Profesor Jerzy Głazek członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności

Profesor Jerzy G³azek

cz³onkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejêtnoœci

Akademii Umiejêtnoœci powo³a³o prof. dr. hab. Jerzego Feliksa Tadeusza G³azka na cz³onka korespondenta PAU. Osi¹gniêcie tego wyró¿nienia w pierwszym podejœciu i wyprzedzenie znakomitych wspó³kandydatów w g³osowa-niach na Wydziale Przyrodniczym PAU, œwiadczy dobitnie zarówno o uznaniu niepodwa¿alnych osi¹gniêæ naukowych Profesora G³azka, jak i o obiektywizmie PT Kolegów Biolo-gów, tworz¹cych znaczn¹ wiêkszoœæ wydzia³u. Cz³onkostwo w tak obiektywnym gremium jest szczególnie zaszczytne.

Profesor Jerzy G³azek urodzi³ siê 10.07.1936 r. w War-szawie. Studia geologiczne rozpocz¹³ na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wroc³awskiego. Kontynu-owa³ je od III roku studiów i ukoñczy³ w 1959 roku na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, uzysku-j¹c tytu³ magistra geologii na podstawie pracy Zdjêcie geo-logiczne masywu Koszystej w Tatrach. Rozprawê doktorsk¹ pt. Budowa geologiczna okolic Lang Khuan w Pó³nocnym Wietnamie na tle struktury po³udniowo-wschodniej Azji obroni³ na Wydziale Geologii UW w czerwcu 1966 roku. Na tym¿e wydziale uzyska³ habilitacjê w styczniu 1990 r. na podstawie rozprawy Paleokarst of Poland. W 1998 roku prezydent RP nada³ Mu tytu³ naukowy profesora w dzie-dzinie nauk o Ziemi.

Profesor G³azek by³ przez ca³e swoje doros³e ¿ycie zwi¹zany z uniwersytetami i kszta³ceniem akademickim. Jeszcze jako student III roku zosta³ zatrudniony pierwsze-go sierpnia 1956 r. jako p.o. asystenta na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pracowa³ na tym wydziale dok³adnie 35 lat i jeden miesi¹c, tj. do 31 sierpnia 1991 r. — od uzyskania doktoratu na stanowisku adiunkta, a od roku 1979 na stanowisku starszego wyk³adowcy, mimo uzyskania habilitacji. Na proœbê jednego z nas (J.F.) przeniós³ siê z dniem pierwszego wrzeœnia 1991 roku na Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu i obj¹³ po zmar³ym Docen-cie Zdzis³awie Baranowskim Zak³ad Geologii Dynamicz-nej i RegionalDynamicz-nej w Instytucie Geologii. Funkcjê tê pe³ni do chwili obecnej, znacz¹co rozbudowuj¹c ten zak³ad zarów-no pod wzglêdem liczby pracowników i doktorantów, jak i zakresu uprawianej tematyki.

Zainteresowanie geologi¹, rozbudzone w liceum, per-manentna ¿¹dza wiedzy, zami³owanie do ksi¹¿ek (któ¿ ze znajomych i przyjació³ nie przemyka³ krêt¹ œcie¿k¹ wœród stosów ksi¹¿ek w Jego gabinecie?), pasja czytania i ³atwoœæ zapamiêtywania, wybitne uzdolnienia do obserwacji tere-nowych i kojarzenia tych obserwacji na kanwie wiedzy teoretycznej oraz wyj¹tkowa pracowitoœæ uczyni³y z Profe-sora Jerzego G³azka erudytê, któremu równych z trudem znajdziemy wœród najwybitniejszych polskich geologów naszego czasu. Tê prost¹ prawdê potwierdzi ka¿dy, kto Go zna, a któ¿ spoœród nieco starszych geologów polskich Go nie zna?

Trudno jest scharakteryzowaæ sylwetkê naukow¹ Pro-fesora G³azka i przeanalizowaæ Jego twórczoœæ naukow¹ w artykule mniejszym od monografii. Do stycznia bie¿¹cego roku opublikowa³ bowiem 395 artyku³ów oryginalnych, rozdzia³ów w ksi¹¿kach, recenzji, artyku³ów popular-no-naukowych i innych publikacji z niemal wszystkich dziedzin geologii. Publikuje b¹dŸ samodzielnie, b¹dŸ we wspó³pracy z kolegami z Polski i zagranicy, których liczba siêga wielu dziesi¹tków. Wymieniamy niektóre z tych osób

pomijaj¹c ich tytu³y i stopnie naukowe. Nie mog¹c napisaæ o wszystkim, ograniczymy siê do daleko posuniêtych uogólnieñ i skrótów.

Profesor G³azek jest klasycznym geologiem terenowym, zatem niemal wszystkie Jego najwa¿niejsze osi¹gniêcia naukowe maj¹ swoje Ÿród³o b¹dŸ bezpoœrednio w kartowa-niu geologicznym, b¹dŸ w badaniach terenowych poœwiê-conych rozwi¹zaniu konkretnych zagadnieñ. Szczegó³owe prace kartograficzne w Tatrach we wczesnych latach Jego kariery naukowej doprowadzi³y miêdzy innymi do odkry-cia ¿y³ mineralnych w granitoidach masywu Koszystej, retyku reglowego na Wo³oszynie oraz osadów podmoreno-wych w Dolinie Waksmundzkiej. Podsumowaniem tych badañ by³o dokonanie rewizji przebiegu jednostek reglo-wych i wierchoreglo-wych we wschodniej czêœci polskich Tatr. Ju¿ jako promotor prac magisterskich odkry³ wraz ze swo-imi magistrantami i opracowa³ poziom tufitowy w zlepieñ-cach eoceñskich oraz zaklinowanie tych zlepieñców ko³o Rusinowej Polany, dowodz¹c deformacji neogeñskich w Tatrach znacznie silniejszych od poprzednio przyjmowa-nych.

Szczegó³owe prace kartograficzne w Tatrach wzbu-dzi³y równie¿ Jego zainteresowanie zjawiskami kraso-wymi. Miêdzy innymi udowodni³ (wraz z Z. Wójcikiem) piêtrowe rozmieszczenie form krasowych. Patrz¹c z per-spektywy dzisiejszej, to wczesne zainteresowanie zjawis-kami krasowymi, pog³êbione podczas prac kartograficz-nych w Wietnamie, okaza³o siê najbardziej owocnym obsza-471 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 6, 2006

rem Jego badañ, przynosz¹c Mu w efekcie szerokie uznanie miêdzynarodowe, o czym piszemy poni¿ej.

W 1962 roku teoretycznie zarobkowy wyjazd na prace kartograficzne do Wietnamu sta³ siê dla wnikliwego umys³u Jerzego G³azka poligonem naukowym. Udokumentowa³ tam m.in. wielkie, poziome przesuniêcie wzd³u¿ Rzeki Czerwonej, bardzo stary wiek krasu w Pó³nocnym Wietna-mie oraz wystêpowanie onkolitów s³odkowodnych. Bada-nia wietnamskie zaowocowa³y nie tylko œwietn¹ rozpraw¹ doktorsk¹, uhonorowan¹ Nagrod¹ III Stopnia Ministra Szkolnictwa Wy¿szego, lecz tak¿e zasadniczym zwrotem w Jego rozumieniu rozwoju krasu kopalnego w klimacie gor¹cym oraz tektoniki globalnej. Kwestionowa³ równo-wiekowoœæ ruchów górotwórczych na globie ziemskim, zanim za³o¿enia tektoniki kier litosfery uczyni³y tê kwestiê oczywist¹. Szczególnie pasjonowa³ siê rol¹ uskoków prze-suwczych w tektonice globu, czemu da³ wyraz w licznych artyku³ach (1967–2000).

Za najwa¿niejsze swoje osi¹gniêcie w dziedzinie tekto-niki, oprócz prac wietnamskich, Profesor G³azek uznaje wyra¿enie pogl¹du (wraz z J. Kutkiem), i¿ góry Œwiêto-krzyskie powsta³y w ryfcie i by³y przykryte mi¹¿szymi osadami do czasu wypiêtrzenia i ods³oniêcia w wyniku ruchów paleogeñskich („laramijskich”). Podstawowy arty-ku³ z cyklu poœwiêconego tym zagadnieniom (1972) zna-laz³ bardzo szeroki oddŸwiêk w œwiecie, udokumentowany znaczn¹ liczb¹ cytowañ. Profesor G³azek zakwestionowa³ tak¿e hipotezy postuluj¹ce gigantyczne przesuniêcia poziome wzd³u¿ strefy Teisseyre’a-Tornquista, dowodz¹c, i¿ jest to pasywny sk³on Baltiki, o pod³o¿u pociêtym uskokami na bloki przemieszczaj¹ce siê poziomo na niewielk¹ skalê. Zakwestionowa³ równie¿ istnienie orogenu kaledoñskiego w pod³o¿u NW Polski. Sformu³owa³ hipotezê o halotekto-niczno-transpresyjnej genezie struktury Wielunia.

Paleontologia jest dziedzin¹ bardzo odleg³¹ od tektoni-ki. Profesor G³azek nie zajmowa³ siê t¹ dziedzin¹ w sensie badañ taksonomicznych, jednak¿e jego prace kartograficz-ne i terenowe badania krasu kopalkartograficz-nego dostarczy³y znacz¹-cych, a nawet unikatowych odkryæ obiektów paleontolo-gicznych, które opracowywa³ z licznymi kolegami, reprezen-tuj¹cymi ró¿ne specjalnoœci, a wœród nich z paleontologami. Najwa¿niejszymi z tego zakresu s¹ bodaj:

1. Odkrycie mioceñskich chrz¹szczy i krêgowców w Przewornie (publikacje wspólne z J. Obercem i A. Sulim-skim), a w szczególnoœci wyjaœnienie (wraz z K. Galewskim, 1973) genezy tego niezwyk³ego nagromadzenia chrz¹szczy, zaliczonych do Dytiscidae, taksonomiczne opracowanie ich bogatej kolekcji i rekapitulacja ich ewolucji (1978).

2. Opracowanie na Kozim Grzbiecie w Górach Œwiê-tokrzyskich stanowiska œrodkowoplejstoceñskich krêgow-ców i œlimaków (wspólnie z K. Kowalskim, L. Lindnerem, M. M³ynarskim, P. Tucho³k¹, E. Stworzewicz i T. Wyso-czañskim-Minkowiczem).

3. Zrewidowanie flor eoceñskich z Tatr (wspólnie z E. Za-stawniak). Jego prace z pogranicza paleontologii i sedy-mentologii, np. metody rozpoznawania krêgów ramion wê¿owide³ w p³ytkach cienkich (z A. Radwañskim) czy opracowanie dolnocenomañskich skamienia³oœci œladowych (z R. Marcinowskim i A. Wierzbowskim), znalaz³y siê w cytowaniach wielu podrêczników i w tak powa¿nym kom-pendium, jak Treatise of Invertebrate Paleontology.

Szczêœliwe po³¹czenie wiedzy o krasie obszarów w kli-macie umiarkowanym (Polska, S³owacja, Czechy), ciep-³ym (Bu³garia) i tropikalnym (Wietnam) doprowadzi³o Pro-fesora G³azka do wielu uogólnieñ uznanych przez

miêdzyna-rodow¹ spo³ecznoœæ badaczy tych zagadnieñ za kluczowe, a przynajmniej za znacz¹ce. To miêdzynarodowe uznanie uzewnêtrzni³o siê licznymi pozytywnymi cytowaniami, zapraszaniem do wyg³aszania referatów na miêdzynarodo-wych konferencjach i wspó³organizowania takich konfe-rencji, a tak¿e wspó³redagowaniem kompendiów, w tym najpowa¿niejszego — Paleokarst, a systematic and regional review (wspólne wydawnictwo Academia, Praha, i Elsevier, Amsterdam, 1987), w którym Profesor G³azek jest równie¿ autorem trzech i wspó³autorem dalszych czterech roz-dzia³ów.

Osi¹gniêæ Profesora G³azka w dziedzinie badañ nad krasem z pewnoœci¹ nie skwituje nasze proste wyliczenie niektórych z nich. Podobnie jak w przypadku innych Jego osi¹gniêæ odsy³amy do witryny internetowej Instytutu Geologii UAM, nie jesteœmy bowiem w stanie zamieœciæ w tym artykule listy niemal 400 Jego publikacji, a nie chcemy dokonywaæ subiektywnej selekcji. Z braku miejsca nie

dajemy równie¿ spisu pozycji cytowanej przez nas literatu-ry. Profesor G³azek samodzielnie lub we wspó³pracy zakwe-stionowa³ pogl¹d J. Corbela (1959) o prostej zale¿noœci miêdzy wiekiem krasu tropikalnego, a jego rzeŸb¹. Stwier-dzi³, i¿ rzeŸba zale¿y od po³o¿enia w obrêbie masywu wêglanowego, a denudacja chemiczna zale¿y od udzia³u wód allochtonicznych w korozji. Zakwestionowa³ zatem wiod¹c¹ rolê klimatu w rozwoju krasu — pogl¹d domi-nuj¹cy w latach piêædziesi¹tych ubieg³ego wieku. Pogl¹dy te, oparte na badaniach w Wietnamie, znalaz³y bardzo sze-roki, miêdzynarodowy oddŸwiêk i wesz³y do wielu rosyj-skich i zachodnioeuropejrosyj-skich podrêczników.

Równie szeroki oddŸwiêk znalaz³y badania Profesora G³azka nad krasem obszarów o klimacie umiarkowanym. Podsumowanie Karst of Poland (wspólnie z T. D¹browskim 472

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 6, 2006

Ryc. 2. Profesor Jerzy G³azek wyg³asza referat na

Kon-ferencji ALCADI w Liptowskim Mikulaszu (1998). Fot. P. Balo

i R. Gradziñskim) znalaz³o siê jako rozdzia³ w ksi¹¿ce Karst, important karst areas of the northern hemisphere (Elsevier, Amsterdam 1972). Badania hydrochemiczne wód krasowych i denudacji chemicznej dowiod³y (wspólnie z M. Markowicz-£ohinowicz), i¿ denudacja che-miczna dolomitów jest na naszych obszarach wiêksza ni¿ wapieni. Badania w jaskiniach tatrzañskich (z J. Rudnic-kim i A. Szynkiewiczem) doprowadzi³y do wyró¿nienia nowego typu genetycznego jaskiñ proglacjalnych, ogólnie nastêpnie zaakceptowanego.

Dziêki sta¿owi w Scottish Universities Research and Reactor Centre w East Kilbride ko³o Glasgow zacz¹³ stoso-waæ nowe i do dziœ intensywnie rozwijane metody izotopo-wych datowañ nacieków jaskinioizotopo-wych, które nastêpnie wprowadzi³ do polskiej geologii plejstocenu i zastosowa³ w badaniach innych obszarów. Ju¿ jedno z pierwszych opracowañ na tym polu (wraz z R.S. Harmonem i K. Nowa-kiem), a pierwsze izotopowe datowanie martwic z Bilzings-leben (dawne NRD), zawieraj¹cych szcz¹tki hominidów, dowiod³o wieku tych martwic o dwieœcie tysiêcy lat m³od-szego i znalaz³o swoje podsumowanie w wielokrotnie cyto-wanym artykule zamieszczonym w Nature (1980). Stwier-dzi³ ponadto krasowe pochodzenie czerwonych zlepieñców eocenu tatrzañskiego. Samodzielnie postawi³ hipotezê o hydro-termalnej genezie Jaskini Bielskiej, a wspólnie z A. Koz-³owskim o takiej¿e genezie krasu w Górach Kaczawskich. Wspólnie z A. Barczukiem opisa³ kras póŸnokredowy na Górze Œwiêtej Anny. Jego zainteresowanie wysadem sol-nym Wapna i przyczynami katastrofy w tamtejszej kopalni soli zaowocowa³y seri¹ doskona³ych prac Jego uczniów oraz bardzo szerokim aspektem badañ tego regionu, który sta³ siê poligonem doœwiadczalnym poznañskich geolo-gów i hydrogeologeolo-gów.

Profesor G³azek nigdy nie uchyla³ siê od dydaktyki akademickiej: formalnej i nieformalnej. Prowadzi³ liczne wyk³ady, æwiczenia laboratoryjne i terenowe, sprawowa³ opiekê nad magistrantami (wypromowa³ ich 37, z których

dwaj s¹ ju¿ profesorami) i doktorantami, których szeœciu ju¿ wypromowa³, a dwoma siê nadal opiekuje. Recenzowa³ dziewiêæ doktoratów, szeœæ habilitacji i trzy wnioski profe-sorskie. Wystêpowa³ jako superrecenzent Centralnej Ko-misji ds. Tytu³u Naukowego i Stopni Naukowych w dwóch przewodach habilitacyjnych i dwóch profesorskich. Recen-zowa³ doktoraty dla Instytutu Geologii Bu³garskiej Akade-mii Nauk i Uniwersytetu w Cluj-Napolca (Rumunia). Ma swój znacz¹cy udzia³ w wielokrotnie wznawianym Prze-wodniku do æwiczeñ z geologii dynamicznej. Suche wyli-czenie osi¹gniêæ formalnych nie oddaje w ¿adnej mierze rzeczywistego wp³ywu Profesora G³azka na kszta³towanie m³odzie¿y geologicznej. Jego wp³yw nieformalny nie pod-da siê nawet takiemu wyliczeniu. Mog¹ nañ wskazaæ rze-sze studentów, magistrantów i doktorantów — bynajmniej nie wy³¹cznie tych, którymi siê formalnie opiekowa³ — przewijaj¹ce siê przez Jego gabinet, korzystaj¹ce z Jego rad, Jego ksiêgozbioru, a przede wszystkim z Jego bezmiernej ¿yczliwoœci i g³êbokiej wiedzy.

Zafascynowany dociekaniami naukowymi Profesor G³azek w ci¹gu 24 lat zaniedba³ zrobienia habilitacji, stop-nia w warunkach Polskich niezbêdnego dla awansów naukowych. Nic zatem dziwnego, i¿ zbyt d³ugo omija³y Go nale¿ne zaszczyty. Zapraszany z plenarnymi wyk³adami na miêdzynarodowe konferencje za granic¹, redaguj¹cy pod-stawowe dzie³a z zakresu krasu, by³ nadal skromnym dok-torem Jerzym G³azkiem, którego wszyscy znali. Otrzyma³ wprawdzie nagrodê indywidualn¹ i dwie nagrody zespo³owe ministra szkolnictwa wy¿szego (lub jego modyfikacji), by³ wyró¿niony Z³otym Krzy¿em Zas³ugi (1977) i Kawaler-skim Krzy¿em Polonia Restituta (1987), ale Medal Ko-misji Edukacji Narodowej otrzyma³ dopiero w 2002 roku, a Polska Akademia Umiejêtnoœci uhonorowa³a Go praw-dziwie dopiero w czerwcu 2005 roku. Gratulujemy zarów-no Profesorowi G³azkowi, jak i korporacji.

Jerzy Fedorowski & Jerzy Znosko

Jubileusz Profesora Andrzeja Grodzickiego

Znany wroc³awski geolog, prof. dr hab. Andrzej Grodzicki, obchodzi³ w 2005 r. 70. urodziny i jubileusz 45-lecia pracy naukowej.

Profesor Andrzej Grodzicki urodzi³ siê 24.04.1935 r. w Soko³owie ko³o W³oc³awka. Szko³ê œredni¹ ukoñczy³ w K³odzku; nastêpnie, w latach 1952–1960, studiowa³ geologiê na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wroc³awskiego. W lipcu 1960 r. rozpocz¹³ pracê w Zak³adzie Mineralogii i Petrografii Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wroc³awskiego. Doktorat obroni³ w roku 1969, a habilitacjê w 1988 roku. W roku 1990 zosta³ mia-nowany na stanowisko docenta. Dwa lata póŸniej zosta³ profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Wroc³awskie-go, a w roku 1998 — profesorem tytularnym.

W Instytucie Nauk Geologicznych UWr. zorganizo-wa³ od podstaw Pracowniê Separacji i Wzbogacania Mi-nera³ów, której kierownikiem by³ od roku 1986 do 2005. W latach 1999–2005 kierowa³ Muzeum Geologicznym im. H. Teissere’a Uniwersytetu Wroc³awskiego. Jest cz³on-kiem wielu komitetów i towarzystw naukowych, m.in.: Komitetu Nauk Mineralogicznych PAN, Komisji Historii Nauki PAU, International Commission on the History of

Geological Sciences (INHIGEO) oraz cz³onkiem Zarz¹du

G³ównego Polskiego Towarzystwa Gemmologicznego. Profesor A. Grodzicki opublikowa³ ponad 120 prac naukowych, zarówno w czasopismach krajowych, jak i w zagranicznych. Ma te¿ na swoim koncie 11 patentów.

473 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 6, 2006