Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1971-1980

Dariusz Jarosz

Instytut I n f o r m a c j i N a u k o w e j i S t u d i ó w B i b l i o l o g i c z n y c h U W W a r s z a w a

NAUKA I EDUKACJA W STOSUNKACH POLSKO-FRANCUSKICH

W LATACH 1971-1980

Dzieje stosunków naukowych i kulturalnych Polski Ludowej ze światem

zewnętrznym jak dotąd nie stały się przedmiotem bardziej systematycznych

ba-dań historycznych. W pracach, dotyczących relacji bilateralnych PRL zwykle ich

autorzy ograniczają się niemal wyłącznie do analiz kwestii „wielkiej polityki",

wyraźnie pomijając lub marginalizując inną problematykę jako mało istotną.

Tymczasem taki punkt widzenia jak się wydaje wykrzywia ogląd badanej

rzeczy-wistości. Powojenny, ukształtowany przez zimną wojnę podział świata na

zwal-czające się bloki polityczno-wojskowe sprawiał, iż współpracy kulturalnej i

nau-kowej, zwłaszcza między państwami położonymi po obu stronach „żelaznej

kurtyny", przypadała często rola znacznie większa niż się powszechnie sądzi. Dla

poparcia tej hipotezy pragnę posłużyć się przykładem relacji polsko-francuskich

w dziedzinie nauki i edukacji w latach siedemdziesiątych XX w. Wyłączenie

z tych rozważań szeroko pojętej kultury wynika ze świadomego wyboru,

moty-wowanego główne ograniczeniem objętości przedstawianego studium.

Podjęcie tytułowej problematyki wymagało dokonania stosunkowo szerokiej

kwerendy archiwalnej zarówno we Francji jak w Polsce. Objęła ona akta

odpo-wiednich urzędów i instytucji państwowych, w tym przede wszystkim służb

za-granicznych obu krajów. Stan zachowania i udostępniania niezbędnych

mate-riałów, aczkolwiek daleki od ideału, jak się wydaje pozwala na zarysowanie

przynajmniej najważniejszych kwestii kształtujących owe stosunki. Zanim jednak

dokonamy tej analizy niezbędne jest przynajmniej bardzo skrótowe

przedstawie-nie najważprzedstawie-niejszych wydarzeń, które miały miejsce w relacjach Warszawy i

Pary-ża po II wojnie światowej i wpływały na ich kształt w analizowanym okresie.

I. Bagaż przeszłości: lata 1945-1970

Znacząca rola kultury i nauki stosunkach polsko-francuskich stosunkach w

okre-sie tuż powojennym wynikała przede wszystkim z realizacji przez Paryż

włas-nych koncepcji polityki zagranicznej wobec Europy Centralnej i Wschodniej.

Szczególne miejsce zajmowała w nich współpraca naukowo-kulturalna,

trakto-wana jako istotny element odbudowywania wpływów francuskich w tym

regio-nie. O wadze j a k ą nad Sekwaną przywiązywano do tego obszaru aktywności

świadczy chociażby fakt, iż w latach 1945-1947 połowa stypendiów rządu

fran-cuskiego przeznaczonych dla gości zagranicznych przypadła osobom z tej

częś-ci Europy

.

W tym sensie obiektem zainteresowania Francuzów była również Polska.

Zgodnie z sugestiami przebywającej w Polsce w dniach 24 września-3

paździer-nika 1945 r. misji francuskich profesorów, wysłanej przez Quai d'Orsay,

posta-nowiono wznowić pracę Instytutu Francuskiego. Jego oficjalne otwarcie

(znacz-nie póź(znacz-niejsze niż rzeczywiste podjęcie działalności) w Warszawie i Krakowie

nastąpiło w czerwcu 1947 r.

Wkrótce zaczęły funkcjonować liczne filie.

W Polsce w latach 1945-1947 odbyło się kilka ważnych prezentacji kultury

francuskiej (wystawy rysunku, malarstwa, książek), a władze lokalne sprzyjały

tworzeniu towarzystw przyjaźni polsko-francuskiej.

Innym polem wzajemnych stosunków była wymiana naukowa. W maju 1946 r.

w Polskę odwiedziły dwie grupy francuskich profesorów, w czerwcu 1946 r. w

Pa-ryżu przebywała polska delegacja naukowa na czele prof. Stanisławem

Wędkie-wiczem. Nawiązywały się nici współpracy między uniwersytetami obu państw.

We wzajemnych kontaktach problemem ważnym były stypendia na pobyt we

Francji. Polska była traktowana szczególnie przyjaźnie przy przydziale

stypen-diów rządowych: w 1946 r. otrzymała ich sześćdziesiąt, nie licząc ośmiu

zapro-ponowanych dla młodych naukowców przez Centre National des Recherches

Scientifiques (CNRS), dwudziestu dla nauczycieli i dwudziestu czterech

waka-cyjnych dla studentów

. Stypendia na pobyt w Polsce były znacznie mniej

licz-ne i skromniejsze.

Już w latach 1945-1947 drażliwym problemem wzajemnych stosunków

by-ła sytuacja polskiego szkolnictwa we Francji. Największe komplikacje w tym

zakresie wywołała nacjonalizacja francuskich kopalń; prywatne szkoły polskie

przy nich działające z dniem 1 października 1945 r. stawały się szkołami

pań-stwowymi, co w praktyce oznaczało, iż zaprzestały (na początku roku szkolnego

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1971-1980 285 1946/47) nauki języka polskiego. Władze warszawskie stopniowo rozszerzały sieć tzw. szkolnictwa konsularnego, zasilanego z budżetu państwa, co budziło opory części emigracji, rozwijającej własną sieć nauczania (tzw. niezależnego). Przed dylematami politycznymi stanęli nauczyciele polscy, zwłaszcza po uznaniu przez Francję Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (29 czerwca 1945)4.

Sytuację komplikowało stanowisko władz francuskich, niechętnych polskie-mu nauczaniu w ogóle, jako utrudniającepolskie-mu asymilację licznej mniejszości na-rodowej, ale zmuszonych ze względów taktycznych do jego tolerowania dla uniknięcia ewentualnego konfliktu z polskimi górnikami na tym tle.

Najważniejsze kwestie sporne w zakresie kultury, nauki i oświaty regulowała konwencja „dotycząca współpracy intelektualnej", podpisana 19 lutego 1947 r. w Paryżu5. Oba rządy zapewniały w niej, iż aby „zachować i pogłębić spuściznę kulturalną oraz dążenia intelektualne" będą organizować katedry i lektoraty języ-ka i literatury francuskiej w Polsce i polskiej we Francji oraz instytuty do popie-rania studiów nad stosunkami obu narodów. Zapowiadano stworzenie stypen-diów dla studentów i badaczy naukowych, wspomaganie wymiany profesorów, studentów i uczniów, członków organizacji sportowych i młodzieżowych. Strony miały popierać wzajemną wymianę książek i periodyków, prasy codziennej i in-nych wydawnictw, organizację wystaw, prezentację sztuk teatralin-nych i filmów oraz zachęcać radiowe stacje nadawcze obu państw do wymiany programów. Dla realizacji tych celów miała być powołana Komisja Mieszana Polsko-Francuska. Pierwsze jej posiedzenie odbyło się w Paryżu 3 i 4 listopada 1947 r.

Istotne zaostrzenie kursu Paryża wobec Warszawy, które nastąpiło w latach 1948-1950 r„ w związku z narastaniem przejawów zimnej wojny, odbiło się również negatywnie (choć nie od razu) na relacjach w dziedzinie nauki i edukacji.

Już w końcu 1947 r. między Polską i Francją rozpoczęła się „wojna wizowa". W rezultacie mnożonych trudności i przedłużających się procedur udzielania wiz w praktyce uniemożliwiono nawiązywanie kontaktów międzynarodowych uczonym, twórcom kultury, dziennikarzom i politykom.

M i m o pojawiających się zagrożeń jeszcze w latach 1948-1949 stosunkowo nieźle rozwijał swe prace Instytut Francuski w Polsce, którego profesorowie nie tylko pracowali w jego licznych oddziałach i filiach, ale również wykładali lub prowadzili lektoraty na polskich uczelniach wyższych. Do stycznia 1950 r. In-stytut skupił około 3 tys. studentów zarówno w Warszawie, jak w Krakowie, Poznaniu, Łodzi i Gdańsku. Około 2 tys. studentów korzystało z nauczania pro-wadzonego przez kadrę francuską na uniwersytetach6.

O ile rozwój aktywności Instytutu w Polsce był znaczny, o tyle polskie placówki naukowe we Francji napotykały na liczne trudności. M i m o złożonych obietnic w Paryżu w przyrzeczonym terminie (luty 1948 r.) nie znaleziono do dyspozycji Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) lokalu odpowiedniego dla

u m i e s z c z e n i a tam Stacji N a u k o w e j . 1 c z e r w c a 1949 r. d z i ę k i z a b i e g o m A m b a -s a d y P o l -s k i , -s t a c j a u z y -s k a ł a -s i e d z i b ę w d o m u przy ul. L a u r i -s t o n nr 747. N a p o d o b n e t r u d n o ś c i n a t r a f i a ł o u r u c h o m i e n i e k a t e d r y p o l s k i e j n a U n i w e r -s y t e c i e P a r y -s k i m . Z m n i e j s z a ł a się r ó w n i e ż pula s t y p e n d i ó w , j a k i e rząd f r a n c u s k i p r z e z n a c z a ł dla s t y p e n d y s t ó w z Polski. F r a n c u z i p r o t e s t o w a l i p o n a d t o p r z e c i w k o a r b i t r a l n e -m u d o b o r o w i k a n d y d a t ó w na w y j a z d y n a u k o w e d o F r a n c j i , p r a k t y k o w a n e -m u p r z e z k i e r o w n i c t w o p o l s k i e g o M i n i s t e r s t w a O ś w i a t y . N a j t r u d n i e j s z y o k r e s w p o w o j e n n y c h s t o s u n k a c h p o l s k o - f r a n c u s k i c h roz-począł się w grudniu 1949 r. w r a z z p o k a z o w y m p r o c e s e m politycznym Y v o n n e Bassaler, urzędniczki konsulatu f r a n c u s k i e g o w e W r o c ł a w i u i pięciu innych oskar-ż o n y c h , k t ó r y m z a r z u c o n o s z p i e g o s t w o i s k a z a n o na kary od 6 d o 9 lat w i ę z i e n i a8. A r e s z t o w a n i e a p o t e m p r o c e s Bassaler b y n a j m n i e j nie b y ł y j e d y n y m p r z e j a -w e m n a r a s t a j ą c e g o n a p i ę c i a -w s t o s u n k a c h p o l s k o - f r a n c u s k i c h . W tym s a m y m o k r e s i e w ł a d z e f r a n c u s k i e zostały z a a l a r m o w a n e z n i k n i ę c i e m s t y p e n d y s t y r z ą d u p o l s k i e g o , m ł o d e g o s l a w i s t y E t i e n n e ' a D e c a u x . W e d ł u g ustaleń F r a n c u z ó w z o sta! on a r e s z t o w a n y 2 3 k w i e t n i a 1949 r. W ł a d z e p o l s k i e m i m o interwencji d y p -l o m a t ó w f r a n c u s k i c h w p o -l s k i m M S Z u k r y w a ł y ten fakt a ż d o 10 w r z e ś n i a , kie-d y t o o ś w i a kie-d c z o n o , iż został on r z e k o m o z a t r z y m a n y w t r a k c i e n i e l e g a l n e g o p r z e k r a c z a n i a g r a n i c y p o l s k o - c z e c h o s ł o w a c k i e j9. W r e s z c i e w listopadzie 1949 r. a r e s z t o w a n o , a w lutym 1950 r. s k a z a n o ( w r a z z k i l k o m a i n n y m i w s p ó ł o s k a r ż o n y m i o s z p i e g o s t w o ) A n d r é S i m o n a R o b i n e a u , s y n a s e k r e t a r z a g e n e r a l n e g o Instytutu F r a n c u s k i e g o w P o l s c e i p r a c o w n i k a k o n -sulatu Francji w S z c z e c i n i e1 0. W d n i a c h 1 0 - 1 3 g r u d n i a 1949 r. f r a n c u s k i e M i n i s t e r s t w o S p r a w W e w n ę t r z n y c h a r e s z t o w a ł o i w y d a l i ł o g r u p ę n a u c z y c i e l i i i n s p e k t o r ó w p o l s k i e -g o s z k o l n i c t w a o p ł a c a n y c h p r z e z k o n s u l a t y p o l s k i e . P o n a d t o p o z b a w i o n o trzy-d z i e s t u n a u c z y c i e l i p o l s k i c h a u t o r y z a c j i na n a u c z a n i e w s z k o ł a c h f r a n c u s k i c h " . W ł a d z e w a r s z a w s k i e o d p o w i e d z i a ł y na to 13 g r u d n i a ż ą d a j ą c o p u s z c z e n i a Polski p r z e z j e d e n a s t u p r o f e s o r ó w Instytutu F r a n c u s k i e g o . W o d p o w i e d z i na k o l e j -ny k r o k r e p r e s y j n y w ł a d z f r a n c u s k i c h w postaci l i k w i d a c j i p r o w a r s z a w s k i c h or-g a n i z a c j i e m i or-g r a c y j n y c h d z i a ł a j ą c y c h w e F r a n c j i , w styczniu 1950 r. d o s z ł o d o z a w i e s z e n i a d z i a ł a l n o ś c i Instytutu F r a n c u s k i e g o na t e r e n i e Polski. D e c y z j ę uza-s a d n i a n o n a r a uza-s t a n i e m n i e p r z y j a z n e j a t m o uza-s f e r y , w y n i k a j ą c e j z polityki r z ą d u f r a n c u s k i e g o i p o g w a ł c e n i e m p r z e z e ń k o n w e n c j i k u l t u r a l n e j1 2.

Ten k o n f r o n t a c y j n y kurs w s t o s u n k a c h d w u s t r o n n y c h t r w a ł przez k i l k a na-s t ę p n y c h lat. J e g o z m i a n a zona-stała na-s p o w o d o w a n a „ o d w i l ż ą " p o l i t y c z n ą w b l o k u w s c h o d n i m p o ś m i e r c i Stalina w marcu 1953 r. i p o s t ę p u j ą c ą ( c h o ć n i e k o n s e k -w e n t n i e ) z m i a n ą k u r s u M o s k -w y i p a ń s t -w satelickich -w o b e c Z a c h o d u .

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1971-1980 287 W przypadku Warszawy i Paryża pierwsze, po długim okresie zamrożenia, kontakty kulturalne i naukowe poczęły być nawiązywane w 1954 r. Rozmowy na ten temat doprowadziły do podpisania 9 lipca 1957 r. polsko-francuskiej deklara-cji o współpracy w dziedzinie kultury. W lutym 1957 r. w wyniku rozmów w War-szawie przyjęto roczny program wymiany kulturalnej i naukowej między oboma państwami. Odtąd były one ustalane systematyczne na rok, a od 1962 r. - na dwa lata. W okresie późniejszym ustalanie tych programów odbywało się w oparciu o umowę o współpracy kulturalnej między PRL i Republiką Francuską z dnia 20 maja 1966. Zajmowała się tym Komisja Mieszana Polsko-Francuska (nazywana również Komisją Kulturalną)13.

D u ż ą aktywność na polu nawiązywania kontaktów z odpowiednimi instytu-cjami francuskimi wykazała Polska Akademia Nauk (PAN). W ich efekcie j u ż 27 października 1957 r. zostało zawarte porozumienie o współpracy z C N R S , a 29 kwietnia 1958 r. - między Wydziałem I PAN i VI Sekcją Ecole Pratique des Hautes Etudes (EPHE) przy Uniwersytecie Paryskim. Niezależnie od tych ini-cjatyw centralnych więzi o podobnym charakterze zaczęły powstawać między innymi instytucjami naukowymi we Francji i w Polsce (szkoły wyższe, instytu-cje kulturalne itp.). W tej bardziej sprzyjającej niż wcześniej sytuacji sieć wza-jemnych kontaktów kulturalnych i naukowych poczęła gęstnieć.

Wymiana naukowców z obu krajów zaczęła rozwijać się od 1954 r. Dla zai-nicjowania bardziej trwałych związków polskich środowisk humanistycznych z nauką francuską bardzo ważne znaczenie miał zorganizowany przez U N E S C O pobyt we Francji (od 9 września do 24 października 1956 r.) trzydziestu mło-dych naukowców. Dla wielu z nich otwierała się wówczas możliwość kontaktu ze światem Zachodu, z której odtąd często korzystali.

Dla przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, w tym szczególnie sze-roko pojętej humanistyki, istotnym instrumentem rozwoju wzajemnych kon-taktów były stworzone w tym celu instytucje, działające w ramach scharaktery-zowanych wcześniej dwustronnych porozumień. Wśród nich ważne miejsce zajmowała nadal Stacja Naukowa PAN w Paryżu. 10 grudnia 1962 r. została za-inaugurowana działalność Ośrodka Cywilizacji Polskiej przy Sorbonie. Nau-kową działalność na terenie Francji prowadził również utworzony w 1958 r. przy VI Sekcji EPHE Ośrodek Studiów nad Historią i Cywilizacją Polską.

Francuzi dysponowali w Polsce dwoma instytucjami zajmującymi się pro-blematyką naukową i kulturalną. Pierwsząz nich był powołany do życia w listo-padzie 1958 r. Ośrodek Kultury Francuskiej, drugą - Francuski Ośrodek Doku-mentacji Naukowo-Technicznej (Centre de documentation française scientifi-que), istniejący w Warszawie od listopada 1961 r. (w listopadzie 1968 r. otwar-to jego filię w Kaotwar-towicach).

P r o b l e m e m w z a j e m n y c h stosunków, który nie został rozwiązany w tych la-tach było otwarcie Instytutu Francuskiego w Polsce. Strona polska uzależniała z g o d ę na w z n o w i e n i e j e g o działalności od k o r z y s t n e g o dla siebie rozwiązania sporu o Bibliotekę P o l s k ą w Paryżu, do której rościła pretensje PAN. Z e względu na to, że d w a w y r o k i s ą d o w e w tej sprawie (z 1956 r. i 1959 r.) nie d o p r o w a -dziły d o s a t y s f a k c j o n u j ą c e g o w ł a d z e w a r s z a w s k i e rozstrzygnięcia kwestii włas-ności Biblioteki, p o n o w n e u r u c h o m i e n i e Instytutu okazało się niemożliwe.

W ł a d z e P R L w tym okresie wiele uwagi p o ś w i ę c a ł y kwestii oświaty polskiej w e Francji. Z e w z g l ę d u na m a ł ą użyteczność dla c e l ó w polityczno-propagando-w y c h i o s z c z ę d n o ś c i f i n a n s o polityczno-propagando-w e z d e c y d o polityczno-propagando-w a ł y się na likpolityczno-propagando-widację polityczno-propagando-w latach

1 9 6 2 - 1 9 6 3 tzw. s z k o l n i c t w a k o n s u l a r n e g o i Liceum Polskiego w Paryżu. O g r a n i c z o n y m s u k c e s e m zakończyły się działania w ł a d z francuskich m a j ą c e na celu d o p r o w a d z e n i e do wzrostu znaczenia ich j ę z y k a w szkołach polskich.

II. Nowy etap: 1971-1980

Z tym b a g a ż e m d o ś w i a d c z e ń obie strony w k r a c z a ł y w nowy etap w z a j e m n y c h stosunków, dla którego w a ż n y m impulsem było dojście do władzy ekipy rządzącej, k i e r o w a n e j przez E d w a r d a Gierka. N o w y przywódca, biograficznie z w i ą z a n y z F r a n c j ą z n a j ą c y j e j kulturę i j ę z y k , był zwolennikiem ściślejszej w s p ó ł p r a c y obu państw. O z n a c z a ł o to również nasilenie kontaktów w dziedzinie nauki i e d u k a c j i .

II. 1. P o d s t a w y p r a w n e w s p ó ł p r a c y

O g ó l n e zasady w s p ó ł p r a c y na tych polach zostały s f o r m u ł o w a n e w dziesięciolet-n i m u k ł a d z i e o r o z w o j u w s p ó ł p r a c y g o s p o d a r c z e j , p r z e m y s ł o w e j , dziesięciolet-n a u k o w e j i technicznej, podpisanym przy okazji wizyty E. Gierka w e Francji w październi-ku 1972 r. P o w t ó r z o n o j e w deklaracji o zasadach i środkach współpracy październi- kultu-ralnej i n a u k o w e j , informacji i kontaktów międzyludzkich, podpisanej 23 czerw-ca 1975 г., w trakcie pobytu prezydenta Francji Valéry'ego Gisczerw-carda d ' E s t a i n g ' a w Polsce. O b i e strony z o b o w i ą z y w a ł y się w niej do rozwijania „wszelkimi środ-k a m i " współpracy, w y m i a n y osób i informacji w dziedzinie środ-kultury, nauśrod-ki i tech-niki, w tym w szczególności w zakresie literatury, sztuki, architektury, nauk ścis-łych, h u m a n i s t y c z n y c h i technicznych. Z a p o w i a d a n o ulepszenie obiegu dóbr kulturalnych, zwielokrotnienie kontaktów między twórcami, tłumaczami, działa-czami kulturalnymi, nauczycielami, pracownikami n a u k o w y m i i ekspertami.

O p r ó c z tak s f o r m u ł o w a n y c h celów, deklaracja w s k a z y w a ł a również g ł ó w n e kierunki działania dla ich osiągnięcia. Wśród nich w y m i e n i a n o m.in. popieranie w s p ó ł p r a c y między o d p o w i e d n i m i organizacjami i instytucjami, sprzyjanie zwiększeniu w y m i a n y dóbr kulturalnych, podjęcie niezbędnych środków dla zwiększenia i ulepszenia nauczania języka drugiej strony. Deklarowano dołożenie

N a u k a i e d u k a c j a w stosunkach p o l s k o - f r a n c u s k i c h w latach 1 9 7 1 - 1 9 8 0 2 8 9

starań, aby i n f o r m a c j a o drugim kraju była „pełna i o b i e k t y w n a " , s z c z e g ó l n i e w podręcznikach szkolnych „w ten sposób, by przedstawiała rzeczywisty o b r a z w s p ó ł c z e s n e j Polski i Francji", ich dziedzictwa materialnego i d u c h o w e g o oraz osiągnięć1 4.

G e n e r a l n y charakter miał również p o d p i s a n y w czerwcu 1975 r. długotermi-n o w y ( d z i e s i ę c i o l e t długotermi-n i ) p r o g r a m r o z w o j u w s p ó ł p r a c y e k o długotermi-n o m i c z długotermi-n e j , długotermi-n a u k o w e j i technicznej. Strony deklarowały w nim poparcie dla badań naukowych w takich dziedzinach j a k : p r z e m y s ł maszynowy, elektrotechniczny, elektroniczny i mate-riałów i n f o r m a t y c z n y c h , chemiczny, metalurgiczny i metali nieżelaznych, stocz-n i o w y i w y p o s a ż e stocz-n i e statków, górstocz-nictwo i estocz-nergetyka, b u d o w stocz-n i c t w o i materiały b u d o w l a n e , rolnictwo i przemysł spożywczy, t e l e k o m u n i k a c j a , o c h r o n a środo-wiska, handel hurtowy i detaliczny, rynki trzecie, p l a n o w a n i e g o s p o d a r c z e . S p r a w ą realizacji w s p ó l n y c h przedsięwzięć, o r g a n i z a c j ą misji i k o n f e r e n c j i , p r z y j m o w a n i e m stażystów miała z a j m o w a ć się Polsko-Francuska K o m i s j a Mie-szana dla W s p ó ł p r a c y N a u k o w e j i Technicznej1 5.

S z c z e g ó ł o w e ustalenia w zakresie realizacji tych ogólnych zasad w okresach dwuletnich były p r z e d m i o t e m obrad o w e j komisji. W w y n i k u j e j prac w listopa-dzie 1971 r. doszło do podpisania programu w s p ó ł p r a c y n a u k o w e j i t e c h n i c z n e j p o m i ę d z y R e p u b l i k ą Francji i PRL na lata 1972 i 19731 6. Obie strony w y r a ż a ł y

w nim „ w o l ę pogłębienia współpracy z w ł a s z c z a w elektronice, a u t o m a t y z a c j i , informatyce, telewizji k o l o r o w e j , chemii, p r z e m y ś l e ciężkim i m a s z y n o w y m , s p o ż y w c z y m i naukach dotyczących ś r o d o w i s k a c z ł o w i e k a " . P o r o z u m i e n i e za-w i e r a ł o d e k l a r a c j ę poparcia dla istniejących f o r m za-w s p ó ł p r a c y m i ę d z y polskimi i francuskimi instytucjami takimi jak:. l'Association Nationale pour la R e c h e r c h e T e c h n i q u e i K o m i t e t e m N a u k i i Techniki, le C o m m i s s a r i a t à la N o r m a l i s a t i o n i Polskim Komitetem N o r m a l i z a c y j n y m , le Palais de la Découverte i M u z e u m Techniki w Warszawie, la Société des Ingenieurs Civils de France i N a c z e l n ą Or-g a n i z a c j ą T e c h n i c z n ą ( N O T ) , j a k też p o m i ę d z y stowarzyszeniami b r a n ż o w y m i N O T i ich o d p o w i e d n i k a m i francuskimi. W s p ó ł p r a c a e k o n o m i c z n a i p r z e m y s ł o -wa realizo-wana była przez Agence pour la Coopération Technique, Industrielle et E c o n o m i q u e ( A C T I M ) i Komitet N a u k i i Techniki.

W w y n i k u zapadłych ustaleń obie strony przyznawały sobie „staże dla do-skonalenia kwalifikacji t e c h n i c z n y c h " o okresie średnio trzech miesięcy każdy w dziedzinach p r z e m y s ł o w y c h i e k o n o m i c z n y c h w liczbie osiemdziesięciu rocz-nie (na lata 1 9 7 2 - 1 9 7 3 ) dla inżyrocz-nierów, specjalistów, f a c h o w c ó w , p o s i a d a j ą c y c h w y ż s z e w y k s z t a ł c e n i e oraz kilkuletnie d o ś w i a d c z e n i e z a w o d o w e . Z o b o w i ą z a n o się w z a j e m n i e do z w i ę k s z a n i a stażów g r u p o w y c h . Strona f r a n c u s k a p o n a d t o zgodziła się przyznać dziesięć s t y p e n d i ó w miesięcznych dla d o s k o n a l e n i a j ę z y -ka f r a n c u s k i e g o dla p r a c o w n i k ó w z a t r u d n i o n y c h w instytucjach t e c h n i c z n y c h i przedsiębiorstwach polskich „w celu u m o ż l i w i e n i a i pogłębienia z n a j o m o ś c i

języka technicznego francuskiego". Po dwadzieścia pięć stypendiów specjali-stycznych, o przeciętnym okresie sześciu miesięcy, miało być przeznaczonych dla wykwalifikowanych specjalistów, pragnących przeprowadzić prace badaw-cze w różnych dziedzinach. „Pewna liczba" z nich miała dotyczyć osób ubadaw-czest- uczest-niczących w realizacji porozumień bezpośrednich.

Obie strony postanowiły, iż wymiana specjalistów z dziedzin naukowych lub technicznych będzie mogła być realizowana dla badaczy na podstawie kontyn-gentu, który miał być ustalony dla każdego z lat 1972 i 1973 na poziomie dwu-dziestu osobomiesięcy. W ramach tej liczby każda strona, po uzgodnieniu z kra-jem przyjmującym, mogła organizować misje krótkoterminowe (tydzień lub

dwa tygodnie) lub długoterminowe (jeden do trzech miesięcy) w zależności od tego czy chodziło o zorganizowanie kontaktu naukowego czy o wykonanie prac badawczych. Pewną liczbę misji krótkoterminowych zdecydowano się zarezer-wować na zasadzie priorytetu dla realizacji współpracy w takich dziedzinach jak: rolnictwo, metrologia, geodezja, sprzęt i materiały konstrukcyjne,

informa-tyka i środowisko człowieka. Tę listę postanowiono rozszerzyć o hutnictwo me-tali nieżelaznych (w szczególności miedzi i meme-tali rzadkich), hutnictwo żelaza, chemię, elektronikę, górnictwo, przemysł włókienniczy, skórzany, transport wew-nętrzny i magazynowanie.

Kolejny program współpracy naukowej i technicznej, tym razem na lata 1974-1975, został podpisany w czasie kolejnego (czwartego) spotkania wspo-mnianej Komisji Mieszanej, obradującej w Paryżu od 8 do 13 listopada 1973 r. Tak jak dwa lata wcześniej wskazano na szczególnie preferowane dziedziny współpracy, którymi miały być: elektronika, informatyka, automatyzacja pro-cesów przemysłowych, metalurgia, budowa statków, tabor kolejowy, elektrotech-nika, chemia, energia elektryczna, gaz, budownictwo i materiały budowlane, rol-nictwo, ochrona środowiska, metrologia, informacja naukowa i techniczna. Nadal deklarowano poparcie dla współpracy polsko-francuskiej na poziomie specjalistycznych instytucji i organizacji. Delegacja polska przekazała swym rozmówcom listę propozycji, dotyczących prac badawczych i rozwojowych do przeprowadzenia wspólnie z odpowiednimi instytucjami francuskimi. Zobowią-zano się do poszukiwania możliwości współpracy w dziedzinie konstrukcji apa-ratury badawczej.

Liczba przyznanych stażów nie zmieniła się (osiemdziesiąt rocznie na lata 1973-1974); nadal część z nich miała mieć charakter grupowy, dziesięć stypen-diów miesięcznych miało służyć doskonaleniu technicznego języka francuskie-go, a dwadzieścia pięć stypendiów specjalistycznych, o przeciętnym okresie sześciu miesięcy - specjalistom, prowadzącym badania. W aneksie do programu wymieniono dwanaście różnego rodzaju porozumień, które dotyczyły współpracy

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1971-1980 291 instytucji i organizacji polskich i francuskich, podpisanych zgodnie z

dyspozy-cjami układu z 20 maja 1966 r.17

W omawianym okresie dochodziło również do cyklicznych spotkań Komisji Kulturalnej polsko-francuskiej, ustanowionej na mocy tego układu. N a jej trze-cim posiedzeniu w listopadzie 1971 r. przyjęto program wymiany i współpracy kulturalnej i naukowej na lata 1972-1973.

Po raz czwarty Komisja Kulturalna obradowała w Paryżu od 8 do 13 listopa-da 1973 r. Efektem jej prac było przyjęcie programu wymiany i współpracy

kul-turalnej i naukowej na lata 1974-19751 8. Uznając postęp w zakresie nauczania

obu języków, strona polska wyraziła życzenie wpisania języka polskiego na listę języków nowożytnych do obowiązkowego wyboru przy egzaminie maturalnym. Z zadowoleniem przyjęto wzrost w Polsce liczby liceów o rozszerzonym progra-mie nauczania języka francuskiego. Francuzi deklarowali dołożenie, „w miarę możliwości, starań w celu wprowadzenia nauczania języka polskiego" w innych niż dotychczas szkołach średnich (licea w Bruay i Béthune). Postanowiono utrzymać czternaście stanowisk lektorów i profesorów francuskich w polskich szkołach wyższych i trzynaście stanowisk lektorów polskich we Francji. W dzie-dzinie pedagogiki współpraca miała polegać głównie na organizowaniu staży doskonalenia językowego (ni.in. w liceum pedagogicznym w Sèvres pod Pary-żem) w ramach przyznanych i szczegółowo ustalonych limitów. Z zadowole-niem odnotowano nawiązanie kontaktów pomiędzy szkołami polskimi i francus-kimi. Zalecano powołanie grupy studyjnej polsko-francuskiej dla wspólnego opracowania podręczników języka francuskiego, dostosowanych do potrzeb szkół polskich. Konstatowano z zadowoleniem podjęcie prac nad weryfikacją szkolnych podręczników historii i geografii obu krajów oraz „odnotowano z za-interesowaniem" zapoczątkowanie współpracy na tym polu w zakresie pod-ręczników matematyki i fizyki. Postulowano kontynuowanie tych w y s i ł k ó w w ramach współpracy pomiędzy Komitetami Narodowymi U N E S C O . Obie stro-ny zalecały właściwym instytucjom obu krajów kontynuowanie prac podjętych w celu ustalenia równoważności tytułów i dyplomów uniwersyteckich.

W zakresie kultury, sztuki, literatury, nauk humanistycznych, społecznych, prawnych i ekonomicznych łączny okres wizyt „osobistości i specjalistów" miał wynosić trzydzieści miesięcy rocznie dla każdej ze stron. Deklarowano zorgani-zowanie każdego roku w obu krajach jednego lub dwóch kolokwiów. Strona francuska przyznała dwieście czterdzieści miesięcy stypendialnych na okresy ośmiomiesięczne dla studentów, młodych pracowników naukowych i specja-listów polskich w wieku poniżej 35 lat, z czego dziewięćdziesiąt miesięcy zare-zerwowano dla osób zaproponowanych przez polskie Ministerstwo Kultury i Sztu-ki. Strona polska rewanżowała się dwustu osiemdziesięcioma miesiącami stypendialnymi dla podobnie określonej grupy osób. Postanowiono realizować

wymianę pracowników naukowych i specjalistów przez przyznanie trzydziestu pięciu „miesięcy badawczych" dla każdej ze stron na lata 1974 i 1975. Francu-zi ofiarowali trzysta dwadFrancu-zieścia a Polacy sto dwadFrancu-zieścia miesięcy stypendial-nych i stażowych dla studentów, młodych pracowników naukowych i polskich specjalistów w wieku poniżej trzydziestu pięciu lat, celem odbywania studiów i staży w zakresie nauk ścisłych, biologicznych i medycznych.

Osobny rozdział cytowanego dokumentu poświęcono współpracy w zakresie „spraw młodzieżowych, oświaty powszechnej, wypoczynku, sportu i turystyki". Kreślono w nim plany wspólnych akcji takich jak udział młodych Polaków i Fran-cuzów w stażach językowych, imprezach kulturalnych, sportowych i turynych, w tym w koloniach letnich. Komisja Mieszana, która zebrała się w stycz-niu 1976 r. w Warszawie, podpisała dwuletni program wymiany i współpracy (na lata 1976-1977), który po raz pierwszy dotyczył łącznie zarówno nauki i tech-niki, jak i kultury19. Po raz pierwszy również w preambule do tego dokumentu powołano się na scharakteryzowaną wcześniej deklarację o zasadach i środkach współpracy kulturalnej i naukowej, informacji i kontaktów międzyludzkich z 20 czerwca 1975 r. i na dyspozycję Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1 sierpnia 1975 r. w zakresie współpracy w sprawach humanitarnych. Akcentowano w nim przede wszystkim wolę rozwijania nauki języka francuskiego w Polsce i polskiego we Francji. W związku z tym

zapowia-dano m.in. dalszy rozwój nauczania w języku francuskim w wybranych specjali-stycznych liceach w Polsce, wzajemną wymianę kadr nauczycieli obu języków. Konstatowano z zadowoleniem fakt wprowadzenia języka polskiego (od stycznia 1975 r.) jako jednego z jedenastu do obowiązkowego wyboru na maturze i roz-poczęcie emisji programów w tym języku przez Radio France w Lille.

Zarówno strona polska jak francuska, tak jak w programach z lat poprzed-nich, deklarowały organizowanie staży pedagogicznych dla nauczycieli i lek-torów języków na różnych poziomach oraz dla badaczy, pragnących doskonalić swe umiejętności lingwistyczne. Wakacyjne kursy językowe miały objąć sześćdziesięciu polskich studentów trzeciego, czwartego i piątego roku filologii romańskiej. W zamian strona polska proponowała m.in. udział nauczycieli języ-ka polskiego we Francji i tłumaczy w zajęciach organizowanych przez Centrum Języka i Kultury Polskiej „Polonicum" przy Uniwersytecie Warszawskim.

Obie strony miały uczestniczyć w opracowaniu podręczników języka i lite-ratury francuskiej i polskiej dla szkół oraz współuczestniczyć w odbywających się pod auspicjami U N E S C O wysiłkach mających na celu rewizję podręczników historii i geografii używanych w szkołach średnich.

Część „naukowo-techniczna" cytowanego programu zaczynała się od wyli-czenia obszarów zainteresowań, w których współpraca miała być rozszerzona i pogłębiona (matematyka, informatyka i automatyzacja, astronomia i geofizyka,

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1971-1980 293 fizyka teoretyczna, elektronika i elektrotechnika, górnictwo i metalurgia, nafta, węgiel i gaz, metalurgia, energetyka, inżynieria chemiczna, petrochemia i mate-riały plastyczne, inżynieria, pokojowe wykorzystanie energii atomowej, gospo-darka surowcami, ochrona środowiska, przemysł tekstylny, przemysł spożyw-czy, agronomia i leśnictwo, zootechnika i weterynaria, normalizacja i metrologia, inżynieria lądowa, biologia i medycyna, dokumentacja naukowa i techniczna). To te dziedziny miały być preferowane przy okazji organizowania misji, staży i konferencji.

Tak jak przy okazji programów charakteryzowanych wcześniej, przyznano sobie osiemdziesiąt staży rocznie o średniej długości trzech miesięcy każdy, z któ-rych część miała mieć charakter grupowy (dla 10-15 osób, na okres około czte-rech tygodni). Utrzymano zapis o dziesięciu stypendiach miesięcznych dla do-skonalenia technicznego języka francuskiego. Strona francuska pozostawiła do dyspozycji strony polskiej trzysta dwadzieścia, a strona polska sto dwadzieścia miesięcy stypendiów i staży (każdy z nich nie mógł trwać krócej niż trzy mie-siące) przeznaczonych dla studentów, młodych badaczy, studentów politechniki i specjalistów, w wieku do trzydziestu pięciu lat, zajmujących się tematami z za-kresu nauk ścisłych, biologii i medycyny. Ponadto każda ze stron zgadzała się na przeznaczenie dwudziestu pięciu staży specjalistycznych rocznie o długości sześciu miesięcy każdy dla naukowców pragnących doskonalić się w różnych dziedzinach badań. Wreszcie obie strony przyznawały sobie limit sześćdziesię-ciu „miesięcy badawczych" dla naukowców.

Kolejny trzyletni program współpracy naukowo-technicznej obejmował lata 1978-1980 i w głównych założeniach nie odbiegał od dokumentów podpisanych wcześniej20.

Oprócz wypracowanych przez międzyrządową Komisję Mieszaną ram współpracy, osobne porozumienia w tej sprawie zawierały poszczególne instytu-cje kulturalne i naukowe (zostanąone omówione w dalszej części tego studium).

Wśród innych form współpracy naukowej wówczas wypracowanych warto jeszcze wskazać na stworzenie w Paryżu, w trakcie spotkania rektorów

francus-kich i polsfrancus-kich uniwersytetów i innych szkół wyższych (12 listopada 1974 г.), grupy roboczej odpowiedzialnej za przygotowanie listy dziedzin współpracy na-ukowej, ułożonej zgodnie z kryterium priorytetów i zawierającej sprecyzowane sugestie co do źródeł ich finansowania. Pierwsze spotkanie tej grupy odbyło się 22-24 września 1975 r. w Warszawie. Stronom przewodniczyli: Jean-Marie Au-by, rektor uniwersytetu Bordeuax I i Zygmunt Rybicki, rektor Uniwersytetu Warszawskiego. Grupa Robocza zapoznała się z tematami badań proponowanymi przez polskie i francuskie uczelnie. Zaproponowano wiele nowych form współ-pracy: zawieranie przez rektorów umów bezpośrednich w ramach j u ż istniejących porozumień, wspólne prowadzenie badań oraz opracowywanie i publikowanie ich

wyników, wzajemną informację o publikacjach i tłumaczenia materiałów nauko-wych z możliwościami wymiany dokumentacji, wspólne użytkowanie laborato-riów (w dziedzinie nauk ścisłych), wizyty (do trzech tygodni) dla pracowników naukowo-dydaktycznych, stypendia fundowane przez każdą ze stron dla praco-wników naukowych i studentów lat wyższych, wymianę profesorów wizy-tujących, wspólne organizowanie seminariów i dni naukowych polskich we Francji i francuskich w Polsce, okresowe wizyty rektorów. Postulowano zwiększenie środków finansowych na krótkie i semestralne pobyty profesorów wizytujących. Delegacja polska zakomunikowała ponadto zamiar rządu polskie-go przyznania, na zasadzie wzajemności, do dyspozycji uczelni francuskich, trzydziestu dodatkowych stypendiów długoterminowych21.

II. 2. Funkcjonowanie najważniejszych instytucji współpracy kulturalnej, naukowej i naukowo-technicznej

W latach siedemdziesiątych w działalności istniejących wcześniej podstawo-wych instytucji współpracy kulturalnej i naukowej nie nastąpiły radykalne zmia-ny. W funkcjonowaniu Ośrodka Kultury i Cywilizacji Polskiej w Paryżu, ist-niejącego przy Uniwersytecie Paris IV, problemem sporu był status dyrektora tej instytucji22. Ponadto Paryż nie chciał się zgodzić na statutową regulację funkcjo-nowania Ośrodka.

Wzmiankowana placówka, kierowana od listopada 1973 r. przez prof. Okta-wiusza Jurewicza (wcześniej - przez doc. Jana Dętko) koncentrowała się na działalności kulturalnej i naukowej, organizowała odczyty i rozszerzała kontak-ty z odpowiednimi inskontak-tytucjami francuskimi. Przykładowo w r. szk. 1973/74 ta-kie odczyty wygłosili: dr Jerzy Kwiatkowski (Nowa poezja polska, 28 listopada

1973 г.), prof. Marian Orzechowski (Polska między Niemcami i Związkiem Ra-dzieckim od 1918 do 1970; 10 grudnia 1973), prof. Stanisław Kalabiński (Ewo-lucja inteligencji polskiej od 1807 do 1918; 6 marca 1974), Brunon Koper (pre-lekcja ilustrowana przeźroczami pt. Afisz w Polsce; 12 marca 1974), prof. Michel Cadot (nieopublikowane pamiętniki z podróży po Polsce w 1783 r. Baert du Hollant; 24 kwietnia 1974), prof. Jarema Maciszewski (Polska, kraj toleran-cji religijnej w X V I w.; 13 kwietnia 1974 г.). Ośrodek prowadził prace nad skompletowaniem dokumentacji źródłowej poloników w bibliotekach i archi-wach paryskich. Zorganizowano lektorat języka polskiego dla osób ze świata kultury i nauki francuskiej23.

Strona francuska na początku lat siedemdziesiątych nie zgłaszała postulatów, dotyczących modyfikacji statutu lub ewentualnie zmiany nazwy Centrum Cywi-lizacji Francuskiej przy Uniwersytecie Warszawskim czy Czytelni Francuskiej w Krakowie. W nocie opracowanej na Quai d'Orsay w 1973 r. pisano, iż każda dyskusja na ten temat może wywołać „delikatny problem" Biblioteki Polskiej

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1971-1980 295

w Paryżu24. Francuzi w tym okresie koncentrowali się na rozbudowie tych

insty-tucji w istniejącym kształcie organizacyjnym25. Upominali się natomiast o zmianę

statusu Ośrodka Francuskiej Dokumentacji Naukowej i Technicznej w

Warsza-wie oraz jego filii w Katowicach26.

Efektem tych rozmów było podpisanie 10 listopada 1972 r. umowy między polskim Ministerstwem Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz francus-kim Ministerstwem Gospodarki i Finansów o „zabezpieczeniu działalności" tej placówki. Zgodnie z nią Ośrodek w Polsce mógł - oprócz siedziby w Warsza-w i e - mieć jedną lub kilka filii analogicznych do istniejącej Warsza-w KatoWarsza-wicach. Je-go zadania sformułowano w sposób następujący:

-dostarczanie przedsiębiorstwom, instytucjom i specjalistom w Polsce informa-cji o francuskich osiągnięciach i potencjale w dziedzinie gospodarki, prze-mysłu i techniki;

- podejmowanie, w uzgodnieniu w kompetentnymi organami polskimi i francus-kimi, ogólnych akcji, mających na celu spotęgowanie wymiany użytecznych informacji między instytucjami, specjalistami i przedsiębiorstwami obu kra-jów;

- uczestniczenie w dobrym przygotowaniu służb technicznych, inżynierów i spe-cjalistów polskich we Francji i francuskich w Polsce w dziedzinie przemysłu i gospodarki. W tym celu Ośrodek winien mieć możność uczestniczenia w przy-gotowywaniu polskich kandydatów na stażystów i w porozumieniu z Kiero-wnikiem Wydziału Rozwoju Gospodarczego przy Ambasadzie Francuskiej i z A C T I M - udostępnienia im wszystkich potrzebnych informacji w celu ułatwienia przebiegu ich stażu;

- dostarczenie stażystom po powrocie do Polski dokumentacji i informacji w ce-lu uzupełnienia wiadomości zdobytych podczas ich pobytu we Francji oraz włączanie ich tak ściśle jak to tylko możliwe, do imprez podejmowanych we współpracy polsko-francuskiej w dziedzinach ich specjalności.

Działalność Ośrodka miała obejmować rozpowszechnianie dokumentacji technicznej, redagowanie i wydawanie w języku polskim biuletynu informacyj-nego, poświęconego francuskim osiągnięciom w dziedzinie naukowej i technicz-nej, przekazywanie do A C T I M za pośrednictwem Kierownika Wydziału Rozwo-ju Gospodarczego przy Ambasadzie Francuskiej, zamówień korespondentów

polskich na informacje techniczne i przemysłowe, organizowanie projekcji filmów technicznych, konferencji i kolokwiów, udział dyrektora placówki w se-lekcji inżynierów i specjalistów polskich kandydujących na staże w ramach współpracy technicznej we Francji, zwłaszcza pod względem językowym.

Kierunki działalności Ośrodka miała określać Rada złożona z ośmiu członków. Ze strony francuskiej wchodzili do niej przedstawiciele Ambasady Francji w Warszawie w osobach: kierownika Wydziału Rozwoju Ekonomiczne-go, Radcy Kulturalnego i attaché handlowego oraz Dyrektor Generalny A C T I M

lub jego przedstawiciel. Ze strony polskiej swych przedstawicieli mieli wyzna-czyć Ministerstwa: Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Spraw Zagranicz-nych i Handlu Zagranicznego. Ponadto wchodził do niej Dyrektor Generalny Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej (CINTE) lub jego przedstawiciel. Radzie przewodniczył na przemian przedstawiciel strony pol-skiej i francupol-skiej. Warszawa uzyskała prawo do mianowania dyrektora i za-stępcy dyrektora Ośrodka, będących obywatelami PRL2 7.

Wśród innych instytucji, realizujących współpracą w dziedzinie nauki i edu-kacji między obu państwami warto wskazać na Stację Naukową PAN w Pary-żu2 8, która kontynuowała swą działalność, koncentrującą się przede wszystkim na informowaniu i popularyzacji we Francji polskiej myśli naukowej i technicz-nej przez odczyty, kolokwia, wystawy itp. Od października 1970 r. kierował nią prof, dr Jan Paweł Nowacki. N o w y dyrektor - oprócz spraw merytorycznych - musiał zająć się problemem remontu, użytkowania i administracji czterech bu-dynków przy rue Lamandé, w których mieściło się poprzednio Liceum Polskie, a potem Ośrodek Studentów Polskich. W zakresie działalności merytorycznej znaczna część prac wykonywanych przez pracowników Stacji wiązała się z ak-cjami rocznicowymi wówczas przeprowadzanymi: 500 - leciern urodzin Miko-łaja Kopernika (w 1973 г.), Rokiem Nauki Polskiej (1972/73) i 30-leciem P R L (1974 г.). Z tej okazji odbywały się odczyty, kolokwia i wystawy29.

W związku z przejęciem ośrodka przy ul. Lamandé Stacja bardziej aktywnie włączyła się w sprawy istniejącego tam Punktu Konsultacyjnego Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Warszawie. Jego zdaniem było uzupełnianie wiedzy uczęszczających do szkół francuskich dzieci pracowników polskich placówek w Paryżu tak, aby uczniowie otrzymali wykształcenie zgodne z programami szkół polskich. Zajęcia odbywały się w dni wolne od nauki w szkołach francus-kich (pod koniec roku szkolnego również w sobotę) w pomieszczeniach przy La-mandé, a w czasie ich remontu w siedzibie Stacji przy ulicy Lauriston. Wykła-dowcami byli jej pracownicy. Na podstawie porozumienia miedzy PAN a Mini-sterstwem Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki od r. ak. 1973/74 Stacja opie-kowała się polskimi studentami kształcącymi się we Francji, a jej kierownik sta-wał się jednocześnie pełnomocnikiem ministra do tych spraw30.

Po przejściu prof. J.P. Nowackiego na emeryturę kierownictwo Stacji objął prof, dr hab. Bolesław Kalabiński, specjalista z zakresu inżynierii lądowej, pra-cownik Politechniki Warszawskiej31.

W 1975 r. dyskutowano projekt zmiany statutu tej placówki zmierzający do stworzenia z niej instytutu naukowego PAN w Paryżu. Wychodził on z założe-nia, iż dotychczas stacja naukowa PAN rozwijała aktywność o charakterze po-mocniczo-naukowym, podczas gdy nowa formuła stwarzałaby warunki dla dzia-łalności placówki naukowej lub też placówki o przewadze funkcji naukowych

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1971-1980 297 w stosunku do pomocniczych. Nowa rola więc stawiałaby, obok zadań dotych-czasowych, nowy zespół zadań, związanych z prowadzeniem bezpośredniej działalności naukowej przez przyszły instytut. Zgodnie z tym projektem te no-we zadania miały być realizowane na dwóch płaszczyznach: 1. Instytut występo-wałby jako pośrednik pomiędzy polskimi i francuskimi ośrodkami badawczymi, dążąc od uzyskiwania i plasowania zleceń na prace badawcze, wykonywane w Pol-sce lub we Francji zgodnie z zapotrzebowaniami, ewentualnie przez mieszane zespoły badawcze; 2. Instytut podejmowałby się we własnym zakresie nie-których badań teoretycznych, wykonywanych przez własną kadrę naukową oraz przez skierowanych z kraju stażystów. Z uwag do tego nowego projektu statutu, przedstawionych przez służby Ambasady PRL w Paryżu warszawskiej centrali M S Z wynikało, iż wzbudził on co najmniej ich rezerwę. Wskazywano przede wszystkim na konieczność dokonania głębokiej analizy implikacji politycznych proponowanej w statucie zmiany nazwy. Nazwa „Stacja Naukowa" ma we Fran-cji - stwierdzano w przywołanym dokumencie - swą bogatą tradycję sięgającą roku 1893. „Formalnie status Stacji nie został zalegalizowany w żadnym dwu-stronnym dokumencie w latach powojennych. O ile nam wiadomo, istnienie i dzia-łanie stacji było notyfikowane stronie francuskiej dopiero w roku 1968 i to bez reakcji ze strony francuskiego M S Z . Stacja więc istnieje za zasadzie długotrwa-łego faktu dokonanego, oraz na zasadzie pośredniego uznania jako partnera C N R S i Ecole Pratique des Hautes Etudes, reprezentującego PAN. Sądzimy, że w tych okolicznościach zachodzi potrzeba by Departament Traktatowy M S Z do-konał oceny implikacji prawnych zmiany Stacji na Instytut". Zwracano również uwagę na fakt, iż zmiana nazewnictwa połączona ze statutowym określeniem nowych zadań przyszłego Instytutu Nauki Polskiej może w pewnych okolicz-nościach stworzyć dla strony francuskiej dogodną podstawę dla nacisków celem reaktywowania w Polsce niegdyś istniejącego „Institut Français". W konkluzji pisano, iż „Stacja winna ewolucyjnie rozszerzać zakres swoich zadań, czuwając by nie zostały zaniedbane jej zadania dotychczasowe"32. Projekt ten nie docze-kał się realizacji.

Prof. Kalabiński w 1976 r. prowadził rozmowy w Haut Comité de la Langue Française na temat współdziałania w zakresie nauczania języka francuskiego stypendystów i stażystów polskich we Francji. Angażował się również w nawią-zanie współpracy między Politechniką Warszawską a Laboratoire Central des Ponts et des Chaussées i Ecole Nationale des Ponts et des Chaussées oraz mię-dzy innymi polskimi uczelniami i wydziałami PAN a francuskimi ośrodkami na-ukowymi. W marcu tego roku szef Stacji zakończył rozmowy na temat wspólne-go opracowania historii stosunków polsko-francuuskich. Za całokształt tewspólne-go projektu był odpowiedzialny prof. Aleksander Gieysztor, który zobowiązał się

do przedstawienia go Wydziałowi I PAN. W 1976 r. stacja zorganizowała pięć konferencji i jeden table ronde33.

W latach następnych władze Stacji nadal angażowały się intensywnie w roz-mowy prowadzące do podpisywania umów o współpracy między polskimi i fran-cuskimi placówkami naukowymi. M.in. w 1978 r. sfinalizowano porozumienia na ten temat między III Sekcją Ecole Pratique des Hautes Etudes i PAN, Ecole Nationale Supérieure des Mines w Paryżu i Instytutem Inżynierii Materiałowej w Katowicach. Stacja zaangażowała się w organizowanie dwuczęściowego kolokwium Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i Institut National Agro-nomique w Paryżu na temat polityki rolnej (część pierwsza odbyła się w lipcu 1978 r. w Polsce, część druga w październiku we Francji). W tymże roku w Sta-cji zorganizowano dziewięć konferenSta-cji i uroczystą sesję w związku z jej 85-le-ciem (6 grudnia). W trakcie tych imprez referaty wygłosili m.in.: prof. Tadeusz Jędruszczak (Odrodzenie Polski niepodległej w 1918 г.), prof. Jerzy Topolski (Stan aktualny i tendencje w historiografii polskiej), prof. Mieczysław Klimo-wicz (Teatr polski w X V I I I w.), prof. Krzysztof Dun in-WąsoKlimo-wicz (Powstanie w getcie warszawskim i ostatnie badania nad jego historią). Placówka organizo-wała również pobyty we Francji wybitnych polskich naukowców34.

W 1979 r. wśród zaproszonych przez Stację do wygłoszenia referatów znaleź-li się m.in.: prof. Franciszek Ryszka (Przyczyny II wojny światowej), dr hab. Ma-rian Walczak (Szkolnictwo polskie w okresie okupacji hitlerowskiej) i prof. Zdzis-ław Stieber (Język polski po II wojnie światowej). W okresie od 18 do 28 kwietnia

1979 r. obradowało we Francji kolokwium na temat funduszu ziemi przy udziale siedemnastu przedstawicieli instytucji polskich (PAN, Ministerstwo Rolnictwa, КС PZPR, S G G W i in.). W maju tego roku przez sześć dni dyskutowano na temat renowacji miast (delegacji polskiej przewodniczył prof. Piotr Zaremba)35.

II. 3. Najważniejsze formy i pola współpracy naukowej i naukowo-technicznej

O wzajemnych możliwościach i woli współpracy naukowej miały przekonywać nie tylko podpisane porozumienia i programy oraz działalność wzmiankowanych wyżej instytucji. Z propagandowego punktu widzenia istotne znaczenie miały różnego rodzaju imprezy demonstrujące osiągnięcia obu państw w różnych gałęzi-ach wiedzy i techniki. Ich wielkość i znaczenie również były zróżnicowane.

Z imprez o mniejszej wadze warto wskazać chociażby na przeprowadzone po raz trzeci w maju 1971 r. dni Elektrotechniki Francuskiej. Ich organizatorami byli: Société Generale Française des Electriciens i le Syndicat de la Construction Electrique, a ze strony polskiej Związek Elektryków Polskich36.

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1 9 7 1 - 1 9 8 0 2 9 9

Dużo większą rangę miały Dni Nauki Polskiej w Paryżu w listopadzie 1974 r.

To wówczas doszło m.in. do wzmiankowanego wcześniej spotkania rektorów

uczelni polskich i francuskich

.

Rzeczywista współpraca w tej dziedzinie polegała jednak przede wszystkim

na wymianie naukowców i specjalistów.

Wśród instytucji polskich, które tradycyjnie utrzymywały silne więzy

nauko-we z odpowiednikami francuskimi znajdowała się PAN. O sile tych kontaktów

świadczą przede wszystkim dane liczbowe na temat przyjazdów i wyjazdów

polskich i francuskich naukowców do obu krajów (tablica 1 a i 1 b). .

Dokonane ustalenia pozwalają stwierdzić, iż Francja utrzymywała w całym

omawianym okresie (poza nielicznymi wyjątkami) pozycję pierwszego

nauko-wego partnera PAN wśród krajów Zachodu. Problemem istotnym tej wymiany

była mała atrakcyjność Polski jako strony współpracy naukowej. Stąd tak duża

dysproporcja między wyjazdami badawczymi do Francji (udało się ustalić dane

w tym zakresie z okresu od 1975 r.) a takimiż przyjazdami Francuzów do Polski.

Na początku lat siedemdziesiątych owa współpraca Akademii z francuskim

środowiskiem naukowym odbywała się głównie w ramach nakreślonych w

pię-cioletniej umowie z CNRS, zawartej w 1968 r. Na j e j mocy placówki PAN i

oś-rodki podlegające C N R S zostały upoważnione do prowadzenia bezpośredniej

współpracy w dziedzinie chemii fizycznej, budownictwa wodnego, biochemii

i biofizyki, automatyki oraz częściowo geodezji, paleontologii, ekologii i badań

socjologicznych. Ponadto nadal istniały ścisłe związki łączące VI Sekcję Ecole

Pratique des Hautes Etudes z PAN, dzięki czemu możliwe były wzajemne

wy-jazdy uczonych obu krajów reprezentujących historię, socjologię, historię

nau-ki, ekonomię i archeologię

. Nowe porozumienie z C N R S zostało podpisane

w 1974 r.

W czerwcu 1977 r. zawarto porozumienie między Wydziałem V

(Na-uk Rolniczych i Leśnych) PAN i francuskim Narodowym Instytutem Badań

Rol-niczych (INRA) o współpracy w zakresie hodowli i fizjologii zwierząt,

hodow-li drzew i krzewów oraz genetyki rośhodow-lin. W ramach bezpośredniego

porozumienia między Instytutem Budownictwa Wodnego PAN i Laboratoire des

Ponts et Chaussées w II połowie lat siedemdziesiątych prowadzono badania w

za-kresie mechaniki gruntów

. W 1978 r. podpisane zostało porozumienie o

współ-pracy PAN z III Sekcją Ecole des Hautes Etudes w zakresie nauk biologicznych

i medycznych

.

Wśród wspólnych imprez naukowych, będących efektem tej współpracy

warto wskazać na Polsko - Francuskie kolokwium „Nauka i społeczeństwo"

zorganizowane przez Stację PAN i VI Sekcję Ecole Pratiques des Hautes Etudes

w Paryżu ( 2 - 7 kwietnia 1973 r.) czy cykliczne sympozja na temat katalizy (w

TABLIC A 1 . Kontakt y międzynarodow e PA N w latac h 1970-198 0 a . kontakt y zagraniczn e Kra j W tv m wyjazd y di u Ęoterminow e i kontrakty " Kra j 197 0 197 1 197 2 197 5 197 6 197 7 197 8 197 9 198 0 197 0 197 1 197 2 197 5 197 7 197 8 197 9 198 Kraj e socjalistyczn e ogółe m 130 4 144 6 166 8 260 1 247 6 249 0 251 3 261 7 240 3 4 7 6 7 4 5 49 1 55 6 66 5 61 4 51 W tym : ZSR R 37 8 46 9 52 9 79 7 74 6 80 3 72 0 54 1 2 5 2 6 2 3 14 1 16 4 156 14 0 NR D 23 5 19 1 28 9 62 1 49 9 50 9 64 5 58 3 5 4 6 15 1 10 5 20 3 17 1 Węgr y 12 7 12 9 14 5 21 9 26 3 28 1 27 0 36 1 1 3 1 1 3 4 1 5 1 4 7 CSR S 26 2 34 3 40 3 54 5 50 9 50 9 49 8 48 8 5 4 5 9 3 12 6 13 0 12 0 Kraj e kapitalistyczn e ogółem* * 67 1 73 7 107 3 134 2 160 5 165 1 204 9 222 9 228 0 7 9 11 9 14 9 35 4 47 1 73 8 79 8 83 W tym : US A 6 3 6 8 10 4 11 4 13 3 14 5 19 6 18 9 2 4 2 3 3 9 3 5 4 6 8 9 10 1 Francj a 17 1 18 1 22 3 23 5 28 9 33 3 35 5 38 1 2 3 3 6 3 4 8 1 9 7 11 4 11 0 10 RF N 4 3 10 2 18 2 18 9 22 4 29 4 32 6 36 1 3 1 2 2 7 4 3 4 5 9 2 10 2 W . Brytani a 8 4 7 6 13 1 15 9 15 1 18 6 16 8 16 4 5 9 1 0 3 2 3 0 4 0 3 9 Wioch y 9 0 7 6 9 2 13 4 14 2 19 1 18 8 22 6 3 4 7 2 4 4 6 5 2 6 3 Raze m 197 5 218 3 274 1 394 3 408 1 414 1 456 2 484 6 468 3 12 6 18 6 19 4 84 5 102 7 140 3 141 2 134 * o d 197 5 badawcze . " łączni e z Krajam i II I Świata .

b . przyjazd y z zagranic y Kra j Kra j 197 0 197 1 197 2 197 5 197 7 197 8 197 9 198 0 197 0 197 1 197 2 197 5 197 7 197 8 197 9 198 0 Kraj e socjalistyczn e ogółe m 218 3 168 5 267 2 284 9 325 7 359 6 384 3 322 9 4 5 3 6 5 4 28 6 37 2 38 8 40 8 35 1 W tym : ZSR R 45 9 38 1 84 1 82 5 98 5 110 3 114 9 95 1 2 8 2 2 2 0 8 5 13 3 11 2 11 9 10 5 NR D 43 7 33 1 50 0 74 8 77 7 73 5 77 1 78 7 1 2 -9 9 6 7 12 4 5 0 7 2 Węgr y 25 4 19 4 28 1 28 5 39 4 40 2 50 5 33 4 -2 5 3 1 3 1 3 8 2 8 CSR S 62 5 44 6 61 8 53 8 60 1 67 7 81 3 64 7 -7 7 6 9 1 6 4 9 7 12 7 Kraj e kapitalistyczn e ogółem * 124 7 119 7 221 3 224 8 339 0 337 7 321 2 275 1 2 7 1 6 3 2 7 4 17 0 15 8 13 1 16 9 W tym : US A 19 5 19 2 38 0 37 0 49 3 53 1 50 9 51 3 9 5 8 7 2 3 15 8 15 1 8 Francj a 16 0 25 7 32 8 31 2 42 4 37 5 42 1 41 2 2 2 4 2 1 2 0 2 2 2 4 1 9 RF N 12 8 16 2 26 4 35 4 54 0 47 1 46 4 40 1 6 -14 1 0 8 2 9 W . Brytani a 12 0 12 9 25 8 26 4 37 7 34 6 29 3 23 0 3 1 6 -1 3 1 0 7 19 Wioch y 17 1 9 8 13 9 17 0 21 3 26 5 21 3 25 8 4 4 5 1 2 2 6 3 0 7 1 2 Raze m 343 0 288 2 488 5 509 7 664 7 697 3 705 5 598 0 7 2 5 2 8 6 36 0 54 2 54 6 53 9 52 0 * o d 197 5 badawcze . ** łączni e z tzw . Krajam i II I Świata . ŹRÓDŁO : zestawion o n a podstawi e sprawozda ń z działalnośc i Polskie j Akademi i Nau k w latac h 1970-1980 .

W s p ó ł p r a c ę z F r a n c j ą u t r z y m y w a ł y rzecz j a s n a nie tylko instytuty PAN. 2 0 m a r c a 1974 r. została zawarta k o n w e n c j a o w s p ó ł p r a c y w zakresie fizyki nuk-learnej i fizyki cząstek e l e m e n t a r n y c h między Instytutem Fizyki Eksperymental-nej Uniwersytetu W a r s z a w s k i e g o i Institut National de P h y s i q u e N u c l é a i r e et de P h y s i q u e d e s Particules w C N R S . 16 czerwca 1975 r. p o d o b n a k o n w e n c j a zosta-ła p o d p i s a n a przez C o m m i s a r i a t a l'Energie A t o m i q u e de la R é p u b l i q u e Françai-se i polski Urząd Energii A t o m o w e j . Była to k o n t y n u a c j a w s p ó ł p r a c y p o d j ę t e j j e s z c z e w latach sześćdziesiątych4 3.

W p o ł o w i e lat siedemdziesiątych intensywna w s p ó ł p r a c a o d b y w a ł a się rów-nież na o b s z a r z e innych nauk ścisłych. W zakresie mechaniki s t o s o w a n e j uczest-niczyły w niej: Laboratorium Mechaniki Płynów, Ciała Stałego i G r u n t ó w Uni-wersytetu w G r e n o b l e , P a ń s t w o w a Wyższa Szkoła Elektrotechniki, Informatyki i Hydrauliki w Tuluzie, Instytut Badań Hydraulicznych, Instytut P o d s t a w o w y c h P r o b l e m ó w Techniki PAN oraz Politechniki w Poznaniu, Wrocławiu i G d a ń s k u . N a polu inżynierii t e c h n i c z n e j w s p ó ł p r a c o w a ł y : Instytut Inżynierii C h e m i c z n e j w Tuluzie, A k a d e m i a Górniczo-Hutnicza w K r a k o w i e , Politechnika w Krakowie, Z a k ł a d y P R O D L E W . P o r o z u m i e n i a o współpracy łączyły r ó w n i e ż Laboratorium C h e m i i N i e o r g a n i c z n e j Uniwerystetu Paris VI i Instytut C h e m i i i Technologii N i e o r g a n i c z n e j Politechniki G d a ń s k i e j . W zakresie chemii w s p ó ł p r a c o w a ł y

również: U n i w e r s y t e t Ł ó d z k i i Uniwersytet w Lyonie.

W ś r ó d dziedzin w s p ó ł p r a c y w naukach m e d y c z n y c h n a j w a ż n i e j s z e m i e j s c e p r z y p a d a ł o neurologii, nefrologii (I Klinika C h o r ó b Wewnętrznych A k a d e m i i M e d y c z n e j w Warszawie i Szpital Tenon w Paryżu), epidemologii ( P a ń s t w o w y Zakład Higieny w Warszawie i Instytut Pasteura w Paryżu) i onkologii (Instytut O n k o l o g i i w Warszawie, Instytut G u s t a w a Roussy w Villejuif i M i ę d z y n a r o d o -wy O ś r o d e k Badań nad R a k i e m )4 4. Dla j e j w z m o c n i e n i a doszło do wizyty w e

Francji w dniach 23 l u t e g o - 2 marca 1974 r. ministra z d r o w i a M a r i a n a Śliwiń-s k i e g o4 5. M i m o to o c e n i a j ą c w 1976 r. stan tej w s p ó ł p r a c y a m b a s a d o r Francji

w Warszawie Louis D a u g e nie krył rozczarowania. Stwierdzał, iż polski minister w y s y ł a s w y c h n a j l e p s z y c h k a n d y d a t ó w na s t y p e n d i a do k r a j ó w a n g l o s a s k i c h i do S z w e c j i . Do Francji w y j e ż d ż a l i bardzo młodzi naukowcy, często zupełnie niezainteresowani badaniami. Wśród dziedzin w s p ó ł p r a c y d o b r z e się rozwij a rozwij ą c y c h ze w z g l ę d u na r e p r e z e n t o w a n y przez obie strony w y s o k i poziom w y

-mieniał przede w s z y s t k i m pediatrię4 6.

N a początku 1974 r. porozumienia o w s p ó ł p r a c y łączyły j u ż Uniwersytet Warszawski i U n i w e r s y t e t Paris IV (filologia polska i f r a n c u s k a ) , Uniwersytet Poznański i U n i w e r s y t e t w G r e n o b l e (prawo), Uniwersytet Wrocławski i Uni-w e r s y t e t L i l l e III ( f i o l o l o g i a r o m a ń s k a ) i Lille II (Uni-w z a k r e s i e n a u k ś c i s ł y c h i p r z y r o d n i c z y c h )4 7.

Nauka i edukacja w stosunkach polsko-francuskich w latach 1 9 7 1 - 1 9 8 0 3 0 3

W tym miejscu warto również w s p o m n i e ć o p o d p i s a n e j 7 kwietnia 1978 r. u m o w i e o w s p ó ł p r a c y archiwalnej, w której Francuzi zobowiązali się do opra-c o w a n i a w opra-ciągu d w ó opra-c h lat s z opra-c z e g ó ł o w e g o p r z e w o d n i k a o poloniopra-caopra-ch - aropra-chi- archi-waliach na terenie ich kraju. R ó w n o c z e ś n i e ustalono z o r g a n i z o w a n i e w pierw-szym półroczu 1981 r. k o m p l e k s o w e j w y s t a w y d o k u m e n t ó w a r c h i w a l n y c h o b r a z u j ą c e j historię s t o s u n k ó w polsko-francuskich. Polscy n a u k o w c y mieli uzys-kać pełny dostęp do a r c h i w ó w p a ń s t w o w y c h na takich s a m y c h p r a w a c h j a k ba-dacze f r a n c u s c y4 8.

M i m o to w y d a j e się, iż w końcu lat siedemdziesiątych w s p ó ł p r a c a n a u k o w a p o l s k o - f r a n c u s k a p r z e ż y w a ł a trudności. N a k u r c z e n i e się ś r o d k ó w f i n a n s o w y c h p r z e z n a c z o n y c h na w s p ó ł p r a c ę kulturalną i n a u k o w ą w 1978 r. w stosunku do roku u p r z e d n i e g o skarżyła się A m b a s a d a Francji w Warszawie j u ż w styczniu te-go roku4 9. N a sześćdziesiąt j e d e n z g ł o s z o n y c h przez stronę p o l s k ą na rok 1979

t e m a t ó w staży polskich specjalistów - pięćdziesiąt osiem nie zostało przyjętych przez stronę f r a n c u s k ą , która j e d n o c z e ś n i e nadal w m a ł y m stopniu w y k o r z y s t y -wała w ł a s n e limity stypendialne w Polsce5 0.

Jak w tej sytuacji przebiegała w y m i a n a studentów, stażystów i s t y p e d y s t ó w m i ę d z y o b o m a k r a j a m i ?

Dane na ten temat, d o t y c z ą c e lat 1 9 7 1 - 1 9 7 7 z a w i e r a j ą tablice 2 - 5 .

Przedstawione dane, aczkolwiek dalece niekompletne, w s k a z u j ą na w y r a ź n i e z a r y s o w u j ą c e się t e n d e n c j e do wzrostu w y m i a n y o s o b o w e j na polu nauki i szkol-nictwa w y ż s z e g o . W r. ak. 1975 na z a g r a n i c z n y c h stażach n a u k o w y c h przeby-w a ł o ponad 2 2 6 0 o b y przeby-w a t e l i polskich d e l e g o przeby-w a n y c h przez pion s z k o l n i c t przeby-w a w y ż s z e g o , PAN, resorty g o s p o d a r c z e i urzędy centralne. Wśród rozwiniętych k r a j ó w kapitalistycznych n a j w i ę c e j stażystów z Polski p r z y j m o w a ł y w ó w c z a s placówki n a u k o w e i a k a d e m i c k i e Francji - w 1975 r. 295 osób, Wielkiej Bryta-nii ( 2 8 7 ) i U S A (133). W 1971 r. na stażach n a u k o w y c h p r z e b y w a ł o łącznie 8 7 7 osób, w tym 515 w krajach socjalistycznych i 362 w rozwiniętych krajach kapita-listycznych; w 1975 r. o d p o w i e d n i e wielkości w y n o s i ł y : 1030 o s ó b i 1230 osób. W 1975 r. na studiach wyższych w polskich szkołach w y ż s z y c h i innych p l a c ó w k a c h uczyło się 3 3 8 9 o b c o k r a j o w c ó w ( 3 0 2 2 na pełnych studiach w y ż -szych i 3 6 7 na studiach doktoranckich), z t e g o z k r a j ó w socjalistycznych 1600, z k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h się 1158 oraz z rozwiniętych k r a j ó w kapitalistycznych 63 1 (w tym 575 p o c h o d z e n i a polskiego). Francja była tym k r a j e m r o z w i n i ę t e g o Z a c h o d u , który p r z y j m o w a ł s t o s u n k o w o n a j w i ę c e j s t u d e n t ó w i stażystów z PRL. J e d n o c z e ś n i e z d o k o n a n y c h ustaleń w y n i k a , iż Francuzi nie byli równie m o c n o zainteresowani w y j a z d a m i na staże d o Polski, j a k Polacy do Francji. Różnica ta w y n i k a ł a p r z e d e w s z y s t k i m z d y s p r o p o r c j i w z a k r e s i e p o t e n c j a ł u n a u k o w e g o i atrakcyjności obu partnerów wymiany.

TABLIC A 2 . Liczb a studentó w polskic h z a granic ą w latac h 1971-197 5 Kra j 197 1 197 4 197 5 197 1 197 4 197 5 Kra j Łączn a liczb a studentó w w g stan u n a 3 1 XI I Liczb a studentó w przyjętyc h n a I rok ZSR R 50 7 136 2 179 8 6 7 43 8 45 8 NR D 14 0 35 6 34 5 3 1 10 2 11 3 CSR S 11 7 16 3 20 7 2 8 5 3 5 5 WR L 7 7 12 3 19 0 1 0 3 6 4 1 LR B 2 1 8 2 11 9 1 3 8 3 4 SR R 2 7 2 0 3 0 -8 8 SFR J 6 6 6 -MR L 2 2 -2 -Kub a -1 -Francj a 5 2 3 2 1 5 5 -Raze m 90 2 213 6 271 6 14 4 68 0 70 9 be z dziec i pracownikó w polskic h placówe k w ZSR R ŹRÓDŁO : AAN , К С PZPR , mik r 291 0 [d . sygn . 1798] . Ocen a i progra m rozwoj u współprac y naukowe j i techniczne j z zagranicą . Materia l n a posiedzeni e Biur a Polityczneg o К С PZP R opracowan y prze z Ministerstw Nauki , Szkolnictw a Wyższeg o i Teclmik i w uzgodnieni u z Wydziałe m Nauk i i Oświat y К С PZPR . Warszaw a czerwie c 197 7

TABLIC A 3 . Porównani e liczb y polskic h stażystó w z a granic ą z liczb ą obcokrajowcó w n a stażac h w Polsc e Kra j 197 1 197 4 197 5 Liczb a obcokrajowcó w n a stażac h w Polsc e w 197 5 r . Kra j Liczb a polskic h stażystó w (z e szkó l wyższyc h podległyc h Ministerstw u Nauki , Szkolnictw a Wyższeg o i Techniki ) z a granic ą Liczb a obcokrajowcó w n a stażac h w Polsc e w 197 5 r . Kraj e socjalistyczn e 51 5 110 0 10 3 33 0 ZSR R 24 5 50 0 35 0 10 0 NR D 14 6 20 0 22 0 16 0 CSR S 7 0 19 5 21 5 -Pozostał e K S 5 4 20 5 24 5 7 0 Kraj e kapitalistyczn e 36 2 95 0 123 0 23 8 Francj a 7 3 25 7 29 5 4 0 US A 6 3 11 0 13 3 7 6 Angli a 5 2 24 0 28 7 2 4 Pozostał e K K 17 4 34 3 51 5 9 8 Ogółe m 87 7 205 0 226 0 56 8 ŹRÓDŁO : zob . tab . 2 .

TABLIC A 4 . Studenc i z Francj i n a studiac h dziennyc h w Polsc e w latac h 1971-198 Ro k szkoln y Studenc i z Francj i Studenc i z zagranic y ogółe 1971/197 2 2 2 274 5 1972/7 3 2 4 282 8 1973/7 4 2 2 267 1 1974/7 5 2 2 262 4 1975/7 6 1 6 243 8 1976/7 7 1 9 247 2 1977/7 8 1 2 249 2 1978/7 9 8 255 1 1979/8 0 1 1 280 2 ŹRÓDŁO : Rocznik i statystyczn e szkolnictw a GU S 1971/72-1981/198 2

N a u k a i e d u k a c j a w stosunkach p o l s k o - f r a n c u s k i c h w latach 1 9 7 1 - 1 9 8 0 3 0 7

T A B L I C A 5. Stażyści p o l s c y z a granicą (staże krótkoterminowe i d ł u g o t e r m i n o w e - w s z y s t k i e d y s c y p l i n y ) w latach 1 9 7 6 - 1 9 7 7 K r a j O k r e s K r a j 1 9 7 6 1 9 7 7 Z S R R 9 9 3 1247 N R D 4 4 6 491 C S R S 4 3 6 4 5 8 W R L 2 9 4 3 2 2 L R B 57 65 S R R 58 6 7 SFRJ 64 7 2 Rep. K u b y 35 33 M R L 5 5 K R L D 8 8 U S A 2 7 8 3 0 5 W. B r y t a n i a 371 4 2 4 F r a n c j a 5 7 5 6 0 5 W i o c h y 170 187 R F N 2 5 3 2 8 2 H i s z p a n i a 31 3 7 Austria 58 71 J a p o n i a 24 30 K a n a d a 3 8 4 6 Belgia 61 81 H o l a n d i a 7 9 87 S z w e c j a 9 7 121 Finlandia 6 2 83 D a n i a 4 2 5 6 N o r w e g i a 3 7 5 0 S z w a j c a r i a 80 9 9 R A Z E M 4 6 5 2 5 3 3 2

11.4. Język francuski w Polsce i język polski we Francji

Problemy związane z nauczaniem obu języków były przedmiotem licznych rozmów dwustronnych i analiz prowadzonych przez kompetentne organy. Już w okresie przygotowań do pierwszej wizyty E. Gierka we Francji (październik 1972 г.), w przedstawionej na posiedzeniu Biura Politycznego КС PZPR notat-ce Komisji Planowania przy Radzie Ministrów z lipca 1972 r. stwierdzano, iż nauczanie języka francuskiego w Polsce i polskiego we Francji nie odpowiada aktualnym potrzebom współpracy dwustronnej w gospodarce, nauce i technice. Zasięg nauczania jest za wąski, brakuje wysoko kwalifikowanych nauczycieli i nowoczesnych środków audiowizualnych. Za niezbędne uznano zwiększenie liczby francuskich lektorów języka w Polsce i polskich we Francji. Postulowa-no również rozszerzenie studiów filologii francuskiej i polskiej i zwiększenie liczby szkół średnich z językiem wykładowym francuskim i polskim w obu krajach. Planowano ponadto rozszerzenie kursów dla popularyzacji nauczania języka drugiego kraju oraz lingwistycznych staży doskonalących51. Problem rozszerze-nia nauczarozszerze-nia francuskiego w Polsce był przedmiotem wielu rozmów na naj-wyższym szczeblu. Oprócz wizyty E. Gierka we Francji wskazać można cho-ciażby na paryskie rozmowy premiera Piotra Jaroszewicza w maju 1976 r.52 Obie strony w analizowanych wcześniej programach współpracy kulturalnej i naukowej zgadzały się co do konieczności rozwoju nauczania swych języków. Ten ogólny cel był osiągany w wielu formach.

W przypadku szkolnictwa wyższego przedmiotem zainteresowania była li-czebność kadry nauczającej i studentów filologii romańskiej w Polsce i polonisty-ki we Francji. Według informacji francuspolonisty-kiego M S Z liczba stanowisk lektorów języka francuskiego w Polsce w 1972 r. wynosiła trzynaście, a odpowiedników polskich - dwanaście. W 1973 r. czternastu lektorów i profesorów francuskich pra-cowało w uniwersytetach w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Łodzi, w politechnikach w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu i Gliwicach oraz w Akade-mii Górniczo-Handlowej w Krakowie a trzynastu lektorów polskich w uniwersy-tetach w Aix-Marseille I, Caen, Clermont-Ferrand, Dijon, Grenoble III, Lille III, Lyon II, Nancy II, Paris III ( I N L C O ) , Paris IV, Strasbourg II i Toulouse II53. Licz-ba lektorów francuskiego na początku 1975 r. wzrosła do szesnastu54, a rok później - do siedemnastu55.

Obie strony często dyskutowały również nad rozwojem uniwersyteckiego kierunku filologii romańskiej. Postęp w tym zakresie był istotny. Jeszcze w r.

1970/71 był on prowadzony tylko w czterech uniwersytetach (Warszawski, Ja-gielloński, Adama Mickiewicza w Poznaniu i Wrocławski), gdzie studiowało wówczas ogółem 933 studentów, w tym na pierwszym roku - 177. W 1974 r. kie-runek ten istniał w siedmiu ośrodkach uniwersyteckich; oprócz wymienionych