Inwentaryzacja geostanowisk w projektowanym Geoparku
„Polodowcowa Kraina Drawy i Dêbnicy”
Katarzyna Kamieñska
1, Aleksandra Giemza
1Inventory of geosites for the proposed geopark Post-Glacial Land of the Drawa and Dêbnica. Prz. Geol., 62: 15–21.
A b s t r a c t. The idea of establishing the Post-Glacial Land of the Drawa and Dêbnica Geopark emerged on the initiative of the members of Polish Geological Institute – Pomeranian Branch of the National Research Institute and local authorities. At the beginning of the year 2011, commis-sioned by the Minister of the Environment by the funds of the NFEP&WM, launched works intending to establishment of the Geopark of the Post-Glacial Land of Drawa and Dêbnica. The major intention of the concept was researching and demonstrating the 50 geosites covering the Post-Glacial Land and their integration into a consistent network, establishing fundaments of the geopark. The geopark consists of the lands between Po³czyn-Zdrój, Barwice and Czaplinek and is positioned in the eastern part of the Zachodniopomorskie voivodenship. The geopark is located inside the early post-glacial landscape, with dominant form of undulant moraine uplands with: terminal moraines, dead ice moraines, kemes, tunel valleys, ice-marginal valleys, kettle holes and sandurs. The geotouristic potential of the region focuses on the early postglacial landscape, and its biggest beauty the shape of the terrain.
Keywords: geopark, geotope, Post-Glacial Land, early post-glacial landscape
Idea utworzenia Geoparku „Polodowcowa Kraina Drawy i Dêbnicy” powsta³a z inicjatywy pracowników Pañstwo-wego Instytutu Geologicznego – PañstwoPañstwo-wego Instytutu Badawczego Oddzia³u Pomorskiego w Szczecinie, staro-sty drawskiego i dyrekcji Drawskiego i Iñskiego Parków Krajobrazowych. Pomys³ powo³ania geoparku jest jednym z elementów strategii rozwoju i promocji nowego produktu turystycznego „Polodowcowa kraina”, oferuj¹cego nie tylko walory turystyczne (przyrodnicze i kulturowe) Pojezierza Drawskiego, lecz tak¿e us³ugi œwiadczone przez ró¿ne podmioty gospodarcze na podstawie istniej¹cego zagospo-darowania turystycznego, dziedzictwa historycznego i kul-turowego, goœcinnoœci i przychylnoœci mieszkañców. W 2009 roku samorz¹dowcy gmin Po³czyn-Zdrój, Barwice i Czaplinek, naukowcy i mi³oœnicy regionu wraz z przed-stawicielami lokalnych przedsiêbiorców, w porozumieniu z pracownikami nadleœnictwa Po³czyn-Zdrój i Drawskiego Parku Krajobrazowego, za³o¿yli Stowarzyszenie „Polodo-wcowa Kraina Drawy i Dêbnicy”, z którego w przysz³oœci maj¹ zostaæ wyodrêbnione jednostki administracyjne, zarz¹dzaj¹ce geoparkiem.
Na pocz¹tku 2011 roku, na zamówienie ministra œro-dowiska, ze œrodków NFOŒiGW, rozpoczêto prace, zmie-rzaj¹ce do udokumentowania stanowisk geologicznych. Ich g³ównym celem by³o rozpoznanie, dokumentacja i inwentaryzacja 50 geostanowisk i utworzenie z nich spójnej sieci, po³¹czonej œcie¿kami geoturystycznymi, które maj¹ byæ atrakcjami turystycznymi powstaj¹cego geoparku.
LOKALIZACJA PROJEKTOWANEGO GEOPARKU
Projektowany geopark obejmuje obszar pomiêdzy Po³czynem-Zdrojem, Barwicami i Czaplinkiem, w œrodko-wowschodniej czêœci województwa zachodniopomorskiego (ryc. 1). Po³o¿ony jest w mezoregionie Pojezierze Draw-skie, w makroregionie Pojezierze Zachodniopomorskie (Kondracki, 2011).
Jego lokalizacjê i zasiêg (powierzchnia nie mniejsza ni¿ 300 km2) ograniczono do obszaru gmin Po³czyn-Zdrój, Barwice i Czaplinek oraz arkuszy Po³czyn-Zdrój (158), Barwice (159) i Czaplinek (196) Szczegó³owej Mapy Geo-logicznej Polski (SMGP) 1 : 50 000.
W trakcie analizy materia³ów archiwalnych i rekonesan-su geologicznego stwierdzono, ¿e nale¿y skorygowaæ grani-ce geoparku, w³¹czaj¹c w jego obszar tereny po³o¿one we wschodniej czêœci gminy Ostrowice i obszar na pó³nocno--zachodnim krañcu arkusza £ubowo (197) SMGP, w okoli-cach miejscowoœci Sikory i £azice.
ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ I RZEBY TERENU
Projektowany geopark jest po³o¿ony w obrêbie jed-nostki geostrukturalnej, okreœlanej jako wa³ pomorski (Dadlez, 1980). Kompleks cechsztyñsko-mezozoiczny wa³u wykazuje cechy typowej tektoniki platformowej (Dadlez & Marek, 1969). Powierzchniê podczwartorzê-dow¹ bloku Czaplinka buduj¹ utwory triasu i jury, wykszta³cone w postaci piaskowców, i³owców sedymenta-cji brakiczno-l¹dowej (Lewandowski i in., 2008) oraz osady
Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 1, 2014
K. Kamieñska A. Giemza
1
Przedsiebiorstwo Geologiczne POLGEOL SA w Warszawie, Zak³ad w Gdañsku, ul. Uphagena 27, 80-237 Gdañsk; katarzyna.kamienska@polgeol.pl, aleksandra.giemza@polgeol.pl.
eocenu, oligocenu i miocenu, które reprezentuj¹ piaski kwarcowo-glaukonitowe, i³owce i mu³owce sedymentacji limnicznej, i³owce i mu³owce, piaski kwarcowe akumulacji l¹dowo-brakicznej i p³ytkomorskiej oraz mu³ki i piaski z wk³adkami wêgla brunanego akumulacji rzeczno-deltowej i bagiennej (Lewandowski i in., 2008; Dobracka, 2009).
Najwiêkszy wp³yw na uk³ad form w rejonie projekto-wanego geoparku mia³o jego po³o¿enie w strefie tzw. garbu pojeziernego (Galon, 1968), który stanowi³ przeszkodê morfologiczn¹ dla kolejnych l¹dolodów, nadbudowuj¹cych to wyniesienie wa³ami moren czo³owych i towarzysz¹cymi im formami marginalnymi. W jego j¹drze wystêpuj¹ glaci-tektonicznie spiêtrzone osady oligocenu i miocenu oraz przykrywaj¹ce je osady plejstoceñskie zlodowaceñ œrod-kowopolskich (Dobracki, 2008).
Na podstawie najnowszych opracowañ kartograficz-nych tego rejonu (Popielski, 1999, 2000; Lewandowski i in., 2006a, b, 2007, 2008; Dobracka, 2009) mo¿na
wyró¿-niæ piêæ kompleksów glacjalnych – glin zwa³owych razem z osadami akumulacji limnoglacjalnej i wodnolodowco-wej, odpowiadaj¹cych kolejnym zlodowaceniom: nidy, sanu 1, sanu 2, odry, warty, wis³y.
Dzisiejsza rzeŸba terenu jest efektem procesów zachodz¹cych podczas nasuniêcia i deglacjacji l¹dolodu stadia³u g³ównego zlodowacenia wis³y, a ostatecznie zosta³a ukszta³towana w wyniku póŸniejszego wietrzenia i erozji. Procesy te zachodzi³y na przestrzeni oko³o 6000 lat, pomiêdzy 16 000 a 10 000 lat BP (Kozarski, 1995).
Wystêpowanie garbu pojeziernego predysponowa³o podzia³ l¹dolodu stadia³u g³ównego zlodowacenia wis³y na poszczególne loby lodowcowe. Projektowany geopark, jak i ca³e Pojezierze Drawskie, znajduj¹ siê w obrêbie lobu Parsêty i zajmuj¹ przestrzeñ pomiêdzy maksymalnym a g³ównym ci¹giem akumulacyjnych moren czo³owych tego zlodowacenia (Dobracki, 2008; ryc. 2).
Strefê maksymalnego zasiêgu lobu Parsêty wyznaczaj¹ wa³y morenowe, ci¹gn¹ce siê od po³udniowych granic jeziora Drawsko przez ¯erdno, Kluczewo, Nowe Worowo, Toporzyk i Gawroniec, a dalej ku zachodowi przez depre-sje marginalne jezior Komorze, ¯erdno i Drawsko.
Po ust¹pieniu l¹dolodu pozosta³ ró¿norodny zespó³ form rzeŸby (moreny akumulacyjne, spiêtrzone, moreny martwego lodu, kemy, formy szczelinowe, rynny subgla-cjalne, misy i jeziorka wytopiskowe, doliny wód roztopo-wych), który dowodzi, ¿e powstawa³y one w warunkach ró¿nych typów deglacjacji, przebiegaj¹cej nastêpuj¹cymi etapami:
– etap szar¿y lokalnej i deglacjacji arealnej l¹dolodu; – etap szar¿y i maksymalnego zasiêgu l¹dolodu sta-dia³u górnego zlodowacenia wis³y;
– etap deglacjacji frontalnej – rozwoju g³ównych ci¹gów morenowych i pól sandrowych;
– etap deglacjacji arealnej – inwersji rzeŸby i pocz¹tko-wego stadium odtwarzania rynien subglacjalnych i kotlin wytopiskowych;
– etap deglacjacji subarealnej – ostatecznego wytapia-nia bry³ martwego lodu, formowanie sieci rzecznej i drena-¿u jezior (Dobracka & Piotrowski, 2002; ryc. 3).
ETAPY PRAC
W RAMACH REALIZACJI PROJEKTU
W pierwszym etapie prac przeprowadzono wizjê lokaln¹ i przyjêto wstêpn¹ koncepcjê poprowadzenia projektowanej granicy geoparku i przebiegu œcie¿ek geoturystycznych.
Okreœlone w zamówieniu nazwy œcie¿ek geoturystycz-nych (Dolina Piêciu Jezior, Dolina Wogry i okolice Po³czyna--Zdroju, Dolina Dêbnicy, Szwajcaria Po³czyñska, Wzgórza morenowe wododzia³u Drawy i Dêbnicy) wskazywa³y obszary o najwiêkszym potencjale geoturystycznym i mia³y bezpoœredni wp³yw na ich przebieg. Odleg³oœæ (dostêp-noœæ) punktu dokumentacyjnego od œcie¿ki by³a wa¿nym kryterium ich selekcji i nadania im rangi geostanowiska. Dodatkowym czynnikiem ograniczaj¹cym wyznaczenie œcie¿ek geoturystycznych by³o po³o¿enie terenu w grani-cach chronionego obszaru Drawskiego Parku Krajobrazo-wego. Równie wa¿ne by³y sugestie Stowarzyszenia „Polodowcowa Kraina Drawy i Dêbnicy” dotycz¹ce kszta³tu œcie¿ek, sugeruj¹ce ich usytuowanie w formie pêtli.
W ramach prac terenowych wykonano rozpoznanie terenu, obejmuj¹ce analizê geomorfologiczn¹ i geolo-giczn¹ na obszarze oko³o 350 km2. W pocz¹tkowej fazie marszruty prowadzono po istniej¹cych ju¿ szlakach tury-stycznych, w kolejnych etapach pomiêdzy nimi, pokonuj¹c oko³o 2000 km.
Wstêpnej identyfikacji potencjalnych geostanowisk dokonano na podstawie dostêpnych danych literaturowych i map geologicznych, równolegle prowadz¹c ich inwenta-ryzacjê. Sporz¹dzono 118 kart inwentaryzacyjnych geosta-nowisk – wytypowano 59 najbardziej reprezentatywnych i wprowadzono je do bazy Centralnego Rejestru Geostano-wisk Polski (CRGP). Karty geostanoGeostano-wisk zawieraj¹ pod-stawowe dane dotycz¹ce lokalizacji obiektu (w tym pomiary GPS), rodzaju geostanowiska, cech fizycznych, stanu i charakterystyki geologicznej oraz dokumentacjê fotograficzn¹.
Geostanowiska podczas inwentaryzacji podzielono na nastêpuj¹ce bloki tematyczne:
– geologia (geomorfologia) – punkty widokowe, ele-menty rzeŸby, g³azy, odkrywki (ods³oniêcia, wyrobiska, ¿wirownie) i in.;
– hydrogeologia – jeziora, torfowiska, Ÿród³a (Ÿródli-ska, wysiêki) i in.;
– elementy antropogeniczne zwi¹zane z eksploatacj¹ surowców, wykorzystywaniem surowców naturalnych w budownictwie i wykorzystywaniem ukszta³towania terenu do budowy grodzisk.
Nastêpnie przeprowadzono ocenê ich atrakcyjnoœci geotu-rystycznej, uwzglêdniaj¹c nastêpuj¹ce kryteria (tab. 1):
– dostêpnoœæ – przedstawia mo¿liwoœæ dotarcia do geo-stanowiska przez potencjalnego turystê oznakowanym szlakiem geoturystycznym lub szlakiem turystycznym. Kryterium to uwzglêdnia³o równie¿ takie elementy jak: stopieñ trudnoœci w zwiedzaniu, po³o¿enie obiektu od oœrodka turystyki (miasta, uzdrowiska), odleg³oœæ obiektu od szlaku komunikacyjnego, miejsce do zatrzymania, widocznoœæ obiektu, wielkoœæ obiektu;
– stopieñ zachowania – okreœla w jakim stopniu dany obiekt przedstawia stan pierwotny. Oceniano stan dewasta-cji i formê zachowania obiektu, zaœmiecenie (w przypadku ods³oniêæ i wyrobisk). W odniesieniu do form rzeŸby zwra-cano uwagê równie¿ na typ pokrycia terenu (formy zagospo-darowania) – teren projektowanego geoparku w znacznej mierze jest pokryty lasami;
– wartoœæ naukowa – brano pod uwagê niepowtarzal-noœæ cech danego stanowiska, potencja³ naukowy i badaw-czy, istotnoœæ obiektu w obrazowaniu budowy geologicznej regionu, wystêpowanie osobliwych struktur geologicz-nych, nagromadzenie obiektów tego samego typu;
– wartoœæ edukacyjna – charakteryzuje zakres tema-tyczny obiektu, zdolnoœæ percepcyjn¹ zagadnienia, mo¿li-woœci wykorzystania w celach dydaktycznych, wartoœci kulturowo-historyczne obiektu, zwi¹zek obiektu z histori¹ lub legendami regionu.
Do oceny atrakcyjnoœci turystycznej, dydaktycznej i naukowej przyjêto dziesiêciopunktow¹ skalê wartoœci geostanowiska:
1–2 – ocena bardzo niska, 3–4 – ocena niska, 5–6 – ocena œrednia, 7–8 – ocena wysoka,
9–10 – ocena bardzo wysoka.
Prezentowane w tabeli 1 geostanowiska reprezentuj¹ g³ównie grupê okreœlon¹ jako geologia z geomorfologi¹ – formy rzeŸby, punkty widokowe (poœrednio to tak¿e formy rzeŸby, poniewa¿ z tych wzniesieñ mo¿na dostrzec charak-terystyczn¹ rzeŸbê m³odoglacjalnego krajobrazu) i g³azy narzutowe (w tym eratyki przewodnie).
Szczególn¹ wartoœæ merytoryczn¹ ma geostanowisko na œcie¿ce Szwajcaria Po³czyñska – ska³ki plejstoceñskie w Lipowej Górze, jako rzadko spotykany przyk³ad powsta-wania zlepieñców czwartorzêdowych. Do grupy o wyso-kiej wartoœci dydaktycznej zaliczono 12 geostanowisk, które odpowiednio zagospodarowane mog¹ stanowiæ bazê do prezentacji wiedzy geologicznej i historycznej na ró¿-nych poziomach nauczania. Wiêkszoœæ stanowisk jest po³o¿ona na szlakach turystycznych lub w ich bliskiej odleg³oœci i jest dobrze zachowana.
Œrednia ocena atrakcyjnoœci geoturystycznej wynios³a 5,6 punktu w dziesiêciopunktowej skali, co jest wynikiem przede wszystkim powtarzalnoœci i nagromadzenia obiek-tów tego samego typu (g³azy narzutowe i formy rzeŸby
Ryc. 3. Uproszczony szkic geologiczny (na podstawie Popielskiego, 1999; Lewandowskiego i in., 2006a, b; Dobrackiej, 2009a) Ryc. 2. Syntetyczny obraz budowy geologicznej projektowanego geoparku (na podstawie Dobrackiej & Lewandowskiego, 2002)
Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 1, 2014 Nazwa œcie¿ki Nr karty dokumen-tacyjnej geostano-wiska Nr obiektu zgodny z map¹ geotury-styczn¹ Nazwa geostanowiska
Oceny atrakcyjnoœci geoturystycznej wartoœæ naukowa wartoœæ dydaktycznadostêpnoœæ stopieñ zachowania œrednia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Dolina Piêciu Jezior
11756 2 punkt widokowy na Dolinê Piêciu Jezior 4 7 4 7 5,5
2545 3 punkt widokowy na Jezioro Krzywe 3 4 4 8 4,8
2887 16 dolina erozyjna w Dolinie Piêciu Jezior 4 6 7 6 5,8
3016 34 g³azy narzutowe „Dwa Micha³y” 5 6 8 8 6,8
2525 35 g³az narzutowy na wschód od Doliny Piêciu Jezior 3 5 8 8 6,0
4692 37 g³azy narzutowe na Szlaku Solnym 3 5 8 5 5,3
3025 38 g³azowisko w lesie na Szlaku Solnym 4 5 9 6 6,0
3024 39 g³az narzutowy w Kolonii Bolego¿yn 3 5 7 6 5,3
2636 63 rezerwat ornitologiczny jezioro Prosino 7 6 8 9 7,5
3030 67 torfowisko wysokie przy Szlaku Solnym 4 7 9 7 6,8
2790 80 „grodzisko zbójów” 3 4 7 5 4,8 œrednia 3,9 5,5 7,2 6,8 5,8 Dolina Wogry i okolice Po³czyna--Zdroju
2486 8 wzniesienie Trzy Garby 3 4 9 5 5,3
2506 9 Wilcze Jary 4 6 8 5 5,8
2886 10 Dêbowy Jar 5 7 8 7 6,8
3017 15 oczko wytopiskowe na wysoczyŸnie morenowej 3 4 7 6 5,0
3021 25 g³az narzutowy w Miêdzyborzu 3 5 7 6 5,3
3015 26 zespó³ g³azów narzutowych w Wilczych Jarach 4 5 8 6 5,8
313, 314 49 ¿wirownia w Ostrow¹sie 5 5 5 6 5,3
3020 55 ska³a wapienna (porwak) 9 8 2 3 5,5
2889 71 wysiêk w Borkowie 3 5 8 7 5,8
2487 75 grodzisko pod Po³czynem-Zdrojem 8 8 10 5 7,8
œrednia 4,7 5,7 7,2 5,6 5,8
Dolina Dêbnicy
2565 21 rezerwat krajobrazowy Prze³om rzeki Dêbnicy 4 5 8 9 6,5
2788 23 ujœcie Dêbnicy do jeziora Dêbno 3 5 4 8 5,0
3019 24 Karsiñskie Jary 3 4 5 6 4,5
3022 28 Parchliñski G³az 4 5 6 6 5,3
2488 29 g³az narzutowy w Nowym Koprzywnie 3 5 8 9 6,3
3018 58 jezioro Koprzywno (Dêbnica) 2 4 7 7 5,0
2787 59 Jezioro Krynickiego 3 4 7 8 5,5
2789 60 jezioro Dêbno 3 4 8 8 5,8
2845 81 ruiny m³yna na rzece Dêbnica w Dêbnicy 3 5 8 4 5,0
œrednia 3,11 4,56 6,78 7,22 5,4
Szwajcaria Po³czyñska
2465 1 wie¿a widokowa na Wolej Górze 4 6 9 10 7,3
11756 2 punkt widokowy na Dolinê Piêciu Jezior 4 7 4 7 5,5
2545 3 punkt widokowy na Jezioro Krzywe 3 4 4 8 4,8
2485 5 punkt widokowy na Spyczynej Górze 4 5 7 6 5,5
2891 12 dolinka z g³azowiskiem w Zdrojach 3 3 7 6 4,8
2805 13 jar Bliskiej Strugi i dop³ywów 4 5 5 8 5,5
3017 15 oczko wytopiskowe na wysoczyŸnie morenowej 3 4 7 6 5,0
3016 34 g³azy narzutowe „Dwa Micha³y” 5 6 8 8 6,8
3024 39 g³az narzutowy w Kolonii Bolego¿yn 3 5 7 6 5,3
3031 42 g³az narzutowy w ¯erdnie 3 7 3 6 4,8
3033 43 g³az narzutowy nad jeziorem Do³gie Wielkie 3 6 9 8 6,5
3034 44 g³az narzutowy 3 5 8 7 5,8
3035 45 g³az narzutowy w Czaplinku 3 5 10 9 6,8
17500 52 ¿wirownia (wyrobisko) w Czarnkowie 5 6 6 4 5,3
188 54 ska³ki plejstoceñskie w Lipowej Górze 8 8 6 5 6,8
2636 63 rezerwat ornitologiczny jezioro Prosino 7 6 8 9 7,5
2806 73 Ÿród³o w jarze Bliskiej Strugi 5 8 7 8 7,0
2491 89 koœció³ kamienny w Sikorach 3 4 10 10 6,8
2490 90 Osada ceramiczna w Sikorach 3 7 10 10 7,5
2505 91 Zamek Drahim 4 6 10 4 6,0
œrednia 4,0 5,7 7,3 7,3 6,0
dodatkowo maskowane przez obszary leœne) oraz niewiel-kiej liczby osobliwych struktur geologicznych.
Geostanowiska ³¹czy sieæ nastêpuj¹cych œcie¿ek geo-turystycznych:
1. Dolina Piêciu Jezior (27 km) – œcie¿ka prowadzi wokó³ najatrakcyjniejszego turystycznie obszaru projekto-wanego geoparku – subglacjalnej rynny z piêcioma jezio-rami rynnowymi i Ÿród³ami Drawy, wciêtej g³êboko w otaczaj¹c¹ wysoczyznê. Na trasie œcie¿ki i w jej bezpo-œrednim otoczeniu jest zlokalizowanych 16 stanowisk zaopatrzonych w 5 tablic informacyjnych.
2. Dolina Wogry i okolice Po³czyna-Zdroju (21 km) – œcie¿ka promuje walory krajobrazowe i kulturowe (np. sanatorium w Po³czynie, Park Zdrojowy) po³udniowych rejonów Po³czyna-Zdroju, przecinaj¹c wzgórza morenowe i rynnê subglacjaln¹ Wogry. T¹ tras¹ mo¿na dotrzeæ do 12 stanowisk zaopatrzonych w 5 tablic informacyjnych.
3. Dolina Dêbnicy (18 km) – œcie¿ka prowadzi wzd³u¿ rynny subglacjalnej wype³nionej wodami rzeki Dêbnicy i jezior Koprzywno i Dêbno. Trasa ma kszta³t zbli¿ony do ósemki, której pêtle prowadz¹ wokó³ jezior. Zlokalizowano tu 12 stanowisk i zaplanowano 5 tablic edukacyjnych.
4. Szwajcaria Po³czyñska (45 km) – najd³u¿sza trasa, ³¹cz¹ca Po³czyn-Zdrój z Czaplinkiem. Koncentruj¹ siê tutaj wszystkie atrakcje geoparku, a jego panoramê mo¿na podzi-wiaæ z wielu punktów widokowych. Umieszczono tu 30 sta-nowisk, które s¹ objaœnione 5 tablicami informacyjnymi.
5. Wzgórza morenowe wododzia³u Drawy i Dêbnicy (17 km) – trasa biegnie wzgórzami moreny czo³owej, którymi prze-biega dzia³ wodny I rzêdu. Prowadzi ona do 9 stanowisk, a procesy i zjawiska geologiczne charakterystyczne dla tej okolicy s¹ objaœnione na 5 tablicach.
Zebrane informacje o œrodowisku przyrodniczym obszaru pozwoli³y na opracowanie spójnego graficznie materia³u, który prezentuje walory projektowanego geo-parku i popularyzuje wiedzê o budowie geologicznej rejo-nu. W jego sk³ad wchodz¹ opisy 5 œcie¿ek stycznych z folderami informacyjnymi, mapa geotury-styczna w skali 1 : 25 000, projekty 25 tablic edukacyjnych, film promocyjny, przewodnik geoturystyczny, prezentacja multimedialna oraz strona internetowa. W ramach projektu wykonano równie¿ dokumentacjê obejmuj¹c¹ bazê danych GIS, opis oraz karty dokumentacyjne zarejestrowanych geostanowisk w CRGP.
WYBRANE PRZYK£ADY GEOSTANOWISK
Jedn¹ z atrakcji turystycznych regionu jest wie¿a obserwacyjna nadleœnictwa w Wolej Górze, po³o¿ona na wzniesieniu moreny czo³owej (216 m n.p.m.) (ryc. 4 – patrz str. 2). Z wysokoœci 48 m mo¿na podziwiaæ m³odo-glacjalny krajobraz geoparku z najbardziej charaktery-stycznymi formami rzeŸby. Udostêpniona dla turystów w sezonie wiosenno-jesiennym, uzupe³niona o tablice
pano-ramiczne opisuj¹ce otaczaj¹cy teren i procesy go kszta³tuj¹ce, mo¿e stanowiæ du¿¹ atrakcjê geoturystyczn¹ regionu.
Wed³ug wstêpnej koncepcji zagospodarowania geopar-ku jego osi¹ ma byæ Dolina Piêciu Jezior. Na wzniesieniu otaczaj¹cej j¹ wysoczyzny mog³oby powstaæ centrum informacyjne geoparku. Sama dolina jest rezerwatem kra-jobrazowym, utworzonym w celu ochrony rzeŸby terenu charakterystycznej dla Pojezierza Drawskiego. Obejmuje najatrakcyjniejszy pod wzglêdem widokowym obszar pro-jektowanego geoparku, na który sk³ada siê g³êboko wciêta w wysoczyznê morenow¹ rynna subglacjalna o d³ugoœci 4 km i szerokoœci 200–300 m ze Ÿród³owym odcinkiem Drawy oraz piêcioma ma³ymi jeziorami – Krzywe (Górne), Kr¹g (Okr¹g³e), D³ugie, G³êbokie i Ma³e, utworzonymi w rozszerzeniach i obni¿eniach doliny Drawy.
Kolejnym geostanowiskiem jest rezerwat ornitologicz-ny jezioro Prosino (ryc. 5 – patrz str. 2), utworzoornitologicz-ny w celu zachowania miejsc lêgowych i bytowych rzadko spotyka-nych ptaków wodspotyka-nych i b³otspotyka-nych. Po³o¿enie i geneza jezio-ra dobrze opisuj¹ proces tworzenia siê misy koñcowej l¹dolodu na zapleczu g³ównego ci¹gu moren czo³owych.
Powierzchniê wysoczyzny polodowcowej rozcina gêsta sieæ dolin denudacyjno-erozyjnych. W ich dnach mo¿na obserwowaæ wiele aktywnych zjawisk geologicz-nych, takich jak: erozja stoków, akumulacja utworów przystokowych, erozja i akumulacja rzeczna. Przy odpo-wiednim zagospodarowaniu turystycznym tego rodzaju stanowiska mog¹ mieæ du¿¹ wartoœæ dydaktyczn¹. Strome stoki umo¿liwiaj¹ wykorzystanie przestrzeni w celach rekreacyjnych (np. park linowy). Przyk³adem takich miejsc s¹ Wilcze Jary po³o¿one w pobli¿u Po³czyna-Zdroju, Dolina Piêciu Jezior, dolina Bliskiej Strugi (ryc. 6 – patrz str. 2).
Z uwagi na m³odoglacjalny charakter rzeŸby geoparku uwagê przyci¹ga ogromna liczba g³azów narzutowych o ró¿nych rozmiarach. Najwiêkszym z nich jest eratyk przewodni – granit Karlshamn o obwodzie 14 m, po³o¿ony w miejscowoœci Nowe Koprzywno (ryc. 7 – patrz str. 2). Wiêkszoœæ g³azów o imponuj¹cych rozmiarach jest objêta ochron¹ pomnikow¹.
Z inicjatywy mieszkañców ¯urawca utworzono dwie œcie¿ki petrograficzne, prezentuj¹ce ró¿norodnoœæ ska³ pozostawianych przez l¹dolód. Uzupe³nione o tabliczki z pochodzeniem i genez¹, choæ oddalone od œcie¿ek geotu-rystycznych, zapewne bêd¹ stanowiæ osobliwoœæ turystyczn¹. Ciekawostk¹ historyczn¹ jest g³az graniczny, wyzna-czaj¹cy w przesz³oœci granicê miêdzy Marchi¹ Branden-bursk¹ a Koron¹ Polsk¹. Jest to eratyk przewodni – p³aski piaskowiec jotnicki o wymiarach 1,7 na 1,25 m (ryc. 8 – patrz str. 2).
Atrakcj¹ petrologiczn¹ na skalê regionaln¹ s¹ ska³ki plejstoceñskie na Lipowej Górze w okolicach miejscowoœci £azice. To skalcyfikowane zlepieñce utworzone w wyniku cementacji piasków i ¿wirów wêglanem wapnia, wyp³uki-wanym z glin lodowcowych.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 Wzgórza morenowe wododzia³u Drawy i Dêbnicy
3032 30 g³az graniczny miêdzy Marchi¹ Brandenbursk¹
a Koron¹ Polsk¹ 5 7 5 5 5,5
3036 40 g³az narzutowy w Czarnem Wielkiem 3 4 7 6 5,0
3039 62 Jezioro Ko³backie 3 3 9 8 5,8
2847 68 torfowisko wysokie na wododziale 3 4 7 7 5,3
2605 69 torfowisko wysokie w Misio³kach 7 7 8 9 7,8
2846 88 koœció³ kamienny w Czarnem Wielkiem 2 5 8 8 5,8
Innym cennym znaleziskiem jest porwak utworów mezozoicznych odkryty w nieczynnym wyrobisku w Ogrod-nie (ryc. 9 – patrz str. 2).
Wa¿n¹ czêœci¹ planowanego geoparku jest wododzia³ I rzêdu pomiêdzy rzekami Przymorza i dorzecza Odry, przebiegaj¹cy zgodnie z ci¹gami wzgórz morenowych, wyznaczaj¹cy maksymalny zasiêg stadia³u g³ównego zlo-dowacenia wis³y. Jego przebieg determinuje wystêpowanie charakterystycznych zespo³ów przyrodniczych – torfowisk wysokich, bêd¹cych siedliskiem chronionych gatunków roœlin torfowo-baginnych. Wiêksze i wartoœciowsze torfo-wiska objêto ochron¹ rezerwatow¹ (np. „Rezerwat Zielone Bagna”).
Nierozerwaln¹ czêœci¹ obecnego krajobrazu s¹ prze-kszta³cenia rzeŸby zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ cz³owieka. Najstarszym œladem s¹ pozosta³oœci grodzisk œrednio-wiecznych. Najlepiej jest zachowane grodzisko po³o¿one na po³udnie od Po³czyna-Zdroju w Zespole Przyrodniczo--Krajobrazowym Doliny Wogry.
PODSUMOWANIE
Projekt utworzenia Geoparku „Polodowcowa Kraina Drawy i Dêbnicy” jest jednym z elementów strategii roz-woju i promocji produktu turystycznego „Polodowcowa kraina”, zapocz¹tkowanego przez gminy Po³czyn-Zdrój, Barwice i Czaplinek. Nadrzêdnym celem strategii, wyni-kaj¹cym g³ównie z planów rozwoju gmin z uwzglêdnie-niem interesów przedsiêbiorców prywatnych, jest szeroko pojêty rozwój turystyki, który bezpoœrednio wp³ynie na rozwój lokalny i podwy¿szenie jakoœci ¿ycia mieszkañ-ców. Kluczem do realizacji tego celu ma byæ poszerzenie oferty turystycznej, która w przysz³oœci ma skutkowaæ miêdzy innymi zwiêkszeniem mo¿liwoœci zarobkowania i ograniczeniem bezrobocia (Walter & Czubak, 2009). Ety-kieta geoparku ma podkreœlaæ wyj¹tkowoœæ obszaru i pro-mowaæ produkt turystyczny.
Ta lokalna inicjatywa utworzenia geoparku wpisuje siê w przesz³o 20-letni¹ praktykê powo³ywania geoparków na œwiecie. Za podstawy ich funkcjonowania uznaje siê ochronê zasobów przyrody nieo¿ywionej, unikatowych ze wzglêdu na wartoœci naukowe, edukacyjne, historyczne i turystyczne oraz popularyzacjê dziedzictwa geologiczne-go, ³¹cz¹c zadania geoochrony z lokaln¹ polityk¹ zrów-nowa¿onego rozwoju spo³eczno-ekonomicznego (Trela & Z³onkiewicz, 2009).
Projektowany geopark ma funkcjonowaæ jako sieæ reprezentatywnych geostanowisk, zlokalizowanych w re-jonie o wyj¹tkowej georó¿norodnoœci. Pod tym pojêciem rozumie siê zró¿nicowanie poszczególnych elementów przyrody nieo¿ywionej (budowa geologiczna, geomorfolo-gia, krajobraz, wody powierzchniowe i podziemne), które znajduje odbicie w rozmieszczeniu i typologii geokom-pleksów w okreœlonym rejonie.
Zachowanie georó¿norodnoœci jest warunkiem rozwoju zró¿nicowanego œrodowiska organicznego, zachowania struktury i cech krajobrazu, charakterystycznych form rzeŸ-by oraz stanowisk dokumentacyjnych (Dobracki, 2008).
Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji okre-œlono georó¿norodnoœæ regionu i zarejestrowano w
Cen-tralnym Rejestrze Geostanowisk Polski 59 stanowisk, reprezentuj¹cych obszar planowanego geoparku. Efektem koñcowym prac by³o stworzenie spójnego graficznie mate-ria³u, prezentuj¹cego walory przyrodnicze i kulturowe geo-parku, w którego sk³ad wchodz¹: foldery 5 œcie¿ek geoturystycznych, mapa geoturystyczna w skali 1 : 25 000, projekty 25 tablic edukacyjnych, film promocyjny, prze-wodnik geoturystyczny, prezentacja multimedialna oraz strona internetowa.
LITERATURA
DADLEZ R. 1980 – Tektonika wa³u pomorskiego. Kwart. Geol., 24 (4): 741–767.
DADLEZ R. & MAREK S. (red.) 1969 – Styl strukturalny kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na niektórych obszarach Ni¿u Polskiego. Kwart. Geol., 13 (3): 543–565.
DOBRACKA E. 2009a – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000, arkusz Po³czyn-Zdrój (158), materia³y autorskie. Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa.
DOBRACKA E. 2009b – Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geolo-gicznej Polski 1 : 50 000, ark. Po³czyn-Zdrój (158), materia³y autor-skie. Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa.
DOBRACKA E. & LEWANDOWSKI J. 2002 – Strefa marginalna fazy pomorskiej lobu Parsêty (Pomorze Œrodkowe). [W:] Plejstocen Pomo-rza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty. IX Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”. Oddz. Pomor. Pañstw. Inst. Geol., Szczecin i Wydz. Nauk o Ziemi UŒ, Sosnowiec.
DOBRACKA E. & PIOTROWSKI J. 2002 – Budowa geologiczna i rzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej. [W:] Plejstocen Pomorza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty. IX Konferencja „Straty-grafia plejstocenu Polski”. Oddz. Pomor. Pañstw. Inst. Geol., Szczecin i Wydz. Nauk o Ziemi UŒ, Sosnowiec.
DOBRACKI R. 2008 – Projekt utworzenia Geoparku Pojezierza Draw-skiego. [W:] VIII Zachodniopomorski Festiwal Nauki. Spotkania z nauk¹ w Po³czynie-Zdroju, Barwicach i Czaplinku. Szczecin – Po³czyn-Zdrój.
DOKTÓR S. & GRANICZNY M. 1990 – Mapa fotolineamentów sate-litarnych w skali 1 : 200 000, ark. Szczecinek. Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa.
GALON R., 1968 – Przebieg deglacjacji na obszarze Peribalticum. [W:] Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74: 201–206.
KONDRACKI J. 2011 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, s. 444.
KOZARSKI S. 1995 – Deglacjacja pó³nocno-zachodniej Polski: warunki œrodowiska i transformacja geosystemu. Dokumentacja Geo-graficzna. IGiPZ PAN, 1. Wyd. Continuo, Wroc³aw.
LEWANDOWSKI J., HELIASZ Z. & CHYBIORZ R. 2006a – Objaœ-nienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. £ubowo (197). Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa.
LEWANDOWSKI J., HELIASZ Z., CHYBIORZ R., 2006b – Szcze-gó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Czaplinek (196). Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa.
LEWANDOWSKI J., HELIASZ Z. & CHYBIORZ R. 2007 – Szcze-gó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. £ubowo (197). Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa.
LEWANDOWSKI J., HELIASZ Z. & CHYBIORZ R. 2008 – Objaœ-nienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Czaplinek (196). Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa. POPIELSKI W. 1999 – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000, ark. Barwice (159). Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa. POPIELSKI W. 2000 – Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicz-nej Polski 1 : 50 000, ark. Barwice (159). Narod. Arch. Geol. PIG-BIP, Warszawa.
WALTER S. & CZUBAK M. 2009 – Strategia rozwoju turystycznego i promocji produktu turystycznego Polodowcowa Kraina na lata 2009–2013. Konsorcjum doradcze Prolandia, s. 181.
TRELA W. & Z£ONKIEWICZ Z. 2009 – Perspektywy rozwoju geopa-ków w regionie œwiêtokrzyskim. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, s. 145.
Praca wp³ynê³a do redakcji 20.03.2013 r. Akceptowano do druku 8.08.2013 r.
Inwentaryzacja geostanowisk w projektowanym Geoparku
„Polodowcowa Kraina Drawy i Dêbnicy”(patrz str. 15)
Ryc. 4. Punkt widokowy na wzniesieniu moreny czo³owej Wola Góra. Fot. T. Chmielewski
Ryc. 5. Rezerwat ornitologiczny, obejmuj¹cy wytopiskowe jezioro Prosino wraz z okalaj¹cymi je szuwarami. Utworzony w celu ochrony siedliska rzadkich ptaków wodno-b³otnych
Ryc. 7. Granit Karlshamn w Nowym Koprzywnie. Najwiêkszy g³az narzutowy o obwodzie 14 m na terenie geoparku
Ryc. 6. G³êboko wciêta w otaczaj¹c¹ wysoczyznê dolina ero-zyjno-denudacyjna Wilcze Jary. Ryc. 5–9 fot. K. Kamieñska
Ryc. 8. Eratyk przewodni – piaskowiec jotnicki, stanowi¹cy g³az graniczny miêdzy Marchi¹ Brandenbursk¹ a Koron¹ Polsk¹
Ryc. 9. Porwak mezozoiczny odnaleziony w osadach czwarto-rzêdowych ¿wirowni w Ogrodnie
