Seminarium nt. Bogactwa przyrody nieo¿ywionej Pogórza Kaczawskiego
Z³otoryja, 25.05.2005
Góry i Pogórze Kaczawskie s¹ ma³o znanym rejonem Polski, czêsto pomijanym przez turystów ci¹gn¹cych tra-dycyjnymi szlakami w Karkonosze czy Góry Izerskie. Jest jednak regionem gruntownych badañ zarówno przyrodni-czych, jak i historycznych, czego œwiadectwem jest bogata literatura naukowa oraz popularnonaukowa. Gdy doœwiad-czony turysta niby przypadkiem zawita w te rejony, porów-na je do krajobrazów œwiêtokrzyskich z go³oborzami i jaskiniami i dalszych, np. Masywu Centralnego z kominami sto¿ków wulkanicznych i oddzielnoœci¹ s³upow¹ bazaltów o piêknych nazwach ró¿ i organów. Wêdrowiec przygoto-wany wy³¹cznie na podziwianie bêdzie obserwowaæ zmie-niaj¹ce siê barwy lasów liœciastych, ³agodne pagórki i doliny poprzecinane rzekami, rzeczkami i ruczajami kryj¹cymi z³oto, polany ze stadami pas¹cych siê saren i przyczajone na drutach trakcji elektrycznych myszo³owy. Amatorom krajobrazów „spod korzeni drzew” swe wew-nêtrzne piêkno odkryj¹ szare, zielonkawe lub czerwonawe ska³y wulkaniczne z zamkniêtymi w nich wielobarwnymi agatami, oliwinami i ametystami albo piaskowce czy ³upki z utrwalon¹ w nich wymar³¹ flor¹ i faun¹.
Korzystny klimat, ³agodna linia wzgórz i bogactwo dóbr przyrody, jak ¿yzne gleby, lasy, obfite w wodê rzeki oraz surowce mineralne (bazalty, piaskowce, baryty, oliwi-ny, agaty, rudy ¿elaza, miedzi i z³ota) zadecydowa³y o wczesnym powstaniu i rozwoju oœrodków osadnictwa. Stolica Pogórza Kaczawskiego — Z³otoryja otrzyma³a pra-wa miejskie w 1211 r. Po wielowiekowej eksploatacji owych dóbr — niekiedy bez miary — przyszed³ czas namys³u nad zachowaniem i zabezpieczeniem niektórych fragmentów lub ca³ych obiektów geologicznych, stanowi¹cych zarów-no o piêknie Pogórza Kaczawskiego, jak i o burzliwych dziejach mieszkaj¹cych tu ludzi. Wiele z ocala³ych obiektów podlega ochronie w rezerwatach (Ostrzyca Proboszczowic-ka, Wilcza Góra) lub jako pomniki przyrody (Krucze Ska³y, Organy Wielis³awskie, Czartowska Ska³a); a kilka czeka na opracowanie lub dopracowanie projektów ochrony, jak np. pola agatowe okolic Nowego Koœcio³a czy dawne tere-ny z³otonoœne z zachowatere-nymi do dziœ œladami górnictwa z XIII–XV w. Konieczne jest upowszechnienie tych rejonów jako ciekawych pod wzglêdem przyrodniczym i kulturo-wym miejsc turystyki, nosz¹cej dziœ miano ekoturystyki.
Œwiêto Z³otoryi, które zawsze przypada na ostatni tydzieñ maja, i jego kluczowa impreza, czyli Miêdzynarodowe Otwarte Mistrzostwa Polski w P³ukaniu Z³ota, ka¿dego roku s¹ dobr¹ okazj¹ do promocji tradycji œredniowiecz-nych Z³otoryi i przypomnienia o przyrodniczym dziedzic-twie rejonu i jego ochronie. Dziedzictwo to, podniesione do rangi bogactwa, wywar³o i wywiera wp³yw na kszta³t Z³otoryi i Pogórza Kaczawskiego. Zorganizowane w tym „z³otym czasie” przez burmistrza Z³otoryi Ireneusza ¯urawskiego oraz ko³o terenowe PTPNoZ seminarium pt. Bogactwo przyrody nieo¿ywionej Pogórza Kaczawskie-go da³o mo¿liwoœæ zapoznania siê szerokiemu gronu z³oto-ryjan i zaproszonym goœciom ze wspó³czesn¹ myœl¹ nauk geologicznych, dotycz¹c¹ z³ó¿ z³ota, z³ó¿ agatów z Nowe-go Koœcio³a oraz wulkanizmu dolnoœl¹skieNowe-go, i podziwiania
wyj¹tkowoœci prezentowanych obiektów geologicznych Pogórza Kaczawskiego. Seminarium by³o te¿ okazj¹ do przypomnienia o nauce jako po¿ytecznym kompanie w poznawaniu, kszta³towaniu lub odbudowie i zachowaniu œrodowiska przyrodniczego.
Spotkanie, które odby³o siê 25.05.2005 r., zainauguro-wa³ prof. dr hab. Adam Jezierski z Wydzia³u Chemii Uni-wersytetu Wroc³awskiego wyk³adem zatytu³owanym Wielkie problemy ma³ego ziarnka piasku. Wyk³ad, którego tytu³ zosta³ zaczerpniêty z wiersza Wiliama Blake’a oraz wypowiedzi Alberta Einsteina, porusza³ problemy struktu-ry kwarcu, a tak¿e zagadnienia si³ warunkuj¹cych trwa³oœæ struktur chemicznych, atomów i j¹der atomowych, które wp³ywaj¹ na ich rozpowszechnienie w Kosmosie i na Zie-mi. Bardzo ciekawym elementem prezentacji by³y ska³y i minera³y przywiezione przez prelegenta.
Procesy wulkaniczne, zachodz¹ce tu w karbonie, permie oraz neogenie, nie tylko ukszta³towa³y charakterystyczn¹ rzeŸbê pogórza, ale przyczyni³y siê do powstania wielu z³ó¿, np. z³ota, miedzi czy minera³ów z grupy krzemianów — najbardziej cenionych tu na pogórzu agatów. O zjawis-kach wulkanicznych zachodz¹cych na Dolnym Œl¹sku ze szczególnym uwzglêdnieniem okolic Z³otoryi mówi³ prof. Uniwersytetu £ódzkiego i Kierownik Muzeum Geologicz-nego Pañstwowego Instytutu GeologiczGeologicz-nego doc. dr hab. W³odzimierz Mizerski. Jego wyk³ad pt. Wycieczka po wul-kanach Dolnego Œl¹ska by³ wstêpem do charakterystyki z³ó¿ agatowych i wyst¹pieñ z³ota na Pogórzu Kaczawskim. Tytu³ nastêpnej prelekcji, wyg³oszonej przez dr. in¿. Jana Rzyme³kê, brzmia³ Piêkno i mistyka agatów z okolic Nowe-go Koœcio³a. Ten znany i wybitny zbieracz i kolekcjoner agatów, pose³ na Sejm RP, podczas multimedialnego poka-zu najpiêkniejszych okazów agatów z Nowego Koœcio³a — bêd¹cych w kolekcji autora, jak i w zbiorach innych kolekcjonerów — wyg³osi³ swoj¹ hipotezê powstawania litofiz z Nowego Koœcio³a w ska³ach porfirowych i ryoli-tach (zainteresowanych odsy³am do stron internetowych www.slaskie.agaty.prv.pl i www.janrzyme³ka.strefa.pl). Zdaniem prelegenta jest prawdopodobne, ¿e powsta³y one z ksenolitów ska³ krzemionkowych zatopionych w lawie.
Charakterystykê wyst¹pieñ i typów agatów kaczaw-skich przedstawi³ mgr Jacek Bogdañski w wyk³adzie Agaty Gór Kaczawskich. Wyk³ad zosta³ napisany na podstawie ksi¹¿ki prelegenta, nosz¹cej ten sam tytu³. Treœci¹ wyk³adu by³a krótka historia wydobycia agatów, prezentacja typów agatów i ich genezy oraz charakterystyka miejsc wystêpo-wania minera³u. Autor uwa¿a, ¿e pod wzglêdem typu wyst¹pieñ i iloœci agatów Góry Kaczawskie nale¿¹ do naj-ciekawszych miejsc w Europie: na niewielkiej przestrzeni mo¿na tu znaleŸæ wszystkie podstawowe typy genetyczne tego minera³u.
Ostatni by³, oczekiwany przez du¿e grono s³uchaczy, wyk³ad dr Antoniego Muszera z Instytutu Nauk Geologicz-nych Uniwersytetu Wroc³awskiego, pt. Charakterystyka wyst¹pieñ z³ota na Dolnym Œl¹sku. Autor wyk³adu objaœni³ pochodzenie z³ó¿ z³ota dolnoœl¹skiego, przedstawi³ pod-stawowe typy tych z³ó¿ (hydrotermalne zwi¹zane z kwar-718
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 9, 2005
cem, wietrzeniowe i rozsypiskowe) oraz dokona³ charak-terystyki wa¿nych z historycznego i wspó³czesnego punktu widzenia, skupieñ tego minera³u w W¹dro¿u, Legnickim Polu, Z³otym Stoku, Szklarach, Rudawach Janowickich, Kowarach, LGOM-ie oraz w niektórych miejscach niecki pó³nocnosudeckiej — w Z³otoryi i jej okolicach, Nowym Koœciele, Lwówku Œl¹skim i Radzimowicach. Informacja, która poruszy³a wyobraŸniê s³uchaczy, dotyczy³a z³ó¿ z³ota spe³niaj¹cych kryterium bilansowoœci. Czy¿by Z³oto-ryjê czeka³a nowa „gor¹czka z³ota”? Dodam, ¿e
z³otoryja-nie poznali w wiekach œrednich gor¹czkê z³ota, u progu renesansu epidemiê d¿umy (1553 r.), a wspó³czeœnie doznaj¹ agatowej.
Niezale¿nie od mog¹cej wyst¹piæ tu ponownie „gor¹czki z³ota” organizatorzy zapowiadaj¹ kolejne, majowe semina-ria dotycz¹ce przyrody, kultury zachowanej na Pogórzu Kaczawskim oraz ich wzajemnych, niekoniecznie tajemni-czych, ale na pewno bardzo burzliwych i czêsto dramatycz-nych zwi¹zków.
Joanna Kielar
5
thInternational Symposium “Mineralogical Museums”
Sankt Petersburg, Rosja, 15–17.06.2005
W dniach 15–17.06.2005 r. w Sankt Petersburguodby³o siê 5. International Symposium “Mineralogical Museums”. Organizatorem sympozjum od 10 lat jest Katedra Mineralogii Uniwersytetu im. M. £omonosowa w Sankt Petersburgu. W tym roku w organizacji sympozjum uczestniczyli równie¿ pracownicy Uniwersytetu Christia-na-Albrechta z Kiel (Niemcy) oraz cz³onkowie Rosyjskiego Towarzystwa Mineralogicznego Rosyjskiej Akademii Nauk i Niemieckiego Towarzystwa Krystalograficznego. Ca³oœci¹ prac zwi¹zanych z organizacj¹ sympozjum kiero-wa³a dr Galina Anastazenko z Katedry Mineralogii Wy-dzia³u Geologicznego Uniwersytetu im. M. £omonosowa. W sympozjum wziê³o udzia³ ponad 200 uczestników z kil-kunastu krajów europejskich, w tym Polski (z Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wy-dzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego i Pañstwo-wego Instytutu Geologicznego).
Chocia¿ z tytu³u sympozjum mo¿na wnioskowaæ, ¿e omawiane s¹ na nim wy³¹cznie problemy muzealnictwa mineralogicznego i postêpy w dziedzinie mineralogii, to tradycj¹ sta³o siê, ¿e sympozjum gromadzi tak¿e wybit-nych przedstawicieli œwiata nauki z ró¿wybit-nych muzeów geo-logicznych i paleontogeo-logicznych, szkó³ wy¿szych, placówek naukowych i przedsiêbiorstw, w tym reprezentacjê najwiê-kszej w Rosji kompanii diamentowej — ALROSA z Mir-nego na Syberii. Jest to jedno z niewielu sympozjów na œwiecie, na którym mo¿na spotkaæ tak liczne i kompetentne grono przedstawicieli muzeów geologicznych i podyskuto-waæ o problemach muzealnictwa.
Tradycyjnie, sympozjum rozpoczê³o siê od wrêczenia nagród Rosyjskiego Towarzystwa Mineralogicznego RAN za odkrycie nowych minera³ów. Po sesji plenarnej obrady odbywa³y siê w kilku sekcjach tematycznych:
Historia muzeów mineralogicznych i mineralogii; muzea a nauki podstawowe;
Podstawowe problemy mineralogii; mineralogia, minera³y i paragenezy minera³ów; inkluzje w mine-ra³ach;
Krystalochemia i krystalogeneza;
Metody badañ geochemicznych i petrologicznych;
Gemmologia w sztuce, architekturze i archeologii;
Mineralogiczne bazy danych.
W ci¹gu trzech dni przedstawiono ponad 200 referatów i posterów, których autorami by³o niemal 400 autorów z ró¿nych krajów œwiata. Zosta³y one wydane w opas³ym tomie materia³ów sympozjalnych. Wiele referatów poœwiê-cono historii nauki, losom konkretnych kolekcji, a tak¿e prezentacji osi¹gniêæ i najciekawszych ekspozycji muzeal-nych. Niezwykle interesuj¹ce by³y referaty z pogranicza architektury, historii i geologii. Kilkadziesi¹t posterów umo¿liwi³o zapoznanie siê z postêpem nauki w ró¿nych dziedzinach mineralogii. Najwiêkszym zainteresowaniem w trakcie obrad w sekcjach cieszy³y siê referaty dotycz¹ce historii zbiorów geologicznych oraz gemmologii. Czêœæ referatów, szczególnie w sekcji Krystalochemii i
krystalo-genezy, by³a poœwiêcona wzbudzaj¹cym zainteresowanie,
ale bardzo specjalistycznym zagadnieniom. Najwiêcej refe-ratów dotyczy³o minera³ów i paragenez mineralnych. Szczególn¹ uwagê zwróci³y wyst¹pienia poœwiêcone rosyjskim diamentom. Najpiêkniejsze z nich zaprezento-wano, chocia¿ niestety tylko na pokazie video (ryc. 1).
W ramach wycieczek organizowanych w trakcie sym-pozjum mo¿na by³o odwiedziæ znane i niezwykle bogate w przepiêkne okazy mineralogiczne Muzeum Instytutu Gór-niczego, a tak¿e Muzeum VNIGRI, choæ najwiêkszym zainteresowaniem cieszy³ siê — jak zawsze — Ermita¿.
W chwilach wolnych mo¿na by³o przechadzaæ siê œla-dami historii, np. odwiedziæ kawiarniê, w której bywa³ Puszkin, lub zwiedziæ Aurorê, a podczas bia³ych nocy, gdy otwiera³y siê zwodzone mosty — obserwowaæ ruch stat-ków po Newie.
Trzydniowe sympozjum by³o dobr¹ okazj¹ do wymia-ny doœwiadczeñ dotycz¹cych muzealnictwa geologiczne-go. Dyskutowano o najlepszych formach prezentacji najciekawszych kolekcji, o sposobach ich przechowywa-nia, o zagadnieniach archiwizacji zbiorów i bazach danych zasobów muzealnych, o roli muzeów geologicznych w propagowaniu wiedzy, a tak¿e o budowie i historii Ziemi. Rozmawiano równie¿ o mo¿liwoœciach wymiany wystaw miêdzy muzeami z ró¿nych krajów, wystaw bêd¹cych dobr¹ promocj¹ najciekawszych zbiorów, o których poza siedzib¹ muzeum wie, czêsto, tylko w¹skie grono zaintere-sowanych nimi osób.
W³odzimierz Mizerski Serwis fotograficzny na str. 800
719
