Ònticzny status tołmaczeniô cyklu Jiscënków Jana Kòchanowsczégò na kaszëbsczi jãzëk w kònteksce òntologii tołmaczënkù

Hanna Makurat

Ònticzny status tołmaczeniô cyklu

Jiscënków Jana Kòchanowsczégò na

kaszëbsczi jãzëk w kònteksce

òntologii tołmaczënkù

Acta Cassubiana 14, 21-27

V

Onticzny status tołmaczeniô cyklu Jiscënków

Jana Kòchanowsczégò na kaszëbsczi jãzëk

w kònteksce òntologii tołmaczënkù

K ò ż d i a k t p rz e ło ż ë n k ù je w iô ld ż i w ô d ż i ò n to lo g ic z n y m p ro b le m ã . N ie - ro z p ë z g lo n é ò stô w ô p ë ta n ié , czë ò rig in ô ł i jegò to łm a c z ë n k to je d e n , czë dw a a p a rtn é b ë to w ò te k stë . Jistn ie je w ą tp lë w ò ta , czë w p rz ë trô fk ù p rz e ło ż ë n k ù m ó m ë d o ù c z in k ù z ju w e rn o tą , id e n tic z n o s c ą , czë té ż m ó m ë d o ù c z in k ù z ro z d z e le n im . J o la n ta K ò z ô k p rz ë n ô le ż n o z m e rk a ła , że p rz e ło ż ë n k ra z ã je i n ie je ò riginałã: ò jegò ju w e rn o c e z ò rig in aln y m te k s tã zasw iô d cziw ô fa k t, że w jã z ë k ù to łm a- c z ë n k ù , w d o c é lo w im jã z ë k ù , te n te k s t n ig d ë w czasn i n ie z a jistn iô ł; a za tim , że n ie je to ò rig in ô ł, p rz e m ô w iô fa k t, że jeg ò p ie rw ò sz tô łt w w iń d z e n io w im jã z ë k ù p ò jô w ô ł sã ch ro n o lo g ic z n o w czasn i w jinym jãzëk ù . J is to ta p rz e ło ż ë n k ù z a m ik ô sã tej w ò n to lo g ic z n y m p a ra d o k s u , c h të re n m ò ż e w ë ra z ë c w fò rm ù le p л ( ~ p ) . M ó m ë tu w ò d o ù c z in k ù z p ro c ë m n o tą , c h të rn a w p ò jim n iãcy m reglë w ëłączo n ég ò s trz ó d k a n i m ô racji b ë tu . T im c z a sã p rz e ło ż ë n k , ò k re slo n y w ëżi ja k n o p ro c ë m n y p rz e d m io t, jistn ieje, w ë stã p iw a ją c ë n a ù rm ò w ą m ia rã w m a te ria ln y ja w e rn o c e 1.

P ie rw ò sz tô łt i p rz e ło ż ë n k n ig d ë n ie są ta ù to lo g ią , w p rz ë trô fk ù tran slacji ni m ó m ë d o ù c z in k ù z p ò w tó rz e n im d o sło w n o te g ò sam ég ò , co w ò rig in ale. Z a le ż n o ta m id z ë ò rig in aln y m te k s tã a to łm a c z e n im n ie je w ic ró w n o tą , ale rów - n o w ô ż n o tą . N ie je to ù p ro c ë m n ie n ié id e n tifik a c ji, ale ek w iw alencji. Z g ó d n o z p ra w id łã ekw iw alencji p ie rw ò sz tô łt i jeg ò tra n sla c jô ni m ò g ą sã tej ró w n ac, ale m ù s z ą z g a d z a c sã co d o n ô m ié s z ic h d r o b n o tó w , m ù s z ą w e s p ó łb r z ë m ie c , k ò re s p ò n d o w a c n a ro z m a jitë c h ró w izn ach . W a lte r B e n ja m in tã p a so w n o tã m id z ë ò rig in aln y m te k s tã a jegò to łm a c z ë n k ã p rz e d stô w iô ò b rô z o w ò w p ò s ta c ë d w ù c h dzélów , b ã d ą c ë c h s k ò rë p a m a jaczégòs sta tk ù , c h të rn e p rz ë ło ż o n é je d n a d o d rëd żi zg ô d z a ją sã w k ò ż d im fra g m e n c e 2.

1 J. Kozak, Przekład literacki jako metafora. Między logos a lexis, Warszawa 2009, s. 13-15. 2 W. Benjamin, Zadania tłumacza, [w:] tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, wybór i opra­

22

H

M

(G

)

N iż ó d e n p rz e ło ż ë n k n ig d ë b ë sã n ie pòjaw ił, czejb ë to łm a c z o w ie zg rô w elë d o ze sz la c h ò w an iô to łm a c z ë n k ù z jistn ie ją c ą p ò s ta c ą ò rig in ału . Jin y ò n to lo g icz- ny s ta tu s m ô p ò w tó rz n é w ë k ò n a n ié m ù z y c z n é g ò d o k a z u a b ò té ż w ë k ò n a n ié ò d m a lë n k ù p la stic z n é g ò d o k a z u . W ò b ë d w ù c h n ë c h p rz ë trô fk a c h in k lin a c je ar- tistó w są ró ż n é ja k w p rz ë trô fk ù a ù to ra tran slacji. W ë k ò n y w ô c z m u zy czn ég ò d o k a z u m ô sta rã w ë k ò n a c n e n d o k ô z n a taczi ô r t, ja k sk ó m p ò n o w ô ł gò a ù to r (ch ò c té ż jistn ieją w ą tp lë w ò të , czë w ë k ò n a n ié m ù zy c z n é g ò d o k a z u i só m te n d o k ô z to d w a a p a rtn é b ë të , czë je d e n b ë t). J u w e rn o p la sticzn y ù tw ó rc a m ô sta rã ò d tw ò rz ë c d o k ô z id e n tic z n y z ò rig in a łã . R ã k a a rtis të ró w n a k n ie w ie d n o je w s z tã d z e w sz ë tk ò w jim n o ò d tw ò rz ë c , b ò d z e jô su b ie k tiw n o , ale p ò te n c ja ln o stw ò rz e n ié d o k ła d n é g ò ò d m a lë n k ù p la stic z n é g ò d o k a z u je m ò ż lë w é 3. Jin a c z i a rtista to łm ô c z - ò n n ie zg rô w ô d o n ô sc ë sn ié sz i id e n tic z n o s c ë z p ie rw ò sz tô łtã . C z e jb ë to łm ô c z m iô ł s ta rã ò d d a c id e n tic z n y k ò m ù n ik a t ja k ò rig in ał, tej to ł- m a c z ë n k n ig d ë ni m ó g łb ë zajistn iec, d lô te cél tra n s la to ra je jiny niżle cél m ù zy k a czë m a lô rz a - n ie zg rô w ô ò n d o w ë k re ò w a n iô te k sto w é g ò b ë tu id e n tic z n é g ò , ale a d e k w a tn é g ò , ù jim n iã té g ò w jiny jãzëk ò w i m aterii.

T im b arżi òn to lo g iczn y sta tu s to łm a c z o n é g ò d o k a z u b ù d z y w ątp lëw ò të, czed ë a ù to r tra n sla c ji p ò słu g iw ô sã s z tra te g ią ekspòzycji. E k sp ò zy cjô je n a rë sz e n im p ra w id ła a d e k w a tn o s c ë w to łm a c z ë n k ù i z a sto so w a n ié ji n ie ò stô w iô ò b iek cji co d o te g ò , czë m ó m ë d o ù c z in k ù z je d n y m , czë z d w ù m a te k s to w im a b ë ta m a . W je le ż n o sc ë z a sto so w a n iô p rz e z tra n s la to ra ekspòzycji p ie rw ò sz tô łt i jeg ò toł- m a c z ë n k są d w ù m a a p a rtn y m a b ë ta m a . N a p ro b le m ekspòzycji w tran slacji d ôw ôł b ô c z ë n k T o m ô sz G ó rsc z i i p rz e jim ó m n e n p ò c h w ô t z jeg ò tip ò lo g ii. E k sp ò zy cjô (ù w ë d a tn ie n ié ) to in g e re n c jô a ù to ra p rz e ło ż ë n k ù p ò lé g a ją c ô n a d a n im d o w id u w p rz e ło ż ë n k ù e le m e n tó w , c h të rn e w te k s c e ò rig in ału są le n o le tk ò zarë so w ó n é . T o in te n sy fik a c jô z n a n k ó w a b ò d a n ié ò so b lë w é g ò b ô c z ë n k ù n a sp ra w ë , jaczé w p ie rw ò sz tô łc e są le n o p ë rz n ã z a a k c e n to w ó n é . E k sp ò z y c jô m ò ż e p rz e ja w ia c sã w nym , że to łm ô c z d o d ô w ô gw ôsny a ù to rsc z i fra g m e n t te k s tu , c h të re n n ie zajist- n iôł w òriginalnym d o k a z u , n ie rz ô d k ò je to fra g m e n t sem a n tic z n o n acéchòw óny, w nôszający n o w ą d o fù lo w ù jącą in fò rm acjã, b ã d ą c ą n a d d ô w k ã w ù p ro c ë m n ie n im d o p ie rw ò sz tô łtu . Z d a rz iw ô sã, że a ù to r tran slacji w p ro w ô d z ô d o p rz e k łô d ó n é g ò te k s tu h isto ric z n é fa k të a b ò n ô r o d n é d e je , n ie ò b e c n é w ò rig in ale. E k sp ò zy cjô p ò lég ô n a tim , że to łm ô c z p rz e sz tô łc ô fra g m e n t te k s tu w d łëg szą w ëim ag in o - w ó n ą p rz e z se b ie w ëp ò w iesc, su b ie k tiw n o co s p rz e d stô w ia ją c ë 4.

3 Na analogiã malarsczégò dokazu i translacji dôwô bôczënk Stanisłôw Fùrmaniôk: S. Furma- niak, Paradoksy przekładu, [w:] O sztuce tłumaczenia, praca zbiorowa pod red. M. Rusinka, Wrocław 1955, s. 42-44.

4 T. Górski, Intertekstualność a przekład, [w:] Między oryginałem a przekładem XI. Nieznane

w przekładzie, red. M. Filipowicz-Rudek, J. Konieczna-Twardzikowa, Kraków 2006, s. 239­

Ekspòzycjô je òpacznoscą wiérnotë w tołmaczënkù. Tołmôcz, pòsługùjącë

sã sztrategią ekspòzycji, mô starã w teksce głównym cos dopòwiedzec, prze-

szmùglowac jaczés zamkłoscë, niezgódné z aùtorską mëslą, a nawetka czësto

nieznóné aùtorowi òriginału. Taką òperacjã dofùlowaniô zwënégòwôł na przëmiôr

Janusz Mamelsczi, dokònëjącë tołmaczënkù cyklu Jiscënków Jana Kòchanow-

sczégò na kaszëbsczi jãzëk5. XVI-wieczné Trenë6 aùtorstwa Kòchanowsczégò to

dzewiãtnôscewiérztowi cykel kòmpòzycyjno spójny i zamkłi, jaczi òstôł skòn-

struòwóny na mòdło grecczi anticzny piesni żałobny. Gatënk nen mô scësno

òkreslony ùkłôd bënowi: nôprzód nastãpiwô pòchwała ùmarłégò, pòstãpno

wspòmnienié doznóny stratë, ekspòzycjô żalu i bólu pò strace ùmarłi òsobë, a za

nią kònsolacjô, czëlë pòceszenié, danié nazôd bënowi równowôdżi.

Dokładno taką kòmpòzycyjną sztrukturã mô dokôz Kòchanowsczégò, za to

Mamelsczi w swòjim tołmaczënkù mô starã wëkroczëc bùten kòmpòzycyjnégò

schematu zaprojektowónégò przez aùtora i doparłãcziwô do przetołmaczony

przez sebie sekwencji Jiscënków jesz jeden dokôz, chtëren ani tematiczno, ani

kòmpòzycyjno nie rzeszi sã z dokazã renesansowégò pòetë. Kaszëbsczi cykel

zatitlowóny Jiscënczi nie je ju tim samim pòeticczim dokazã, co òriginôł. Òstôł

òn rozszerzony ò nową wiérztã pòeticką, a wic cykel Mamelsczégò je czësto

jinym apartnym tekstowim bëtã nigle sekwencjô Kòchanowsczégò. Tołmôcz

pòzwòlił so tuwò na rozszerzenié dokazu kùńsztu, tim samim pòzbawiającë je

jegò juwernotë. W przëtrôfkù ekspòzycji ni mómë do ùczinkù ju z dilematã, czë

translacjô je tim samim bëtã, co pierwòsztôłt. N a gwës ni mómë do ùczinkù

z mònizną, ale wëstãpiwô czësté rozdzelenié. Je to dualëzna rozszlachòwùjącô

jeden aùtonomiczno jistniejący tekst òd drëdżégò. Nimò że cykel ùsadzony przez

Mamelsczégò na jaczis ôrt je zanôleżny òd pierwòsztôłtu, to równak ni mòże

rzec, że je z nim juwerny.

Nadmiarowô swòbóda w òbchôdanim sã z òriginałã mòże zrobic z translacji

czësto jiny bët tekstowi, colemało je òn juweny z parafrazą, adaptacją, trawe-

stacją, parodią czë jiną przerobizną òriginalnégò tekstu wëkònóną w òkreslonëch

célach. W pòdobnëch kategóriach nót bë bëło ùjimac mòdifikacjã dokònóną

przez Mamelsczégò. Drãgò je rzec, czë aùtor translacji Jiscënków na kaszëbsczi

jãzëk zrobił to z fùl swiądą, czë téż zastosowónô sztrategiô ekspòzycji je w nym

przëtrôfkù zwëczajną bezrefleksyjną felą, nieùswiądnionym niepòrozmienim.

Trzeba pòdsztrëchnąc, że aùtorowi translacji czasã drãgò je wëczëc grańcã, pò

chtërny przekroczenim dochôdô do straceniô juwernotë dokazu. Janusz Ma-

melsczi tã grańcã juwernotë bez wątplëwòtów przekrocził, chòc ewidentno nie

wiémë, czë zrobił to z rozmësłã, kò nieletkò je wmiknąc w psychikã translatora.

5 J. Kochanowski, Treny. Jiscënczi, tołm. J. Mamelsczi, Gdynia 2011. 6 Tenże, Treny, opracował J. Pelc, Wrocław 1986.

24

H

M

(G

)

B e z ò g ô d k ò w ò ró w n a k Jiscënk je s z I je g w ësn y m n a d d ô w k ã , n ie je ò n s u b s titu tã n iczeg ò ò b e c n é g ò w p ie rw ò sztô łce.

Jiscënczi M a m e lsc z é g ò n ie tw ò rz ą h a rm ó n ijn y cało scë, b ò je d e n e le m e n t n ie

w e sp ó łb rz ë m i z c ało sztô łtã. S p ò d lo w i p ro b le m ò n to lo g ic z n y tik ający sã te g ò , czë p rz e k łô d je, czë n ie je id e n tic z n y z ò rig in ałã, czë je to ż sa m ò sc ą , ta ù to lo g ią , czë m ó m ë d o ù c z in k ù z je d n y m b ë tã , czë m ò ż e ró w n a k z d w ù m a b ë ta m a - n e n p r o b le m w p r z ë tr ô f k ù tr a n s la c ji d o k ò n ó n y p rz e z M a m e ls c z é g ò p rz e s tô w ô jistn iec. W je le ż n o sc ë , czej to łm ô c z z łó m ô ł p a ra d ig m a t w ié rn o sc ë i d o w ò ln o ro z b ù d o w ô ł to łm a c z o n y p rz e z se b ie te k s t, p rz e k łô d i jeg ò p ie rw ò sz tô łt n ó t je ù z n a c za d w a a p a rtn é b ë të . D o k ô z ù sa d z o n y p rz e z M a m e lsc z é g ò je co p rô w d a n a jaczis ô r t p ò d rz ã d n y w ù p ro c ë m n ie n im d o k lasy czn ég ò cyklu Jiscënków J a n a K ò c h a n o w s c z é g ò , je w g w ë sn y m d z é lu p ò d p ò r z ą d k ò w ó n y ò rig in a ło w i, ale d o k ò n ó n ô p rz e z a ù to ra tran slacji tra n sfò rm a c jô n ie d o zw ô lô m ó w ic ò je d n y m i ny m sa m im d o k a z u .

D o k ô z d o p a rłã c z o n y p rz e z M a m e lsc z é g ò , z a titlo w ó n y Jiscënk je s z I , ò stô ł té ż p rz e z n ie g ò p rz e to łm a c z o n y n a pò lsczi jã z ë k , a ù to tra n sla c jô ta n o sy tite l Tren

(jeszcze) 1 7. J is c ë n k d o d ó n y p rz e z M a m e lsc z é g ò n ie p a rłãczi sã ze sm iercą Ù rszu l-

czi, ò p isy w ó n ą p rz e z K ò c h a n o w sczég ò , ale je ò n a p ò s tro fą d o K aszu b . P ò e ta p re z e n të je p ò e tic c z i ò b rô z p rz e d stô w ia ją cy ù m ie ra ją c é K a sz ë b ë i se b ie sto jącég ò n a d jich g ro b ã. L iriczn y s u b ie k t n a d łó ż k ã sm ie rc ë K a sz u b , ù k ô z ó n ë c h ja k n o n ë n k a , w ëc h w ô lô jich sn ô ż o sc i ù ro d ã , a ò b w in iô d o b iw ającég ò S m ã tk a . K a sz ë b ë d ë c h t le p rz e ż ë łë sw òje d z e c tw ò , le n o ù z d rz a łë z d ô lë sw òje n o w é d ro d ż i, a ju p rz ë sz e d ł czas jich sm iercë. P rz ë ró w n ó n é są ò n e d o n ë n c z i, c h ò ri i słabi, p ò ò sta - w iony i ò p ù szczo n y p rzez sw òje d zecë. O d é ń d z e n ié K aszu b je ró w n o zn aczën k ò w é z z a b ô c z e n im k asz ë b sc z i m ò w ë, c h të rn a p ò c h ò w ó n ô ò s tó n ie n a „ sm ã tô rz u lëd z- czich m ò w ó w ”.

J a c z é je p ò w iązan ié d o p a rłã c z o n é g ò jisc ë n k ù a ù to rstw a M a m elsczég ò z cyklã K ò ch an o w sczég ò ? N im ò że ta k w ié rz të K ò c h a n o w sc z ég ò , ja k té ż lirik M am el- sczégò z a re c h ò w ù ją sã d o la m e n ta c y jn ë c h d o k a z ó w , w ë d ô w ô sã, że n i m a m id z ë n im a k ò h e re n c ji. A ù to r p rz e ło ż ë n k ù n ô p r a w d o p ò d o b n i m iô ł in te n c jã z ro b ie n iô X V I-w ieczn ég ò cyklu K ò c h a n o w sc z ég ò d o k a z ã b a rż i k a sz ë b sc z im ; ch cô ł gò w pi- sac w k a sz ë b sk ą lë te ra c k ą tra d ic jã , n im ò że Jiscënczi K ò c h a n o w sc z ég ò m ieszczą sã w k a n ó n ie k lasy czn ëch d o k a z ó w p ò lsczi lë te ra tu rë . M a m elsczi c h cô ł p ò z b a - w ic T ren ë eg z o tic z n o sc ë, b rë k ù ją c ë sz tra te g iã a d a p ta c ji d o k a z u n a g ru ń t k a s z ë b ­ sczi k ù ltu rë . T im c z a sã p ò lsczi d o k ô z d lô K a szëb ó w , m a ją c ë c h d ë b e ltn ą p ò lsk ò - k a sz ë b sk ą a ù to id e n tifik a c jã , n ija k n ie w ë d ô w ô sã b ë c d o k a z ã cëzym i ò w ió n y m e g zo tik ą, ta k tej a d a p to w a n ié gò za p ò m ò c ą z a b ie g ù ekspòzycji z d ô w ô sã b ë c n ie fò rtu n n ą ù d b ą .

7 W dërżéniu më nie wiémë, czë pierszô bëła kaszëbskòjãzëcznô wersjô jiscënkù, jakô pòstãpno òstała przetołmaczonô na pòlsczi jãzëk, czë téż nôprzód pòwstała pòlskòjãzëcznô wersjô, przełożonô pòzdze na kaszëbsczi jãzëk.

Òkróm tegò wiérzta Mamelsczégò wëdôwô sã anachroniczno w kònteksce

całi przetołmaczony na kaszëbsczi jãzëk sekwencji renesansowëch dokazów.

W sztóce, czej pòwstôł pòeticczi cykel Kòchanowsczégò, kaszëbizna żëła, a ka-

szëbskô mòwa bëła szerok ùżiwónô, stanowiącë przédny jãzëkòwi kòd, jaczim

béł zwënégòwóny na kaszëbsczi jãzëkòwi òbéńdze. Jintensywné wëmiéranié

nôwôżniészi kaszëbsczi wôrtnotë, jaką je pòsługiwanié sã żëwim kaszëbsczim

jãzëkã w rodzëznach, òbzérô sã òd lat òsmëdzesątëch XX stalatégò, tak tej

dopiérze òd kòle trzëdzesce lat mòże gadac ò òbùmiéranim żëwëch donądka

kaszëbsczich gwarów.

Dlôcze aùtor translacji doparłãcził Jiscënk jesz I do przetołmaczonégò przez

sebie cyklu Jana Kòchanowsczégò? Dlôcze nie wëdôł swòjégò dokazu w gwôsnym

aùtorsczim zbiérkù pòeticczim, ale prawie dodôł gò do przekładu renesansowëch

wiérztów? Òkôzëje sã, że Mamelsczi miôł swòje przëczënë, żebë tak zrobic.

Skònstruòwóny przez niegò dwadzesti jiscënk napisóny òstôł zgódno z prawi-

dłama pòeticzi renesansu, wëstãpiwają w nim gramaticzné rimë i charakteristiczné

dlô epòczi òdrodzeniô sztélisticzné strzódczi. Mëszlã, że terôczasny kriticë lëte-

racczi nie òbtaksowelëbë dobrze tak anachronicznégò dokazu, antënomicznégò

w ùprocëmnienim do dzysdniowëch pòeticczich trendów i niezgódnégò z dëchã

terôczasny epòczi.

Nót je scwierdzëc, że tołmôcz Jiscënków Jana Kòchanowsczégò na kaszëbsczi

jãzëk nadùżił swòjich translatorsczich kòmpetencjów. Tak dodôwanié czegòs do

przekładu jak téż ùjimanié czegòs przekładowi je nadùżëcym, zaswiôdcziwają-

cym ò felënkù rzetelnoscë tołmacza. Jinô jeleżnosc bëłabë, czejbë dodanié frag­

mentu tekstu abò téż òpùscenié gò bëło ùdokôznioné ùtrzëmanim harmónii

fòrmalny stronë wëpòwiescë, co mòże miec môl na przëmiôr òbczas tołmacze-

niô pòezji, czedë aùtor translacji mô starã ùchòwac wespółbrzëmienié ritmiczi,

rëmów i sztôłtu wëpòwiescë, narëszającë przë tim zamkłosc. W taczi spòsób ni

mòże równak ùsprawiedlëwic tołmacza Jiscënków Kòchanowsczégò na kaszëbsczi

jãzëk, bò nié leno ni mô òn na célu ùtrzimaniô pòlifóniczny harmónii pierwò-

sztôłtu, ale z rozmësłã znôszô tã harmóniã klasycznégò tekstu, doparłãcziwa-

jącë do trenicznégò cyklu jesz jeden dokôz antagóniczny w ùprocemnienim do

całoscë.

Geòrgij Walentinowicz Plechanow, wëpòwiôdającë sã ò kùńszce translacji,

dôwôł bôczënk na to, że tołmôcz miôłbë znac nié leno jãzëk, z jaczégò òn tołma-

czi, to je wińdzeniowi jãzëk, i jãzëk, na jaczi tołmaczi òn tekst, czëlë docélowi

jãzëk, ale mùszi òn téż znac i rozmiec przedmiot pierwòsztôłtu - rzecz, ò chtërny

je gôdka w òriginalnym dokazu8. Zdôwô sã, że Janusz Mamelsczi, translator

Jiscënków Jana Kòchanowsczégò, je òsobą bilingwalną, rëszno pòsługiwô sã

pòlsczim i kaszëbsczim jãzëkã, ale nôprawdopòdobni nie ùchwëcył sensu i

26

H

M

(G

)

słaniégò całégò trenicznégò cyklu, chtërnégò tołmaczënkù sã pòdjimnął. Jiscënczi

Jana Kòchanowsczégò mają swòjã doniosłą wëmòwã, tikają sã smiercë dzecka,

jaczé przedwczasno mùszało rozstac sã z nym swiatã. Cykel Kòchanowsczégò

je zamkłim dokazã, wszëtczé jegò dzélczi harmónizëją ze sobą. Nieùdokaznionô

je tej próba kòntaminacji XVI-wieczny sekwencji dokazów z wiérztą przedstô-

wiającą czësto jiną tématikã. Takô òperacjô wskazywô na to, że aùtor translacji,

sóm nie rozmiejącë dokazu, mô starã gò tołmaczëc jinym. Cobë tołmaczëc lëte-

racczé cykle, nót je téż znac specyfikã tegò ôrtu dokazów. Przekłôd sekwencji

lirików wëmôgô przede wszëtczim ùtrzëmaniô równowôdżi i harmónii midzë

elementama cyklu, timczasã w cyklu Mamelsczégò integralnosc dokazu òstała

narëszonô.

Hanna Makurat

The status of the translation of the Tren cycle of Jan Kochanowski

into the Kaszubian language

s u m m a r y

There is a question of whether the original and its translation are one or two different texts. Doubt exists as to whether in the situation of translation we are confronting the same or separate identities. In translation, the words cannot be repeated exactly but are expressed with equivalent meanings. No translation would ever appear if the exact wording would be repeated. But when the author of a translation attempts to add his own text to the translation, it only causes problems. That amounts to the opposite of faithfulness to the original text. However, that is the process Janusz Mamelski used as he made the translation of the Tren cycles by Jan Kochanowski into the Kaszubian language. Mamelski tried to go beyond the scheme of the composition of the original and added to the translation another part which does not connect to the subject of the composition of the Renaissance writer. Kaszubian cycle which he called Jiscënczi, are not the same poetry as that of the original. By extending the piece with a new verse it became totally different than the sequence of Kochanowski. The translator allowed himself the liberty of the addition but at the same time deprived it of its identity. Jiscënczi of Mamelski does not create a single, harmonious work because the one part does not sound like it belongs to the whole. The lamentation added by Mamelski does not relate to the death of Urszulka described by Kochanowski, but instead is a reference to Kaszubia. The writer presents a poetical picture showing a dying Kaszubia and himself standing above its grave. The verse of Kochanowski and the lyrics of Mamelski are lamentations with no coherence between them.

The author of the translation most probably intended to make the XVIth century cycles more Kaszubian and was attempting to write in Kaszubian literary tradition. The verse of Mamelski seems to have discrepancies in the context of the entire translation and clearly loses the harmony of classical text. It needs to be underlined that translating lyric sequences must first of all keep balance and harmony between the elements of the cycles. However, in the cycles by Mamelski, the integrality of the work was disturbed.

Hanna Makurat

Der ontologische Status der Übersetzung von Treny

von Jan Kochanowski ins Kaschubische im Zusammenhang

der Ontologie der Übersetzung

ZUSAMMENFASSUNG

Unentschieden bleibt die Frage, ob das Original und seine Übersetzung ein, oder zwei separate Texte sind. Es besteht die Zweifel, ob wir bei der Übersetzung mit Überein­ stimmung, Identität oder Trennbarkeit zu tun haben. In der Translation wiederholen wir nie wörtlich das, was in dem Original steht; es ist also keine Tautologie, sondern Gleich­ wertigkeit. Strebten die Übersetzer nach Übereinstimmung der Übersetzung mit der bestehenden Form des Originals, so entstünde keine Übersetzung. Wenn der Übersetzer sich der Strategie der Exposition (Sichtbarmachung) bedient, erweckt der ontologische Status des übersetzen Textes noch größere Zweifel. Die Exposition manifestiert sich da­ durch, dass der Übersetzer einen eigenen Autorentextauszug anhängt, der im Originaltext nicht vorkommt; es ist Gegensatz von getreuer Übersetzung. Das hat Janusz Mamelski getan, bei der Übersetzung von Treny (Klagelieder) von Jan Kochanowski ins Kaschubi­ sche. Mamelski versucht das Kompositionsschema des Autors zu überschreiten und hängt an das von ihm übersetzte Teil noch ein Stück an, das weder thematisch noch komposito­ risch mit dem Werk des Renaissance-Autors übereinstimmt. Der kaschubische Zyklus mit dem Titel Jiscënczi ist nicht das gleiche poetische Werk, wie das Original. Der Zyklus wurde um ein neues Gedicht erweitert, ist also ein ganz anderes Sein als die Folge von Kochanowski. Der Übersetzer hat sich erlaubt, das Werk zu erweitern, auf diese Weise beraubt er es der Identität. Jiscënczi von Mamelski bilden keine harmonische Ganzheit, weil ein Element mit der Gesamtheit nicht übereinstimmt. Klagegesang, der Mamelski angehängt hat, knüpft nicht an dem Tod von Urszulka an, der von Kochanowski beschrie­ ben wird, bildet sondern eine Apostrophe an die Kaschubei. Der Dichter präsentiert ein dichterisches Bild der sterbenden Kaschubei und sich selbst an ihrem Grabe stehend. Obwohl sowohl das Gedicht von Kochanowski als auch das lyrische Gedicht von Mamelski Klagegedichte sind, besteht zwischen ihnen keine Kohärenz.

Der Autor der Übersetzung hatte wahrscheinlich die Absicht, den Gedichtzyklus aus dem 16. Jahrhundert noch mehr kaschubisch zu machen; er wollte ihn in die kaschubische literarische Tradition einzuführen. Das Gedicht von Mamelski erscheint leider anachro- nisch im Zusammenhang mit den übersetzten Renaissance-Werken und mit Absicht tilgt die Harmonie des klassischen Textes. Es ist zu unterstreichen, dass eine Übersetzung von Gedichten vor allem die Bewahrung von Gleichgewicht und Harmonie zwischen den Zy­ klus-Teilen erfordert, und in dem Zyklus von Mamelski wurde die Integrität des Werkes verletzt.