View of Małgorzata Stopikowska, Rodzina polska na zesłaniu w ZSRR. Studium pedagogiczne

M ałgorzata S t o p i k o w s k a , R o d z in a p o ls k a na z e s ła n iu w Z S R R . S tu ­

d iu m p e d a g o g ic z n e , S to w a r zy szen ie W sp ółp racy P o lsk a -W sch ó d , W arszaw a

2 0 0 0 , ss. 108.

K sią żk a M a łg o rz aty S to p ik o w sk ie j to d ru g i tom B ib lio te k i P e d a g o g ic z n e j pod

re d a k c ją ks. E. W a le w a n d ra . T ym raz em K a te d ra P e d a g o g ik i P o ró w n a w c z e j K U L

od d aje do rąk c z y te ln ik ó w d o c e n io n ą i u h o n o ro w a n ą p rac ę m a g iste rs k ą . N a p is a n a pod

k ie ru n k iem ks. W a le w a n d ra , zo sta ła n a g ro d z o n a I m ie jsc e m w k a te g o rii p rac m a g is ­

tersk ich n a o g ó ln o p o ls k im k o n k u rsie „ Ś c ie ż k a W s c h o d n ia ” , z o rg a n iz o w a n y m p rz e z

S zkołę G łó w n ą H a n d lo w ą i S to w a rz y sz e n ie W sp ó łp ra c y P o lsk a -W s c h ó d .

S tu d ia nad d zieja m i P o lak ó w n a W sc h o d z ie to d z isia j sz y b k o ro z w ija ją c y się

k ie ru n e k b ad a ń n au k o w y c h , sz c z e g ó ln ie je ś li ch o d z i o u ję c ia h isto ry c z n e . P rz e d m io ­

tem z a in te re so w a n ia A u to rk i są je d n a k nie ty le d zie je P o lak ó w z s y ła n y c h w g łą b

Z S R R (a karę tę p ra w o d a w stw o ra d z ie c k ie zn a ło ju ż i sto s o w a ło od 1922 r.), ile

p ro b le m a ty k a w y c h o w a w c z a i re lig ijn a z w ią z a n a z ż y c ie m p o lsk ie j ro d z in y w tak

sp ecy ficz n y ch w a ru n k a c h . T e m a t p rac y o k re śla ja s n o p o le b ad ań : je s t nim p o lsk a

ro d zin a o sta tu sie z e sła ń c ó w w Z S R R , co n ak a z u je p o m in ię c ie sy tu a c ji P o la k ó w

u w ięz io n y c h , w y w iez io n y ch do łag ró w lub p rz e śla d o w a n y c h w Z w ią z k u R a d z ie c k im

w inny sposób. W u ję ciu p ed a g o g ic z n y m p o d o b n y te m a t z o sta ł p o d ję ty ja k d o tą d

ty lko raz, i to w o g ra n ic z o n y m w y m ia rz e, w p rac y W . T h e issa Z n ie w o lo n e d z ie c iń ­

stw o , W a rsz a w a 1996.

B azę ź ró d ło w ą d la o b ec n ej p racy sta n o w ił p o tę ż n y , o b e jm u ją c y n ie o m a l 140

p o zy c ji, zb ió r lite ra tu ry m e m u a ry sty c z n e j, z a ró w n o d z ie n n ik ó w p isa n y c h p rz e z z e ­

słań có w , ja k i p a m ię tn ik ó w lub w sp o m n ie ń p rz e la n y c h na p a p ie r ju ż po p o w ro c ie ze

zsy łk i. K o rz y sta ją c z k ilk u d z ie się c iu o p ra c o w a ń i p o n ad setk i p o z y c ji p o m o c n ic z y c h

z zak resu h isto rii, so c jo lo g ii, p sy c h o lo g ii, p e d a g o g ik i i te o lo g ii, A u to rk a p o z o s ta ła

o ry g in a ln ą i k o n se k w e n tn ą b ad a c z k ą , re a liz u ją c ą te m a t po u p o rz ą d k o w a n iu d o s tę p n e ­

go ap aratu p o ję c io w e g o i d o sto so w a n iu m e to d b a d a w c z y c h do sp e c y fic z n e g o ro d za ju

w y zy sk a n y ch źró d eł.

M im o iż w y k o rz y sta n y w p rac y m ateria! m ia ł c h a ra k te r h is to ry c z n y , A u to rk a

p rz y ję ła te m aty cz n y u k ła d za g ad n ień . S łu szn ie, bo p rz e c ie ż nie o c h ro n o lo g ię w y d a ­

rzeń tu c h o d z i, le cz o n a ś w ie tle n ie p ro b le m a ty k i w y c h o w a w c z e j z w ią z a n e j z p e w n ą

u w a ru n k o w a n ą h isto ry c z n ie sy tu a c ją ż y c io w ą p o lsk ie j ro d z in y . A u to rk a ro z p o c z ę ła

od u śc iśle n ia p o jęć ta k ic h , ja k ro d z in a , w y c h o w a n ie o ra z śro d o w isk o w y c h o w a w c z e

- p o jęć n ie je d n o z n a c z n y c h n a tle d o stę p n e j lite ra tu ry p rz e d m io tu . A n a liz a źró d e ł to

d rugie z za g ad n ień w stę p n y ch . N ie tw o rz y ły o n e je d n o ro d n e g o z b io ru d o k u m e n tó w ,

lecz były te k sta m i o ró żn y m sto p n iu w ia ry g o d n o śc i, ró żn e j fo rm ie lite ra c k ie j, p is a n y ­

m i z b ard z o ró żn y c h p ersp e k ty w cz aso w y c h . N iek tó re re la c je p o c h o d z iły z d ru g ie j

lub trze cie j ręk i. P o d ję ta p rz e z A u to rk ę m e to d a b ad a ń b io g ra fic z n y c h , ze sz c z e g ó l­

nym u w z g lę d n ie n ie m w e w n ętrz n ej i ja k o ś c io w e j k ry ty k i źró d e ł, s ta n o w iła fu n d a m e n t

d la dalszy ch d o c ie k a ń d ia g n o sty c z n y c h i p e d a g o g ic z n o -p sy c h o lo g ic z n y c h .

K orpus p racy sta n o w ią d w a ro z d z ia ły , w k tó ry ch A u to rk a p r z e p ro w a d z a an a liz ę

śro d o w isk a w y c h o w a w c z e g o ro d z in y z e sła n e j o ra z p rz e d s ta w ia je j o d d z ia ły w a n ia

w y ch o w aw c ze . W p ie rw sz y m z nich , u k a z u ją c c h a ra k te ry sty k ę p o lsk ie j ro d z in y na

ze sła n iu , z a p o zn a je c z y te ln ik a z ró ż n o ro d n o ś c ią stan u o so b o w e g o , p o z y c ji sp o łe c z n e j,

w aru n k ó w b y to w y c h , w y k sz ta łc e n ia i p rz y g o to w a n ia z a w o d o w e g o z e sła n y ch P o la k ó w .

W n io sk i n a te m a t ich k o n d y cji p sy c h ic z n e j o ra z c h a ra k te ry s ty k a a tm o sfe ry w y c h o ­

w aw czej w ro d zin a ch ze sła ń có w d o p e łn ia ją o b raz u c z y n n ik ó w , k tó re w a ru n k o w a ły

w y ch o w aw c ze o d d z ia ły w a n ia ro d z in y p o lsk ie j n a ze sła n iu .

U kład treśc i o sta tn ie g o ro z d z ia łu o d p o w ia d a p ro c e so w i p rz e m ia n fu n k cji w y c h o ­

w aw czy ch ro d z in y , ja k i n astęp u je w m ia rę ro z w o ju d ziec k a. A u to rk a ro z p o c z y n a od

tego, ja k w sp e cy ficz n y ch i cz ę sto sk ra jn ie tru d n y c h w aru n k a c h w y g n a n ia re a liz o w a ­

ne b y ły - b ą d ź te ż nie - fu n k cje o p ie k u ń c z e ro d z in y . N a stę p n ie u d z ie la o d p o w ie d z i

na p y ta n ie , ja k i na ile m o żliw y był w ro d z in a c h ze sła ń c ó w p ro c e s w y c h o w a n ia

sp o łe cz n eg o d z ie c i, skoro ro d zin y te z o s ta ły zm u sz o n e do e g z y ste n c ji w ram a ch

rz e c z y w isto śc i sp rze cz n ej z d o ty c h c z a s u z n a w a n y m sy ste m e m p o ję ć i w arto śc i sp o ­

łecz n y ch . N a k o n ie c A u to rk a p rze ch o d zi do p ro b le m a ty k i p rze k azu tre śc i re lig ijn y c h

i p a trio ty c z n y c h , u k az u ją c nie ty lk o k lu c z o w ą ro lę w iary re lig ijn e j w o c a le n iu n a ro ­

dow ej to ż sa m o śc i z e sła ń có w , le cz ta k że p rz y c z y n y i p rz e ja w y te g o , tak c h a ra k te ry s ­

ty c zn e g o dla w szy stk ich P o lak ó w ze sła n y c h w g łą b Z S R R , siln e g o z w ią zk u m ię d zy

p a trio ty z m e m a relig ijn o śc ią.

Po le k tu rz e k sią ż k i M. S to p ik o w sk ie j tru d n o się nie zg o d z ić z ty m i, k tó rz y p rz e ­

c z y ta w szy tę pracę d o ce n ili j ą w tak w y m o w n y i je d n o z n a c z n y sp o só b . J e s t to p ra c a

nieo m al p io n ie rsk a , je ś li ch o d z i o z re a liz o w a n y te m a t, k la ro w n a w u k ła d z ie treści

i m e ry to ry c z n ie b o g ata. A u to rce u d ała się ró w n ie ż rz a d k o sp o ty k a n a sz tu k a z a c h o w a ­

nia ró w n o w a g i m iędzy ry g o ry sty c z n ą z w a rto ś c ią te k stu n a u k o w e g o i p ły n n o ś c ią

n arrac ji. E fe k te m tego je s t o p ra c o w a n ie , k tó re nie g ubi w alo ró w o p o w ie ś c i, m ie js c a ­

m i w strz ą sa ją c e j, o lo sach p o lsk ich ro d z in d o tk n ię ty c h d ra m a te m ze sła n ia.

M a c ie j B. S tę p ie ń

P o la c y w A r m e n ii, pod red. ks. Edw arda W alew an d ra, R edakcja W y d a w n ic tw

K U L , L ublin 2 0 0 0 , ss. 3 7 6 .

K sią ż k a P o la c y w A rm e n ii to o w o c m ię d z y n a ro d o w e g o sy m p o z ju m , któ re

o d b y ło się w dn iach 17 i 18 m a ja 1999 r. w K a to lic k im U n iw e rsy te c ie L u b e lsk im .

S p o tk an ie to z o rg a n iz o w a ł k ie ro w a n y p rz e z ks. W a le w a n d ra I n s ty tu t B a d a ń nad

P o lo n ią i D u sz p a ste rstw e m P o lo n ijn y m i b y ło to ju ż 22 sy m p o z ju m n a u k o w e w d z ie ­

ja ch tego In sty tu tu . O b ec n a p o z y c ja k sią ż k o w a to z k o le i X X I tom se rii S tu d ió w

B ib lio te k i P o lo n ii, red a g o w a n ej ró w n ie ż p rz e z ks. W a le w a n d ra , a w sp ó łtw o rz o n e j

sta ra n ie m w sp o m n ia n e g o In sty tu tu , L u b e lsk ie g o O d d z ia łu S to w a rz y sz e n ia W s p ó ln o ta

P o lsk a, S to w a rz y sz e n ia W sp ó łp ra cy P o lsk a -W s c h ó d o ra z W y ż sz ej S z k o ły H u m a n is ­

ty c zn e j w P u łtu sk u .