konfliktowych, w których wra¿liwoœæ œrodowiska na oddzia³ywania inwestycyjne jest bardzo du¿a, przy jednocze-snej, gospodarczo uzasadnionej presji na lokowanie tam zak³adów górniczych. W omawianym fragmencie doliny Odry s¹ to wyraŸnie odznaczaj¹ce siê obszary po³o¿one na po³udnie od Wroc³awia, do granicy województwa, nastêpnie pomiêdzy Œcinaw¹ i Prochowicami, na po³udnie od Góry oraz w rejonie G³ogowa. Wydzielenie takich obszarów w szerszych granicach doliny Odry pozwoli³oby na postawienie diagnozy o mo¿liwoœci wystêpowania szkód górniczych, których napra-wa, np. w drodze zaspokojenia roszczeñ z nimi zwi¹zanych, mo¿e decydowaæ o ekonomicznej op³acalnoœci projektowa-nia b¹dŸ realizacji inwestycji górniczych.
Literatura
KISTOWSKI M. 2001 — Zarys koncepcji sporz¹dzania opracowañ eko-fizjograficznych, czêœæ I. Kwart. Probl. Ocen Œrodow., 4: 57–65.
KOMA J. 1998 — Analiza zasobów z³ó¿ kruszywa naturalnego wra z ich klasyfikacj¹ jakoœciow¹ i waloryzacj¹ pod k¹tem ochrony œrodowiska oraz ocena potencjalnych zasobów w rejonie doliny Odry w województwie opolskim i wroc³awskim. Arch. Oddz. Dolnoœl. Pañstw. Inst. Geol. KOMA J. 1999 — Waloryzacja œrodowiskowa z³ó¿ kruszywa natural-nego doliny Odry w granicach by³ego województwa opolskiego i wroc³awskiego. Gór. Odkryw., 2–3: 109–134.
KOMA J. 2003 — Dokumentacja ekofizjograficzna obszaru doliny Odry dla potrzeb opracowania projektu strategii rozwoju regionalnego oraz oceny wp³ywu jego ustaleñ na œrodowisko ze szczególnym uwzglêdnieniem zagadnieñ gospodarki kopalinami. Arch. Oddz. Dol-noœl. Pañstw. Inst. Geol.
PRZENIOS£O S. (red.) 2003 — Bilans zasobów kopalin i wód pod-ziemnych w Polsce, wg stanu na 31XII2002 r. Pañstw. Inst. Geol. RUZIKOWSKA-CHMIEL A. (red.) 2002— Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry w granicach województwa dolnoœl¹skiego. Urz¹d Marsza³kowski Woj. Dolnoœl., Woj. Biuro Urban., Wroc³aw. SUCHOTA J. (red.) 1997 — Wycena i gospodarowanie nieruchomo-œciami na obszarach cennych ekologicznie. Wyd. Zachodnie Centrum Organizacji. Olsztyn–Zielona Góra.
Warunki wodne w dolinie Odry na odcinku Brzeg Dolny–Malczyce
Beata Olszewska*, Leszek P³ywaczyk*, Wojciech £yczko*
Doliny rzeczne od wieków by³y poddawane silnej antropopresji, co w konsekwencji prowadzi³o do ich znacz-nego przekszta³cenia, zubo¿enia biologiczznacz-nego, przyspie-szenia przep³ywu wód w ciekach i odp³ywu ich z terenu zlewni, a tak¿e do ich zanieczyszczenia. W dolinie Odry od œredniowiecza nastêpuj¹ zmiany stosunków wodnych, przede wszystkim na obszarach u¿ytkowanych przez cz³owieka. Trwa³e spiêtrzenie rzeki, zw³aszcza nizinnej, powoduje naruszenie naturalnego obiegu wody w terenie przyleg³ym. Przyk³adem takiego obszaru jest dolina Odry na odcinku od Brzegu Dolnego do Malczyc, gdzie nast¹pi³a zmiana naturalnych warunków wodnych w wyni-ku przegrodzenia rzeki budowl¹ piêtrz¹c¹. Spiêtrzenie wód stopniem w Brzegu Dolnym w 1958 r. spowodowa³o powstanie dwóch stref o odmiennych warunkach oddzia³ywania Odry na teren doliny. Powy¿ej stopnia, w wyniku dodatkowego zasilania doliny wodami infil-truj¹cymi ze zbiornika, powsta³ obszar o sta³ym nadmiarze wód. Poni¿ej spiêtrzenia wystêpuj¹ wzmo¿one procesy erozji dna rzeki, które powoduj¹ obni¿anie siê poziomów wody w Odrze i równoczeœnie oddzia³uj¹ na g³êbokoœci zalegania wód gruntowych w przyleg³ej dolinie. W tej stre-fie zasoby wodne doliny systematycznie zmniejszaj¹ siê.
Na omawianym fragmencie doliny Odry, Instytut Kszta³towania i Ochrony Œrodowiska Akademii Rolniczej we Wroc³awiu od 1970 r. prowadzi kompleksowe badania dotycz¹ce oddzia³ywania stopnia wodnego na dolinê. Obejmuj¹ one: terminowe pomiary g³êbokoœci zalegania zwierciad³a wód gruntowych w wybranych przekrojach doliny powy¿ej i poni¿ej stopnia wodnego w Brzegu Dol-nym w piezometrach i studniach gospodarczych (codzien-ne i cotygodniowe), codzien(codzien-ne obserwacje i terminowe pomiary hydrometryczne w ciekach przep³ywaj¹cych przez dolinê (Jeziorka — przekrój G³oska, Brodno 1 i Brodno 3, Nowy Rów — przekrój Brodno 2, Œredzka Woda — przekrój Szczepanów, kana³ odwadniaj¹cy — przekrój
Warzyna), pomiary uwilgotnienia oraz sumy zapasów wody w czynnej warstwie gleby dla charakterystycznych profili glebowych zlokalizowanych w obu strefach oddzia³ywania budowli, analizy podstawowych wskaŸni-ków zanieczyszczeñ wód gruntowych oraz powierzchnio-wych stoj¹cych i p³yn¹cych. Analiza stosunków wodnych na obiekcie badawczym jest prowadzona na tle dobrego rozpoznania warunków hydrogeologicznych i glebowych terenu oraz stanów wody w Odrze w przekrojach Brzeg Dolny (Nadzór oraz górna i dolna woda na stopniu) i Mal-czyce oraz warunków meteorologicznych dla posterunku opadowego w Brzegu Dolnym i stacji Wroc³aw-Stracho-wice.
Odcinek Odry, poni¿ej budowli w Brzegu Dolnym, wykazuje stosunkowo wysok¹ dynamikê obni¿ania siê dna. W 1992 r. erozja liniowa przekroczy³a przekrój wodo-wskazowy w Œcinawie, a obni¿anie siê dna na odcinku do Malczyc wynosi ok. 5,0 cm/rok. Œrednie roczne stany wody w Odrze w przekrojach Brzeg Dolny i Malczyce z okresu 1991–2003, w stosunku do odpowiadaj¹cych sta-nów z okresu przed wybudowaniem budowli piêtrz¹cej (lata 1950–1958), obni¿y³y siê o odpowiednio 155 cm i 157 cm. Œrednie roczne g³êbokoœci zalegania wód gruntowych w piezometrach po³o¿onych w odleg³oœci ok. 120 m od koryta rzeki obni¿y³y siê o blisko 60 cm, a w otworach zlo-kalizowanych na terenach wododzia³owych o ok. 30 cm. Zasoby wodne doliny przyleg³ej do wód Odry poni¿ej spiê-trzenia zmniejszaj¹ siê na skutek drenuj¹cego dzia³ania rzeki. Analiza przep³ywów w cieku Jeziorka w przekrojach G³oska i Brodno 1 oraz w cieku Nowy Rów w przekroju Brodno 2 wykaza³a, i¿ odp³yw wody do Odry z czêœci zlewni pomiêdzy przekrojami G³oska i Brodno 1 wynosi³ œrednio 2,10 l x s-1x km-2w latach 1970/71–1988/89 oraz 5,60 l x s-1x km-2w latach 1994/95–2002/03. Obni¿anie siê g³êbokoœci wód gruntowych wp³ywa na dynamikê uwil-gotnienia wierzchnich warstw gleb.
Gospodarka wodna mad œrednich z doliny Odry poni¿ej stopnia wodnego w Brzegu Dolnym jest oparta g³ównie na retencjonowaniu wód opadowych i uzale¿niona od iloœci i rozk³adu opadów atmosferycznych. Gospodarka wodna 1086
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 11, 2004
*Instytut Kszta³towania i Ochrony Œrodowiska Akademii
Rolniczej we Wroc³awiu, pl. Grunwaldzki 24, 50-375
gleb z doliny powy¿ej budowli piêtrz¹cej zale¿y od zasila-nia opadami atmosferycznymi oraz wodami podsi¹kowy-mi z wód gruntowych. Ró¿nice wielkoœci zapasów wody w analizowanych glebach s¹ g³ównie wynikiem dodatkowe-go zasilania gleby podsi¹kiem z wód gruntowych. Dla ana-lizowanych profili glebowych w wybranych okresach wegetacyjnych w metrowej warstwie gleby zasilanie to wynosi³o: 85–185 mm (IV–IX 2001 r.), 90–182 mm (IV–IX 2002 r.) i 45–242 mm (IV–IX 2003 r.).
Budowa kolejnego stopnia na Odrze „Malczyce” sta³a siê faktem. Realizacja tej inwestycji wp³ynie na wyraŸn¹ poprawê aktualnie niekorzystnych i systematycznie pogar-szaj¹cych siê warunków wodnych w dolinie powy¿ej budowli piêtrz¹cej, szczególnie w czêœciach bezpoœrednio przylegaj¹cych do rzeki. Projektowane urz¹dzenia wod-no-melioracyjne, zwi¹zane z budow¹ stopnia, wp³yn¹ na likwidacjê nadmiernego uwilgotnienia oraz umo¿liwi¹ nawodnienie obszarów, które s¹ obecnie przesuszone.
1087
