170 RECENZJE
nos´ci a przyczyni sie do tego brak polskich tumaczen´ podreczników Vidala, jednak w pewnych miejscach az prosi sie o posuchanie wprost Teologa – Vidala a nie jego komentatora – Kulickiego. Jednak konsekwencja Autora omawianej tu pozycji wska-zuje na przemys´lenie tej kwestii. Równiez przy pogebianiu niektórych waznych pogl adów Vidala, takich jak etyka cywilna, zabrako miejsca na omówienie recepcji tego pogl adu. Oczywis´cie mogoby to skutkowac´ przekroczeniem celu ksi azki, szkoda jednak, ze taka wzmianka, choc´by w przypisie, nie zostaa poczyniona. W niektórych momentach zabrako komentarza, czy tez krytyki samego Kulickiego. Nie przedstawia równiez oceny pogl adów hiszpan´skiego Teologa ze strony jego oponentów.
Studiuj ac zagadnienia nauki spoecznej Kos´cioa, czy tez teologii moralnej spo-ecznej, mozna odnies´c´ czasem wrazenie, iz skadaj a sie na nie jedynie fragmenty encyklik spoecznych i nauczania papiezy. Jednak nieodzown a jest tu rola kontynua-torów nauczania Magisterium wyrazona w pracy teologów. W to posannictwo dosko-nale wpisuje sie Marciano Vidal, który czerpi ac z nauczania Kos´cioa, poddaj ac sie takze Jego krytycznym uwagom, wypracowa swoj a wizje teologii moralnej spoecz-nej. Trzeba tez uznac´ cenny wkad Pawa Kulickiego w przyblizenie polskiemu czytelnikowi hiszpan´skiej teologii moralnej spoecznej, podejmuj acej z odwag a wyz-wania aktualnych nieatwych uwarunkowan´ ludzkich. Nalezy miec´ nadzieje, ze lektu-ra tej pozycji przyczyni sie zarówno do upowszechnienia nauczania Profesolektu-ra Re-demptorysty w Polsce, jak tez kolejnych studiów nad nauczaniem teologów zagra-nicznych oraz promocj a polskiej teologii w s´wiecie.
Magdalena M. Kosche Doktorantka w Instytucie Teologii Moralnej KUL
Marian G r a b o w s k i. Mios´c´ seksualna. Koncepcja Karola Wojtyy. Torun´: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikoaja Kopernika 2012, ss. 331+V (ilustracje).
Mios´c´ stanowi temat dyskusji chyba w kazdej epoce i porusza mys´li kazdego czowieka. Opase tomy i krótkie wiersze próbuj a uchwycic´ rózne jej wymiary – opisac´ emocje, uporz adkowac´ rozumienie i definicje, wywazyc´ udzia w niej duszy i ciaa czowieka. Temat ciaa i mios´ci seksualnej wydaje sie miec´ szczególne zna-czenie dzisiaj, kiedy ludzkie ciao, ciao mezczyzny i kobiety stanowi przedmiot dyskusji w ogóle i nabiera charakteru „wasnos´ci na uzytek”.
Mios´ci seksualnej pos´wieci swoj a ksi azke prof. dr hab. Marian Grabowski. Jest on doktorem habilitowanym fizyki teoretycznej i profesorem zwyczajnym nauk humanistycz-nych. Obecnie jest kierownikiem Zakadu Filozofii Chrzes´cijan´skiej Wydziau
171 RECENZJE
nego Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu. Zajmuje sie antropologi a filozoficzn a, w tym antropologi a adekwatn a, a takze aksjologi a i etyk a. Jest autorem ksi azek m.in. Elementy filozofii nauki (1993), Na obrzezach sacrum (1995), Istotne i nieistotne w nauce (1998), Krajobraz winy (2001), Historia upadku (2006), Podziw i zdumienie w matematy-ce i fizymatematy-ce (2009), Pomazaniec. Przyczynek do chrystologii filozoficznej (2011). Jest takze autorem wielu publikacji i wykadów dotycz acych filozofii mios´ci, bazuj acych na re-fleksji Karola Wojtyy Jana Pawa II, ale takze na mys´li wielu filozofów poruszaj acych ten temat. Ksi azka Mios´c´ seksualna. Koncepcja Karola Wojtyy jest was´nie pewnym zbiorem i podsumowaniem wykadów z „Filozofii mios´ci”.
Ksi azka ma na celu spojrzenie na fenomen mios´ci pod k atem udziau w niej aspektu seksualnego. Spojrzenie na ni a nie jako na zaleznos´c´ czowiekmios´c´ i wy-darzaj ac a sie pomiedzy nimi relacje lub jej brak, ale jak na tak a, która wydarza sie w gebi czowieka, a jej dojrzaos´c´, wydarzanie sie – cay dynamizm – mozna zoba-czyc´ w ludzkich czynach i reflektowac´ nad ni a. W prezentowanej publikacji Autor opiera swoj a mys´l antropologiczn a na dzieach Karola Wojtyy, Maxa Schelera, Nicolai Hartmanna, Sørena Kierkegaarda i Dietricha von Hildebranda. Refleksje przedstawia w czterech czes´ciach zatytuowanych: Rudymenta i preparacje, Prezen-tacje i interprePrezen-tacje, Dyskusje i krytyki oraz Inspiracje i kontynuacje.
Czes´c´ pierwsza ksi azki, Rudymenta i preparacje, jest wprowadzeniem do refleksji nad mios´ci a seksualn a. Zawiera zaozenia i tezy poczynione przez Autora oraz prezentacje mys´li filozofów, których rozumienie mios´ci stanowi to powstania kon-cepcji Wojtyy: afektywn a mios´c´ Hildebranda, schelerowsk a mios´c´ pciow a i bez-pos´redni a w koncepcji Kierkegaarda oraz platon´sk a wizje Hartmanna.
Juz na pocz atku Autor pokazuje, ze tres´c´ ksi azki moze stanowic´ wyzwanie dla czytelnika, poniewaz stawia mu konkretne tezy i pytania: „wiara w mios´c´ jest warun-kiem jej poznania” – czy wierzysz w mios´c´? Wykazuje takze, ze jego refleksja o mi-os´ci nie jest naiwna, a zauwazanie znaczenia niedojrzami-os´ci w mimi-os´ci przedstawia jako jedn a z kluczowych kwestii. Niedojrzaos´c´ w mios´ci dotyczy kazdego – i to w ustach Autora nie tyle zarzut co wezwanie do przyjecia postawy wobec tego faktu. Ciekawa jest zaprezentowana przez niego teoria trzech warstw mios´ci – tzw. ubranek. Pierwsze z nich to mios´c´ pciowa, zwi azana z schelerowskimi wartos´ciami witalnymi. Drug a jest mios´c´ bliz´niego, tj. dotarcie do „warstwy” czowieczen´stwa w osobie kochanej. Trzecia, najgebsza warstwa, to mios´c´ osobowa, zwi azana z wiecznos´ci a.
W czes´ci drugiej, Prezentacje i interpretacje, Autor przechodzi do rozmys´lania nad koncepcj a mios´ci seksualnej Karola Wojtyy Jana Pawa II. Dokonuje analizy tej koncepcji na podstawie dzie papieza-filozofa: Mios´c´ i odpowiedzialnos´c´, Mez-czyzn a i niewiast a stworzy ich, Tryptyk rzymski. W atki dotycz ace mios´ci seksualnej odnajduje takze w dzieach Przed sklepem jubilera, Osoba i czyn oraz innych.
Prof. Grabowski analizuje metode i jezyk refleksji na temat mios´ci u Wojtyy. Nastepnie uwypukla strategie papieskiej narracji, jak a jest opisanie idealnego obrazu mios´ci. Gównym punktem refleksji jest mios´c´ oblubien´cza, do istoty i znaczenia której Autor niejednokrotnie bedzie wraca. Wskazuje na nowos´c´, któr a ta mios´c´ wnosi, tj. nie tyle pragnienie dobra dla kochanej osoby, charakterystyczne dla opisów mios´ci s´w. Tomasza z Akwinu, ale dar z siebie. Przedstawia nie tylko teze papieza, ale i trudnos´ci zwi azane z jej przyjeciem. Jedn a z nich moze stanowic´ seksualnos´c´
172 RECENZJE
jako materia dla mios´ci oblubien´czej. W tym konteks´cie Autor przygl ada sie pa-pieskiej refleksji nad podnieceniem i wzruszeniem, ich tendencjami uprzedmiotawia-j acymi i personalizuj acymi, a takze bed acymi przestrzeni a nie tylko wydarzania sie samej mios´ci seksualnej, ale okres´laj acymi jej jakos´c´.
Trzecia czes´c´ dziea, zatytuowana Dyskusje i krytyki, jest prób a oceny papieskich mys´li zawartych w tekstach opowiadaj acych o mios´ci seksualnej. Na wstepie stawia teze, ze sprawdzianem dla teorii jest jej zastosowanie w rzeczywistos´ci. Autor przygl ada sie elementom „naiwnos´ci” papieza-filozofa i brakom w papieskiej koncepcji mios´ci.
Zastanawiaj ac sie nad problemem wyboru w mios´ci, obecnym w mys´li Wojtyy, Autor ukazuje go na tle innych teorii: mios´ci jako wyboru w koncepcji José Orte-gi y Gasseta, mios´ci jako przypadku, mios´ci jako wyboru bed acego darem od Boga, wyboru seksualnego i wyboru osobowego. W przedstawionym podziale analizuje rózne konfiguracje rozgrywania sie wyborów miosnych: mios´ci pciowej bez mios´ci osobowej, wspóistnienia mios´ci osobowej i pciowej, mios´ci osobowej bez mios´ci seksualnej. Seksualnos´c´ jest tu ukazana nie tyle jako przeciwien´stwo poznania osoby w czowieku, ale jako czynnik osobotwórczy, a pec´ – jako czynnik okres´laj acy tozsamos´c´ osoby. Rozmys´laj ac o momentach „naiwnych” w mys´li papieza-filozofa, Autor odnosi sie do opisu stanu idealnego i jego zwi azku z rzeczywistos´ci a dos´wiad-czan a dzisiaj przez ludzi oraz niepenej wizji osoby.
Czes´c´ czwarta dziea, zatytuowana Inspiracje i kontynuacje, opisuje cztery rodza-je mios´ci, których obraz przedstawiaj a teksty Pisma S´wietego: historie Abrahama, Izaaka i Jakuba oraz ewangeliczne opowies´ci o Jezusie. Autor stosuje papiesk a meto-de antropologii adekwatnej.
Biblijna opowies´c´ o Abrahamie jest dla Autora z´ródem refleksji na temat mios´ci ojcowskiej i pokusy bawochwalstwa. Jednym z zaozen´, prezentowanym zreszt a od pierwszych stron ksi azki, jest to, ze wszystkie ludzkie mios´ci s a niedojrzae, a wiec potrzebuj a czasu i przestrzeni do doskonalenia i oczyszczania sie. Autor przedstawia Abrahama jako nie tylko wzrastaj acego do dojrzaej wiary, aby móc byc´ nazwanym „ojcem wiary”, ale doskonal acego sie w mios´ci. Historia Izaaka to fundament do refleksji o mios´ci oblubien´czej i zgody na rozporz adzanie sob a. Na drugiego z pa-triarchów Autor patrzy jak na czowieka, którego zycie naznaczone jest decyzj a jego ojca – decyzj a, która go przerasta. Dopiero odkrycie prawdy o tym wydarzeniu, zaakceptowanie jej i odzyskanie wewnetrznej wolnos´ci wobec tych wydarzen´ moze pozwolic´ Izaakowi rzeczywis´cie powierzyc´ sie Bogu, by doskonalic´ mios´c´ oblubien´-cz a do Niego. Historia patriarchy Jakuba skania Autora do refleksji nad peni a mios´ci osobowej i osobotwórcz a funkcj a losu. Dos´wiadczaj ac dobra i za, dobrych i zych konsekwencji swojego dziaania Jakub odkrywa, ze to Bóg daje takie zycie. Bóg sam wyznacza momenty, które s a „miejscem” spotkania z Nim. Zrozumienie tej prawdy staje sie istot a nowego imienia Jakuba – Izraela, „walcz acego z Bogiem”. W mys´li o mios´ci zwi azanej z Osob a Jezusa Autor skupia sie na podstawowej jego zdaniem jakos´ci kazdej kategorii mios´ci, tj. na czystos´ci. U Jezusa jest ona nieskazitelna. Emanowanie Jezusowej czystos´ci wywouje w ludziach okres´lone reak-cje – wydobywa ukryte, wpisane w ludzkie serca pragnienie czystos´ci i niewinnos´ci. Ksi azka prof. Grabowskiego ma podwójny charakter. Po pierwsze moze byc´ bodz´cem do zmiany mys´lenia o mios´ci, zauwazenia jej dynamizmu, rozumienia
173 RECENZJE
mios´ci seksualnej. Po drugie – moze us´wiadomic´, ze mios´c´ nie jest tylko kwesti a przezywania, ale nie wolno bac´ sie mys´lenia o niej, odkrywania jej swoistej logiki. Mys´lenie o mios´ci to nie próba ujecia jej w racjonalne ramy, ale docenienie jej jako wyrazu logiki przewyzszaj acej czowieka. Autor jest s´wiadom, ze wiele z mys´li, które przedstawia, moze byc´ niezrozumiaych we wspóczesnych uwarunkowaniach spoeczno-kulturowych. Istotna jest jednak jego dbaos´c´ o to, aby dogebna refleksja filozoficzna nie bya w zadnym miejscu oderwana od wymiaru egzystencjalnego.
Ciekawe jest sformuowanie tego, czego w koncepcji Wojtyy moze brakowac´. To nowos´c´ w podejs´ciu do papieskich tekstów. Samego Autora zdaje sie ciekawic´ mozli-wos´c´ tych braków. Wnioskuje on jednak, ze ow a opisywan a przez niego papiesk a „naiwnos´c´” cechuje to, ze papiez czesto pozostawia pewne mys´li w zal azku po to, aby mozna je byo „mys´lec´ dalej”. Krytyczne odniesienie do papieskiej koncepcji mios´ci stao sie dla prof. Grabowskiego podstaw a do rozwijania jego refleksji.
Mys´l na temat przezywania i wydarzania sie mios´ci seksualnej rozwijana w ksi azce przechodzi od rozumienia mios´ci, w tym szczególnie mios´ci seksualnej, do szczegóowej wizji Wojtyy wraz z jej krytyk a i do zastosowania rozumienia tej mios´ci w odczytywaniu tekstów biblijnych. Wszystkie czes´ci ksi azki, nastepuj ace po sobie, s a ze sob a integralnie zwi azane, s a logicznym rozwojem mys´li filozofa, jednak stwarzaj a równiez przyczynek i przestrzen´ do snucia samodzielnych refleksji na temat mios´ci seksualnej. Niedosyt mys´li, rozpoczetej w któryms´ z rozdziaów, prowokuje do uzupenienia jej indywidualnym bagazem dos´wiadczen´. Ksi azka zdaje sie byc´ swoistym drogowskazem do dalszego mys´lenia. Od wrazliwos´ci, dojrzaos´ci i do-s´wiadczenia czytelnika zalezy, na ile tres´c´ ksi azki bedzie dla niego zaskakuj aca.
Mios´c´ seksualna, przedstawiona w ksi azce prof. Grabowskiego, jest szczegóow a i gebok a refleksj a nad rzeczywistos´ci a, która w dzisiejszych czasach jest spycana, zakamywana i której nie okazuje sie naleznego szacunku. Filozoficzna refleksja na temat tej mios´ci, oparta na mys´li filozofa-papieza, stanowi cenne przypomnienie, ze cae ludzkie zycie, w tym wszystkie obszary mios´ci, nie powinny wymkn ac´ sie wy-maganiu wysiku wiary i rozumu.
Magdalena on´ska Doktorantka w Instytucie Teologii Moralnej KUL
