Zbigniew Pianowski,Jerzy Firlet,J.
T. Frazik
Kraków - Wawel. Rejony IV, VIII, XII,
XIV
Informator Archeologiczny : badania 15, 179-183
Badania p row ad zili m gr Stanisław K ołod ziejsk i i m gr Marek C w etsch /a u to r sp r a w o z d a n ia /. F in ansow ała F ed er a cja S o cja listy czn y ch Z w iązków M łodzieży P o l sk ie j. P ie r w sz y se z o n badań. Południowy rejon III str e fy o sa d n iczej m ia sta . W czesn e i późne śr e d n io w ie c z e .
B adania w ykopaliskow e prowadzono w wykopach nr nr I, II, Ш na te r e n ie p o s e s ji Rynek Główny 25» Wykopy za ło żo n o na te r e n ie dawnego d zied ziń ca p o s e s ji /o b e c n ie tzw . Sala W ie c z y s te g o /. W tr a k c ie badań od sło n ię to n aw arstw ienia kulturow e z XHI-XIV w . oraz p o z o s ta ło ś c i obiektu z IX -X w.
Wykop I, położony p rostop ad le do muru zabudowy frontow ej p o s e s ji /w y m ia ry 220 x 120 c m /; str a ty g ra fia : 0 -1 5 3 cm p r o fil z n isz c z o n y koparką, 153-343 cm w arstw y nasypow e i wkop, ch ron ologia; XIX w . , 343-483 cm jam a, chronologia: XIV w . , ponadto w północnym p rofilu wykopu ślad y ja m y zagłęb ion ej w ca lcu , ch ron ologia: IX -X w . , c a le c w y stą p ił na g łęb o k o ś c i 313 cm .
Wykop II, położony w c z ę ś c i południowej s a li /w y m ia r y 200 x 120 c m /; stra ty g ra fia : 0-121 cm p ro fil z n iszcz o n y koparką, 121-261 cm w a r stw y nasypow e XIX w . , 261-291 cm w arstw a nasypow a, ch ro n o lo g ia X V w ., 291-371 cm p o z o sta ło śc i jam y o b liż e j n ieo k reślo n ej ch ro n olo gii /w w y p eł- nisku ułam ki c e g ie ł/; c a le c w y stą p ił na g łę b o k o śc i 296 cm .
Wykop III, położony w cen tra ln ej c z ę ś c i s a li /w y m ia ry 220 x 130 c m /; str a ty g ra fia : 0 -4 0 cm p r o fil z n iszcz o n y koparką, 4 0 -3 0 0 cm w arstw y nasypow e i wkop budowlany XIX w . , 1 3 0 -2 9 0 w a rstw y nasypow e i kulturo we; ch ron ologia: XIV w . , 2 6 0 -3 2 0 era w arstw a kulturowa; chronologia XIII w ., c a le c w y stą p ił na g łę b o k o śc i 265 cm .
W stępne opracow anie oraz m a teria ły znajdują s i ę w archiw um D z ia łu Krakowa P rzed lok acyjn ego,
Badania z o sta fy zak oń czon e.
KRAKOW-WAWEL K ierow nictw o Odnowienia Zamku
Rejony IV, VIII, XII, XIV K ró lew sk ieg o i Państw ow e Z bio ry Sztuki na Wawelu
Badania p row ad zili m gr Zbigniew Pianowe ki i J e r z y F ir le t /a u to r z y sp ra w o zd a n ia / pod naukowym k ieru n kiem p rof. dr.hab . J. T. F ra z ik a . Fin ansow ało K iero w nictw o Odnowienia Zamku K rólew sk iego na Wawelu. T rzy d zie sty drugi sez o n badań. G rod zisk o , głów n ie IX-XI1I w . , zam ek gotycki i ren esa n so w y oraz r e lik ty osad nictw a sta r o ży tn eg o .
R ejon IV /k a t e d r a /. Roboty prow adzone w związku z zakładaniem ciągu in sta la c ji c, o. u dostęp niły dla p en etr a cji arch eo lo g iczn y ch krypty pod gotyck ą k ap licą ów. M ałgorzaty /o b e c n ie z a k r y s t ia /, W tr a k c ie odgru zow yw ania krypty w sch od niej do pom iarów Inw entaryzacyjnych w p artii p ółn ocn o-w sch odn iej stw ierd zon o w ystęp ow an ie d estr u k cji budowli kam ien n ej. Wykonano tam n iew ielk i son d aż, od słan iając murowany obiekt k s z ta ł tu p rostok ątn ego o w ym iarach ok. 1 x ponad 1 ,2 m /w ch o d zi on pod w sch o d nią ś c ia n ę k ry p ty /. Budowla sk ład a s i ę z m urowanej obstaw y kam iennej wykonanej z płytowo łam anego w apienia oraz przykryw ającej obiekt w y lew - ki zapraw y w ap ien no-piask ow ej z d o m ieszk ą sp roszk ow an ej polepy, o z a barw ieniu różow ym . W s tr o p ie w ylew ki osad zon e s ą n iezb yt lic z n e k a m ie n ie w apienne. Murowana obstaw a zo sta ła n iezn a czn ie uszkodzona w p a rtii p ółn ocn o-zach od n iej p r z e z wkop /p r z y p u s z c z a ln ie p ó źn o śred n io w ie czn y /. Nad obiektem i w okół niego zaleg a w arstw a p ia sz c z y ste g o humusu z ok ru ch a m i zapraw y w apiennej, z a ś od p ółn ocn o-w sch odn iej - w arstw a d estru k
cji innej, n ierozp ozn an ej budowli. O rien tacja po o si E -W , w ym iary I kon stru k cja p ozw alają in terp retow ać obiekt jako g ro b o w iec. N ie prowadzono j e s z c z e e k sp lo r a c ji we w n ętrzu , aby nie u szk o d z ić unikatowej w ylew ki zapraw y, b ęd zie to m o żliw e dopiero po p ogłębieniu sondażu od strony z a chodniej, gd zie obiekt je s t n aru szon y p rzez wkop. Na p odstaw ie niezbyt lic z n e g o m a teria łu ce ra m ic z n e g o z w arstw y nad obiektem oraz tech nik i budowlanej m ożna w stęp n ie datow ać dom niem any g ro b ow iec na w iek XI.
O d c zy szc zen ie poziom u użytkowego krypty zachodniej uw idoczniło z a r y s obiektu p alen isk ow ego z w a rstw am i zapraw y wapiennej w ew nątrz. Obiekt b y ł p ierw otn ie ogran iczon y ścia n k ą drew nianą I wkopany w s ta r s z e n aw arstw ienia w c z e sn o śr e d n io w ie c z n e . B y ć m o ż e n a leży g o w ią zać z d z ia ła ln o ś c ią w arsztatu budowlanego na tym te r e n ie . P r z y północnej śc ia n ie krypty wykonano n iew ielk i son daż do p ow ierzch ni s k a ły . Rozpoznano tam kom pleks w arstw w czesn o śred n io w iecz n y c h , w śród nich p o z o s ta ło ś c i c z ę ś ciow o p rzepalon ej drew nianej podłogi /o b iek t m ieszk aln y? / o rien ta cyjn ie datowane na p rzeło m X /X I w. P o n iżej, a ż do poziom u piasku calcow ego z a le g a ły n aw arstw ienia n iw ela cy jn e-n a sy p isk o w e, m .ln . z dużą I lo śc ią płytowo łam an ego w apienia /w y stę p o w a ł ta k że p ia sk o w ie c / datowane w stę p - fltfe na o k res od 2 p oł. X do p o c z .X I wieku.
We w sch od niej c z ę ś c i krypty stw ierd zo n o tak że z a r y sy tr z e c h jam grobow ych. Pochów ki n ależy datować p rzed 1320 r. ; jeden z nich z o s ta ł p r z e c ię ty p rzez fundament gotyck iej kaplicy.
Rejon VIII /nad S m oczą J a m ą /. R ealizow ano tu w d a lszy m ciągu p r a ce zw ią zan e z p rzygotow aniem rezerw atu a rc h e o lo g ic z n o -a r c h ite k to n ic z n e - go , ek sp lorow an o r o z p o c zęte w u b iegłych latach wykopy 2 /7 9 -8 1 i ł / 8 0 - 8 1 . W p ie rw sz y m o sią g n ię to p rzew id zian y poziom ek sp ozy cji po w yeksp lorow a niu n aw arstw ień z o k resu m ięd zyw ojen n ego, nasypów a u stria ck ich pocho d zący ch z cz a su po podw yższeniu zew n ętrzn eg o muru k le sz c z o w e g o /p o c z . 2 p oł.X IX w. / oraz z ak cji porządkowej W olnego M iasta Krakowa /о к . 1830 r . / .
P r a c e w w ykopie 1 /8 0 -8 1 p olegały na powtórnym odkopaniu wykopu sz e r o k o p r z e str z e n n e g o z roku 1949, wykonano ponadto p rzy północnej
ś c ia n ie , p om ięd zy m urem śred n iow ieczn ym a k le szcz o w y m , przekop a ż do p ow ierzch n i sk a ły , g d zie przebadano ratow niczo naw arstw ienia w c z e s n o śred n io w ie czn eg o wału obronnego. W śród je g o p ia s z c z y s ty c h i g lin ia sty ch nasypów odpreparow ano p o z o sta ło śc i k on stru k cji drew nianych: p a li sad y, rozpoznanej już na tym odcinku p rze z G. L eńczyka w 1948 r. /1 1 -1 2 p a li/ oraz po jej zew n ętrzn ej s tr o n ie /ku za ch o d o w i/ r e s z tk i konstrukcji sk rzyn iow ej w p o sta ci śladów dwu ścia n p rostop ad łych do biegu wału o raz jednej ścia n y ró w n o leg łej. O dstęp p om ięd zy śc ia n a m i prostop ad łym i do b iegu wału w yn osi 1 ,5 - 2 m , R e sz tk i Ściany "południowej" zachow ały s i ę do w y so k o śc i 11 w ień ców , ścian y "północnej" - 4 -5 w ień ców . O dpreparo wano rów n ież p ołudniow o-w schodni narożnik s k r z y n i. P rzek op posiad ał
d łu gość 8 m , był w p rzyb liżen iu p rostopadły do b iegu w ału. N aieży p r z y p u sz c z a ć , że s z e r o k o ś ć te g o u m ocn ien ia była zn a czn ie w ięk sza , n aw ar stw ien ia wału z o s ta ły zn a czn ie zniw elow ane od g ó r y , m . in . p rzez wkop na X V III-w ieczny m ur k le s z c z o w y . E ksplorow any fragm en t stan ow i c z ę ś ć n a jsta r sz e g o znanego obwodu obronnego na W awelu, w z n iesio n eg o zapew ne ju ż w IX wieku.
Rejon XII - d zied zin ie c B a to r e g o . Sprawowano tutaj nadzór nad w y kopem instalacyjn ym c . o. p rzeb ieg a ją cy m w zdłuż d zied ziń ca od bram y W yższej w kierunku p ółnocnym . Wykop l / δ ΐ p r z e c h o d z ił w c a ło ś c i p rzez w sp ó łc z e sn e w arstw y za sy p isk o w e. O dsłon ięto fragm en t gotyckiej p rzy p o ry kaplicy M ariackiej /B a to r e g o / oraz koronę muru now ożytnego przy w sch od niej ś c ia n ie tej k aplicy.
Rejon XIV - pom iędzy p ółnocno-w schodnim n arożn ikiem sk a rb ca a b astion em W ładysław a IV. D a ls z y odcinek w spom nianego wykopu in s ta la c y j nego p r z e b ie g a ł od północ now sch od niego narożnika sk a rb ca katedralnego, w zd łu ż je g o północnej e le w a c ji a n astęp n ie aż do b astionu W ładysława IV, Wykonano dodatkowo przekopy i son d aże a rc h e o lo g ic zn e / 1 5 / A - 1 5 /1 / na te r e n ie p om iędzy dzw onnicą a b a stio n em , W tr a k c ie badań o d słon ięto r e lik ty kilku budowli murowanych:
1. Ś red n iow ieczn y zew n ętrzn y m ur obronny /p r z e d m u r z e / o d słon ięto na od cinku ok. 12 m w pobliżu bastionu oraz na n iew ielk iej p r z e str z e n i w pob liż u dzw onnicy. J e s t to m ur k am ien n o-ceglan y w z n iesio n y p rzy ubyciu zapraw y w ap ien n o -p iask ow ej. P o sia d a gru b o ść ok. 1 , 3 - 1 , 8 m , p r z e b ie ga w o d le g ło ś c i 2, 0 -3 , 5 m na zew n ątrz od głów nego m uru obronnego. Starannie wykonane lic o zew n ętrzn e / z k am ien ia i c e g ły / w sk azu je, iż je s t to partia nadziem na w od różn ien iu od lic a w ew n ętrzn ego, k tóre na tej w y so k o śc i było p ierw otn ie za sy p a n e z ie m ią . Korona muru n o si ślad y wybu
rz en ia , je s t sk o śn ie ś c ię t a w kierunku północnym , zgod n ie z nachyleniem stoku. Mur ten naleĄr datować a n alo giczn ie jak w re jo n ie VIII /p o r .b a dania 1 976-1977 r. / na p rzełom X IV /X V w . , funkcjonował on zapewne do w ieku XVII.
2. N iew ielk i fragm en i muru ce g la n eg o przybudow anego do w ew nętrznego lic a p rzedm urza na styku z b astion em W ładysław a IV. B yć m oże słu ż y ł on jako w zm ocn ien ie styku m urów lub t e ż był c z ę ś c i ą ja k ie jś budowli przybram nej /w artow ni? / . Pochodzi najpewniej ju ż z o k resu now ożyt nego.
3, Główny śred n io w ieczn y m ur obronny z o s ta ł przepruty kanałem c . o. w pobliżu bastionu W ładysław a IV. Rozpoznano tu konstrukcję teg o muru, zło żo n eg o ob ecn ie z tr z e c h c z ę ś c i. Od s tr o t^ zew n ętrznej w ystąp iła barokowa okładzina muru z kam ieni i c e g ły . Jądro stan ow i w ła ściw y śred n iow ieczn y m ur obronny w zn iesio n y z e śred n ich k am ien i w ap ien nych sp ojon ych zapraw ą w ap ien no-piask ow ą. N atom iast do lic a w ew nęt rzn ego tego m uru z o sta ła przybudowana ceglan a ścian k a budynku o b e c nego k ap itu larza /z a p e w n e w p o c z ,X V w . / . Całkowita gru b o ść muru w yn osi w tym m ie jsc u 3, 3 m , Mur obronny n ależy datować najprawdo podobniej na p rzeło m XIII/XIV w.
4. Budowla "basztowa" p rzy śred n io w ieczn y m m u rz e obronnym z o sta ła o d sło n ięta w o d le g ło ś c i ok. 12, 5 m na zachód od dzw onnicy. J e s t to duży fragm en t /o b e c n y stan badań/ fundamentu obiektu prostokątnego o w ym iarach 4 x 5 m , zbudowanego z łam an ego w ap ien ia, m . in. z uży ciem k am ien i płytkow ych, spojonego zapraw ą w ap ienno-piaskow ą. Ś c ia na północna obiektu z o sta ła uszkodzona w tr a k c ie budowy p rzed m u rza. Jej m ak sym aln a g ru b o ść w yn osi ok. 1 ,8 m , ścian a w schodnia m a ś r e d n ią g ru b o ść 1 ,2 m . Stosunek budowli do śred n io w ieczn eg o muru obron nego powinny w yjaśn ić d a ls z e badania. O becnie datujem y ją na ok res w czesn o g o ty ck i,
5 , We w nętrzu tz w . budowli "basztow ej" odpreparowano odcinek s iln ie z n i sz c z o n e g o fundamentu Innej budowli /c z ę ś c io w o jedyn ie wkop fundam en to w y / p rze b ieg a ją ceg o po lin ii S -N , n astęp n ie sk r ę c a ją c e g o ku w sch od o w i. Mur wykonany był z łam anego w apienia łą czon eg o zap raw ą w apienno-' piask ow ą. Z o sta ł on p r z e c ię ty p rze z fundam ent budowli ’b a szto w e j" , n ie stw ierd zon o jego kontynuacji na zew n ątrz tej budowli. We w schodniej c z ę ś c i budowli "basztow ej" stw ierd zon o ponadto p oziom drobnych k a m ie ni wapiennych zalan ych c z ę śc io w o zapraw ą. J e s t to m oże n a jn iższa w ar stw a ja k ieg o ś fundamentu zw iązan ego m oże z budowlą, której fragm ent znajduje s i ę w e w nętrzu "baszty". Obydwa relik ty m ożna z dużym p raw dopodobieństw em datować na o k res w c zesn o śred n io w iecz n y .
6. F ragm en t budowli rotundowej w pobliżu bastionu W ładysława IV - w yko nany je s t w p a r tii n aziem n ej, zachow anej do w y so k o ści ок. 1 m z p ła s kich płyt w apienia o lic a c b wykonanych w u kładzie w arstw ow ym i w n ęt rzu muru ró w n ież w ypełnionym p ły tam i w apienym l. Do sp ojen ia muru użyto zapraw y w ap ien n o -p iask ow ej. F ra g m en ta ry czn ie rozpoznany fundam ent, wykonany z łam anego w ap ien ia, zbudowano p rzy użyciu n ie w ielk iej il o ś c i zapraw y. L ic o zew n ętrzn e /z a c h o d n ie / p rzeb ieg a półko l i ś c i e , o d sło n ięty dotąd n iew ielk i odcinek lic a w ew nętrznego posiada p rze b ieg p rosty /p o o s i N - S /. Ś red n ica okręgu, jaki w yznacza ro z p o z nany odcinek lic a zew n ętrzn ego w yn osi ok. 8 -9 m . W nętrze m ogło po sia d a ć z a r y s w ielob oczn y. G ru bość rriuru je s t zróżn icow an a, w ynosi 1, ł - 1 , 3 m . Od stron y północnej obiekt je s t z n iszcz o n y p rze z wkop na p rzed m u rze, w kierunku południowym w chod zi w głów ny m ur obronny. T echnika budowy, analogiczn a do innych budowli w aw elsk ich oraz sy tu a cja str a ty g r a fic z n a muru p ozw alają u m ie s z c z a ć obiekt w z e sp o le n aj s ta r sz y c h obiektów m urowanych na Wawelu /p r z e drom aria k ic h / i dato w ać go o rien ta c y jn ie na p rzełom X /X I w ieku.
7. K olejny ob iekt p rzed ro m a ń sk l o d sło n ięto w n iew ielk iej o d le g ło śc i /о к . 1 m/na w sch ód od w yżej o p isa n eg o . Do ch w ili obecnej odpreparowano w ew nętrzny n arożn ik m urów wykonanych rów n ież z płytow ego w apienia
/ le c z o n ie co Innych p ro p o rcja ch / sp ojon ego zapraw ą g ip so w ą. Mury te stan ow ią obudowę z a g łę b ie n ia ob llcow anego sta ra n n ie obrabianym i, p ro stok ątn ym i p ły tam i p ia sk ow ca, u staw ionym i pionowo w zd łu ż lic a m uru b iegn ącego po o s i E -W /2 p ły ty / oraz u łożon ym i poziom o w dnie obiektu
/dotąd o d sło n ięto jed n ą p ły t ę /. G łęb okość p a r tii oblicow anej płytam i w yn osi ok. 0 , 4 m . Obm urowanie posiad a o d sa d z k ę -sto p ie ń o s z e r o k o ś c i ok. 0 ,2 m , Mur zam ykający obiekt od zachodu za ch ow a ł s i ę do w y so k o ś c i 0, 4 m ponad w sp om n ianą od sad zk ę. Obecny sta n badań o ra z zn aczny stop ień z n is z c z e n ia obiektu / m . in . p od czas budowy p rze d m u r za / p ozw a la ją jed y n ie szacunkow o przyjm ow ać ro zm ia ry w n ętrza zag łęb ien ia : s z e r o k o ś ć / ? / po o s i N -S w y n o siła co najm niej ponad 0, 5 rn, n a tom iast d łu g o ść / ? / od narożnika ku w sch od ow i - ponad 1 ,5 m .
Obydwie budowle p rzed rom ań sk ie, j e ś li funkcjonowały w s p ó łc z e ś n ie / c o w ydaje s i ę m o żliw e na obecnym etapie badań/ m ożna w stęp n ie o k r e ś l i ć jako m onum entalną k a p licę grobow ą. Inna /m n ie j praw dopodobna/. In te rp reta cja obm urow anego z a g łę b ie n ia d op u szcza traktow anie go Jako e l e m entu w yp o sażen ia b a p ty stęrium zw iązan eg o z n a js ta r s z ą k ated rą krakow sk ą .
Badania będą kontynuowane; p rzy n io są z p ew n o ścią w ery fik a cję po danych w yżej w niosków .
KRUSZWICA P olsk a A kadem ia Nauk
woj, b ydgosk ie Instytut H isto r ii Kultury
Stanow isko 2 M aterialnej
Zakład A r ch eo lo g ii W ielkopolski w Poznaniu
Badania pod k ierow n ictw em prof. dr. W itolda H ensla p row ad ził dr W ojciech D z ie d u szy c k i. F in an sow ał ШКМ PAN. W czesn o śred n io w ieczn y gród / V lll- XIII w , / , za m ek /X IV -XVII w . / .
R ealizow ano kolejny etap badań a rc h e o lo g ic zn y ch w K ruszw icy zw iązany z p rob lem atyk ą p rz e k sz ta łc e ń u rb an istyczn ych ośrodków m ie j sk ic h . Kontynuowano p race w ykopaliskow e na W zgórzu Zam kowym /s t a n o w isk o 2 / w południowej je g o p a rtii /w ykop IV A/ . Odkryto tu poniżej od sło n ię ty ch w z e s z ły m s e z o n ie k on stru k cji w ałow ych z ΧΠΙ w. - ukośn ie ś c ię t e relik ty w arstw datowanych na X1I-1 poł.X IH w . N atrafiono na bogaty z e s p ó ł ź r ó d e ł kultury m a te r ia ln e j. Na uwagę zasłu g u ją lic z n e zabytki b r ą zow e - kabłączki, okucia, płytki, sp r z ą c z k i, b ryłk i 1 I n ., żela z n e 1 s z k la ne - p aciork i, o b rą czk i. Nowy elem en t poznaw czy w n io sły skup iska p rze d m iotów szk liw ion ych , a w ięc p łytek posadzkow ych 1 ścien n ych - p ółfabry katów, niekiedy wytworów nieudanych oraz lic z n e fragm enty ró tn o k o lo ro
