ELŻBIETA POL US-SZENIA WSKA
O C E N A W A R U N K Ó W Z D R O W O T N Y C H W D O M A C H D Z IE C K A W P O L S C E
ASSESSMENT OF HEALTH CONDITIONS IN ORPHANAGES IN POLAND Samodzielna Pracownia Higieny Szkolnej, Państwowy Zakład Higieny
00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24 Kierownik: dr n. przyr. E. Polus-Szeniawska
Dokonana ocena warunków zdrowotnych we wszystkich domach dziecka w kraju wykazała konieczność prowadzenia działań zmierzających do eliminowania nieprawidłowości w domach, których stan sanitamo-techniczny budzi zastrzeże nia.
Definicja zaw arta w R oczniku Statystycznym podaje, że dom y dziecka to placówki dla dzieci i młodzieży pozbawionych trw ale lub okresow o opieki rodzicielskiej, zastę p u jące rodzinę, zapew niające opiekę i wychowanie oraz odpow iednie do potrzeb w arunki rozwoju i przygotow ujące do sam odzielnego życia [2].
Z achodzące zm iany zw iązane z transform acją społeczno-gospodarczą kraju u zasa dniają po trzeb ę prow adzenia badań, mających na celu spraw dzenie, jak dalece zm iany wpływają na w arunki zdrow otne, w jakich żyją wychowankowie dom ów dziecka. W związku z tym d o k o n an o oceny sanitarno-higienicznej wszystkich dom ów dziecka w kraju.
MATERIAŁ I METODYKA
Przedmiotem badań, w roku 1995, były wszystkie domy dziecka, pozostające w ewidencji stacji sanitarno-epidemiologicznych w kraju. Z ogólnej liczby 327 placówek - 304 (93%) są domami państwowymi, 20 (6%) prowadzi kościół, a 3 domy (1%) fundacje.
Dla oceny warunków zdrowotnych w domach dziecka opracowano ankietę, która pozwoliła na zarejestrowanie istniejących niezgodności z wymogami higienicznymi, jak i nieprawidłowości sanitarno-technicznych [1, 3].
W realizacji badań wzięli udział pracownicy pionu higieny dzieci i młodzieży stacji sanitarno- epidemiologicznych, mający pod nadzorem domy dziecka zlokalizowane na terenie swego działania.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W roku 1995 we wszystkich dom ach dziecka przebywało 8.839 chłopców i 7.632 dziewcząt, razem 16.471 wychowanków, z których 4.629 dzieci (28% ogółu) m ieszkało w 98 dom ach zlokalizowanych na wsiach, 7.565 dzieci (46% ) w 146 dom ach zn ajd u jących się w mniejszych m iastach i m iasteczkach oraz 4.277 dzieci (26% ) w 83 dom ach
dziecka w m iastach wojewódzkich. W dom ach prow adzonych przez państw o przeby w ało 15.373 wychowanków (93% ), przez kościół - 993 (6% ), a przez fundacje - 105 dzieci (1% ).
W ocenie w arunków zdrow otnych w dom ach dziecka zw rócono uwagę na rodzaj budynku, w którym mieści się placówka. N a podstaw ie dotychczasowych doświadczeń m ożna bow iem z dużym praw dopodobieństw em przyjąć, że najlepsze w arunki stw arza ne są zazwyczaj w budynkach zbudow anych specjalnie na placówki opiekuńczo-wy chowawcze, a najgorsze w budynkach, co praw da adaptow anych, ale nie w pełni przy stosow anych do potrzeb dom u dziecka.
Z zebranych danych wynika, że jedynie 17% placów ek (55 dom ów dziecka) mieści się w budynkach specjalnie zbudow anych w tym celu, 58% placów ek (189 dom ów ) w budynkach zaadaptow anych, a aż 25% (83 dom y) w obiektach, k tóre adaptow ano, lecz nie w pełni przystosow ano do potrzeb placówki opiekuńczej.
W iększość placów ek mieści się w bardzo starych obiektach zbudow anych przed 1939 rokiem . W tak starych budynkach zlokalizowanych jest 207 dom ów dziecka (68%) prow adzonych przez państw o, 17 placów ek (3% ) prow adzonych przez kościół oraz 2 spośród 3 dom ów prow adzonych przez fundacje. Pozostałe dom y dziecka mieszczą się w budynkach nowszych, zbudow anych po wojnę. W budynkach wzniesionych w latach 1945-70 znajdują się 52 placówki (17% ) prow adzone przez państw o, a w bu dynkach zbudow anych w ostatnim 25-leciu, w latach 1971-95 mieści się 45 placówek (15% ) prow adzonych przez państw o, 3 dom y (17% ) prow adzone przez kościół i jeden dom prow adzony przez fundacje.
O gólne biorąc, 226 dom ów dziecka (69% ) mieści się w budynkach wzniesionych przed wojną, 52 placówki (16% ) w budynkach zbudow anych w latach 1945-70, a jedy nie 49 (15% ) w budynkach zbudow anych w ostatnim 25-leciu (w latach 1971-95).
O długoletniej eksploatacji budynków świadczą inform acje zeb ran e w tabeli I po dające lata, w których zorganizow ano placów kę opiekuńczo-wychowawczą w danym obiekcie.
T a b e l a I . Placówki opiekuńczo-wychowawcze mieszczące się w danych budynkach od określonego czasu (liczby bezwzględne).
The orphanages placed in three kinds of the buildings since definite time (shown in absolute values).
W iększą uwagę pośw ięcono dom om dziecka zajm ującym określone budynki od dziesiątków lat. I tak na przykład spośród 20 placów ek (6% ogółu zbadanych), znaj dujących się w danym budynku od czasu sprzed II wojny światowej, 3 placów ki (dwie prowadzone przez kościół, a je d n a przez państw o) zorganizow ano w danym obiekcie w latach 1892, 1893, 1898, a 5 dom ów dziecka (cztery prow adzone przez kościół, a jeden przez państw o) w latach 1902, 1904, 1905, 1911 i 1912. 10 placów ek opiekuńczo-wychowawczych (sześć prow adzonych przez kościół i cztery przez państw o) zajmuje budynki nieprzerw anie od lat dwudziestych, 2 dom y dziecka prow adzone przez państwo od lat trzydziestych.
Nic dziwnego, że tak długa eksploatacja budynków wymaga prow adzenia zarów no remontów kapitalnych, jak i bieżących. Z zebranych danych wynika, że rem ontam i kapitalnymi objęto 215 placów ek (66% ogółu), z tego w ostatnim dziesięcioleciu, w latach 1985-95, 156 dom ów dziecka (73% ). W 59 placów kach (27% ) p rzeprow adzo no rem ont kapitalny p rzed rokiem 1984.
Znacznie częściej prow adzone są rem onty częściowe, bieżące. W ykonano je w 274 placówkach czyli 84% ogółu domów, przy czym najwięcej rem ontów bieżących, bo w 133 placów kach (49% ) przeprow adzono w roku 1995. W latach 1993-94 objęto re m o n tem bieżącym 89 placów ek (32% ), w latach 1990-92, 28 dom ów (10% ), a przed rokiem 1989 przeprow adzono rem o n t bieżący w 24 placów kach (9% ). N iepokoją je d n a k dane, z których jednoznacznie wynika, że w ostatnim dziesięcioleciu w 53 placów kach - 16% ogółu dom ów dziecka - nie prow adzono w ogóle rem ontów bieżących.
Przeprow adzone rem onty kapitalne, ja k i bieżące popraw iły stan techniczny b u dynków, ale nadal 171 placów ek opiekuńczo-wychowawczych (52% ) spośród o cen ia nych 327, mieści się w budynkach wymagających niezwłocznie rem o n tu kapitalnego, nie mówiąc o rem ontach częściowych, bieżących. Potw ierdzają to zeb ran e w tabeli II dane o notow anych niepraw idłow ościach i usterkach technicznych w poszczególnych domach (tabela II).
Jak bowiem wynika z danych zebranych w tabeli, n iektóre placówki mieszczą się w budynkach zawilgoconych, przy czym część z nich zlokalizow ana jest na działkach podmokłych.
R em ontów wymagają elewacje budynków, ściany w ew nątrz obiektów , jak i podłogi. W licznych dom ach dziecka, obserw uje się ubytki w tynku ścian, ubytki w kafelkow aniu, ściany są b ru d n e i wym agają m alow ania, podłogi są zniszczone ze szparam i, w ybrzu szone, naderw ane je st linoleum , a także są zniszczone posadzki.
Wszystkie dom y dziecka w Polsce są zao patrzone w instalacje w odne, a także są skanalizowane. Jed n ak w 11 dom ach (3% ) instalacja w odna jest w tak złym stanie technicznym, że konieczna jest jej wymiana. W 18 dom ach dziecka (5% ) jakość wody budzi zastrzeżenia natury chem icznej, a aż w 48 dom ach (15% ) w oda jest zd atn a do Picia d o p iero po przegotow aniu.
N ieco lepiej przedstaw ia się stan techniczny kanalizacji. Jest o na niespraw na i Wymaga rem o n tu jedynie w 2 dom ach (1% ). Częściej, bo w 16 dom ach dziecka (5% ) notowany jest zły stan techniczny „oczek ustępow ych”, a w 7 dom ach (2% ) n iek tó re muszle klozetow e są niespraw ne. W 58 dom ach dziecka (18% ) ustępy i pisuary nie są dostosowane do wysokości ciała korzystających z nich wychowanków. W 19 placów kach
T a b e l a I I . Zarejestrowane nieprawidłowości sanitarno-techniczne w domach dziecka (li- czby bezwzględne i odsetki)
Sanitary technical faults in orphanages (shown in absolute numbers and in percentage)
(6% ) zespoły san itarn e są pozbaw ione wentylacji grawitacyjnej, a w 2 dom ach (1%), zlokalizow anych na wsi, nieogrzane.
O prócz rejestrow anych usterek i braków natury technicznej, w kilku dom ach dziecka zastrzeżenia budzi czystość sanitariatów . B rudne są umywalki i ubikacje w 5 domach (1,5% ) a natryski w 8 placów kach (2% ). W 29 placówkach (9% ) brakuje herm ety cznych pojem ników w sanitariatach, w 14 dom ach (4% ) koszy na śmieci, w 28 domach (9% ) istniejące kosze są zniszczone, a w 15 (5% ) zardzewiałe.
W ocenie sanitarnej dom ów dziecka zainteresow ano się także w arunkam i pracy w pralniach istniejących w 308 placów kach (94% ), w których, jak wykazały badania, przestrzeganie w arunków bezpiecznej pracy budzi sporo zastrzeżeń. W 138 pralniach (45% ) bow iem nie jest zachow ana jednokierunkow ość, co m oże pow odow ać zwiększe nie liczby w ypadków przy pracy. Pralnie w 50 dom ach dziecka (16% ) są niedostatecznie w yposażone, w 76 (25% ) z nich brakuje wentylacji m echanicznej, co m iędzy innymi je st przyczyną zaw ilgocenia pralni w 70 dom ach dziecka (23% ). N a podstaw ie poda nych inform acji, m ożna więc sądzić, że nie we wszystkich placów kach, kierownictwo przywiązuje dostatecznie dużo uwagi, jak i nie podejm uje skutecznych działań dla ułatw ienia pracy osobom pracującym w pralni.
W trakcie dokonyw ania oceny sanitarno-higienicznej zw rócono także uwagę na zagospodarow anie i czystość działki, n a której znajduje się dom dziecka, rejestrując niedociągnięcia i braki w jej zagospodarow aniu (tabela III).
Z danych zebranych w tabeli III wynika, że nie wszystkie dom y są ogrodzone, a istniejące ogrodzenie bywa niekiedy zniszczone. W niektórych w ypadkach teren, na którym znajduje się dom dziecka, nie zawsze jest dostatecznie ośw ietlony i odpowiednio zadrzew iony. N iekiedy m a nierów ną pow ierzchnię, a bywa, że są także niezabezpieczo ne otw ory i studzienki, co grozić m oże wypadkiem .
T a b e l a I I I . Nieprawidłowości w zagospodarowaniu działki na której zlokalizowano dom dziecka (liczby bezwzględne i odsetki)
Improper management of building lot where orphanage is localized (shown in absolute numbers and percentage)
um eblow ania i w yposażenia sypialni i pokoi przeznaczonych do nauki, zw racając uwagę rów nież na w arunki, w których odbywa się praca uczniów - nauka.
W 80 dom ach dziecka (24% ) w yposażenie sypialni jest niew ystarczające, to znaczy nie każdy z wychowanków m a osobną szafkę nocną i krzesełko. W 62 dom ach (19%) sprzęt w salach sypialnych je st zniszczony, w 54 placówkach (17% ) odrapany z farby. Tylko w 88 dom ach (27% ) je st ośw ietlenie przyłóżkowe, ale w 29 (33% ) spośród nich brakuje osłon na lam pkach nocnych, a naw et w 10 dom ach (11% ) lam pki te są bez żarów ek. W 80 dom ach dziecka (24% ) brakuje w oknach sypialni górnych wywie trzników , a w 3 dom ach dziecka (1% ) nie wszystkie sypialnie są dostatecznie ogrzane i w niektórych z nich tem p e ra tu ra jest niższa aniżeli 18-19°C.
T akże stan um eblow ania pokoi przeznaczonych do nauki budzi zastrzeżenia. Z uzyskanych danych wynika, że spośród wszystkich 327 dom ów dziecka - 31 to domy, w których przebyw ają wyłącznie dzieci m alutkie i dzieci w wieku przedszkolnym, a pozostałe 296 - to placówki spraw ujące opiekę nad dziećm i w różnym wieku, ale zawsze są w śród nich wychowankowie uczęszczający do szkół.
Spośród dom ów dziecka, obejm ujących opieką wychowanków w wieku szkolnym jedynie w 263 placów kach (88% ) są wydzielone pokoje do odrabiania lekcji, przy czym w 1 147 dom ach dziecka (56% ) w jednym pokoju uczy się więcej aniżeli 6 -1 0 wycho wanków. W 37 dom ach dziecka (14% ) pokoje te są pozbaw ione wentylacji grawitacyj nej, a w 9 dom ach (3% ) niedostatecznie ogrzane - te m p e ratu ra nie sięga 20°C. W 55 dom ach dziecka (21% ), w których są pom ieszczenia do nauki brakuje w nich szafek i szuflad przeznaczonych do oddzielnego przechowywania książek i pom ocy nauko wych. W 59 dom ach dziecka (22% ) m eble w pom ieszczeniach do nauki są zniszczone, a w 31 dom ach (12% ) o d rap a n e z farby. O św ietlenie n atu raln e pom ieszczeń do nauki w 32 dom ach dziecka (12% ) jest niedostateczne, ale jeszcze gorzej przedstaw ia się sytuacja z ośw ietleniem sztucznym. W yraźnie niedostateczne ośw ietlenie m iejsc pracy stw ierdzono w 57 dom ach dziecka (22% ).
Z przedstaw ionych danych jednoznacznie wynika, że nie we wszystkich placówkach zapew niono wychow ankom odpow iednie warunki do nauki, do o d rabiania lekcji.
W trakcie prow adzonej oceny różnych elem entów , wpływających n a w arunki zdro w otne w dom ach dziecka, dokonano także oceny czystości pom ieszczeń, w których przebyw ają wychowankowie, a także czystości ich bielizny i odzieży. Stw ierdzono, że w 5 dom ach (1,5% ) pom ieszczenia są b rudne, niezam iatane, w 11 dom ach dziecka (3% ) b ru d n e są podłogi, w 7 dom ach (2% ) okna i szyby, w 27 dom ach (8% ) drzwi i klosze na p unktach świetlnych, a w 12 dom ach (4% ) klosze te są zakurzone. Także czystość zarów no bielizny pościelowej, jak i osobistej wychowanków budzi w pojedyn czych dom ach pow ażne zastrzeżenia. I tak bielizna pościelowa była b ru d n a w 8 domach (2% ), w jednym dom u (0,3% ) b rudne, niestrzepyw ane były koce. W ychowankowie 6 dom ów dziecka (2% ) nie posiadają własnej bielizny nocnej, a bielizna wychowanków z 4 dom ów (1% ) je st zniszczona lub brudna. Także bielizna osobista wychowanków z 6 dom ów (2% ) je st zniszczona, a naw et wychowankowie 2 dom ów (0,6% ) m ają brudną bieliznę.
O nikłej trosce niektórych wychowawców świadczy między innymi fakt, że w 2 do
m ach dziecka (0,6% ) odzież wychowanków była nie dostosow ana do zm iennej tem pe ratury, a naw et w jednym z dom ów dziecka (0,3% ) zlokalizowanym na wsi, w czasie
dokonywania oceny przez pracow ników pionu higieny dzieci i m łodzieży odpow iedniej stacji sanitarno-epidem iologicznej, wychowankowie byli bru d n i i niedom yci.
Z powyższych danych jasn o wynika, że troska o wychowanków nie we wszystkich placówkach je st właściwa. N ie zawsze w arunki życia w placów ce są odpow iednie. Pewnym uspraw iedliw ieniem są trudności finansowe, z którym i borykają się dyrektorzy placówek. Z uzyskanych inform acji wynika, że jedynie dyrektorzy 11 dom ów dziecka (3%) radzą sobie finansow o z prow adzeniem dom u. Pozostali dyrektorzy - 316 dom ów dziecka (97% ) m ają pow ażne trudności i praw ie wszyscy, bo 310 (95% ) spośród nich korzysta z pom ocy sponsorów , otrzym ując dary w postaci żywności, odzieży itp., a 260 (84%) także pom oc finansow ą. W niniejszych badaniach zw rócono także uw agę na bezpieczeństwo wychowanków, żyjących w określonym dom u, to znaczy zabezpieczenie ich przed upadkiem z wysokości, jak i zapew nienie w arunków do szybkiej ew akuacji w wypadku pożaru.
Stw ierdzono, że w 40 dom ach dziecka (12% ) poręcze n a klatkach schodowych, ja k i w 56 dom ach (17% ) na przejściach nie są zabezpieczone przed zjeżdżaniem po nich dzieci. Jeżeli natom iast chodzi o możliwość szybkiej ewakuacji dzieci w w ypadku po żaru to stw ierdzono, że 24 placów ki (7% ), w tym 5 zlokalizowanych na wsi i 19 w m iastach, mieści się w budynkach zbudow anych z m ateriałów łatw opalnych. W 11 placów kach (3%) brakuje wyjść pożarow ych przy wszystkich schodach, a w 97 dom ach dziecka (30%) co najm niej dwóch wyjść ewakuacyjnych z każdego p ię tra (kondygnacji). W 37 placówkach (11% ) wyjścia ewakuacyjne nie są oznakow ane, w 25 dom ach (8% ) nieoświetlone, a w 19 placów kach (6% ) wyjścia nie są otw ierane z zew nątrz.
W 25 dom ach dziecka (8% ) okna w pom ieszczeniach przebyw ania wychowanków są okratow ane. N atu raln ie nie wszystkie okna były okratow ane. N p. w jednej placów ce, zlokalizowanej w m ieście wojewódzkim, okna były okratow ane do połowy wysokości, w innej okratow ane były dwie bawialnie, natom iast w innym dom u, zlokalizow anym na wsi, tylko część sypialni (6) na parterze.
W 11 dom ach dziecka, praw ie połowie domów, w których są okratow ane p o m ie szczenia, nie m a możliwości szybkiego otw ierania krat w w ypadku zagrożenia p o ż a ro wego. W śród tych 11 placów ek, znajdują się 4 dom y otaczające opieką m ałe dzieci, w wieku niem owlęcym i przedszkolnym . N a pocieszenie należy stwierdzić, że wszystkie domy dziecka zao p atrzo n e są w gaśnice.
R easum ując, m ożna n a podstaw ie dokonanej oceny zdecydow anie stwierdzić, że warunki życia wychowanków w poszczególnych dom ach dziecka różnią się znacznie. Prawie wszystkie placówki bez względu na organ prow adzący dom , borykają się z tr u dnościami finansowymi, je d n a k niektórzy dyrektorzy dom ów, jak i pracow nicy w nich zatrudnieni, dzięki zapobiegliwości i staraniom potrafili stworzyć swym w ychowankom stosunkowo d o b re w arunki życia. Nieprawidłowości związane ze złym stanem tech n i cznym budynków, z długoletnią eksploatacją obiektów , wymuszają konieczność pro w a dzenia rem ontów , co wymaga sporych środków finansowych, ale takie usterki czy nieprawidłowości zaobserw ow ane w niektórych placów kach, jak nienależyta czystość Pomieszczeń, b ru d n a bielizna wychowanków, połam ane urządzenia do gier, uszkodzone ogrodzenia itp. wynikają ze zbyt m ałej dbałości i troski p ersonelu zatru d n io n eg o w dom ach dziecka, jak i sam ych użytkowników czyli wychowanków m ieszkających w d a nej placówce.
WNIOSKI
1. Z przeprow adzonej oceny obejm ującej wszystkie dom y dziecka n a te ren ie kraju wynika, że w arunki życia wychowanków w poszczególnych dom ach różnią się znacznie i w dużej m ierze zależą od troski o dobro podopiecznych, jak i zaangażow ania w pracę osób w nich zatrudnionych.
2. Stw ierdzone niepraw idłow ości w stanie sanitarno-technicznym niektórych pla cówek zw iązane ze złym stanem technicznym budynków, z długotrw ałą eksploatacją obiektów , ja k i zanotow ane niepraw idłow ości wynikające z zanied b ań higienicznych użytkow ników dom ów dziecka, uzasadniają konieczność podejm ow ania bieżących i dłu gofalowych działań, zm ierzających do popraw y w arunków zdrow otnych w tych pla cówkach opiekuńczo-wychowawczych.
E . P o l u s - S z e n i a w s k a
ASSESSMENT OF HEALTH CONDITIONS IN ORPHANAGES IN POLAND Summary
The reported study was carried out in all orphanages controlled by the health conditions in these homes and inquiry form was evolved which made possible recording of deviations from the required state of hygiene and from the sanitary-technical requirements. In the realization of the study workers of the children and youths hygiene of the sanitary-epidemiological stations were participating. These workers supervised normally these homes in their areas.
Out of 327 homes 93% were run by the state, 6% by the church and 1% by fundations; 30% of the homes were in rural areas, 45% in small towns, and 25% in province capitals. In 1995 these homes housed 16 471 inmates, 8 839 boys and 7 632 girls.
On the basis of the obtained information it could be said that the health conditions varied greatly between these homes, and depended in a high degree on the care shown for the good of the inmates, and on the commitment of the staff. The poor sanitary-epidemiological conditions in certain homes were due to poor technical state of the buildings exploited during many years. Faulty were noted also due to negligence of the users of these homes. It is necessary to undertake current and remote future actions for improving these conditions of orphanages from the viewpoint of hygiene.
PIŚMIENNICTWO
1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21.02.1994. Dziennik Ustaw nr 41, 28,03.1994. - 2. Rocznik Statystyczny 1995, Rok 55, Warszawa, s. 257. - 3. Poradnik higieny szkolnej. Poznań, WSSE, 1993.
