Wp³yw procesów diagenetycznych na w³aœciwoœci zbiornikowe ska³ górnego
czerwonego sp¹gowca w po³udniowej czêœci monokliny przedsudeckiej
Anna Aksamitowska*
Utwory czerwonego sp¹gowca znajduj¹ce siê napo³udnie od wyniesienia wolsztyñskiego cechuj¹ siê znacznie ni¿szymi w³aœciwoœciami zbiornikowymi ni¿ te w czêœci pó³nocnej. Celem prowadzonych badañ by³ opis czynników, zarówno depozycyjnych jak i diagenetycz-nych, które doprowadzi³y do obni¿enia i zró¿nicowania w³aœciwoœci zbiornikowych na badanym obszarze.
Ocenê w³aœciwoœci ska³ zbiornikowych oparto na ana-lizie statystycznej wyników badañ laboratoryjnych, na makroskopowym opisie rdzeni wiertniczych i obserwa-cjach w mikroskopie polaryzacyjnym. Badany obszar cha-rakteryzuje siê zró¿nicowanym udzia³em ska³ eolicznych w profilach, znacznym zaanga¿owaniem procesów diage-netycznych, w tym cementacji oraz bardzo zró¿nicowany-mi w³aœciwoœciazró¿nicowany-mi zbiornikowyzró¿nicowany-mi osadów.
W trakcie wykonanych analiz stwierdzono, ¿e najko-rzystniejszymi ska³ami zbiornikowymi s¹ utwory eoliczne, w obrêbie których notowano porowatoœæ >20% i przepusz-czalnoœæ >100mD. Jednak nie wszystkie utwory eoliczne cechowa³y siê równie wysokimi parametrami. Znacznie ni¿sze w³aœciwoœci zbiornikowe by³y zwi¹zane z obszara-mi marginalnych czêœci pól wydmowych oraz ze strefaobszara-mi o silnym zaanga¿owaniu procesów diagenetycznych. Zró¿-nicowanie przebiegu depozycji eolicznej wp³ywa na sk³ad mineralny szkieletu ziarnowego ska³ oraz na wielkoœæ i wysortowanie ziaren, co przek³ada siê na wartoœci pierwot-nej porowatoœci i przepuszczalnoœci ska³ (Tiab & Donald-son, 2004). Obecnie notowane w³aœciwoœci zbiornikowe s¹ sum¹ nak³adaj¹cych siê na siebie czynników
depozycyj-nych i diagenetyczdepozycyj-nych. Do najistotniejszych procesów diagenetycznych wp³ywaj¹cych na w³aœciwoœci zbiorniko-we w badanych utworach nale¿¹ kompakcja mechaniczna i cementacja. Wœród cementów najwiêksze znaczenie ma illit typu mesh work (Gaupp, 1996), powoduj¹cy znaczne obni¿enie w³aœciwoœci zbiornikowych. W przystropowych utworach czerwonego sp¹gowca wystêpuj¹ tak¿e minera³y wêglanowe i siarczanowe, szczelnie zabudowuj¹ce prze-strzeñ miêdzyziarnow¹, co tak¿e prowadzi do znacznego obni¿enia w³aœciwoœci zbiornikowych. Stwierdzono znaczne zró¿nicowanie zaanga¿owania kompakcji i cementacji na redukcjê porowatoœci na badanym obszarze. Z wykonanych analiz wynika, ¿e przewaga procesów kom-pakcji nad cementacj¹ sprzyja³a zachowaniu pierwotnych, korzystnych w³aœciwoœci zbiornikowych.
Znaczne obni¿enie w³aœciwoœci zbiornikowych na bada-nym obszarze wzglêdem pó³nocnej czêœci monokliny przedsu-deckiej nale¿y wi¹zaæ nie tylko z silniejszym zaanga¿owaniem procesów diagenetycznych, lecz tak¿e z ni¿szym potencja³em diagenetycznym tych¿e ska³ zwi¹zanych z ni¿sz¹ dojrza³oœci¹ sk³adu mineralnego szkieletu ziarnowego.
Literatura
GAUPP R. 1996 — Diagenesis types and their application in diagene-sis mapping. Zbl. Geol. Paläont. Teil I, 11/12: 1183–1199.
MALISZEWSKA A. 2003 — Wp³yw diagenezy na w³aœciwoœci zbior-nikowe piaskowców. [W:] Materia³y z Warszatatów Petrologicznych: Badania Diagenezy. Warszawa.
TIAB D. & DONALDSON E.C. 2004 — Petrophysics. Gulf Publis-hing Company, Huston.
246
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 3, 2005
*Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93; 02-089 Warszawa; anna.aksamitowska@uw.edu.pl
¬
Pole wydmowe w Tunezji w pobli¿u Szott D¿erid. Zapewne podobnie wygl¹da³y wydmy czerwonego sp¹gowca w zachodniej czêœci Polski. Fot. A. Maliszewska
