o ż e n i a , ż e t w ó r c z o ś ć a r t y s t y c z n a d o k o n u j e s i ę w s t a n i e p o d o b n y m d o j a s n o w i d z t w a ( " d o t e g o s t a n u a r t y s t a w n o s i w s z y s t k i e ś r o d k i d a n e mu p r z e z B o g a - i s w ó j o g ó l n y t y o , i s w ą t e r y t o r i a l n ą o r y g i n a l n o ś ć , i s w ą e p o k ę , i s w o j e ż y c i e o s o b i s t e " ) G r i g o r j e w " p r a w d z i w e g o k r y t y k a , k r y t y k a z p o w o ł a n i a " t r a k t u j e t a k ż e j a k o s w e g o r o d z a j u a r t y s t ę , u k t ó r e g o j e d n a k " s i ł a s ą d z ą -c a , a n a l i z u j ą -c a p r z e w a ż a n a d s i ł ą t w ó r c z ą " . K r y t y k n i e j e s t w s t a n i e w y r a z i ć w ł a s n e g o p o s t r z e g a n i a ś w i a t a w d z i e l e s z t u k i , Do-s i a d a j ą c j e d n a k ż e w Do-s t o p n i u n a j w y ż Do-s z y m ś w i a d o m o ś ć i d e a ł u " c z u j e ( n i e t y l k o w i e , l e c z i c z u j e , i t o j e s t d u ż o w a ż n i e j s z e ) , c o j e s t n i e t a k , c o j e s t f a ł s z e m w s t o s u n k u d o ś w i a t a d u s z y l u b d o p r o b l e m u ż y c i o w e g o , c o z o s t a ł o n i e d o p o w i e d z i a n e l u b z n i e k s z t a ł -c o n e k ł a m s t w e m w o d t w a r z a n i u ' ż y w y c h s t o s u n k ó w " 3 8 -D l a G r o g o r j e w a k r y t y k a t a k s i ę ma d o s z t u k i j a k s z t u k a d o ż y -c i a . S z t u k a j e s t " o d z w i e r c i e d l e n i e m t e g o , c o i d e a l n e " , n a t o m i a s t k r y t y k a j e s t " w y j a ś n i e n i e m o d z w i e r c i e d l e n i a " . P r a w a , k t ó r y m i r z ą d z i s i ę k r y t y k ą n i e m o g ą b y ć j e d n a k b r a n e z t e g o " o d z w i e r c i e -d l e n i a " ( " j a k o z j a w i s k o j e s t o n o z a w s z e c z y m ś b a r d z i e j l u b m n ^ e j o g r a n i c z o n y m " ) - p o w i n n y n a t o m i a s t w y n i k a ć “ z i s t o t y t e g o c o i d e a l n e " . M i ę d z y s z t u k ą i k r y t y k ą i s t n i e j e w i ę c z w i ą z e k o r g a n i -c z n y , w u ś w i a d o m i e n i u s o b i e t e g o c o i d e a l n e i d l a t e g o " k r y t y k a n i e m o że i n i e p o w i n n a b y ć ś l e p o h i s t o r y c z n ą , a p o w i n n a b y ć , l u b p r z y n a j m n i e j p o w i n n a s i ę s t a r a ć b y ć t a k s a m o o r g a n i c z n ą j a k i s a m a s z t u k a , u ś w i a d a m i a j ą c s o b i e p o p r z e z a n a l i z ę t e s a m e o r g a n i -c z n e p o d s t a w y ż y -c i a , k t ó r y m s z t u k a D o p r z e z s y n t e z ę d a j e c i a ł o i „ 3 9 k r e w W s t o s u n k u d o l i t e r a t u r y " k r y t y k a o r g a n i c z n a " o o s i a d a d w a p o d s t a w o w e o b o w i ą z k i ; s t u d i o w a n i e i k o m e n t o w a n i e u t w o r ó w " z r o -d z o n y c h o r g a n i c z n i e " o r a z - n e g o w a n i e f a ł s z u i n i e p r a w d y we w szy -4 0 s t k i m , c o z o s t a ł o s t w o r z o n e s z t u c z n i e Z d a n i e m G r i g o r j e w a , T a m ż e , a . 1 2 7 . 39 T a m i e , a . 1 2 7 - 1 2 8 , 1 5 6 . 40 T a m ż e , s . 1 3 8 .

(12)

p r a w d z i w e d z i e ł a s z t u k i " r o d z ą s i ę " i w ł a ś n i e o n e w n o s z ą d o ż y -c i a " n o w e s ł o w o " i p r a w d ę , k t ó r e j n i e j e s t w s t a n i e z r o z u m i e ć ż a d n a k r y t y k a t e o r e t y c z n a , n a t o m i a s t r o z u m i e j ą " k r y t v k a o r g a n i -c z n a " p o s i a d a j ą -c a " o r g a n i c z n e c z u c i e p i ę k n a i m i a r y " . J e s t o n a t a i ć ż e w s t a n i e d o s t r z e c , o d c z u ć , k t ó r e u t w o r y z o s t a ł y " z r o d z o -n e " , a k t ó r e p o w s t a ł y s z t u c z n i e j a k o w y n i k z a n o t r z e b o w a r f k t ó r e j ś z t e o r i i 4 1 . G ł o s z ą c m y ś l o o r g a n i c z n o ś c i d z i e ł a i p r o c e s u r o z w o j o w e g o s z t u k i G r i g o r j e w s t w o r z y ł w r a m a c h s w e j " k r y t y k i o r g a n i c z n e j * n i e z w y k l e c i e k a w ą k o n c e p c j ę r o z w o j u t y p ó w - t y o u h i s t o r y c z n e g o (w t y m t y p u a r t y s t y ) , t y p u b o h a t e r a l i t e r a c k i e g o o r a z k o n c e p c j ę r o z -w o j u o s o b o -w o ś c i a r t y s t y j a k o t y p u h i s t o r y c z n e g o . 42 J a k j u ż z a u w a ż y ł R e n e W e l l e k , S c h e l l i n g p o j ę c i e m " t y p u " p o s ł u g i w a ł s i ę d l a o k r e ś l e n i a w i e l k i c h p o s t a c i o w y m i a r a c h m i -t y c z n y c h - t y p e m j e s t H a m l e t , F a l s t a f f , Don K i c h o t , F a u s t .

w

t y m samym z n a c z e n i u “ t y p ” w y s t ę p u j e u W i k t o r a H u g o w p r a c y o S z e k s p i r z e , k t ó r ą G r i g o r j e w j a k o j e d n ą z n i e w i e l u z a l i c z y ł w c a -43 ł o ś c i d o " k r y t y k i o r g a n i c z n e j " . D l a H ugo p r z y k ł a d a m i t y o ó w s ą Don J u a n , S h y l o c k , A c h i l l e s , J a g o , P r o m e t e u s z i H a m l e t ( W e l l e k 44 u ż y w a t u t e r m i n u w s p ó ł c z e s n e g o - " w z o r y a r c h e t y p o w e " ) . M n i e j w ię-c e j w t y m samym ię-c z a s i e p o j a w i a s i ę t a k ż e p o j ę c i e " t y p u s p o ł e c z -n e g o " . J a k p i s z e R e n e W e l l e k , " B a l z a c w p r z e d m o w i e d o ' K o m e d i i l u d z k i e j ' ( 1 8 4 2 ) u w a ż a s i ę z a b a d a c z a t y p ó w s p o ł e c z n y c h , a G e o r g e S a n d w p r z e d m o w i e d o p o w i e ś c i ' L e c o m p a g n o n d u t o u r d e F r a n c e ' ( 1 8 5 1 ) w y r a ź n i e u w a ż a z a t y p w z o r z e c s p o ł e c z n y g o d n y n a ś l a d o w a -45 n i a w ż y c i u " . W k i l k a n a ś c i e l a t p ó ź n i e j T a i n e s t w o r z y w s w y c h w y k ł a d a c h “ O i d e a l e w s z t u c e " c a ł ą t e o r i ę o b o h a t e r a c h j a k o " t y -p a c h " i n i e w ą t -p l i w i e A l e k s a n d e r B r ü c k n e r m ó w i ą c , i ż G r i g o r j e w 46 " z a s a d y T a i n e ' a d a w n o p r z e d T a i n e m s f o r m u ł o w a ł " m i a ł n a m y ś l i w ł a ś n i e k o n c e p c j ę " t y p ó w " . 41 T a m ż e , s . 1 1 6 - 1 1 8 , 42 R. W e 1 l e k , P o jęc ia i problemy n a u k i o l i t e r a t u r z e , W a r s z a w a 1979, s . 333.

Zob. S oczin ieni j a , a. 642-643. 44 Zob. R. W e 1 l e k , P o jęcia i p r o b le m y . .. , s . 333. 45 3 Tamże. 46 A. B r i i c k n e r , H i s t o r i a l i t e r a t u r y r o s y j s k i e j , t . 2 , Lwów 1923,

(13)

W R o s j i p o j ę c i e " t y p u " w p r o w a d z i ł w i s s a r i o n B i e l i ń s k i . W a r -t y k u l e "O o p o w i a d a n i u r o s y j s k i m i o p o w i a d a n i a c h p . G o q o l a ( 1 8 3 5 ) k r y t y k t e n p i s a ł : J e d n a z n a j b a r d z i e j z n a m i e n n y c h c e c h o r y g i n a l n o ś c i t w ó r c z e j , a ś c i ś l e j m ó w i ą c , s a m e j t w ó r c z o ś c i p o l e g a n a ow e j , j e ś l i e i « t a k m o ż n a w y r a z i ć , w o ś c i , k t ó r a j e s t p i e c z ę c i ą h e r b o w a p i s a r z a . U p i s a r z a n a p r a w d ę u t a l e n t o w a n e -g o k a ż d a p o s t a ć - t o t y p , a k a ż d y t y p d l a c z y t e l n i k a j e s t z n a n y m mu n i e z n ą ^ j ornym* P r z y k ł a d a m i " t y p ó w " d l a B i e l i ń s k i e g o s ą n i e t y l k o O t e l l o , H a m l e t , S h y l o c k , F a u s t , l e c z t a k ż e Famu sow i M o ł c z a l i n , O n i e g i n , L e ń s k i i T a t i a n a , C h ł e s t a k o w i w i e l e i n n y c h p o s t a c i , k t ó r y c h " i - m i o n a w ł a s n e s t a ł y s i ę p o s p o l i t y m i " “ 7 . N i e ma w i ę c r a c j i Iten e W e l l e k t w i e r d z ą c , i ż B i e l i ń s k i p o j ę c i e " t y p u " s t o s o w a ł "w z n a -c z e n i u , j a k i e mu n a d a w a ł r o m a n t y z m n i e m i e c k i " 4 *1. Mamy t u r a c z e j d o c z y n i e n i a z " t y p a m i s p o ł e c z n y m i " , a n i e z p o s t a c i a m i o w y m i a - r a c n m i t y c z n y c h . p r o b l e m e m “ t y p ó w " z a j m o w a l i s i ę t a k ż e i n n i m y ś l i c i e l e r o s y j -s c y . Iw an T u r g i e n i e w w m ow ie w y g ł o -s z o n e j n a o u b l i c z n y m z e b r a n i u T o w a r z y s t w a Po mo cy P o t r z e b u j ą c y m P i s a r z o m i U cz on ym w 1 8 5 9 r . p o d z i e l i ł w ł a s n e p o k o l e n i e n a d wa t y p y n a H a m l e t ó w i Don K i c h o -t ó w . O o b r o l u b o w p o r ó w n a ł O b ło m o w a " z p ew n y m i t y p a m i w c z e ś n i e j L O s p o t y k a n y m i u n a s z y c h p i s a r z y " - z O n i e g i n e m , R u d i n e m , P i e c z o - r i n e m , B e l t o w e m , d o c n o d z ą c d o w n i o s k u , i ż w s z y s c y o n i s ą j e d n y m i t y m samym t y p e m O bło mo w ów . P i s a r i e w p o ś w i ę c i ł t e m u D r o b l e m o w i m. i n . a r t y k u ł " T y p y k o b i e c e w p o w i e ś c i a c h i o p o w i a d a n i a c h P i - s i e m s k i e g o , T u r g i e n i e w a i G o n c z a r o w a ” ( 1 8 6 1 ) . Z a i n t e r e s o w a n i e k w e s t i ą t y p o w o ś c i s t a ł o s i ę w o g ó l e n i e o m a l p o w s z e c h n e d l a t e o -r i i -r e a l i z m u , j e d n a k r z e c z y w i ś c i e n i k t p r z e d T a i n e m n i e r o z w i ą -z a ł t e g o p r o o l e m u t a k , j a k t o u c z y n i ł G r i g o r j e w . P o j ę c i e " t y p u h i s t o r y c z n e g o " s t o s o w a ł G r i g o r j e w d o o k r e ś l e -n i a t a k i e j j e d -n o s t k i , k t ó r a n a d a n y m . e t a p i e h i s t o r y c z n y m w y r a ż a ł a ś w i a t o p o g l ą d g r u p y s p o ł e c z n e j , n a r o d u l u b n a w e t w i e l u g r u p e t n i -47 W. В i e 1 i ń s к i , P i s m a l i t e r a c k i e , W r o c ła w 1 9 6 2 , s . 4 9 - 5 1 . Z o b . R, W e 1 1 e k , P o j ę c i a i p r o b l e m y . . . , s . 3 3 4 . 4 9 M. O o b r o l u b o w , P i s m a f i l o z o f i c z n e , t . 1, K r a k ó w 1 9 5 8 , s .

(14)

c z n y c h . O c z y w i ś c i e m u s i a ł a t o b y ć j e d n o s t k a w y b i t n a b ę d ą c a j a k g d y b y o g n i s k o w ą o s o b o w o ś c i d a n e j e p o k i , k t ó r a w e s z ł a l u b w e j d z i e d o h i s t o r i i d a n e g o n a r o d u i c a ł e j l u d z k o ś c i 5 0 . W a r u n k i t e n a j -d o s k o n a l e j s p e ł n i a ł t y p a r t y s t y , c o w y n i k a ł o z s ą d u , i ż " s z t u k a j e s t z a w s z e n a j p e ł n i e j s z y m i j e d n o c z e ś n i e n a j j a ś n i e j s z y m w y r a -ze m s e n s u ż y c i a w d a n e j e p o c e " . G e n i a l n a n a t u r a a r t y s t y z c a ł ą s w o j ą n i e w ą t p l i w ą o s o b o w o ś c i ą s t a n o w i ł a w e d l e k r y t y k a " o g n i s k o w ą s k u p i a j ą c ą w s o b i e s k r a j n e , p r a w d z i w e g r a n i c e w s p ó ł c z e s n e j j e j m y ś l i , b y ł a o s t a t n i m , p r a w d z i w y m s z c z e b l e m r o z w o j u o o j ę d i s ą -dów s p o ł e c z n y c h " 5 *. T yp a r t y s t y w t r a k c i e p r o c e s u t w ó r c z e g o " r o z s z c z e p i a ł s i ę " , z d a n i e m G r i g o r j e w a , n a t y p y w ę ż s z e - n a b o h a t e r ó w l i t e r a c k i c h . K a ż d y z t y p ó w l i t e r a c k i c h r e p r e z e n t u j e j a k g d y b y j e d n ą z e s t r o n d u s z y a r t y s t y i n i e może b y ć u t o ż s a m i a n y z o s o b o w o ś c i ą sa m e g o t w ó r c y . T y p t a k i z c h w i l ą p o w s t a n i a s t a j e s i ę b y t e m s a m o d z i e l -n y m , ż y w i o ł e m p o s i a d a j ą c y m w ł a s n ą o s o b o w o ś ć i m oż e s i ę r o z w i j a ć n i e z a l e ż n i e o d s a m e g o t w ó r c y . M a ło t e g o , sa m m oże w p ł y w a ć n i e t y l k o n a o s o b o w o ś ć c z y t e l n i k a , l e c z t a k ż e n a s a m e g o t w ó r c ę , d o -p r o w a d z a j ą c g o n a w e t d o ś m i e r c i . W t e n s p o s ó b k r y t y k z i n t e r p r e -t o w a ł ś m i e r ć m. i n . P u s z k i n a i L e r m o n t o w a P u s z k i n a z a b i ł " o s w o -b o d z o n y ż y w i o ł A l e k o " , z g u b ę L e r m o n t o w a s p o w o d o w a ł ż y w i o ł Demo- 52 n a W k o n c e p c j i G r i g o r j e w a n i e z m i e r n i e w a ż n e m i e j s c e z a j m u j e p r o -b l e m e w o l u c j i t y p ó w ( h i s t o r y c z n y c h i l i t e r a c k i c h ) . J e g o z d a n i e m , k a ż d y t y p i s t n i e j e w i e c z n i e j a k o m o ż l i w o ś ć 1 w z a l e ż n o ś c i od kcn- k r e t n y c n w a r u n k ó w k u l t u r o w y c h n a d an ym e t a p i e h i s t o r y c z n y m u r z e -c z y w i s t n i a s i ę w k o n k r e t n y m t y p i e h i s t o r y c z n y m c z y t e ż l i t e r a c -k i m , i n n y m i s ł o w y , j a k o m o ż l i w o ś ć o d d z i e l n y t y p r o z w i j a s i ę w o - s o o o w o ś c i a c h l u d z k i c h , a l b o w p o s t a c i a c h l i t e r a c k i c h do t e j p o -z y , a ż w k o n k r e t n y c h w a r u n k a c h k u l t u r o w o - h i s t o r y c z n y c h p r z e j a w i s i ę w k o n k r e t n y m t y p i e ( n p . w I w a n i e G r o ź n y m , P i o t r z e I , P u s z k i -n i e , L e r m o -n t o w i e , O s t r o w s k i m , a l b o t e ż w B i e ł k i n i e , P i e c z o r i n i e c z y L u b i m i e T o r c o w i e ) . L e r m o n t o w j a k o t y p h i s t o r y c z n y a r t y s t y p o w s t a ł , z d a n i e m G r i -g o r j e w a , n a d r o d z e e w o l u c j i z t y p ó w h i s t o r y c z n y c h P o l e ż a j e w a i

50 Zob. A. G r i g o r j e w , Wospom inanija, L en in gra d .1980, a, 26-27.

51 A. G r i g o r j e w, P o ł no j e s o b r a n i j e . . . , s . 105. 52 L i t i e r a t u r n a j a k r i t i k a , e . 172—173.

(15)

M a r l i r t s k i e g o . W s t o s u n k u d o a u t o r a " B o h a t e r a n a s z y c h c z a s ó w " p i -s a r z e c i w t e r m i n o l o g i i k r y t y k a b y l i " t a l e n t a m i p r z e d p o t o p o w y m i * t y p h i s t o r y c z n y a r t y s t y L e r m o n t o w a i s t n i a ł j u ż w n i c h j a k o m oż-l i w o ś ć . P o d o b n i e d r a m a t o p i s a r z i w a n Ł a ż e c z n i k o w b y ł w t e j i n t e r -p r e t a c j i " t a l e n t e m p r z e d p o t o p o w y m " w s t o s u n k u d o A l e k s a n d r a 0 - s t r o w s k i e g o ' ł 3 . W k o n c e p c j i G r i g o r j e w a i s t n i e j e o c z y w i ś c i o t a k ż e p o j e c i e " t y -p u n a r o d o w e g o " , j e d n a k t y p t a k i n i e j e s t , j e g o z d a n i e m , czy m ś j e d n o r o d n y m i z z a s a d y j e s t " d w o i s t y " . Na p r z y k ł a d g r e c k i t y p n a -r o d o w y " -r o z d w o i ł s i ę " n a t y p O d y s e u s z a 1 A c h i l l e s a , n a t o m i a s t " d w o i s t o ś ć " r o s y j s k i e g o t y p u г- n a j d u j e o n j u ż w t w ó r c z o ś c i l u d o -w e j , p r z e d e -w s z y s t k i m w b y l i n a c h , g d z i e w y s t ę p u j ą dw a “ r ó w n o p r a -w ne ż y -w i o ł y " - O o b r y n i a N i k i t y c z o r a z A l o s z a P o p o w i c z z C z u r y ł ą P l e n k o w i c z e m 1* . Ż y w i o ł y t e r o z w i n ę ł y s i ę z c z a e e m ( t a k w t y p a c h h i s t o r y c z n y d i j a k 1 w l i t e r a c k i c h ) w d wa n a j b a r d z i e j j a k o b y c h a - r a x t e r y3t y c z n e d l a r z e c z y w i s t o ś c i r o s y j s k i e j t y p y - " p o k o r n y " i “ d r a p i e ż n y " . P i e r w s z y m p e ł n y m w y r a z e m t y p u " p o k o r n e g o " w l i t e r a t u r z e r o -s y j -s k i e j u y ł a d i a G r i g o r j e w a p o s t a ć P u s z k i n o w s k i e g o B i e ł k i n a . W i n t e r p r e t a c j i k r y t y k a p o s t a ć t a o b d a r z o n a z o s t a ł a w s z y s t k i m i c e - c n a m i " s t r o n y k r y t y c z n e j " d u s z y r o s y j s k i e j z j e d n o c z e s n y m " u p r a -5 -5 w o m o c n i e n i e m j e j p o w r o t u d o g l e b y " . T y p B i e ł k i n a s t a ł s i e n a -s t ę p n i e j a k g d y b y a r c h e t y o e m d l a t a k i c h p o s t a c i w l i t e r a t u r z e r o s y j s k i e j , j a k Maksym H ak s y ro y c z z " B o h a t e r a n a s z y c h c z a s ó w " S a - w i e l i j z p o w i e ś c i P i s i e m s k i e g o " B o j a r s z c z y z n a " , T o ł s t o j o w s k i n a r -r a t o -r " D z i e c i -r i s t w a " , “M ł o d o ś c i " 1 “ L a t c h ł o p i ę c y c h " . P u s z k i n d l a G r i g o r j e w a j e s t j e d y n y m t y p e m h i s t o r y c z n y m , w k t ó r y m z a w a r ł y s i ę s y n t e t y c z n i e w s z y s t k i e “ ż y w i o ł y " r o s y j s k i e g o t y p u n a r o d o w e g o . P o e t a n i e p o p a d ł w ż a d n ą s k r a j n o ś ć i o b o k t y p u " p o k o r n e g o " s t w o r z y ł r ó w n o p r a w n e p o s t a c i e t y o u " d r a p i e ż n e g o “ ( A- l e k o , S y l w i o , P u g a c z o w i t p . ) . U n a s t ę p c ó w P u s z k i n a t a k i e j r ó w -n o w a g i k r y t y k j u ż n i e o b s e r w u j e . L e r m o n t o w n p . t a k ż e t w o r z y t y p “ p o k o r n y " (M a k s y m M a k s y m y c z ) , j e d n a k p r z e w a g ę n a d n i m u z y s k u j e w ś w i a d o m o ś c i p o e t y t y p " d r a p i e ż n y " w p o s t a c i P i e c z o r i n a , s t a j ą c S o c z i n i e n i j a , s . 3 36 -3 3 7 . 54 A. G r i g o r j e w , W zg lą d na i s t o n j u R o s s i i , g o c z . S . S o ł o -V j e u a , " R u s s k o je Sło w o " 1859, n r 1, s . 25, ^ L it i e r a t u r n a j a k r i t i k i a . . . , s . 5 2 3 -5 2 5 .

(16)

s i ę j e d n o c z e ś n i e n a j p e ł n i e j s z y m w y r a z e m t y p u " d r a p i e ż n e g o " w c a -ł e j l i t e r a t u r z e r o e y j a k i e j . , T o ł s t o j n a t o m i a s t z u p e ł n i e o d r z u c a m o ż l i w o ś ć i s t n i e n i a t y p u " d r a p i e ż n e g o " , " z a n o m o c ą a n a l i z y d o -c h o d z i d o o s t a t e -c z n e j n i e w i a r y we w s z e l k i e u w z n i o ś l o n e u c z u c i e " i u z n a j e p r a w o m o c n o ś ć j e d y n i e t y o u " p o k o r n e g o " , c o ś w i a d c z y j a k o -b y o j e d n o s t r o n n o ś c i p i s a r z a -*6 B y l i b y ś m y n a r o d e m - p i s z e G r i g o r j e w - n a d e r n i e s z c z o d r z e o b d a r z o n y m p r z e z p r z y r o d ę , g d y b y n a a z y m i b o h a t e r a m i b y l i P u s z k i n o w s k i B i e ł k i n , L a r m o n t o w s k i M a - k a y m M a k s y m y c z , a n a w e t u c z c i w y k a p i t a n z " W y r ę b u l a e u " T o ł s t o j a [ , 2 n i c h n i e p o w i t a ń « o c z y w i ś c i e b o h a t e r o w i e t y p u S t i e i S c i R a z i n a [ . . . ] Do ż y c i a p o -t r z e b n y j e s -t n a m i ę -t n y p i e r w i a s -t e k , p o t r z e b n y j e s t z a c z y n 57 T y p " p o k o r n y ” i “ d r a p i e ż n y " s ą w u j ę c i u G r i g o r j e w a t z w . t y -p a m i " s z e r o k i m i " i r a z e m s k ł a d a j ą s i ę n a t y p c h a r a k t e r y s t y c z n y d l a n a r o d u r o s y j s k i e g o , n a t o m i a s t k o n k r e t n e p o s t a c i e l i t e r a c k i e s ą t y p a m i " w ą s k i m i " , p o w s t a ł y m i , j a k j u ż w s p o m n i a n o , n a s k u t e k " r o z -s z c z e p i e n i a -s i ę " o -s o b o w o ś c i a r t y -s t y , k t ó r y d l a k r y t y k a t a k ż e j e s t t y p e m " s z e r o k i m " . J e d n a k ż e w s z y s t k i e t y p y , " s z e r o k i e " i " w ą s k i e " , " p r z e c h o d z ą k i l k a i n d y j s k i c h a w a t a r “ , r o z w i j a j ą s i ę a ż d o s w e j o - s t a t e c z n e j p o s t a c i , a u z y s k a w s z y j ą t r a c ą m o ż l i w o ś ć d a l s z e g o r o z -w o j u i -w ó -w c z a s n a s t ę p u j e " w y t r a c a n i e s i ę " ( i z ż i w a n i j e ) d a n e g o t y p u , p r z e d s t a w i a n i e g o w s p o s ó b k o m i c z n y , c o p r o w a d z i d o j e g o " ś m i e r c i ” 5 8 . W t e n s p o s ó b G r i g o r j e w z i n t e r p r e t o w a ł n o . r o z w ó j t y p u P i e - c z o r i n a . j a k o m o ż l i w o ś ć t y p t e n i s t n i a ł j u ż w t w ó r c z o ś c i P o l e ż a - j e w a i M a r l i r i s k i e g o , - n a t o m i a s t u L e r m o n t o w a r o z w i n ą ł s i ę z p o -s t a c i A r o i e n i n a i Z w i e z d i c z a ( " M a s k a r a d a " ) , b y w r e s z c i e " w y t r a -c i ć s i ę " w " T a m a r i n i e " M i c h a ł a A w d i e j e w a , " I d e a l i ś c i e " A l e k s a n -d r a S t a n k i e w i c z a i w p o s t a c i W o ł o d i W i e r ż e n c e w a z " L i s t ó w p r o -w i n c j o n a l n y c h " P a -w ł a A n n i e n k o -w a 59 * i i J? ' a r * ? r W c z e s n a t w ó r c z o ś ć L w a T o ł s t o j a w o c e n i e A p o l l o n a G r i g o r j e w a , [ y i ] L e w T o ł s t o j - p i s a r z i m y ś l i c i e l . M a t e r i a ł y k o n -i e r e n c j -i n a u k o w e j p o ś w i ę c o n e j 150 r o c z n i c y u r o d z i n L w a T o ł s t o j a , Ł ó d i 1 9 7 8 , 5 7 , . . L i t i e r a t u r n a j a k r i t i k a , s . 5 2 4 . 59 T a B Ż e ' 261 i S o c z i n i e n i j a , s . 3 3 7 - 3 3 8 . Ç f i g o r j e w , L e r m o n t o w i j e g o n a p r a ^ l e n i j e , " W r i e a i a " 1O0Z t n r lU, U , IZ.

(17)

K o n c e p c j a r o z w o j u t y p ó w s t a n o w i d l a G r i g o r j e w a p o d s t a w ę d o s z e r s z y c h r o z w a ż a l i n a t e m a t r o z w o j u l i t e r a t u r y r o s y j s k i e j i z a -c h o d n i o e u r o p e j s k i e j , a t a k ż e n a t e m a t r o z w o j u o s o b o w o ś c i p o s z c z e -g ó l n y c h p i s a r z y 1 l e n t w ó r c z o ś c i . K a t e g o r i a " t y p o w o ś c i " o b o k k a -t e g o r i i " n a r o d o w o ś c i " s t a n o w i w o g ó l o p o d s t a w ę w s z e l k i c h G r i g o r -. 6 0 j e w o w s k i c h r o z w a ż a ń e s t e t y c z n y c h G r i g o r j e w b y ł w i e l k i m o p t y m i s t ą g ł o s z ą c w l a t a c h s z e ś ć d z i e -s i ą t y c h z w y c i ę s t w o " p o g l ą d u o r g a n i c z n e g o " i " k r y t y k i o r g a n i c z -n e j * j a k o r z e c z d o k o n a n ą 6 1 . W owym c z a s i e p o z n a n i e I n t u i c y j n e c o -r a z b a -r d z i e j s t a w a ł o s i ę h i s t o -r i ą , a n i e “ ż y c i e m " i n i e p -r z y p a d k o w o k r y t y k p o d p i s y w a ł w i e l o k r o t n i e s w o j e a r t y k u ł y p s e u d o n i m e m " o s t a -t n i r o m a n -t y k " . M i a ł o n j e d y n i e r a c j ę o t y l e , i ż h i s t o r y z m ( b ą d ź c o b ą d ź j e d n a z n a j w a ż n i e j s z y c h c z ę ś c i s k ł a d o w y c h " p o g l ą d u o r -g a n i c z n e -g o " i " k r y t y k i o r -g a n i c z n e j " ) s t a ł s i ę o b o w i ą z u j ą c ą k a t e -g o r i ą ś w i a t o p o -g l ą d o w ą , j e d n a k p r z e d e w s z y s t k i m k a t e g o r i ą r a c j o -n a l i s t y c z -n ą . I n s t y t u t F i l o l o g i i R o s y j s k i e j UŁ Анджей Лазари ОТ "ОРГАНИЧЕСКОГО ВЗГЛЯДА" К "ОРГАНИЧЕСКОЙ КРИТИКЕ" ИЗ РАССУЖДЕНИЙ 0 ТВОРЧЕСКОМ НАСЛЕДИИ АПОЛЛОНА ГРИГОРЬЕВА Аполлон Григорьев свои историософские, э стетич еские и этические концеп-ции определил понятие* "органический вз г л я д ". В ст ат ь е рассматриваются о сно - ш и суть эт ог о " в з г л я д а " , а т ак т е ег о практическое выражение в гр иго рь ев с-кой "органичесс-кой кр ит ике". Особое место в ст а т ь е занимает вопрос ист оричес-ких и литературных типов в понимании Григорьева. Вопрос э то т обсуждается как предвещание будущих типологических исследований в л итерату роведении, прежде всего Ипполита Тэиа. 60 Zob. A. L а г а Г i , Podstawowe k a t e g o r i e . . . 61 A. G r i g o r j e w , , W zgliad n a k n i g i . . . , в . 174.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Het  (permanent)  grootschalig  openstellen  van  meerdere  datasets  als  open  data  door  Liander  biedt  een  uitgelezen  gelegenheid  om  het  voorgestelde 

Deze visie heeft als doel de bestuurders van de verschillende overheden in de Zuidwestelijke Del- ta te inspireren bij het maken van keuzes voor de inrichting van het gebied

w belgijskiej miejscowo­ ści Spa trwała konferencja państw Entcnty Państwa tej koalicji zgodziły się 10 lipca pośredniczyć w rozmowach pokojowych Polski z Rosją,

Bij een tweede mogelijke methode, het zogenoemde verticaal stapelen, worden containers op elkaar geplaatst waarvan de verwachte vertrekdagen in de toekomst dichterbij komen..

Если п арам етры ан али за рассм атривать с точки зрения ан ал и зи ру­ емых объектов, а признаками парам етров, требую щ ими форм альн ого в

tu rą pom ocniczą. W idać tutaj w yraźną tendencję do doko­ nan ia syntezy wszystkich pozytyw nych osiągnięć m etody katechetycznej poprzednich okresów. Dlatego

Nie było też Lubelskiego Komitetu Partyjnego, a część członków Wojewódzkiej Rady Narodowej, jak należało domyślać się z biegu wydarzeń, znajdowała się

The goal of this research was to see whether or not normal traffic signal controllers could be used to meter traffic and to improve the situation in the network, just like normal