Mapy geologiczno-turystyczne polskich parków naro-dowych. Pañstwowy Intstytut Geologiczny – Pañstwowy Intstytut Badawczy, Warszawa 2010.
W ostatnich czasach, tak¿e w Polsce, obserwuje siê burzliwy rozwój geoturystyki jako jednej z wa¿niejszych form turystyki poznawczej. Rozwój ten odbywa siê dziêki coraz wiêkszemu zainteresowaniu turystów obiektami geo-logicznymi i geomorfogeo-logicznymi, a to z kolei rodzi popyt na profesjonalnie przygotowane mapy, przewodniki wraz z merytorycznie poprawnym i jednoczeœnie ciekawie poda-nym opisem. Ju¿ chocia¿by z tego wzglêdu nale¿y przyj¹æ z du¿ym zadowoleniem inicjatywê opracowywania przez Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy w Warszawie map geologiczno-turystycznych, obejmuj¹cych bardzo atrakcyjne turystycznie obszary Polski objête prawn¹ ochron¹. Dotychczas w ramach projektu Mapy geologiczno-turystyczne wybranych parków narodo-wych, realizowanego na zamówienie Ministra Œrodowiska, Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy w Warszawie wyda³ piêæ nastêpuj¹cych map:
Mapa geologiczno-turystyczna Babiogórskiego Parku Narodowego w skali 1 : 13 000 – Antoni Wójcik, Wojciech R¹czkowski, Pawe³ Marciniec, Teresa Mro-zek, Piotr Nescieruk i Ziemowit Zimnal;
Mapa geologiczno-turystyczna Bia³owieskiego Parku Narodowego w skali 1 : 25 000 – Tomasz Krzywicki i Monika Pielach;
Mapa geologiczno-turystyczna Poleskiego Parku Narodowego w skali 1 : 30 000 – Weronika Daniel i Magdalena Kucharska;
Mapa geologiczno-turystyczna Roztoczañskiego Parku Narodowego w skali 1 : 30 000 – Marek Kr¹piec, Leszek Jankowski, W³odzimierz Margielewski i Pawe³ Kr¹piec;
Mapa geologiczno-turystyczna Wigierskiego Parku Narodowego w skali 1 : 30 000 – Joanna Rychel, Katarzyna Pochocka-Szwarc i Andrzej Ber.
Wymienione powy¿ej mapy geologiczno-turystyczne nie s¹ ograniczone tylko do granic parków narodowych, lecz obejmuj¹ tak¿e ich otuliny oraz obszary przyleg³e. Mapy sk³adaj¹ siê z kilku warstw tematycznych, m.in. lito-logii utworów powierzchniowych, ca³oœci infrastruktury turystycznej oraz wybranych elementów kulturowych, na³o-¿onych na cieniowany numeryczny model terenu, a w przy-padku map geologiczno-turystycznych parków narodowych Babiogórskiego i Bia³owieskiego – tak¿e rysunek poziomi-cowy. Po drugiej stronie map umieszczono dobrze skon-struowane opisy parków, obejmuj¹ce informacje ogólne w formie wprowadzenia, charakterystykê szaty roœlinnej, œwiata zwierzêcego, rzeŸby terenu oraz budowy geologicznej. Ca³oœæ zosta³a zilustrowana licznymi zdjêciami i rycinami. Jednymi z najbardziej interesuj¹cych elementów map – z punktu widzenia potencjalnego turysty – s¹ opisy punk-tów geologicznych. Z regu³y ich dobór jest przemyœlany i dobrze oddaje specyfikê geologiczn¹ poszczególnych parków. Oczywiœcie zawsze mo¿na mieæ pewne w¹tpliwo-œci, czy np. na Mapie geologiczno-turystycznej Bia³owie-skiego Parku Narodowego problematyka kemowa nie jest zbyt dominuj¹ca. Z pewnoœci¹ w przypadku tej konkretnej mapy znacznym jej wzbogaceniem by³oby rozszerzenie zagadnienia g³azów narzutowych o eratyki przewodnie
wraz ze wskazaniem ich obszarów Ÿród³owych, chocia¿by na podstawie mapy P. Smeda. Wiêkszoœæ punktów geolo-gicznych, czyli tzw. geotopów, zosta³a zaprezentowana ¿ywym, barwnym jêzykiem, a tak¿e za pomoc¹ licznych ilustracji. Równie¿ merytoryczna strona objaœnieñ nie wzbudza wiêkszych zastrze¿eñ. Oczywiœcie pojawiaj¹ siê tam drobne nieœcis³oœci czy te¿ skróty myœlowe, ale nie jest to miejsce na ich szczegó³owe wyliczanie. Zostan¹ one przekazane autorom z propozycj¹ wprowadzenia zmian do drugiego wydania map. W tym miejscu chcia³bym podzieliæ siê tylko pewnymi zasadniczymi uwagami.
W opisie budowy geologicznej Babiogórskiego Parku Narodowego na rycinie 2 przedstawiono baseny morskie Karpat w okresie eocenu. Rysunek ten nale¿a³oby dopraco-waæ, a tak¿e wskazaæ obszary akumulacji osadów fliszo-wych i g³ównych stref subdukcji. Jednoczeœnie warto by poœwiêciæ kilka zdañ na temat powstawania p³aszczowin na tle zasadniczego schematu ewolucji Karpat w kontekœcie teorii tektoniki p³yt. W tabeli stratygraficznej na tej mapie omy³kowo w³¹czono miocen do paleogenu. Autorzy w opisie wspominaj¹ te¿ o klimacie polarnym panuj¹cym na obszarze Babiogórskiego Parku Narodowego w czasie zlo-dowaceñ plejstoceñskich. W przypadku obszarów ekstra-glacjalnych wzglêdem poszczególnych zlodowaceñ lepiej mówiæ o panuj¹cych wówczas warunkach peryglacjalnych. Uwaga ta dotyczy tak¿e opisu pozosta³ych map geologiczno--turystycznych.
W opisie punktów geologicznych Bia³owieskiego Parku Narodowego punkt 4. dotycz¹cy procesu przekszta³cania zbiornika wodnego w torfowisko zosta³ przedstawiony w sposób nieco zagmatwany, a punkt 6. powinien znaleŸæ siê w grupie elementów kulturowych. W punkcie 7. nale¿a³oby te¿ w bardziej komunikatywnej formie wyjaœniæ obecnoœæ zaburzeñ glacitektonicznych. W przypadku Poleskiego Parku Narodowego autorzy wielokrotnie odnosz¹ siê do pocz¹tków akumulacji jeziornej i jednoczeœnie degradacji wieloletniej zmarzliny na tym terenie, u¿ywaj¹c niezbyt fortunnego okreœlenia „w ciep³ej fazie zlodowacenia Wis³y”. Wydaje siê, ¿e warto w tym przypadku wprowadziæ do tabeli stratygraficznej póŸny glacja³ i jego jednostki, tak jak to zrobiono na Mapie geologiczno-turystycznej Wigier-skiego Parku Narodowego. Równie¿ niezbyt precyzyjnie omówiono powstawanie ozu (punkt 6.). W tym przypadku lepiej mówiæ o tunelu subglacjalnym utworzonym w pod³o¿u l¹dolodu i czêœciowo w jego sp¹gu. Szkoda te¿, ¿e wœród ciekawie dobranych punktów geologicznych na Mapie geolo-giczno-turystycznej Roztoczañskiego Parku Narodowego nie znalaz³o siê specjalne miejsce dla skrzemienia³ego drewna mioceñskiego, a przecie¿ sami autorzy mapy w kilku miej-scach podkreœlili, i¿ jest ono najwiêksz¹ osobliwoœci¹ geo-logiczn¹ Roztocza. Wydaje siê równie¿, ¿e w opisie punktu 12. na tej mapie mog³aby siê pojawiæ fotografia ukazuj¹ca charakterystyczne cechy granitu rapakivi z jednoczesn¹ informacj¹, i¿ wiêkszoœæ tego typu g³azów znajduj¹cych siê na terenie Polski pochodzi z Wysp Alandzkich. Z kolei na Mapie geologiczno-turystycznej Wigierskiego Parku Narodowego istotnym elementem problematyki geolo-gicznej s¹ rynny sublacjalne, st¹d te¿ nale¿a³oby bardziej dopracowaæ model i opis powstania tych (zaprezentowa-nych w punktach 2. i 11.) form.
556
Ka¿da mapa geologiczno-turystyczna posiada tak¿e s³ownik trudniejszych terminów u¿ytych w czêœci opiso-wej. Z pewnoœci¹ jest to bardzo dobry pomys³, wielce pomocny we w³aœciwym odbiorze przekazu geologicznego. Jednak czêœæ hase³ zosta³a wyjaœniona zbyt zawile, a cza-sami te same pojêcia maj¹ nieco odmienne objaœnienia, które nie wynikaj¹ ze specyfiki danego obszaru. Niew¹tpli-wie nale¿a³oby te¿ wprowadziæ podobne zasady cytowania prac na wszystkich mapach, gdy¿ w tym zakresie panuje du¿a dowolnoœæ.
Poczynione uwagi w wiêkszoœci maj¹ formalny cha-rakter i dotycz¹ g³ównie spraw redakcyjnych. Mam nadziejê, ¿e bêd¹ one pomocne podczas opracowywaniu drugiego wydania map geologiczno-turystycznych b¹dŸ te¿ zostan¹ uwzglêdnione w kontynuacji serii dla innych obszarów Polski. Moim zdaniem, tak¿e jako osoby bezpoœrednio zaanga¿owanej w realizacjê arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, na szczególn¹ uwagê
zas³uguje fakt, ¿e wiêkszoœæ autorów map geologiczno--turystycznych prowadzi³a szczegó³owe badania geologiczne na terenach objêtych tymi mapami, a tak¿e wykonywa³a na tych obszarach arkusze Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000. Jest to z pewnoœci¹ gwarancja przekazu w pe³ni aktualnych informacji geologicznych.
Mam nadziejê, granicz¹c¹ z pewnoœci¹, ¿e wymienione wy¿ej mapy geologiczno-turystyczne stan¹ siê nie tylko atrakcyjn¹ propozycj¹ dla turystów zwiedzaj¹cych parki narodowe, ale tak¿e du¿¹ pomoc¹ dydaktyczn¹ dla uczniów i studentów szerzej zainteresowanych naukami o Ziemi. Zgodnie ze s³owami jednego z pionierów teorii zlodowaceñ kontynentalnych, a jednoczeœnie bardzo cenionego dydak-tyka L. Agassiza: uczcie siê z natury, a nie z ksi¹¿ek, w cza-sie naszych wêdrówek po najpiêkniejszych zak¹tkach Polski nie powinno w plecakach zabrakn¹æ recenzowanych map geologiczno-turystycznych.
Miros³aw B³aszkiewicz
557 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 8, 2011
