Uwagi o pozycji stratygraficznej żwirów w liasie świętokrzyskim

3. Czar n o ck i J. - Stratygrafia warstw granicz~

nych między dewonem a karbonem w okolicy Ko-wali PIG Posiedzenia nr 35. Warszawa 1933.

4. C z a r n o c k i J. - Przewodnik XX Zjazdu Fol-skiego Towarzystwa Geologicznego w Górach Swiętokrzyskich w 1947 roku. Warszawa 1947. 5. C z er m i ń ski J. - Rozwój litologiczny serii

węglanowej dewonu południowej części Gór Swię­ tokrzyskich. IG Prace, t. XXX, część II. Warsza-wa 1960.

6. O b u c h o w i c z Z. - Wyniki poszukiwań· złóż

ropy i gazu oraz perspektywy nowych odkryć na terenie Polski. "Przegląd Geol." 1960, nr 10.

7. P u s c h G. G. - Geognostische Beschreibung von Polen, sowie der Nordkarpathenllinder. 1833.

8. S a m s o n o w i c z J. - Objaśnienia do arkusza Opatów. PIG. Warszawa 1934.

SUMMARY

In connection with intensified prospecting for mi-neral :ra:w ma'te:riats bcin1g wntill oow madinły

00:1.-cent11atelcł :in 't.he oouthem and norbhem. area of Poland. 1lhe pajpeT lde.ailis IW'illb !Problem of oll OCCIUtl"l'le:nJCes as we'lil in ł;he lal'lea of Swięty Krz;yi Mbs. This area wals not Mtlherro examineld aJS a per-~tive .all"ea of IOCC'Ilrrence of 't.he albove mentio.nełd raw materia!, although undoubted traces of bitu-minous substances in solid, liquid and gaseous states occwr wN:Ihiln 'lhe IP.a~ae'Oroic deposi:bs of this 'l'legi<m.

PE310ME

B CBlł3H C yCHJieHHbiMH IIOHCKaMH IIOJie3HbiX HCKO-naeMbiX, CKOH~eHTpHpOBaHHbiMH AO CHX nop B OCHOB-ROM B rrpeAeJiaX łOlKHOil: H CeBepHOil: llOJibWH, B CTa-Tbe BbiASHraeTClł IIpo6JieMa IIpOlłBJieHHil: Heą>TH, BCTpe-'IaiOI:qHXClł Ha TeppHTOpHH CBeHTOKWHCKHX rop.

8Ta rrno~qaAb He noASepranacb AO HacToR~qero Bpe-MeHH KaKHM-JIH60 6onee IIOAp06HbiM HCCJieAOBaHHlłM B CMbiCJie ee Heą>TeHOCHOCTH, HeCMOTp.H Ha HeCOMHeH-Hbie CJieAbl 6HTYMOB B TBepAOM, lKHAHOM H ra3006pa3-HOM COCTO.HHHH, KaKHe Ha6JIIOAaJIHCb B naJie030e 3TOrO perHoHa.

ZBIGNIEW KOZYDRA Instytut Geologiczny

UWAGI O POZYCn STRATYGRAFICZNEJ ZWIROW

W LIASIE

SWIĘTOKRZYSKIM

W liasie

północnego

i

północno-zachodniego obrzeżenia

Gór

Swiętokrzyskich występuje

kompleks utworów

żwirowych osiągający

kil-kanaście

i

więcej

metrów

miąższości.

Dotych-czas znane

odsłonięcia

tego kompleksu

grupują się

w

północno-zachodniej cźęści

omawianegOl

regionu, gdzie kompleks ten jest szczególnie

dobrze

rozwinięty.

Omawiany kompleks zbudowany

jest ze

żwirów

o

różnej średnicy

ziarn -

od paru

milimetrów do kilku centymetrów, lepiej lub

gorzej obtoczonych,

składających się

w

znacz-nej przewadze z kwarców i kwarcytów oraz

z

podrzędnej ilości

ciemnoszarych i

wiśnio­

wych lidytów

.

Sporadycznie spotyka

się

okruchy piaskowców oraz

toczeńce iłów

bia-łych

i

wiśniowych.

2wiry

występują

w

gru-bych warstwach, w których

materiał ułożony

jest

bądź bezładnie, bądź też

w postaci

ma-sywnych,

najczęściej przekątnych uławiceń.

Zwiry

te przeważnie stanowią

rodzaj

zlepieńca

spojonego w przewadze

różnoziarnistym,

kru-chym piaskowcem lub

też iłami

(glinkami).

Wśród żwirów

nierzadko

są przeławicenia

w postaci mniejszych lub

większych

soczew

piaskowców

różno-

a niekiedy

drobnoziarnis-tych oraz cienkie na

ogół wkładki

i

przeławi­

cenia

białych

oraz

wiśniowych iłów.

Miejsca-mi

zarówno w pionie, jak i poziomie,

żwiry przechodzą

szybko, z mniej lub bardziej ostro

wyrażoną granicą

w piaskowce

różno-

lub

na-wet drobnoziarniste.

Omawiany kompleks wykazuje

duże

ana-logie zarówno pod

względem

cech

litologicz-nych, jak

i

warunków

występowania

ze

żwi-352

rami w..arstw

połoroskich

z regionu

często­

chowskiego.

Dodać można, że występowanie żwirów,

jednak

już

o znacznie mniejszych

miąższoś­

ciach, znane jest

również

i z

północn~wschod­

niej

części obrzeżenia

Gór

Swiętokrzyskich.

·

Zwiry

występujące

w liasie, a szczególnie

ich pozycja stratygraficzna, od dawna

budziły

zainteresowanie

·

geologów.

Cz.

Kuźniar

(4)

żwiry

kwarcowo-kwarcyto-,

we

występujące

miejscami w rejonie koneckim

umieszcza w dolnej

części

serii retykoliasowej.

.

J. Samsonowicz (7)

opisał występowanie

kompleksu

piaskowcowo-żwirowego

w dolinie

Kamionki na

południe

od Ostrowca

Swięto­

krzyskiego. Pod

względem

stratygraficznym

kompleks ten

umieścił

w dolnej

części

wy-dzielonej przez siebie serii zagajskiej

przypi-sując

mu tym samym wiek retycki.

J. Czarnocki (l) i E. Passendorfer (6)

żwiry

tego typu,

występujące

w

północno-zachodniej części

omawianego regionu, umieszcza w

kaj-prze.

I.

Jurkiewiczowa

sporządzając zdjęcia

geolo-giczne dla arkusza Przedbórz

skłonna była

umieścić

kompleks

żwirowy

w serii zagajskiej

a

więc

wg ówczesnegQ

pojęcia

w retyku.

R.

Dadlez kompleks

żwirowy

z okolic

Ło­

puszna umieszcza w liasie dolnym.

Również

w nowszych pracach geologicznych

dotyczących

regionu

częstochowskiego

pozycja

,

stratygraficzna

żwirów

warstw

połoroskich

nie

została

jak dotychczas ustalona

w

sposób

jednoo.nac:zn.y.

J. Znosko (9)

warstwy

te

umieszcza w liasie dolnym (dolna

część

lia-su a

2),

leez w pracy

późniejszej (8)

przesuwa

warstwy te do liasu

środkowego.

Z. Deczkowski i

I.

Jurkiewiczowa

(2)

oraz

Z. Mossoczy

(5)

warstwy polomskie

umiesz-czają

w liasie dolnym

(?).

W

związku

z prowadzonymi pracami

geolo-gicznymi

miałem możność poczynić

szereg

obserwacji

dotyczących

zarówno

żwirów

wy-stępujących

w liasie

świętokrzyskim,

jak i ich

pozycji stratygraficznej.

Szczególnie

cenne

pod tym

względem okazały się materiały

po-.

chodzące

z niektórych nowszych

wierceń

wy-konanych w kilku rejonach

północnego

obrze-żenia

Gór

Swiętokrzyskich.

Wyniki bardziej

interesujących wierceń

jak i niektóre wnioski

z nich

wypływające

pragnE;

przedstawić

w

ni-niejszym komunikacie

.

Za

godne uwagi, z omawianego punktu

wi-dzenia,

można uważać

wiercenia wykonane

w Krynkach i Adamowie w rejonie Ostrowca,

w

Myśliborzu

w rejonie Zarnowa oraz w

Za-wadzie

koło

Przysuchej. Wyniki tych

wierceń

w

nawiązaniu

do dotychczasowych obserwacji

wydają się

w sposób jasny

określać położenie

stratygraficzne

żwirów

w liasie

świętokrzy­

skim.

styczne

wykształcenie

litologiczne. Seria

ta

została

ostatnio

dokładnie

poznana w

obrębie całego

omawianego regionu i wydzielenie jej

w liasie

świętokrzyskim

nie budzi

trudności.

Z przedstawionego profilu wynika,

że

cien-ka,

słabo

tu

wykształcona

warstwa

gruboziar-nista

ze

żwirami

rozpoczyna cykl

sedymenta-cyjny serii zagajskiej.

Dodać

przy

tym

można, że

w okolicy Krynek, jak to wynika z innych

wierceń

jednak

już

nie tak kompletnych,

war-stwa

żwirów rozpoczynająca

cykl

sedymenta-cyjny tej serii ma

zmienną miąższość,

waha-jącą się

w granicach od

kilkudziesięciu cm

do

ponad 1,5 m.

Podobną sytuację

w

spągu

serii zagajskiej

nawiercono w otworach wykonanych w

okoli-cy Adamowa,

położonego

kilka

km

w

kierun-ku

północno-zachodnim

od Krynek.

Miąższość

piaskowców gruboziarnistych ze

żwirami

roz-poczynającymi

cykl sedymentacyjny serii

za-gajskiej na

tym

terenie waha

się

w granicach

od ok. l do paru metrów.

Uwzględniając

wyniki

wierceń

z okolic

Ada-mowa i Krynek oraz wyniki prac J.

Samsono-wicza (7) z okolicy Zagajów nie ulega

wątpli­ wości, że

utwory gruboziarniste w

północno-Skrócony opis wiercenia wykonanego w Krynkach:

Głębokość 0,0- 1,5 m 1,5- 27,1 m 27,1- 39,3 m 39,3- 39,8 m 39,8- 46,2 m 46,2- 55,6 m 55,6- 56,5 m Miążs:rość 1,5 m 25,6 m 12,2 m 0,5 ni 6,4 m 9,4 m 0,9 m Opis wall'stw Piaski i gliny brunatne

Ił~e 1 mułowce jasnoozare 1 miejscami s.zare, rzadko z wiśniowymi plamami; niekiedy z cienkimi

wkłaldkami węglistymi; miejseami Zlwłas'ZC'Za w czę­

ści górnej występują skupienia mniej lu•b tiaroziej litemych sferolitów. ·

Piaskowce bm-dzo dtobm>- i drobnmiamiste, żółte i szarożółte, partiami laminlowane mułowcem sza-rym; na głębolrości 34,0 - 33,75 m prrzechodzą w

mu-łowiec i iłowiec szary i ciemnoszary. w s.pągu węglisty.

Piaslrowiec grubooiarnisty i żwirkowiec o lepiszczu ilastym, z pojedynczymi żwirami kwalreowymi o średnrcy ok. 0,5 cm.

Muł~e i iłowce o różnym, najczęściej wiśniowo­ czerwonym zaJbarrwieniu w części spągowej - ok. 0,5 m - przechodzą w piaslrowiec drobnoziarnisty w dlole silnie ziDnonityzowany ..

Wapienie kremowożółte i żółtobrunatne, zwięzłe; w części dolnej iłowiec szarozielonaJWY.

Fiaskowiec drobno- i średnioziarnisty, białokremowy z żółtymi i! wiśnilOWymi plamami

Stratygrafię

dla tego profilu

można ustalić

w sposób

następujący:

-wschodniej

części obrzeżenia

Gór

Swięto­

krzyskich

występują

w

spągowej

partii serii

zagajskiej, a

więc

w

najniższym

liasie

.

Nad-mienić

przy tym

można, że

seria zagajska

rów-nież

i w innych rejonach liasu

świętokrzy­

skiego (wiercenia w Gostkowie, Glinianym

Le-sie,

Korytkowie) rozpoczyna

się

utworami

grubszymi -

jednak

już

nie

żwirami

-w stosunku do

iłowców

i

mułowców,

z których

jest w zasadzie zbudowana. Przeprowadzone

obserwacje

wskazują, że

utwory

rozpoczyna-jące

cykl sedymentacyjny tej serii, a tym

sa-mym i cykl sedymentacyjny liasu,

wykazują

Jura dolna

1;,5 - 39,8 m . Lias dolny, seria zagajska

39,8 - 46,2 m Retyk, część dolna Trias

46,2 - 55,6 m Wapień muszlowy, część dolna (?) 55~6 - 56,5 m Fiaskowiec pstry, część górna (ret)

U mieszczenie warstw

występujących

w

pro-filu tego wiercenia na

głębokości

od

1,5 do

39,8 m w serii zagajskiej nie powinno

budzić wątpliwości

ze

względu

na ich

charaktery-prawie zawsze cechy utworów

"transgresyw-nych".

Charakteryzują się

one

występowa­

niem: grubszego ziarna,

przekątnego

warstwo-wania oraz

toczeńców iłowców

i

mułowrow.

Pewien

wyjątek

pod tym

względem stanowią

jedynie okolice

Skarżyska

(wiercenia w

Skar-żysku,

Parszowie,

Węglowie),

gdzie seria ta

rozpoczyna

się bezpośrednio mułowcami

lub

nawet

iłowcami.

Jednak i w tym przypadku

osady te

wykazują

cechy sedymentacyjne

świadczące

o ich "transgresywnym"

charakte-rze.

Omówione osady

żwirowe oznaczają się

nie-dużymi miąższościami,

a ich

gruboziarnistość

i

miąższość wzrastają

w kierunku SE

.

N aj

le-piej bowiem

wykształcone

utwory

żwirowe

występujące

w tym poziomie

można

obserwo-wać

na terenach

położonych

na S od Ostrowca.

Jednak

główny

kompleks

żwirowy

w

utwo-rach liasu, a mianowicie ten, którego

piękne

odsłonięcia można obserwować

w

okolicach

Lipy, Szucina i

Kołońca

(arkusz Przedbórz)

oraz Snochowic i

Łopuszna

(arkusz

Włoszczo­

wa)

występuje

w innym, w

wyższym już

po-ziomie stratygraficznym,

choć

w wielu

przy-padkach

spąg

tego kompleksu

leży bezpośred­

nio na utworach zaliczanych do kajpru.

Pozycję stratygraficzną

tego kompleksu

wy-jaśniają

wiercenia wykoriane w ostatnich

la-tach w rejonie

Żarnowa

i Przysuchej. Opisy

dwóch najbardziej

interesujących wierceń

z obu tych rejonów przedstawiam w

dużym

skrócie

poniżej.

Myślłborz - rej, .Za.rnowa Głębokość 0,0 ----~13,0 m 13,0 -15,65 m 15,65--116,95 m 16,9~4,2 m 34,2 -00,.4 m 35,4-43,9 m 43,9 -44,95 m 44,95----165,8 m

miąJŻlS·oość Oplis waiiSI!Jw 13,0 m CZW.artorzęd

2,65 m l'ły łlujp~ szare i

wi-śnilorwle z w'kŁadlkami

sy-de:rylbu i'l:a.Sitego.

1,3 m iM.u.ł{)IWiiec smxy, ze

szc.ząlt-kam.i i lrorzonlkiami 7JWę­ g!lonych rośl:i111, w części

spąg.O!Weij .przechod•zi w

piaJS1lrowdeQ 'doolbruo.ziarn.Jisity. 17,25 m Piask.oiwce ba!l'ld7x> d.

robno-i dr<Jibn<J:z.iarniiste jalsno-szare, mn•ietl 1Ulb bard•ziej 'LamLnowane mt11łOWIOOillJ ~

. TY\IIl.. mi€\jscami z

d-rob-. nym muiSikowitem i

detry-tem zwęglonych roślin.

1,2 m Muqow~ec szary z deitry-ltern ZJW~onych roffl.1n. 8,5 i:n Piiasklowice drobnoZiilaxnitste·

białoszare, niekiedy o

od-cien:inl żó:btarwym, Zwięzłe;

w części oolnej ąoora­

dyc7lnie śreld'ni•O'Ziar.ndste z r.zaidlkimi !PO!.iedync:zymi ziaTnami żwirklu

ikw.areo-wego o (/) do 2 mm. 1,05 m Mulowiec szaTy, Łwplrowy,

ze sZJCzątlkami zmę,g;lo:tych

rośllin.

20,85 m KOOillpl€ikls pliaJsik()WlCÓW róż­ no1liarn:iLS ty.c.h <bia·ły•ch i

żól!bawych z

przerwar.sc:mie-ni.ami do 2 m grubymi z!le-pieńców

kwar~OIWo-(kJMU-cytowych o !l"ÓIŻn.ejj średni­ cy . ziarn {dlo 5 cm); w pi:als1row:cach i zleyieńca'C'h

WYJS!t~IJ!Uiją toczeńce iłów bia'łych, nie:J~!edy wiśnio­ wych; spoiwo .zD.ejp~eńców stanowi ił biały, "lkaoJ:ino-wy" lu•b muJiow!ie!C piasz-czySty, niekiedy {:zJwilaiSIZ'Cza

w części dlo~n~j

kom;plelk-.su) sil!ln:ie limon.iltyc7Jlly. 65,8 ---85,3 m 19,5 m Mtrllowce i iłowce

wiśnio-we i wiJS!lJiJOwolbru:n.a.tne z plamami zielonymi. miej-scami zielonawe z wiśnio-·

wymi plamami; mn.teJ Lub ba;rdm:t€U ma.IJ:1giłiislte, ~ wfk;ł;ald­ karni 21letpiieiu:<JIWo-bl'lclrojo-waJtymi (lbreiklc[ja lilsoWISika).

Stlra.tygralfi.ę <Ha jprzeldsiliaiwi'OiletgO jpl'Ofilu ustalić

m()IŻna w ~ ~tęn.l'ją,cy: · 13,0 --16,95 m 16,95--65,8 m 65,8 --35,3 m Jura dolna Lias dolny

seria rudonośna {zarzecka),

· do gl~OIŚCi 1·5,65 m wy~

r.aźny III · poZJiom rudny;

•se r:i1a tsk!both3k.a {~­ dzkka),

Trias

Do takiego

ujęcia

stratygraficznego

omawia-nego profilu

upoważniają następujące

prze-słariki.

·

l.

Występowanie

w

części

górnej profilu

wyraźnego

III poziomu rudnego

stanowiącego

przewodni poziom stratygraficzny dla serii

ru-donośnej

(zarzeckiej).

2. Brak serii zagajskiej w rejonie

Żarnowa

dokumentuje szereg

wierceń

dotychczas

wy-konanych zarówno w tym rejonie, jak i poza

jego

obrębem.

Z

wierceń

tych wynika

niedwu-znacznie,

że

seria ta w kierunku

południowo­

zachodnim od linii

Skarżysko-Przysucha-Stu­

dzianna ulega stopniowej redukcji. W

wierce-niu w

Skarżysku

Kamiennej nawiercona

miąż­

szość

tej serii wynosi ok. 130 m (3), w

wierce-niu w Korytkowie w

południowo-zachodniej części

arkusza Przysucha

.:...

ok.

76

m,

a w wierceniu w Glinianym Lesie w

południo­

wo-zachodniej

części

arkusza

Końskie

zaled-wie 15,5 m. We wszystkich dotychczas

wyko-nanych wierceniach w rejonie

Żarnowa, bez

względu

na

to, czy nawiercono w nich

kom-pleks

żwirowy

czy

też

nie, nigdzie nie

stwier-dzono

występowanie

typowych dla tej serii

osadów.

3.

Występowanie

w

pstrych warstwach,

w dolnej

części

omawianego profilu, brekcji

lisowskiej, która stanowi

charakterys

t

yczny

utwór dla kajpru górnego.

Z przedstawionego profilu wiercenia z

My-śliborza

wynika,

że

nawiercony gruby

kom-pleks

piaskowcowo-żwirowy występuje

w

dol-nej

części

serii

skłobskiej

(gromadzickiej).

Dalszych dowodów dla ustalenia pozycji

stratygraficznej.

głównego

kompleksu

wier-Skrócony opis wiercenia wykonanego w Zawadzłe Głębokość 0,0- ·3,5 m 3,5- 22,3 m 22,,3 - 57,5 m 57,5- 70,0 m 70,0- 86,1 m 86,1 -123,5 m Miąższość 3,5 m 18,8 m 35,2 m 12,5 m 16,1 m 37,4 m Opis wail'stw C7JWartar>Lęd

Fiaskowce bardZIO drobnto- 1 drobnJOZi.aa'niste, białe i żółtawe, często laminowane mułowcem szarym z muskowitem i detrytem zwęglonych roślin; w częś­ ci dolnej z whlaldkami ·piaskowca śTedniiO'ziarn:ist€g'O.

Fiask~e drobrroziarniSte białoszare i żółtawe,

nie-kiedy przechodzące w mułowce szare; w ozęści gór-nej barozo · d<roibnozi.arniste, na głębok:<*:i 48,0 -49,0 m z Wlkładkami żwirlrowca kwaroowego o śred­ nicy ziarn do l cm oraz z okruchami zwęglonego drewna, w części. d10lnej spotyka: się często ślady wysychama. ·

Kompl~ !P'ias~ów tróżn~iisilych

jasnosza-rych i szarożółtalwYICh z częstymi pr.rewaa-stwieniaml

i przeławiceniami zlepieńców o średnicy ziarn do

3,5 cm;

w

składzie petrograficznym przeważają

kwarce z domies'llką !kwall"Cytów i ciemn'OSzarych r. o-gom:ów; lepisz..cze zlepieńców stan'OW'i piaskowiec silnie ilasty (kaolinowy?); w zlepieńcach ;i piaskow-cach występują mniej lub bardziej Hczne toczeńce iłowców i mułowców oraz o}{lruchy zwęglonego drewna.

Fiaskowce przeważnie bardzo drobnoziarniste, biało­ szaTe, miejscami Iamilnowane a miejscami przewaT-stwiane mu~~i i iłowcami sza•rymi.

IłoW'ce i murowce szare i ciemnosza~re częs·to o .sła­

bym odcieniiu oliwkowym, miejscami ze skupieniami licznych SZJCzątków zwęglonych Toślin i śladami po korzeniach; niekiedy występują skulpien-ia licznych drobnych sferolitów oraz, na ogół rzadkie, Wkładki sylderytu ilasteglo o grubości 20 - 30 cm.

cenie wykonane w Zawadzie

koło

Przysuchej

.

Dodać można, że

Zawada oddalona jest od

Myśliborza

o ok. 36 km w kierunku

północno­

wschodnim.

i

dużą miąższością również

analiza

ogólnej

budowy

geologicznej

omawianego rejonu

oparta na wynikach nowszych

wierceń,

z

ja-kimi ostatnio

miałem możność się zapoznać.

Dodać można, że

opisane wiercenie

zostało

zlokalizowane w

pobliżu

wychodni III

pozio-mu rudnego serii

rudonośnej

(zarze

.

ckiej). Jak

to

można obliczyć

z

wartości kąta

upadu

warstw, wiercenie

rozpoczęte zostało

ok.

20--30

m

poniżej

tego charakterystycznego

po-ziomu.

Stratygrafię

dla przedstawionego

profilu

można ustalić

w spooób

następujący.

Jura dolna L'ias dolny

· 3,5 - 70,0 m seria skłobska (gromadzicka) 70,0 - 123,5 m seria zagajska.

Z profilu wiercenia w Zawadzie wynika

wy-raźnie, że

gruby kompleks

piaskowcowo-żwi­

rowy

występuje

tu w dolnej

części

serii

skiob-skiej ponad typowymi osadami serii zagajskiob-skiej .

-Podobne kompleksy

żwirowe

nawiercone

w

Myśliborzu

i

Zawadzie,

jak to wynika

z przedstawionych opisów,

występują

zatem

w jednym poziomie stratygraficznym, a

mia-nowicie w dolnej

części

serii skiobskiej

(groma-dzickiej) liasu

świętokrzyskiego.

Do tego

pozio-mu

należy również zaliczyć żwiry odsłaniają­

ce

się

w odkrywkach

całego północno-zachod­

niego

obrzeżenia

Gór

Świętokrzyskich:

okolice

Łopuszna,

Snochowic, Lipy, Szkucina,

Kołoń­

ca i szeregu innych

miejscowości.

Wskazuje na

to

poza

ich wspólnymi cechami litologicznymi

Z dotychczasowych obserwacji wynika,

że

kompleks

zlepieńców

i piaskowców

różnoziar­

nistych serii skiobskiej nie stanowi

stałego

po-ziomu na

całym

obszarze

obrzeżenia

Gór

świę­

tokrzyskich. W wierceniach wykonanych

bo~

wiem w niedalekiej

odległości

zarówno

od

okolic

Myśliborza

(wiercenie w Rudzie

Pili-choW'Skiej), jak i okolic Zawady (wiercenie

w

Ruszkowicach) -

kompleksu tego nie

na-Wiercono

.

W

związku

z tym

można wysunąć

tu

przypuS"ZJCZenie,

że

rozmieszczenie utworów

tego kompleksu jak i jego charakterystyczne

wykształcenie

wskazuje,

że powstał

on przy

udziale wód rzecznych.

Byłoby

to

·

zgodne

z wnioskami

J.

Znoski (9)

.

dotyczącymi

powsta-nia osadów

żwirowych

warstw polomskich

z liasu

częstochowskiego. Dodać

przy tym

można, że wykształcenie

tego kompleksu, jak

to obserwuje

się

w

odsłonięciach

oraz

rdze-niach wiertniczych, wykazuje

duże

analogie

do

wykształcenia

kompleksów

żwirowych

wy-stępujących

w tarasach

współczesnych

rzek

karpackich i sudecki

·

ch (np. Dunajca, Nysy

Kłodzkiej,

Bobru i innych).

Pod

względem

stratygraficznym omówiony

wyżej

kompleks

żwirowy

serii skiobskiej

na-leżałoby

zdecydowanie

umieścić

w liasie

dol-nym. W. Karaszewski (3), w

opracowanym

ostatnio podziale stratygraficznym liasu

świę­

wy-stępującą serią zagajs:ką

umieszcza w liasie

at.

Natomiast

wyżej leżącą serię rudonośną

(zarzecką) wiąże już

z liasem

a2.

Wydaje

się

jednak,

że

w

świetle

przedstawionych

mate-riałów granicę pomiędzy

liasem

at

a liasem

a2 należałoby przesunąć

ze stropu serii

skłob­

skiej do jej

spągu.

Wskazuje na to

zupełnie

odmienny charakter

wykształcenia

osadów

bu-dujących serię zagajską

i

skłobską,

a co z tym

się wiąże

-

odmienne warunki ich powstania.

Seria sldobska ma o wiele

więcej

wspólnych

cech z

wyżej występującą serią rudonośną związaną

z liasem

a2 niż

z

zupełnie

odmiennie

wykształconą serią zagajską.

Dlatego

też włą­

czenie serii

skłobskiej,

a tym samym i

głów­

nego kompleksu

żwirowego

do dolnej

części

liasu

a2

wydaje

się być

w

pełni

uzasadnione.

Natomiast znacznie

słabiej wykształcone

war-stwy czy

przeławicenia żwirowe,

stwierdzone

dotychczas

jedynie w

północno-wschodniej

części obrzeżenia

Gór

Świętokrzyskich

(Ada-mów, Krynki, Zagaje),

stanowią sp~g

serii

za-gaiskiej i zdecydowanie

odpowiadałyby

lia-sowi

at.

Na

zakończenie dodać można, że żwiry

(zle-pieńce)

kwarcowe spotyka

się również

i w

wyższych

seriach liasu -

w serii

rudonośnej,

ostrowieckiej, koszorowskiej,

ciechocińskiej

i borucickiej

.

Są

to jednak tylko cienkie

wkład­

ki o

miąższości

nie

przekraczającej

30 cm.

W

żadnym

przypadku nie

można

ich

przyrów-nywać

do

żwirów (zlepieńców)

kwarcowo-kwarcytowych

wyżej

opisanych.

LITERATURA

l. C z a :r n o c k i J. - Sprawozdanie z badań tere-n;owych wykonanych w Górach Swięto'lm-Lyskich w 1938 r. PIG Biul. 15. WarszaiWa 1939.

2. D e c z k o w s k i Z., J u r ki e w i c z o w a I.

-Kajper i jura IOkoEc Wielunia. Przewodnik XXXIII Zjazdu PTG. Warszawa 1960.

3. KaT a s z e w ski W. - Nowy pó0d2iał liasu świętokr'lyskiego. "Kwartalnik Geologiczny"

1960, nr 4.

4. Ku ź n i a =r Cz. - O rudach żelaznych okolic

Stąporkowa PIG, Pos. Nauk. nr 10, Warszawa

1925. .

5. M os s o czy Z. - Stratyg•rafia jury dolnej pół­

nJOCnej C'lęści pasma krairowsko-częstO'C'howskie­

go. "Przegląd Geologiczny" 1960, nr 8.

6. P a s s e n d orf er E. - O triasie i dolnej ju-rze na pn.-za·chodnich z:bocza'ch Gór Swięto­ krzys'kich. P=race T.P.N. w Wilnie. Wydz. Nauk. Mat.-;przyr., t. 13, Wilno 1939.

7. Samsonowicz J. - Cechsztyn, trias i lias na północnym zboczu Łysogór. Spraw. PIG, t. 5, z. 1-2, Warszawa 1929.

8. Z n o s k o J. - Jura dolna i środkowa olrolic Częstochowy i jej podłoże. Przewodnik XXXIII Zjazdu PTG. Wail"Szawa 1960.

SUMMARY

Within the Lias-sic deposits of the Swięty Krzyż Mts region there is known the occurrence of a thick gravel oomplex. This complex oonsists of altema-ting banks of qua.rtzo-quartrtitic g!r!avels and various grained sandstones with clay interbeddings and clay balls. . In several outcropping>s occurring in the nor.th-western .portion of margin of the Swięty

Krzyż Mts, the thickness of the oomiplex said amo-unts about 20 m and more. Stratigra.phical position of gravel cornplex, because of oomplicated condi-tions of its occurrence, was n.ot hitberto exactly established. This complex bas been referred by in-dividu.al auth.ors to the Keuper, Rhaetic and Lower

or even Middle Lias.

The present paper deals with some premises ba-sed on the results of bore-holes recently ca.rried out, showing at the ocourrence of two seprur-ate gravel complexes within the area discussed, viz.: the older and younge:r ones.

The older gravel oomplex of considerably lesser thickness (to about few meters) occurring only i:n the nor.th-eastern margin of the Swięty Krzyż Mts should be referred to the bottom pa.rt of . the Lias <X1. The younger one, investigated in the north-western a.nd northern margin of the Swięty Kl'IZyż Mts is thought to be coiTelated with the lower part of the Lias <Xz.

PE310ME

B Jieil:ace CBeHTOKIIIHCKoro perHOHa 3aJieraer MO~­ Hbiil: KOMJIJieKc rpaBHH. CocTOHT oH H3 nepecJiaHBaiD-~HXCH B3aHMHO CJIOeB KBap~eBO-KBap~HTOBOrO rpaBHH H pa3H03epHHCTbiX nec'łaHHKOB C IlpOIIJiaCTKaMH H BKJIIO'łeHHHMH rJIHH. Mo~HOCTb KOMIIJieKca B HeKO-TOpblX o6HameHHHX ceBepo-3ana.l{Hoil: ąacTH oopaMJie-HHH CBeHTOKIIIHCKHX rop AOCTHraeT 20 H 6oJiee M. l13-3a CJIOJKHOCTH ycJIOBHil: 3aJieraHHH, crparHrpacłm­ ąecKaH II03H~HH rpaBReBoro KOMITJieKCa ,!{0 CHX IIOp He ObiJia TO'łHO orrpe,l{eJieHa. 0T,l{eJibHbie aBTOpbi OTHO-CHT 3TOT KOMIIJieKC K Keil:rrepy, p3Ty, HlłlKHeMy H ,l{a-JKe cpe.l{HeMy Jietłacy.

B C'I'aTbe IIOMe~eHO PHA rrpeAJlOCbiJIOK, OCHOBbTBalO-~HXCH Ha pe3yJibTarax rrpoBe.l{eHHoro B rrocJie.l{Hee BpeMH 6ypeHHH H yKa3biBalO~HX Ha HaJIH'łHe B OIIH-CbiBaeMOM pail:oHe .l{BYX OT,l{eJibHbiX KOMIIJieKCOB rpa-BHSI: eTapiiiero H MJiaAIDero. KoMrrJieKC CTapiiiHil:,

3Ha-'łHTeJibHO MeHee MO~Hblil: (AO HeCKOJibKHX M),

pacrrpo-CTJ)aHeHHbltł JIHIIIb B ceBepO-BOCTO'łHOM oopaMJieHHH CBeHTOKIIIHCKHX rop, cJie.l{yer OTHeCTH K rro,qoiiiBeHHolł ąacTH Jielłaca <X1, a MJia.l{IIIHil:, H3BeCTHbiJ:\ H3 ceBepo-3ana.l{Horo H ceBepHoro oopaMJieHHH - K HH3aM