odcinkiem póŸnosylurskim. Mo¿e to wskazywaæ, ¿e ju¿ od póŸnego syluru masyw Brna by³ w sensie paleogeograficz-nym i paleotektoniczpaleogeograficz-nym stabilny wzglêdem p³yty ba³tyc-kiej. Niestety z powodu braku odpowiadaj¹cych wiekowo biegunów kratonicznych trudniej jest interpretowaæ dane paleomagnetyczne uzyskane z kadomskich ryolitów. Mo¿na
tylko stwierdziæ, ¿e w momencie utrwalania siê pozo-sta³oœci magnetycznej (czyli przed ok. 580 mln lat) znajdo-wa³y siê one w pobli¿u 20. stopnia szerokoœci geograficznej.
Baseny old redu Polski i obszarów przyleg³ych — za³o¿enia do analizy
pochodzenia
Mariusz Paszkowski
1, Daniel Drygant
2, Monika Kusiak
1, Jan Malec
3, Hanna Matyja
3, Lech
Mi³aczewski
3, Jiri Otava
4, Szczepan Porêbski
1, El¿bieta Turnau
1, Boles³aw Wajsprych
1,
Jaros³aw Zacharski
5Facja old redu (Old Red Sandstone) w klasycznym obszarze wystêpowania (obszary kontynentalne wokó³ pó³nocnego Atlantyku) obejmuje póŸno i post-orogeniczne osady molasowe o wieku œrodkowy sylur–dewon, zwi¹zane z konsolidacj¹ epikaledoñskiego fragmentu Laurussii. Osady old redu w Polsce i w krajach s¹siednich s¹ szeroko roz-przestrzenione, jednak pozycja geotektoniczna i wzajemne relacje pomiêdzy poszczególnymi, obecnie izolowanymi obszarami wystêpowania tej magnafacji pozostaj¹ nieja-sne, podobnie jak i sama obecnoœci oraz rola orogenu kale-doñskiego w jej rozwoju. Na podstawie spektrum litofacjalnego, stosunku do pod³o¿a i wstêpnej analizy petrofacji wyró¿niono wiele potencjalnie jednolitych obszarów old-redowych.
Obszar pomorski charakteryzuje siê znaczn¹, wzra-staj¹c¹ w kierunku SW mi¹¿szoœci¹ old redu (~1000 m), niezgodnym, przekraczaj¹cym w kierunku NE wystêpowa-niem tej facji na osadach ordowiku lub syluru, dominacj¹ facji szelfowo-przybrze¿nych z dwoma klinami osadów rzecznych i retrogradacyjnym nastêpstwem facjalnym oraz domieszk¹ niestabilnych minera³ów akcesorycznych w ogólnie dojrza³ym materiale klastycznym. Obszar radom-sko-³ysogórski wykazuje podobnie wysokie mi¹¿szoœci, ci¹g³oœæ sedymentacji od osadów syluru (flisz wulkanokla-styczny w rejonie ³ysogórskim, ³upki graptolitowe na plat-formie) oraz przejœcie od osadów kontynentalnych i marginalno-morskich do facji szelfowych. Wymienione obszary prawdopodobnie reprezentuj¹ ró¿ne strefy kaledo-ñskiego basenu fleksuralnego. Obszar ba³tycki charaktery-zuje siê alternacj¹ wêglanów i dojrza³ych silikoklastyków zalegaj¹cych przekraczaj¹co na epikratonicznym sylurze i zdeponowanych w strefie usytuowanej za kaledoñskim basenem fleksuralnym (backbulge basin).
Obszar lubelsko-dniestrzañski cechuje siê bardzo wysokimi mi¹¿szoœciami old redu (>1700 m), ci¹g³ym przejœciem od morskich osadów lochkowu oraz dominacj¹ utworów fluwialnych o bardzo wysokiej dojrza³oœci, a tak¿e ultrastabilnym zespo³em minera³ów akcesorycz-nych. Depozycja wystêpowa³a w obrêbie basenu transten-syjnego powsta³ego w efekcie prawoskrêtnego(?) œcinania wokó³ linii TT i zasilanego prawdopodobnie g³ównie z tar-czy ukraiñskiej. Obszar kielecko-ma³opolski wykazuje niewielkie mi¹¿szoœci old redu (100–200 m), waln¹ nie-zgodnoœæ sp¹gow¹ i obfitoœæ piroklastyków przy wysokiej dojrza³oœci petrograficznej arenitów. Utwory najwy¿szego syluru, podœcielaj¹ce lokalnie sukcesjê old redu maj¹ w czêœci kieleckiej charakter wulkanoklastyczny, a w krako-widach s¹ zdominowane przez detrytus hemipelagitów. Obszar ten reprezentuje terran ma³opolski, allochtoniczny wzglêdem platformy i jednoczeœnie najbardziej proksy-malny z zachowanych czêœci kaledoñskiego basenu fleksu-ralnego. Domena górnoœl¹ska charakteryzuje siê zmienn¹ i na ogó³ niewielk¹ mi¹¿szoœci¹ old redu (maks. 40–50 m), znaczn¹ luk¹ stratygraficzn¹ w sp¹gu, skrajnie wysok¹ doj-rza³oœci¹ petrograficzn¹ materia³u klastycznego, a w czêœci zachodniej — inkorporacj¹ tych utworów w moraw-sko-œl¹ski segment waryscydów. Obszar ten reprezentuje fragment pokrywy platformowej epikadomskiego mikro-kontynentu Brna–Górnego Œl¹ska i jego zachodniej, pasywnej, obecnie zmetamorfizowanej krawêdzi (kwarcy-ty Drakova i Jeg³owej z serii Branny). Omówiony zespó³ obszaru old redu przykrywa aglomerat dokowanych kolizyj-nie i przesuwczo-epikaledoñskich terranów, wchodz¹cych w sk³ad dzisiejszej Europy œrodkowej.
Obszar masywu czeskiego obejmuje system niewiel-kich basenów sedymentacyjnych wype³nionych mi¹¿szy-mi (1000–3500 m), gruboklastycznymi¹¿szy-mi, polimi¹¿szy-miktycznymi¹¿szy-mi osadami, g³ównie morskimi (depresja Œwiebodzic, jed-nostka mohelnicka, strefa Hliñska) jak i zawieraj¹cych cienkie pokrywy transgresywne (autochton Gór Bardz-kich, strefy Rozmitalu, Jitravy i Hradec Kralove). Te cia³a osadowe zwi¹zane s¹ synorogeniczn¹ ekstensj¹, transten-sj¹ i basenami fleksuralnymi fazy akadyjskiej i bretoñskiej. Dolnodewoñskie turbidity o sk³adzie arenitów kwarco-wych w strukturze bardzkiej dokumentuj¹ resedymentacjê dojrza³ych osadów old redu szelfu pasywnej krawêdzi mikro-kontynentu górnoœl¹skiego.
Powy¿sze interpretacje maj¹ charakter hipotez robo-czych, których weryfikacja bêdzie mo¿liwa w œwietle wyników prowadzonych analiz pochodzenia detrytusu, w tym geochronologii minera³ów akcesorycznych.
1218
Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 12, 2002
1Instytut Nauk Geologicznych PAN, ul. Senacka 1,
31-002 Kraków
2Muzeum Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, pl. Teatralny 8,
Lwów, Ukraina
3Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4,
00-975 Warszawa
4S³u¿ba Geologiczna Czech, esk< geologickB sluñba,
Pobo ka Brno, Leitnerova 22, 602 00 Brno, Czech Rep.
