A C T A U N J V E R S I T A T I S L O D Z I E Ń S I S F O L IA H IS T O R IC A 10, 1981 P a w e ł C h m ielew sk i K S Z T A Ł T O W A N IE K O N C E P C JI H IT L E R O W S K IE J A D M IN IS T R A C JI C Y W IL N E J O K U PO W A N Y C H O B SZA R Ó W Z W IĄ Z K U R A D Z IE C K IE G O
P rz y g o to w a n io m do a g re s ji N iem iec h itle ro w sk ic h n a Z w iąz ek R a dziecki p ro w a d zo n y m w N a cze ln y m D ow ó d ztw ie W e h rm a h tu (OK W ) tow arzy szy ło , rozp o częte m n iej w ięcej w io sn ą 1941 r., o p ra co w y w a n ie zręb ó w a d m in is tra c ji p o lity c z n e j, k tó rą za m ie rza n o w p ro w ad zić na stopniow o z a jm o w a n y c h i o k u p o w a n y ch o b sz a ra c h w schodnich. Na p o trz e b ę p o d ję c ia tego ro d z a ju p rz y g o to w a ń zw ró cił u w a g ę H itle r p o d
czas n a ra d y w O K W 3 III 1941 г., p o d k re śla ją c ideo lo g iczn y c h a r a k te r zb liżającej się k a m p a n ii. „A b y ją [k a m p a n ię p rz eciw k o Z S R R — P . Ch.] zakończyć, nie w y sta rc z y p rz y ogrom ie teg o o b sz a ru pobić n ie p rz y ja c ie l sk ie siły z b ro jn e I . . .1 Idei so c ja listy c z n e j n ie d a się ju ż z so c ja lis ty c z n e j R o sji w y plenić. To zad an ie je s t ta k tru d n e , że n ie m o żn a g o p o w ierzy ć w o jsk u . D lateg o n a le ż y jego obsizar o p e ra c y jn y ja k 'n a jb a rd z ie j o g ra n i czyć w głąb. P o za n im n ie m ależy o rg a n iz o w ać ż a d n e j a d m in is tra c ji w o j skow ej, za m ia st n iej n a p ew n e w ielk ie o b szary ro z g ran icz o n e p od w zg lę d em naro d o w o ścio w y m w e jd ą k o m isarze R zeszy . . . ” ł.
Te ogólne su g estie H itle ra .znalazły w k ró tc e sw e o d b icie w w y d a n e j p rz ez szefa O K W W ilh elm a K e itla ta jn e j d y re k ty w ie z 13 III 1941 r. (R ich tlin ien a u f S o n d e rg e b ie te n z u r W eisu n g n r 21 — F a ll B arb a ro ssa) s k ie ro w a n e j do głó w n o d o w o d zący ch w sz y stk ic h ro d z a jó w w o jsk i stan o w iącej w istocie p ie rw sz y o fic ja ln y d o k u m e n t, z a p o w ia d a ją c y w sposób o g ó ln y zasad y sy ste m u w ład z y n a o k u p o w a n y c h o b sz a ra c h Z S R R ze w sk az an iem n a szczególną ro lę, ja k ą w in n y w nim o d g ry w a ć SS i p o
c ja *. D y re k ty w a K e itla ro zp o częła o k re s ścisłej w s p ó łp ra c y O K W z G łó w n y m U rz ęd em B ezp ie c z e ń stw a R zeszy (R SH A ), w re z u lta c ie k tó r e j pow ołano do życia s p e c ja ln e „ g ru p y o p e ra c y jn e ” p o licji b e z p ie c z e ń stw a R zeszy (E in satz g ru p p en ) do re a liz a c ji „z ad ań s p e c ja ln y c h ” p o w ie rz o n y c h fo rm a c jo m H im m le ra w p rz y g o to w y w a n y m re ż im ie o k u p a c y jn y m *.
W k ró tc e do p ra c p rz y g o to w a w c z y c h w łączy ł się z g ru p ą w s p ó łp ra co w n ik ó w ró w n ie ż R e ic h sle ite r A lfre d R o sen b erg , k tó ry z ra c ji sw ojego p o ch o d z en ia i z a in te re so w a ń u chodził za zinawcę p ro b lem ó w r o s y j s k i c h 1.
2 IV 1941 r. p rz e d sta w ił on H itle ro w i m e m o ra n d u m o ce la ch i m eto d a c h n iem ieck iej p o lity k i o k u p a c y jn e j w s to s u n k u do ZS R R , z w ra c a ją c u w ag ę n a p ro b le m y , k tó re n a le ż y ro z p a trz y ć p rz e d p rz y stą p ie n ie m do p ra c szczegółow ych, p rz y g o to w u ją c y c h sy s te m a d m in istra c ji. Z a k ła d a ją c , że w o jn a ze Z w iąz k iem R ad zieck im d o p ro w ad zi do szy b k ieg o za ję c ia jego o g ro m n y c h o b szaró w , w niosko w ał, iż o k u p a c ja ty c h te ry to rió w b ęd zie „ p rz e d s ta w ia ła so b ą nie ty le w ojsk o w e, ile go sp o d arcze i a d m in is tra c y jn e tru d n o ś c i” *. Z a rząd z an ie o d rę b n y m i, w sen sie g e o g raficz n y m i n a ro d o w ościow ym , re jo n a m i tego k r a j u w inno, zdan iem R o sen b erg a, m im o te j ró ż n o ro d n o ści o d p o w iad a ć n iem ieck im ce lo m p o lity c z n y m Ic h osiąg nięcie je st m ożliw e d ro g ą u tw o rz e n ia c e n tr a ln e j i n s ty tu c ji p o lity c z n e j z a jm u ją c e j się w sze lk im i p ro b le m a m i o k u p o w a n y c h o b szaró w ZS R R . Z a d a n ie m ta k ie j in s ty tu c ji, w sp ó łd z ia ła ją c e j z w y ższy m i i n ac zeln y m i
3 N j u r i n b i e r g s k i j p r o c e s s . S b o r n i k m a t i e r i a I o w , red . P . G o r s z e n i n , t. 1, M o sk w a 1955, d ok . P S -4 4 7 , s. 395.
* P atrz: P. C h m i e l e w s k i , W s p r a w i e g e n e z y i o r g a n i z a c j i E i n s a t z g r u p p e n d z i a ł a j ą c y c h n a o k u p o w a n y c h t e r e n a c h Z S R R , „ W o jsk o w y P r z e g lą d H is to r y c z n y ” 1971, nr 2, s. 109-127.
* A lfr e d R o s e n b e r g — N ie m ie c b a łty c k i — ur. 12 1 1893 г. w R e w lu (T a llin ). S tu d io w a ł a r c h ite k tu r ę n a P o lite c h n ic e w R y d z e i w M o sk w ie . P o R e w o lu c ji P a ź d z ie r n ik o w e j w R o sji w y e m ig r o w a ł do N ie m ie c . D o p a r tii n a z is to w s k ie j w s t ą p ił w 1919 r. U w a ż a n y b y ł za id e o lo g a N S D A P , o p r a c o w y w a ł i r o z p o w s z e c h n ia ł d o k tr y n y p a r ty jn e w p ism a c h : „ V ö lk is c h e B e o b a c h te r ” i „N. S. M o n a ts c h e lte ” o ra z w lic z n y c h p r a c a c h k s ią ż k o w y c h . W k w ie tn iu 1933 r. z o s ta ł R e ic h s le ite r e m i s z e fe m u rzęd u ds. z a g r a n ic z n y c h N S D A P (tzw . A P A ). W s ty c z n iu 1934 r. H itle r m ia n o w a ł go s w y m z a stę p c ą do n a d zo r u n a d c a ło ś c ią id e o lo g ic z n e g o w y c h o w a n ia c z ło n k ó w N S D A P . W 1941 r. p r z y s tą p ił d o o p r a c o w y w a n ia i o r g a n iz a c ji za rzą d u c y w iln e g o n a W sch o d zie . P or. D e u t s c h b a l t i s c h e n B i o g r a f i s c h e n L e x i k o n , 1710-1960, K öln'—W ien 1970, s. 649-650; N a z i C o n s p i r a c y a n d A g g r e s s i o n . A. C o l l e c t i o n of D o c u m e n t a r y P r e p a r e d b y t h e A m e r i c a n a n d B r i t i s h P r o s e c u t i n g S t a f f s f o r P r e s e n t a t i o n b e f o r e t h e I n t e r n a t i o n a l M i l i t a r y T r i b u n a l a t N u r e m b e r g (d a le j N C A ), t. 5, W a sh in g to n 1946-1948, d ok . P S -2 8 8 6 , s. 551-552. s N C A , t. 3, d o k . P S -1 0 1 7 , s. 675. e T a m ż e, s. 681. C h a r a k te r y s ty c z n e j e s t r ó w n ie ż s tw ie r d z e n ie R o s e n b e r g a , iż „ w s z y s tk ie p r o b le m y Z S R R w y m a g a ją z u p e łn ie in n e g o do n ic h p o d e jś c ia , ró żn eg o od te g o , k tó r y o d p o w ia d a ł p o s z c z e g ó ln y m k r a jo m E u ro p y Z a c h o d n ie j”.
w ład zam i R zeszy byłoby: „a. w y d a w a n ie o b o w ią z u ją c y c h in s tr u k c ji po lity c z n y c h d la p o szczególnych obw odów a d m in is tra c y jn y c h , o d p o w ied n ic h do s y tu a c ji ta m p a n u ją c e j, a ta k ż e (zgodnych) z celem , k tó r y w in ien b y ć o sią g n ię ty ; b. zab ezpieczenie, w a żn eg o d la p ro w a d z e n ia w o jn y , z a o p a trz e n ia R zeszy ze w sz y stk ic h o b sz a ró w o k u p o w a n y ch ; c. p rz y g o to w anie, a ta k ż e c z u w an ie n a d w p ro w ad za n ie m w życie l . ..] n a jb a r d z ie j w a ż n y c h zad ań d la w sz y stk ic h obszarów , ja k np. z a d a ń d o ty czą cy ch fin an só w i fu n d u sz ó w , tra n s p o r tu , w y d o b y c ia n a fty , w ęgla, a ta k ż e ży w n o ści” 7.
P ra w d o p o d o b n ie H itle r zgodził się z p rz e d s ta w io n y m i w m e m o ra n d u m te z a m i i p ro p o z y c ja m i ich ro z w iąza n ia . 2 IV 1941 r . u p o w a ż n ił on R o se n b e rg a do u tw o rz e n ia c e n tra ln e g o b iu ra d la o p ra c o w a n ia sp ra w zw ią zan y c h z a d m in is tra c ją o b sza ró w Z S R R 8. P ię ć d n i p ó źn iej tj . 7 IV, w o p ra co w an y m p rzez sieb ie m a te ria le R o sen b erg , w sposób dość c h a o ty czn y , s ta r a ł się w yszczególnić za k res i ro d z a j d ziałaln o ści tw o rzo n eg o b iu ra. W inno się ono, jego zdaniem , za jm o w a ć o p ra c o w y w a n ie m p r o k la m a c ji (u lo tek ) do lu d n o ści c y w iln e j, p ie rw sz y c h o d ezw k o m e n d a n tó w w ojsk o w y ch , dopiln o w y w ać, a b y te d o k u m e n ty b y ły zgodne w sw ej tre śc i z o g ó ln y m ^ celam i n ie m ie c k ie j p o lity k i n a W schodzie; d o ty czy ło to ró w n ież w szelk iego ro d z a ju p rz ed sięw z ię ć o c h a ra k te rz e g o sp o d arczy m i k u ltu ra ln y m , k tó r y c h re a liz a c ja w in n a być u zg o d n io n a z p rz e d s ta w i ciela m i b iu ra . N a p ra c o w n ik a c h te j in s ty tu c ji sp oczy w ał ró w n ie ż o b o w iąz ek p ro w a d z e n ia d ziałaln o ści te o re ty c z n o -sz k o le n io w e j, o p ra c o w a n ia i w y d a w a n ia p ra c o c h a ra k te rz e p o d rę c z n ik o w y m z z a k re s u sto su n k ó w N iem iec z re g io n a m i w schodnim i, tłu m a c z e n ia a rty k u łó w i p rz em ó w ień , w k tó ry c h , w d u c h u n a ro d o w o so cjalisty czn y m , o m aw ian o b y p ro b le m y z z a k re su sto su n k ó w n ie m ie c k o -u k ra iń s k ic h , n ie m ie c k o -b ia ło ru sk ic h itd .1* D ążąc do p o d n iesien ia ra n g i p o lity c z n e j i a u to r y te tu b iu ra R o sen b erg p ro p o n o w a ł, by in n e c e n tr a ln e in s ty tu c je p o lity c z n e R zeszy, s iły z b ro jn e i in s ty tu c je g o spod arcze w y d e le g o w ały sw oich p rz e d sta w ic ie li do n a w ią zan ia z nim ścisłej w sp ó łp ra cy . T y lk o w te n sposób — p isał — „m ożn a u n ik n ą ć w p rz y szło ści g m a tw a n in y i o b n iży ć do m in im u m w szelk ie tru d n o ś c i i n ie p o ro z u m ie n ia , zw iązan e z o k u p a c ją n ie m a l całko w icie o p u sto sz a ły c h o k rę g ó w ” 10. 7 T a m ż e, s. 680. 8 T a m ż e, d o k . P S -1 0 1 9 , s. 683. " f a m ż e , s. 683. R o s e n b e r g in fo r m o w a ł, ż e je g o w s p ó łp r a c o w n ic y p r z y g o to w a li ju ż d r u k ie m p r a c ę o „ fu n d a m e n ta ln y m z n a c z e n iu ” p t. „U m d ie N e u g e s t a lt E u r o p a s (O p r z e k s z ta łc e n iu E u ro p y ). I n n e p r a c e b y ły w p r z y g o to w a n iu . P r z e w id y w a ł o n r ó w n ie ż k o n ie c z n o ś ć o p r a c o w a n ia o d p o w ie d n ic h p r z e m ó w ie ń w ję z y k a c h n ie m ie c k im , u k r a iń sk im , g r u z iń s k im itp . w c e lu z a p is a n ia ich n a p ły ta c h g r a m o fo n o w y c h d la m a s o w e j p o p u la r y z a c ji.
D ążenie do p o d n iesien ia a u to r y te tu polity czn eg o b iu ra , 7. jed n o czes n y m p ra g n ie n ie m za sp o k o je n ia oso b isty ch a m b ic ji p o lity c z n y c h R osen b e rg a uw idoczniło się w jego p ro p o z y cji p rz e k sz ta łc e n ia w p rzyszło ści tego o rg a n u w „sam o d z ieln ą d y re k ty w n ą in s ty tu c ję p o d p o rz ąd k o w an ą b ezp o śred n io F iih re ro w i” pod nazw ą „ G e n e ra ln y P r o te k to r a t W schod n ich O b szaró w O k u p o w a n y c h ” z sied zib ą w B erlin ie. In s ty tu c ja ta k o o rd y n o w a ła b y w szelką d ziałaln o ść w y ższy ch o rg an ó w R zeszy zw ią za ną z o k u p o w a n y m i w schodnim i o b sz a ra m i. W szy stk ie p rzed sięw zięcia b y ły b y re a liz o w a n e „za p o ś re d n ic tw e m ” g e n e ra ln e g o p ro te k to ra , p rz y czym — za strzeg a ł się R o sen b erg — w szelkiego ro d z a ju in s tru k c je „oczyw iście b y ły b y a u to ry z o w a n e p rzez za in te re so w a n e w yższe w ładze R zesz y ” 11. N a stan o w isk o g e n e ra ln e g o p ro te k to ra R o se n b e rg p ro p o n o w ał sw o ją k a n d y d a tu rę , a fu n k c ję s e k r e ta rz a s ta n u .pragn ął p o w ierzy ć G a u le ite ro w i d r. A lfre d o w i M ey e ro w i — „ s ta re m u b o jo w n ik o w i n a ro d o - w osocjalistyczm em u, k t ó r y jasno , z p o zy c ji n a ro d o w o so c ja listy c z n y c h p a trz y n a p ro b le m y p o lity c z n e ” 1г.
T e d alek o w y b ie g a ją c e w p rzy szłość p ro p o z y cje R o sen b erg a, w y n ik a jące w d u ży m s to p n iu z o so b isty c h a s p ira c ji p o lity c zn y ch , nie od ra z u z o sta ły z a ap ro b o w a n e p rz ez H itle ra , k tó r y d o p iero 2 0 IV sp e c ja ln y m ro zk azem m ia n o w a ł R o sen b erg a sw oim p ełn o m o cn ik iem i k iero w n ik ie m sp ec ja ln eg o u rz ę d u zw anego: U rz ą d ds. C en tra ln e g o O p ra c o w a n ia P r o b lem ó w O b szaró w W sc h o d n io e u ro p e jsk ic h (D ie n stste lle fü r die Z e n tra le B e a rb e itu n g d e r F ra g e n des O st-E u ro p ä isc h e n R aum es) ” . Z astęp c ą R o sen b erg a został M eyer. Jed n o c ześn ie ro z k a z zo b o w ią zy w a ł w szy stk ie c e n tra ln e in s ty tu c je R zeszy do zab ezp iec zen ia o d p o w ie d n ie j w sp ó łp ra cy i k o o rd y n a c ji p rz y o p ra c o w y w a n iu i re a liz a c ji p o sta w io n y c h p rz e d R o sen b erg ie m zadań.
U rząd, zgodnie z o p ra c o w a n y m w k ilk a dn i pó źn iej sc h e m a te m o rg a n iz a c y jn y m , dzielił się n a pięć W ydziałów : 1. P o lity c z n y , 2. K o o rd y n a c ji G o sp o d a rc z o -P o lity c z n e j, 3. P ra w a , F in a n só w i A d m in is tra c ji, 4. K u ltu r y
i N auki, 5. O św iaty i P r a s y ,4.
W y d ział P o lity c z n y (k iero w n ik : d r G eorg L e ib b ra n d t, za stęp ca: d r
11 T a m że. 12 T a m że. 11 N j u r i n b i e r g s k i j . . . , d ok . P S -8 6 5 , s. 405. 14 O str u k tu r z e U r zę d u d o S p r a w C e n tr a ln e g o O p r a c o w a n ia P r o b le m ó w O b s z a r ó w W s c h o d n io e u r o p e js k ic h m ó w i d o k u m e n t z 29 I V 1941 r. pt. O g ó l n a o r g a n i z a c j a i z a d a n i a n a s z e g o u r z ę d u w r e a l i z o w a n i u p r o b l e m ó w n a o b s z a r a c h w s c h o d n i c h , N C A , t. 3, d ok . P S -1024, s. 685-689 o ra z S p r a w o z d a n i e z p r a c p r z y g o t o w a w c z y c h w k w e s t i a c h z w i ą z a n y c h z t e r y t o r i u m E u r o p y W s c h o d n i e j z 28 V I 1941 r., ta m że . d ok . P S -1 0 3 9 , s. 700-701. P ie r w s z y d o k u m e n t m ia ł c h a r a k te r p o s tu la ty w n y w c z ę śc i o m a w ia ją c e j sp r a w y p e r s o n a ln e k ie r o w n ic tw a w y d z ia łó w . P o d a n e w t e k ś c ie n a z w is k a p o c h o d zą г d o k u m e n tu d r u g ie g o .
O tto B rä u tig a m ) m iał za d a n ie d alszeg o ro z p ra c o w a n ia w y ty c z o n y c h ju ż celów p o lity c z n y c h o ra z zg ro m a d zen ia „ h isto ry c z n y c h p rz y c z y n now ego p o d ziału oałego o b sz a ru w s c h o d n io e u ro p e js k ie g o ”, tj. sz u k a n ia ró ż n o ro d n y c h m o ty w ó w u z a sa d n ia ją c y c h k o n c e p c ją w y o d rę b n ie n ia i w y d z ie le n ia z o b sz a ru Z SR R o d d z ie ln y c h o rg a n iz m ó w p o lity c z n o -te ry to ria ln y c h . Te m a te m in te re su ją c y m W yd ział b y ła ró w n ie ż s p ra w a „ro z w ią z a n ia p ro b ie r n i ży d o w sk ie g o ” o ra z w szelk ie za g ad n ien ia w y zn an io w e o ra z p ro b le m y ko ścioła n a ca ły m w schodnim o b sza rze o k u p a c y jn y m .
W ydział K o o rd y n a c ji G o s p o d a rc z o -P o lity c z n e j (k iero w n ik : W a lte r M alletk e, za stę p ca: H e rm a n F r e ih e r r v o n H a rd e r) m ia ł czuw ać n a d w ła ś ciw ą 'k o relacją re a liz o w a n y c h n a W schodzie celów p o lity c zn y ch i zad ań gosp o d arczy ch , w y n ik a ją c y c h z p o trz e b g o sp o d a rk i w o je n n e j, a o k re ślo n y c h p rz ez U rz ąd P e łn o m o c n ik a ds. P la n u C ztero le tn ieg o . W szelk a je d n a k d ziałaln o ść g o sp o d arcza n a o k u p o w a n y c h o b sz a ra c h W sch odu m ia ła podlegać b ezp o śred n io p rz e d sta w ic ie lo w i p ełn o m o cn ik a, a k w e stie in te re s u ją c e W e h rm a c h t m ia ły b y ć ro z p a try w a n e z u d ziałe m szefa sz ta b u o p e ra c y jn e g o (W e h rm a c h ts fü h ru n g s sta b ) gen. A lfre d a J o d ła i jego z a stę p c y gen. W a lth e ra W a rlim o n ta.
P rz y g o to w a n ie p ro je k tó w w sze lk ic h p rz ep isó w i z a rz ą d z e ń w y d a w a n y c h p rz e z U rz ą d i jego W y działy , a w szczególności tro s k a o ich m e ry to ry c z n ą zgodność z o g ó ln y m i p rz e p isa m i w y d a n y m i p rz e z w ład ze R zeszy — to głó w n e zad an ia k ie ro w n ic tw a W y d z ia łu P ra w a , F in a n só w i A d m in is tra c ji (k iero w n ik : d r R u n te).
Do końca cz erw c a 1941 r . n ie obsadzono sta n o w isk a k ie ro w n ik a W y d z ia łu K u ltu r y i N a u k i, jak o że d ziała ln o ść na te j p łaszczy źn ie „n ie w y d a je się ta k p iln a ”, ja k p ro b le m y o c h a ra k te rz e p o lity czn o -g o sp o darczy m . N ie m n ie j je d n a k R o sen b erg w stę p n ie o k re ślił konieczno ść p ro je k to w a n ia o d p o w ied n ich „ in s ty tu c ji k u ltu r a ln y c h i w y c h o w a w czych ’ d la obszaró w W schodu, k tó re w p rzy szło ści s p e łn ia ły b y fu n k c ję „ u tw ie rd z a n ie [niem ieckiego — P . Ch.l c e lu p o lity c z n e g o ” .
Z a d a n ie m W y d ziału O św iaty i P r a s y (k iero w n ik : m jr C arl C ranz, zastęp ca: k p t. Z im m e rm a n n ), sk u p ia ją c e g o g łó w n ie osoby w ła d a ją c e ję z y k ie m ro sy jsk im , je s t a k ty w n e o d d ziały w a n ie, p rz ed e w sz y stk im p rz e z śro d k i m asow ego p rz e k a z u (prasa, ra d io , film ) n a lud n o ść cy w iln ą o k u p o w a n y c h obszarów , ja k ró w n ie ż na s ta c jo n u ją c e ta m n iem ieck ie fo rm a c je w o jsk o w e w szero k o p o ję ty m zam ia rze osiąg n ięcia n ie m ie c k ic h celów p o lity c z n y c h w obec p o d b ity c h te ry to rió w .
N a ty c h m ia st po o fic ja ln y m o głoszeniu ro z k a z u H itle ra o d b y ła się w O K W n a ra d a , n a k tó re j om ów iono cele p o lity c zn e sto ją c e p rz e d a d m in is tra c ją ziem w schodnich, za g ad n ien ia w sp ó łp ra c y p o m ięd zy k o m isarza m i a W e h rm a c h te m , ja k ró w n ie ż k w e stie zab ezpieczen ia k a d r o wego te j w sp ó łp ra cy . Do szczegółow ego p rz e d y s k u to w a n ia ty c h ró ż n o
ro d n y c h i sto su n k o w o złożonych k w e stii zostali w y d e le g o w an i w c h a ra k te rz e s ta ły c h p rz e d sta w ic ie li W e h rm a c h tu i łączn ik ó w z U rzęd em R o se n b e rg a g e n e ra ło w ie Jo d l i W a rlim o n t. P o w ierz o n o im z a ją ć się ro z w iąza n ie m zad ań p o sta w io n y c h p rz e d R o sen b erg ie m „w ty m sto p n iu , w ja k im one d o ty czą N aczelneg o D ow ództw a Sił Z b ro jn y c h ” 1S.
N ieco później (te rm in u nie u s ta liliśm y ) n a n a ra d z ie z sze fem A b w e - h r y adm . W ilh elm em C anairisem p rz y ję to u stalen ie, że u rz ę d n ic y R osen b erg a, w istn ie ją c y c h w a ru n k a c h , „w ż a d n y m w y p a d k u n ie b ęd ą w k r a czać w żadne sto su n k i z ja k im ik o lw ie k p rz e d sta w ic ie la m i n aro d ó w w sch o d n iej E u ro p y ” . Jed n o c ześn ie C a n a ris zobow iązał się w y d eleg ow ać o d p o w ied n ich p rz e d sta w ic ie li, (którzy p o łącz y lib y fu n k c je p ra co w n ik ó w w y w ia d u z fu n k c ja m i d ziała czy p o lity c z n y c h u rz ę d u R o sen b erg a lu.
O d d zielne p o ro z u m ie n ie o siąg n ięto z d o w ó d z tw em w o jsk ląd o w y ch (OK H) i d o ty czy ło ono s k ie ro w a n ia p rz e d s ta w ic ie li a d m in is tra c ji c y w il n ej do d o w ó d z tw a O K H , a n a w e t p o szczególny ch g ru p a rm ijn y c h , k tó rz y m ieli za d an ie u cz estn icze n ia p rz y ro z w ią z y w a n iu p ro b le m ó w
p o lity c zn y ch , z w ią zan y c h z p o trz e b a m i sił zb ro jn y c h 17.
O dpow iednie ro z m o w y o c h a ra k te r z e p rz y g o to w aw cz y m p rz e p ro w a dzono w in s ty tu c ja c h z a jm u ją c y c h się k w e stia m i g o sp o d ark i R zeszy. M in iste r g o sp o d ark i W a lte r F u n k w y z n acz y ł do teg o ce lu d y re k to ra m in isterialm ego d r. G u sta w a S c h lo tte re ra , z k tó ry m om ów iono zad ania sto ją c e p rz e d „ W irtsc h a fts fiih ru n g s s ta b -O s t” w z a k re sie k ie ro w a n ia p rz ed sięw z ię ciam i w e k sp lo a ta c ji gosp o d arczej W schodu. W w y n ik u ty c h ro z m ó w — tw ie rd z ił R o sen b erg — „zostało o siąg n ięte p ełn e p o ro z u m ie n ie w e w szy stk ich p ro b le m a c h w sch o d n ich zw ią zan y c h b ezp o śred n io z d ziała ln o śc ią na d a n y m e tap ie , a ta k ż e w p rz y szło ści” 1S. N ie o siąg n ięto je d n a k do czego p rz y z n a ł się R o sen b erg — ca łk o w ite j jasn ości w za k re s ie (koordynacji d ziała ń z k ie ro w n ic tw e m U rz ę d u ds. P la n u C z te ro letn ieg o , tj. m a rsz a łk ie m H. G örin g iem , k tó re m u p o d leg ała de facto w iększość s p ra w o w iąz an y ch z p o lity k ą g o spodarczą na o b sza rac h o k u p o w an y ch . W iele w ięc k w e s tii p o zo stało o tw a r ty c h i w y m a g a ją c y c h ro z s trz y g n ię c ia p rz e z H itle ra . N ie m a ją c n ad ziei na ich p o z y ty w n e dla s ie bie u re g u lo w a n ie R o sen b erg n a ty c h m ia s t z a strz e g ł się, że „ n ie m a z a m ia ru tw o rz y ć w sw oim a p a ra c ie ja k ieg o k o lw iek u rz ę d u do s p ra w gos p o d a rk i , i że „ p ro b le m y g o sp o d ark i p o w in n y być w istocie rz e c z y ro z
N C A , t. 3, d ok . P S -1039, s. 695-696. P or. r ó w n ie ż: N i e m i e c k o - f a s z i s t s k i j o k k u - p a c y o n n y j r i e ż y r n (1941-1944), M o sk w a 1965, s. 119.
u N C A , t. 3, d ok . P S -1 0 3 9 , s. 696. 17 T a m że.
w iąz y w an e p ra k ty c z n ie p rz ez m a rsz a łk a R zeszy i w y zn acz o n y ch do tego lu d z i” ie.
Z ra m ie n ia M in iste rstw a S p ra w Z a g ra n ic z n y c h ro z m o w y z R o sen b erg ie m p ro w a d ził ra d c a m in is te rs tw a G. G rossk op f. Do ch w ili ro z p o częcia d ziała ń w o je n n y c h nie uzgodniono jeszcze w sz y stk ic h in te r e s u ją cych oibie strom y p ro b lem ó w . Do W y d z ia łu P o lity cz n eg o U rz ę d u R o sen b e rg a w y d eleg o w an o p ra c o w n ik a słu ż b y z a g ra n ic z n e j R zeszy — k o n su la g e n e ra ln e g o O. B räutigaim a i u stalo n o , że do k o m isa ria tó w R zeszy n a o k u p o w a n y c h o b sz a ra c h w sch o d n ich w in n i być w p rz y szło ści s k ie ro w a n i p rz e d sta w ic ie le M SZ 20.
S zczegółow o p rz e d y sk u to w a n o za g ad n ien ia o d d z ia ły w a n ia p ro p a g a n dow ego na o k u p o w a n y c h o b sza rac h ZSR R , a w szczególności za g ad n ie n ia o d d z ia ły w a n ia n a lu d n o ść c y w iln ą p rz ez śro d k i m asow ego p rz e kazu. M in iste rstw o P ro p a g a n d y i O św iecenia P u b lic zn eg o R zeszy, za ch o w u ją c o g ó ln y n a d z ó r n a d p ro w a d z e n ie m d ziałaln o ści p ro p a g a n d o w e j, w m y śl o sią g n ię ty c h p o ro z u m ie ń , p o zostaw iło w g e stii U rz ę d u R osen b e rg a k w e stię o sta te c z n e j re d a k c ji w szelk ich m a te ria łó w p o lity c z n y c h , tj. p rzem ó w ień , odezw do lu d n o ści i u lo te k **. Z R e ic h sle ite re m M ax em A m m an em i szefom jego s z ta b u F ritz e m R e in h a rd te m u sta lo n o p o trz e b ę p rz y g o to w a n ia ju ż w p o c z ątk o w ej fazie o k u p a c ji e d y c ji c z te re c h g az et n iem ieck ich , d ru k o w a n y c h w ję z y k a c h n a ro d ó w rad zieck ich . O m ów iono ró w n ie ż za g ad n ien ia w y k o rz y sta n ia sieci ra d io w e j n a ob sz a ra c h o k u p o w a n y ch . W sp ó łp ra co w n icy R o se n b e rg a p rz y g o to w a li je dnocześnie sze reg o p ra c o w a ń w fo rm ie b ro sz u r, k tó re w p rzy szło ści m ia ły być p rz e k a z a n e do w y k o rz y sta n ia p rz e d sta w ic ie lo m p ra s y i r a dia. P ra c e te o m a w ia ły ogólną s tr u k tu r ę i p od ział te ry to rió w ZSR R , m ożliw ości g o sp odarcze ty c h obszarów , p ro b le m a ty k ę g o sp o d ark i r o l n e j, k w e stie n arod ow ościow e, w ty m p ro b le m ży do w ski, za g ad n ien ia d ziałaln o ści M ięd zy n a ro d ó w k i K o m u n isty c z n e j po 1889 r., h isto rią U k ra in y , K a u k a z u , T u rk ie s ta n u itp . W p rz y g o to w a n iu z n a jd o w a ły się o p ra c o w a n ia o m aw iające, p rz y k ła d o w o , zag ad n ien ia: p ra w a n ie m ie c k ie go n a U k ra in ie , sz tu k i n iem ieck iej w ty m re jo n ie , w p ły w u ję z y k a n ie m ieckiego n a ję z y k u k ra iń s k i o raz s z e re g a rty k u łó w o p ra c o w a n y c h w ję z y k u ro sy jsk im , „ m a ją c y c h n a c e lu w y ja śn ić n aro d o m Z w iąz k u R ad zieckiego p ra w d z iw ą s y tu a c ję w N iem cz ech ” . W sz y stk ie te o p r a co w an ia m ia ły być, w z a m ia ra c h R o sen b erg a, p o d sta w ą o d p o w ied n io
J,J T a m ż e, s. 697.
T a m ż e. B r ä u tig a m w ła d a ł ję z y k ie m r o s y js k im i p r z ez k ilk a la t B r a c o w a ł w Z SR R .
za p ro g ra m o w a n e j in d o k try n a c ji p o lity c z n e j, p ro w a d z o n e j p rzez n a z is to w sk ic h .propag andystów .
Jed n o c ześn ie p rz y g o to w an o „ n a 'p odstaw ie n a jn o w sz y c h d an y c h s t a ty s ty c z n y c h ” sp e c ja ln ą m ap ą n a ro d ó w Z w ią z k u R adzieckiego, k tó ra , zd a n ie m R o sen b erg a, „m oże być p o d sta w ą do w y ty cz en ia g ran ic, zaró w n o na północy, ja k i n a zachodzie i p o łu d n iu i d a je p o d staw o w e zasad y d la w y ty c z e n ia g ra n ic p rz y sz ły c h k o m is a ria tó w R zesz y ” " ,
P o za w y m ien io n y m i w y ż ej c e n tr a ln y m i in s ty tu c ja m i R zeszy R osen b erg p rz e p ro w a d z ił o d p o w ied n ie ro z m o w y k o n s u lta c y jn e w M in iste r stw ie P ra c y — o zab ezp ieczen iu d o staw siły roboczej, z m in is tre m F ritz e m T o d tem — o k o o rd y n a c ji p ra c b u d o w la n y c h o b iek tó w s tr a te g icznych, z sze fem le k a rz y d r. L e o n a rd e m C onti i in s p e k to re m w e te ry n a rii O K H —• o zab ezp ieczen iu i k ie ro w a n iu słu żb ą m ed y cz n ą i w e te ry n a r y jn ą na o b sz a ra c h w schod nich, z k ie ro w n ic tw e m H itle rju g e n d i sze fe m sz ta b u SA — o m ożliw ości w y k o rz y s ta n ia czło n k ó w ty c h o rg a n iz acji w z a rz ą d z a n iu o b sza ram i o k u p o w a n y m i.
O d rę b n e ro z m o w y szczegółow e p rz ep ro w a d zo n o w k w e stia c h d z ia ła l ności p o lic ji i SS oraz k o n c e p c ji „now ego p o rz ą d k u ” n a W schodzie. W ty c h sp ra w a c h jed n ak , po d o b n ie zresztą, ja k w d y s k u s ja c h z U rz ęd em P e łn o m o c n ik a ds. P la n u C ztero letn ieg o , n ie d o p raco w an o się n a w e t w stę p n y c h u sta le ń , a w sze lk ie ró ż n ic e zdań i po g ląd ó w c z e k a ły n a a r b itra ln ą d ec y z ję H itle ra S8.
W raz z toczący m i się na w ielu o d cin k ach p ra c a m i p rz y g o to w aw cz y m i, w szczególności o c h a ra k te rz e o rg a n iz a c y jn y m , k ry s ta liz o w a ła się sto su n k o w o szczeg óło w a k o n c e p c ja p o lity k i w obec p o d b ity c h o bszaró w Z w ią z k u R ad zieckiego, w obec całego p a ń stw a ra d zieck ieg o i jego n a ro dów — sło w em — ro d z iła się w izja tzw . „now ego p o rz ą d k u ” (N eue G rd - n u *ig), ja k i za m ie rza n o w p ro w ad zić po zw y cięsk im za k o ń cze n iu w o jn y . O gólny z a m ia r p o lity c z n y w s to s u n k u do Z S R R is tn ia ł ju ż od d aw n a, gd y ż stw o rz o n y został p rz e z H itle ra i legł u p o d staw d ec y zji rozp oczęcia w o jn y . J e d n a k R o sen b erg , z r a c ji sw o je j fu n k c ji, cz u ł się w o b o w iąz k u d o k ła d n ie j go ro z p rac o w ać i o k re ślić m e to d y u m o żliw iające jego o siąg nięcie. O p ra co w a n y w m iesiąca ch p o p rz e d z a ją c y c h n ap a ść n a Z S R R p o d sta w o w y sc h e m a t re o rg a n iz a c ji W scho du w y n ik a ł z o b sze rn ej k o n ce p cji „now ego p o rz ą d k u ” , k tó rą R o se n b e rg p rz e d s ta w ił w sw o je j p u b lic y sty c e o k re su p rz e d w o je n n e g o *4, i sta n o w ił p o d staw ę ro z w a ż a ń p rzy w ó d có w III R zeszy o ra z w zn aczn y m sto p n iu , szczególnie w p ie rw sz e j fazie
*2 T a m ż e, s. 698-699. !8 T a m że.
84 P or. H i t l e r s E u r o p e , red . A. V. T o y n b e e , L o n d o n -N e w Y o r k -T o r o n to 1954, s. 59-60,
w o jn y , o k re śla ł rz ecz y w isto ść p o lity c zn ą n iem ieck ich rz ą d ó w o k u p a c y j n y c h na o b sz a ra c h ZSRR.
N a d w a d n i p rz ed a g re sją N iem iec n a Z S R R R o sen b erg w y stą p ił w w ą sk im g ro n ie sw oich w sp ó łp ra co w n ik ó w z p rz em ó w ien iem , w k tó ry m zre a su m o w a ł d o ty ch cz aso w e p o g ląd y w k w e stii ce ló w p o lity c z n y c h zb li
żającej się w o jn y . K a te g o ry c z n ie sp rz e c iw ia ł się idei za ch o w a n ia j a k ieg o k o lw iek jed n o lite g o , n aro d o w eg o p a ń s tw a n a te ry to riu m R osji. J a k o g łó w n y cel n ie m ie c k ie j p o lity k i u zn a ł konieczność „ w y k ro je n ia z tego ogrom nego o b sz a ru (kilku) fo rm a c ji p a ń stw o w y c h i s k ie ro w a n ia ich p rz eciw k o M oskw ie, o sw o b ad z ając ty m sam y m R zeszę N iem iec k ą n a p rz y sz łe stu le c ia od zag ro że n ia w sch o d n ie g o ” 25. T rz y w ielk ie zw iązki p ań stw o w e w in n y być celem n iem ieck iej p o lity k i n a W schodzie*“. P ie r w szy — o b e jm u ją c y o b sza r ra d z ie c k ic h re p u b lik n a d b a łty c k ic h , w s tę p nie o k re śla n y ja k o „N iem ieck i P r o te k to r a t” lu b o b sz a r „ze ag erm an izo - w a n y m i, ra so w o o d p o w ied n im i e le m e n ta m i” , w in ien zostać p rz e k s z ta ł co n y w in te g ra ln ą część R z e s z y ” . „M orze B a łty c k ie w inno sta ć się n ie m ie c k im m o rze m w e w n ę trz n y m pod p a n o w a n ie m w ie lk o n ie m ie c k im ” . Na o b sz a r n a d b a łty c k i w in n i być p rz esied len i n ie ty lk o N iem cy z n a d - w o łżań sk ich osiedli, ale ró w n ie ż D u ń c zy cy i N orw ego w ie, a po zw y cięskim za k o ń czen iu w o jn y — ta k ż e A nglicy. O b sz a ry B iało ru si, ró ż niące się c h a ra k te r e m od p o zo stałe j części „ O s tla n d u ” (ta k ą n azw ę p rz y ję to d la o b szaró w E stonii, Ł o tw y , L itw y i części B iało ru si) w in n y b y ć w y k o rz y sta n e jak o „o b sz a ry p rz e sie d le ń c z e ” d la „ a s o c ja ln y c h ele m e n tó w z G e n e ra ln e j G u b e rn i, V a th e rla n d u o ra z n ie p o d a tn y c h do zn iem czen ia L itw in ó w , Ł otyszów i E stończyków . O stlan d jak o całość w in ien być zo rg an izo w a n y jak o p o tę ż n y o b sz a r g ra n ic z n y R zeszy N ie m ie c k ie j!9.
B a rd z ie j szczegółow e p la n y d la tego „z w iązk u p a ń s tw o w e g o ” R o sen b erg z a w a rł w sw o je j in s tru k c ji d la p rz y szłeg o k o m is a rz a R zeszy w O stlan dzie, o p ra co w an e j ju ż 8 V 1941 r., w k tó re j a k c e n to w a ł e u ro p e jsk i c h a ra k te r re g io n u z jego 7 0 0 -letn im i tra d y c ja m i g e rm a ń sk im i o ra z szczegółow o O kreślał m eto d y , ja k im i re g io n te n w in ien b yć p rz e k sz ta łc o n y w część W ielk iej R zeszy N ie m ie c k ie js”.
25 P r i e s t u p n y j e c e li — p r i e s t u p n y j e s r i e d s t w a . D o k u m i e n t y o b o k k u p a c y o n n a j p o l i l i k i e f a s z i s t s k o j G i e r m a n i i n a t i e r r i t o r i i S S S R (1941-1944 gg.), M o sk w a 1968, s. 46. T am że s. 46. W t e k ś c ie p r z e m ó w ie n ia w y m ie n ia n y j e s t je s z c z e je d e n „b lok te r y t o r ia ln y ” — „ W ielk a F in la n d ia ”. 27 N C A , t. 3, d o k . P S -1 0 2 9 , s. 690-691. O stla n d w p la n a c h R o s e n b e r g a — m ia ł o b e jm o w a ć c z te r y g e n e r a ln e k o m is a r ia ty , z g r a n ic a m i b ie g n ą c y m i n a za ch ó d od L e n in g r a d u , n a p o łu d n ie od G a tc z y n y d o jez. Ilm e ń , d a le j n a p o łu d n ie 250 k m o d M o s k w y , a ż d o g r a n ic y e tn o g r a fic z n e j U k r a in y . O b sz a r O stla n d u o b e jm o w a łb y 530 ty s. k m 1 z lu d n o śc ią lic z ą c ą 19,3 m in . P or. P r i e s t u p n y j e c e l i. . . , dok . P S -1 0 5 8 , s. 47-48.
li-D ru g i w ielk i zw iązek p a ń s tw o w y — to U k ra in a , o k re śla n a w p la n ac h jak o „n iez ależ n e p a ń stw o sp rz y m ie rz o n e z N iem ca m i” , o b e jm u ją c e o b sz a ry „ w ła ściw ej U k ra in y w ra z z o bw odam i K u ra k a , W oroneża, T am - bow a i S a ra to w a ” 3°.
K a u k a z , jak o trz e c i w ielk i b lo k — z g ra n ic a m i ciąg n ą cy m i się na w schód od W ołgi, d a le j n a p o łu d n ie od R ostow a, a n a s tę p n ie w zd łu ż g ra n ic z T u rc ją i Ira n o m — p o zo staw ałb y w fe d e ra c ji z N iem cam i, k tó re m ia n o w a ły b y ta m sw ego p e łn o m o c n ik a S1.
P rz e d s ta w io n y p o w y ż ej p la n n ie m ie c k ie j p o lity k i w obec ZSR R , m i m o że o p ra c o w a n y i p rz e d sta w io n y p rz ez p o lity k a do teg o c e lu up ow aż nionego „z w oli F ü h r e r a ” , nosił c h a ra k te r w d u ż y m sto p n iu p ry w a tn y i n ie o fic ja ln y , i m ógł co n a jw y ż e j stać się p rz e d m io te m ro z w a ż a ń w ą s kieg o k rę g u p rz y w ó d có w III R zeszy, k tó ry c h a k c e p ta c ja n a d a w a ła m u d o p iero ra n g ę p o lity c z n ie o b o w iąz u ją ceg o p ro g ra m u .
W k ilk a ty g o d n i po n ap a ści n a Z w iązek R adziecki, 16 V II 1941 r., F ü h r e r p o stan o w ił zw ołać s p e c ja ln ą n a ra d ę n a te m a t: ja k p o stąp ić ze Z w iąz k iem R ad zieck im ? U c zestn iczy li w n iej, p o za H itle re m , m. in.: H. G öring, W. K e ite l, A. R o sen b erg , H. L a m m e rs i M. B o rm an n . Z p ro to k o łu te j trw a ją c e j w iele godzin d y s k u s ji w y n ik a, że p la n R o sen b erg a p rz e d sta w io n y w jego p rz e m ó w ie n iu z 20 k w ie tn ia w n ie w ie lk im ty lk o s to p n iu sta n o w ił p rz e d m io t z a in te re so w a ń H itle ra , sk o n ce n tro w an e g o w ty m czasie p rz e d e w sz y stk im n ad p ro b lem e m : ja k w iele N iem cy m ogą w y d o b y ć z p o d b ity c h o b szaró w Z S R R ? 32 H itle r d ąż y ł ró w n ie ż do w y ty p o w a n ia o b szarów , k tó re m o g ły b y ć in k o rp o ro w a n e n a ty c h m ia s t do R zeszy. „Z asad n iczo chodzi o to — m ów ił H itle r — żeb y o dp ow iednio
w o ś c i r a s o w e j a s y m ila c ji lu d n o śc i b a łty c k ie j. W s k a z y w a ł p r z y k ła d o w o , ż e w 50% n a le ż y z n ie m c z y ć E s to ń c z y k ó w i u z n a ł m ie s z k a ń c ó w Ł o tw y i L it w y „za m n ie j z d a tn y c h d o a s y m ila c j i”.
30 N j u r i n b i e r g s k i j p r o c e s s , t. 1, M o sk w a 1966, d ok . P S -1 0 3 0 , s. 209. U k r a in a m ia ła b y ć p o d z ie lo n a n a o sie m g e n e r a ln y c h o k r ę g ó w i 24 g łó w n e o k r ę g i. O b sza r o b e jm o w a łb y 1,1 m in k m 2 z lu d n o ś c ią lic z ą c ą 59,5 m in . P r i e s t u p n y j e c e l i . . . , s. 48. 81 O b sz a r K a u k a z u p o d z ie lo n y n a s z e ść g e n e r a ln y c h o k r ę g ó w m ia ł o b e jm o w a ć 500 ty s. k m 8 z 18 m in lu d n o śc i. P r i e s t u p n y j e c e l i . . . , s. 43; N j u r i n g b i e r g s k i j . . . . 1966, d ok . P S -1 0 3 0 , s. 209. 38 D o c u m e n t s o n G e r m a n F o r e i g n P o li c y , 1918-1945, L o n d o n 1956, ser. D, v o l. X I I I , d ok . 221-L , s. 151; H i t l e r ’s . . . , s. 60-61; W. S h i r e r , T h e R i s e and. F a ll of T h i r d R e ic h . A H i s t o r y o f N a z i G e r m a n y , L o n d o n 1962, s. 941-942. H itle r o d r z u c ił k o n c e p c je R o s en b e rg a . P r z e m ó w ie n ie F ü h r e r a z p o ło w y lip c a 1941 r. z d a je s ię w s k a z y w a ć , że p r z y c z y n ą o d r z u c e n ia b y ło to, iż „n ie sz ła o n a w k ie r u n k u tw o r z e n ia w ie lk ie g o o b sza r u n ie m ie c k ie g o (G ro ssr a u m ) lu b w p r o s t im p e r iu m w s c h o d n ie g o ”. P or. C. M a d a j c z y k , C e l e w o j e n n e I I I R z e s z y n a W s c h o d z i e , [w :] W s c h o d n i a e k s p a n s j a N i e m i e c w E u r o p i e Ś r o d k o w e j . Z b i ó r s t u d i ó w n a d t z w . n i e m i e c k i m „ D r a n g n a c h O s t e n ”, red . G. L a b u d a , P o z n a ń 1963, s. 246.
podzielić w ielk i to rt, a b y śm y m ogli: po p ie rw sz e — za w ła d n ą ć nim , po d ru g ie — za rząd zać nim , po trz e c ie — ek sp lo ato w a ć go ” ” .
U z n ając n a s tę p n ie U ra l za g ra n ic ę n iem ieck ieg o p a n o w a n ia , H i tle r p rz e d sta w ił zasad n iczy po dział e u ro p e js k ie j części R osji: k r a j n a d b a łty c k i (aż do D źw iny) w in ien być p rz e k sz ta łc o n y w in te g ra ln ą część W ielk ich N iem iec (zgodnie z k o n c e p c ją R osen b erg a). D o ty cz y to ró w n ie ż P ó łw y sp u K olskiego ze w z g lęd u n a z n a jd u ją c e się ta m w ielk ie k o p aln ie n ik lu . L e n in g ra d n a le ż y zró w n ać z ziem ią 31, a n a s tę p n ie o d d ać F in la n d ii; O dessa i B e sa ra b ia d la R u m u n ó w ; K ry m w in ien b y ć oczyszczon y ze w sz y stk ic h o b co k rajo w có w , a po za sie d len iu N iem cam i w ra z z d alek o ro z c ią g a ją c y m i się n a północ te re n a m i, p rz y łą c z o n y do R zeszy. P o d o b n ie n a le ż y uczynić z n ie m ie c k ą kolo n ią n ad W ołgą i n a fto w y m re jo n e m p rz e m y sło w y m B ak u S5.
S ta r a ją c się w n ik n ąć w k ry te r ia , ja k im i k ie ro w a ł się H itle r p rz y p od ziale n ie zd o b y ty ch jeszcze o b sza ró w ZS R R , d o ch o d z im y do p rz e k o n ania, iż n a pew no nie d ec y d o w ały t u in te le k tu a ln e , e tn ic z n o -h isto ry c z n e w zg lęd y w łaściw e ro z u m o w a n iu R o sen b erg a, a g łó w n ie czy sto ek o no - m iczn o -p o lity cz n e p rz e s ła n k i d e te rm in o w a n e p o trz e b a m i p rz e m y s łu w o je n n e g o i toczącej się w o jn y . H itle r stw ie rd z ił bow iem : „N ow o zd o b y te r e jo n y w sch o d n ie pow in n iście p rz e k sz ta łc ić w o g ró d ra js k i. S ą one d la nas w ażn e życiow o. K olo n ie — w p o ró w n a n iu z n im i — o d g ry w a ją p o d rz ę d n ą r o lę ” " ,
W szelkie p ró b y R o sen b erg a, z m ie rz a ją c e do o k re śle n ia o d m ie n n y c h zasad p o stę p o w a n ia w ład z o k u p a c y jn y c h w s to s u n k u do p o d b ity c h n a ro dów ra d z ie c k ic h i w ogóle k o n c e p c ji o k u p a c ji, ja k ró w n ie ż su g estie ro z w ija n ia d ąż eń do sam odzielności (np. n a ro d u u k ra iń sk ie g o ) u le g ły p r a g m a ty c z n e j i jed n o cześn ie b r u ta ln e j a rg u m e n ta c ji G ö rin g a , p o d k re ś la jącego, że „ p rz e d e w sz y stk im n a le ż y m y śleć o za b ezp ieczen iu [N iem com — P . Ch.J w y ż y w ie n ia — w szy stk o p o zo stałe m oże b y ć zn aczn ie p ó ź n ie j” 37. C ałość p o lity k i o k u p a c y jn e j sp ro w a d zo n o do n a c z e ln e j za sad y : „ ro z strz e liw a ć każd eg o , k to cho ciażb y ty lk o p a tr z y k rz y w y m o k ie m ” .
U c zestn icy n a ra d y św iad o m i zbro d n i, k tó re z a m ie rz a li d okonać na
33 P r i e s t u p n y j e c e l i . . . , s. 53; D o c u m e n t s o n G e r m a n F o r e i g n P o li c y , v o l. X I I I , s. 151.
34 N ie c o w c z e ś n ie j (5 V II 1941 r.) z p o d o b n y m z a m ia r e m „ sta r cia z p o w ie r z c h n i z ie m i” w y s t ą p ił w s to s u n k u do M o sk w y . P or. W. K r a l , P r i e s t u p l e n i j a p r o l i w J e w r o p y , M o sk w a 1968, s. 247.
,s P r i e s t u p n y j e c e l i . . . , s. 54-55. " T a m ż e, s. 54.
5| T a m ż e. C h a r a k te r y s ty c z n a j e s t tu z ło ś liw a n o ta tk a B o r m a n n a — „ w ie lo k r o tn ie z a u w a ż a się , ż e R o s e n b e r g z b y t w ie le u w a g i p o ś w ię c a U k r a iń c o m . C h ce r ó w n ie ż z n a c z n ie p o w ię k s z y ć sta r ą U k r a in ę ”,
o k u p o w a n y c h o b sza rac h ra d z ie c k ic h p rz ew id zieli ró w n ie ż zespół m o ty w a cji sw ego p o stęp o w a n ia , p rz y g o to w a n y n ie ja k o na u ż y te k ze w n ę trz n y . H itle r stw ie rd z ił: „W u m o ty w o w a n iu naszego p o stęp o w a n ia p rz ed św ia te m m u sim y w ziąć pod uw agę ró w n ie ż i w zg lęd y ta k ty c z n e . B ędziem y w ięc ak c en to w ać, że b y liśm y zm u szen i do za ję cia o b sza ru , do jego u p o rz ą d k o w a n ia i zabezpieczenia, m u sieliśm y d bać o p o rz ąd ek , zaop a trz e n ie , k o m u n ik a c ję itd. w in te re sie jego m ieszkańcó w . Z ty c h k o n iecz ności w y n ik ało nasze p o stęp o w an ie. N ie p o w in n iśm y dać poznać, że k r y je się w ty m p o cz ątek o stateczn eg o u re g u lo w an ia. W sz y stk ie k o n ieczn e śro d k i — ro z strz e liw a n ia , w y sie d le n ia i in n e — m o żem y tu stosow ać i s to su je m y | . ..] M u sim y być p rześw iad czen i, że ty c h o b sza ró w ju ż n ig d y n ie o p u śc im y ” ” .
W ty m g łęb o k im p rz e k o n a n iu H itle r i d w a j u cz estn icy n a ra d y : K e i te l i L a m m e rs p o d p isa li n a stę p n e g o d n ia (17 V II 1941 r.) ro z k az o w p ro w a d zen iu na now o z d o b y ty c h ob szarach , po z a p rz e sta n iu d ziała ń w o je n nych, w m iejsce fu n k c jo n u ją c e g o za rz ą d u w o jsk ow eg o, a d m in is tra c ji c y w iln e j •*. R ozkaz ten , nie o p u b lik o w a n y zre sz tą w „D zien n ik u U staw R zeszy ” , lecz p o d an y do p u b lic z n e j w iadom ości w po staci k ró tk ie j n o ta tk i w „V ö lk isch e r B e o b a c h te r” z 18 V II 1941 r., k re o w a ł jedn ocześnie now e M in iste rstw o R zeszy d la Z d o b y ty c h T e re n ó w W sch odn ich (R eichs m in iste riu m fü r die b ese tz ten O stg eb ieten ), z m in istre m R zeszy A lfre dem R o sen b erg iem na czele. B azą k a d ro w ą now ego m in is te rs tw a b y ł u tw o rz o n y w c ześn iej U rz ą d ds. C e n tra ln e g o O p ra c o w a n ia P ro b le m ó w O b szaró w W sch o d n io e u ro p ejsk ich .
M in iste r R o sen b erg , d zia ła ją c n ajo g ó ln iej w im ię „ p rz y w ró c e n ia p o rz ą d k u publiczinego i o d ro d z en ia życia sp o łecz n eg o ” n a o k u p o w a n y c h o b sza rac h mie m ógł n a ru sz a ć : 1) d o ty ch cz aso w y c h u p ra w n ie ń W e h rm a c h tu na o k u p o w a n y ch o b sz a ra c h zgodnie z d y re k ty w ą H itle ra z 25 VI 1941 r. w; 2) k o m p e te n c ji p ełn o m o cn ik a ds. P la n u C ztero le tn ieg o o k re ślo n y ch d y re k ty w ą H itle ra z 29 V I 1941 r . 4i; 3) k o m p e te n c ji R e ic h s fü re ra SS i sz e fa p o lic ji 'niem ieckiej, o k re ślo n y c h ro z k aze m F ü h r e r a z 17 V II 1941 r . “ B yło to w ięc isto tn e o g ra n ic zen ie z a k re su w ła d z y i u p ra w n ie ń naw o u tw o rzo n eg o m in iste rstw a .
*' T a m ż e, s. 52.
*" N C A , t. 4, dok . P S -1 9 9 7 , s. 034-836. 40 P r i e s t u p n y j e c e l i . . . , s. 50-51. 41 T a m ż e, s. 59-60.
42 T a m ż e, s. 283. R o z k a z te n je d n o c z e ś n ie , p r z y n a jm n ie j w s e n s ie fo r m a ln y m , k o ń cz y s ię sp ór ja k i to c z y ł się m ię d z y H im m le r e m a R o s e n b e r g ie m n a t le z a k r esu k o m p e te n c ji n a o k u p o w a n y c h o b s za r a c h Z SR R . H im m le r p r z e d ło ż y ł 10 V I 1941 r. H itle r o w i p r o je k t d e k r e tu s tw ie r d z a ją c e g o , że R e ic h s fü h r e r S S o d p o w ia d a n ie ty lk o za d z ia ła ln o ś ć p o lic ji, a le i za k ie r o w n ic tw o p o lity c z n e n a o b s za r a c h o k u p o
-Jed n o c ześn ie § 10 o m aw ianego ro z k a z u p rz e w id y w a ł, iż w szy stk ie k w e stie sp o rn e, p o w sta łe n a tle k o m p e te c y jn y m , o ile „nie m ogą być u su n ię te dro g ą b ezp o śred n ich ro z m ó w ", b ęd ą ro z s trz y g a n e p rzez H itle ra, za p o śre d n ic tw e m szefa K a n c e la rii R zeszy L a m m ersa. „T ak w ięc, od p ie rw sz e j ju ż ch w ili doszło n a W schodzie do p o g łęb iająceg o się w m ia rę u p ły w u czasu k o n flik tu m ięd zy W e h rm a c h te m , H im m le rem , G ö ring iem i n o m in aln y m k o m isa rz e m , R o se n b e rg ie m ” ". N a jb liższ a przyszłość i p ra k ty k a w y k a zały , że „M in iste rstw o R o sen b erg a sta n o w ić m a o rg an pom ocniczy do zad ań G örm ga, S a u c k e la i H im m le ra , to znaczy — w spół d ziałać m a w g ra b ie ż y m ienia, e k sp lo a ta c ji go sp o d arczej, d o sta rc z a n iu n iew o ln iczej siły roboczej i m aso w ej e k s te rm in a c ji lu d n o ści” M.
A lfre d R o sen b erg tw o rz ąc m inistersitw o, w d u ży m sto p n iu w y k o rz y s ta ł s tr u k tu r ę i sc h e m a t o rg a n iz a c y jn y pow ołanego w cześn iej U rz ęd u ds. C e n tra ln e g o O p ra co w a n ia P ro b le m ó w O b szaró w W sc h o d n io e u ro p e j sk ich 15. S ta ły m sw o im za stę p cą uczynił d r. A. M ey era, któ -ту sp ra w o w a ł n ad z ó r i k o n tro lę n a d s p ra w n y m fu n k c jo n o w a n ie m p o w o łan e j in s ty tu c ji i by ł jed n o cześn ie sta ły m p rz e d sta w ic ie le m m in is tra n a o k u p o w a n y ch obszarach w schodnich. M in iste rstw o d zieliło się n a s p e c ja ln y D e p a rta m e n t A d m in is tra c ji C e n tra ln e j (A b te ilu n g „ Z ” — Z en trad v en w altu n g ) i trz y d e p a rta m e n ty głów ne: H a u p ta b te ilu n g I: P o litik (L e ib b ran d t), H a u p ta b te ilu n g II: V e rw a ltu n g (A d m in is tra c ja — R u n te) i H a u p ta b te i lun g III: W irtsc h a ft (G ospodarka), por. s c h e m a t 1
P o d p o rz ą d k o w a n e m in is te rs tw u now o o k u p o w a n e o b s z a ry w sch od nie.
w a n y c h . D o k u m e n t p o d k r e ś la ł fu n k c je H im m le r a ja k o k o m isa r z a ds. u m o c n ie n ia n ie m c z y z n y , co p r a k ty c z n ie o z n a c z a ło d u ż e u p r a w n ie n ia w p r o w a d z e n iu p o lity k i k o lo n iz a c ji i g e r m a n iz a c ji n a p o d b ity c h o b sza ra ch . W e w r z e ś n iu 1941 r. L a m m e r s w y s ła ł R o s e n b e r g o w i p ism o , w k tó r y m o g ło s ił d e c y z ją H itle r a , o z n a c z a ją c ą , że H im m le r ja k o k o m isa r z ds. u m o c n ie n ia n ie m c z y z n y b ę d /ie m ia ł t a k ie p r a w a , ja k w o k u p o w a n e j P o ls ce . O z n a c z a ło to, że w y ż s z y d o w ó d c a S S i p o lic ji na o k u p o w a n y c h o b sza r a c h Z SR R b ę d z ie p o d le g a ł H im m le r o w i. D a lsz e k o le je te g o sp o ru — por. K r a l , op. cit., s. 255-257.
<9 А. В u 11 о с k, H it l e r . S t u d i u m t y r a n i i , W a r sz a w a 1969, s. 508.
41 F. R y s z k a , P a ń s t w o s t a n u w y j ą t k o w e g o . R z e c z o s y s t e m i e p a ń s t w a i p r a w a T r z e c i e j R z e s z y , W r o c ła w -W a r s z a w a -K r a k ó w 1964, s. 263.
15 Z n a n a je s t n e g a ty w n a o p in ia d o ty c z ą c a n a d m ie r n ie r o z b u d o w a n e j s tr u k tu r y m in is te r s tw a R o s en b e rg a . P r z y k ła d o w o J. G o e b b e ls o d n o to w a ł 30 1 1942 r. k r y ty c z n ą o p in ię o ty m u rzęd zie: „ W ielk i b a ła g a n je s t np. w n o w y m m in is t e r s t w ie W sch o d u . R o s en b e rg je s t p r z e c ie ż w ię c e j te o r e ty k ie m n iż p r a k ty c z n y m o r g a n iz a to r e m [ . . . ] R o z b u d o w u je z w y k le s w e u r z ę d y d o r o z m ia r ó w o lb r z y m a , a b y pod k o n ie c n ie p a n o w a ć z u p e łn ie n ad w ła s n y m a p a r a te m ”, c y t. za: M. P o d k o w i ń s k i , P a m i ę t n i k G o e b b e l s a , W a rsza w a 1948, s. 23. 4li S c h e m a t o r g a n iz a c y jn y M in is te r s tw a do S p r a w O k u p o w a n y c h O b sz a r ó w W sc h o d n ich p r z e d s ta w io n o za: A . D a l i n , D e u t s c h e H e e r s c h a f t in R u s s l a n d , 1941-1945. E in e S t u d i e ü b e r B e s a t z u n g s p o l i t i k , D ü s s e ld o r f 1958, s. 97.
S c h e m a t o r g a n iz a c y jn y M in is te r s tw a O k u p o w a n y c h Z ie m W sc h o d n ic h R e ic h m in is te r f ü r d ie B e s e tz e n O s tg e b ie te A . R o s e n b e r g A b te ilu n g Z: Z e n tr a l V e r w a ltu n g S tä n d ig e r ; s t e llv e t r e n d M in is te r A . M e y e r . < [V e r b in d u n g s m a n n z u r F ü h r e r h a u p tq u a r tie r (K o p p e n ) I V e r b in d u n g s m a n n z u r O K H (B r ä u tig a m )
H a u p ta b te ilu n g I: j H a u p ta b te ilu n g II:
H a u p ta b te ilu n g III: P o lit ik V e r w a ltu n g W ir ts c h a ft (L e ib b r a n d t) (R u n te) 1 A llg e m e in O stla n d U k r a in e M o s k o w ie n K a u k a s s u s K u ltu r S ie d lu n g P r e s s e J u g e n d F r a u e n (B r ä u tig a m ) (K le ist) (K in k e lin ) (K n ü p ffe r ) (M en d e) (S c h e id t) (W e tz e l) (Z im m er m a n n ) (N ic k e l) (P e tm e c k y ) I n n e r e v e r w a ltu n g G e s u n d h e its w e s e n H a u p tg r u p p e W ir ts c h a ftlic h e Z u s a m m e n a r b e it —I V e te r in ä r w e s e n (S c h lö tte r e r ) S o z ia ld ie n s te I n d u s tr ie ■(!) R e ch t A r b e its k r ä fte (3) F in a n z w e s e n P r e is e (4) W is s e n s c h a ft F o r tw e s e n (2) V -L e u te I F o r tw e s e n (2) [sp ä te r s e lb s tä n d ig e H a u p tg r u p p e ] (B a r th ) H a u p tg r u p p e E r n ä h r u n g u n d L a n d w ir ts c h a ft (R ie ck e) (1) A g r a r p o litik (2) P r o d u k tio n (3) E r fa s u n g u n d k o n tr o lle — j (4) V e r w a ltu n g
w m yśl ro z k azu z 17 V II 1941 r. z o stały .podzielone n a k o m is a ria ty R zeszy (R eiehbikom m issariate), te z k o lei d z ie liły się >na g e n e ra ln e o k rę g i {G ene ra lb e zirk e), a w n ic h w y dzielono obw o d y (K reisg eb iete). K ilk a obw odów m ogło być p o łącz o n y ch w g łó w n e o k rę g i (H a u p tb e z irk e ).
W u p o je n iu p ie rw sz y m i zw y cięstw am i, w y b ie g a ją c d a le k o w p r z y s z łość i nie zw aża ją c na fa k t, że w o jsk a n iem ieck ie nie d o szły jeszcze do U ra lu , p rz y w ó d c y III R zeszy d o k o n ali n a stę p u ją c e g o p o d ziału e u r o p e j sk ie j części Z w iąz k u R adzieckiego:
1. K o m isa ria t R zeszy „M o sk w a” (kom isariz R zeszy K a sc h e — stolica: M oskw a). G e n e ra ln e o kręgi: M oskw a, T u ła, G o rk i, W iatk a , K a zań , U fa, P e rm .
2. K o m isa ria t R zeszy „ O stla n d ” (k o m isarz R zeszy H. L oh se — sto lica: R yga). G e n e ra ln e e k rę g i: Esitona, Ł o tw a, L itw a , B iało ru ś.
3. K o m is a ria t R zeszy „ U k ra in a ” (k o m isarz R zeszy E. K o ch — sto lica: R ów ne). G e n e ra ln e o k rę g i: W o ły ń -P o d o le, Ż y to m ie rz, K ijó w , C zernichów , C hark ó w , N ik o łajew , T a u ry d a , D n ie p ro p ie tro w sk , R ostów , S a ra tó w , W oroneż.
4. K o m isa ria t R zeszy „ K a u k a z ” (k o m isarz R zeszy A. S ch iek en d a n z, sto lica: T bilisi). G e n e ra ln e okręgi: K u b a ń , K a łm u c ja , S ta w ro p o l, G ru z ja , A rm e n ia , A z e r b e jd ż a n 41.
K o m isarz e R zeszy, zg o d n ie z ro z k a z e m H itle ra i w y ty c z n y m i R osen b e rg a 18 b y li o d p o w ied z ia ln i za całość a d m in is tra c ji c y w iln e j na p o w ie rz o n y ch im o b sza rac h , a działaln o ść ich p o le g a ła n a sam o d z ie ln y m ro z w ią z y w a n iu w sz y stk ic h p ro b le m ó w zgodnie z celam i i za d a n ia m i re ż im u o k u p ac y jn e g o . P o d le g a ją c H itle ro w i i b ez p o śred n io R o sen b erg o w i k ie ro w ali odpow iednio ro z b u d o w a n y m i p rz y sto so w a n y m do p o trz e b p o lity k i o k u p a c y jn e j u rz ęd em , zb liżo n y m pod w zg lęd em sw e j s t r u k t u r y do M i n is te rs tw a d la Z d o b y ty c h T e re n ó w W sch o d n ich 4J.
W c e lu w p ro w ad ze n ia o ch ro n y p o lic y jn e j n a o b sza rze k o m is a ria tu R zeszy o d k o m en d ero w an o w yższego dow ódcę SS i P o lic ji (H ö here SS und P o liz e ifü h re r), zw y k le w ra n d z e g e n e ra ła , „b e zp o śre d n io i osobiście podległego k o m isarzo w i R zesz y ” 50. J e m u ró w n ie ż p o d leg ali w y z n aczen i u rz ę d n ic y ko lei p ań stw o w y c h i p o cz ty , k tó rz y b y li zob ow iązan i do u tr z y
47 P o s łu g u je m y s ię d a n y m i z p r a c y D a 1 i n a (op. c it ., s. 67), k tó r y sp o rz ą d z ił m a p ę na p o d s ta w ie n a s tę p u ją c y c h d o k u m e n tó w n o r y m b e r sk ic h : P S -1 0 3 3 , P S -1036, P S -1035, P S -1054, N 0 -2 5 4 6 ; N j u r i n b i e r g s k i j . . . , 1966, s. 429.
'8 N C A , t. 3, dok. P S -1 0 5 6 , s. 701-713.
4(1 T fim że, s. 703. U rzą d K o m is a r z a R z e s z y d z ie lił s ię n a c z te r y d e p a r ta m e n ty : 1. A d m in is tr a c ja C e n tr a ln a , 2. P o lity k a , 3. G o sp o d a rk a , 4. T e c h n ik a , T r a n sp o rt, P ra c a .
50 T a m ż e, s. 704; P r i e s t u p n y j e c e l i . . . , s. 60; D a 1 i n , op. c it ., s. 109; R y s z k a , op. cit., s. 284.
m y w a n ia s ta łe j łączności i o rg a n iz o w an ia w sp ó łp ra c y z o d p o w ied n im i in s ty tu c ja m i tra n s p o r tu i łączności W e h rm a c h tu “ .
T e r y to r iu m k o m is a ria tu R zeszy d zieliło się n a k ilk a m n ie jsz y c h je d n o ste k , czyli na tzw . g e n e ra ln e o k rę g i, k tó ry m i k ie ro w a ł k o m isarz g e n e ra ln y (G en era lk o m m issar), s to ją c n a czele o d p o w ied n ieg o o rg an u a d m in is tra c ji śre d n ie g o szczebla. K o m isarz e g e n e ra ln i, d z ia ła ją c w o p a r ciu o in s tru k c je i ro z p o rz ą d z e n ia m in is tra R o sen b erg a i k o m isarza R zeszy n a d z o ro w a li działaln o ść p o d leg ły ch im obw odów . D ziałalno ścią SS i .policji n a o b sza rze g e n e ra ln y c h o k ręg ó w k ie ro w a li tzw . dow ódcy SS i p o licji (SS u n d P o liz e iftih re r) " .
C ałością p ra c niższych je d n o ste k te ry to ria ln o - a d m in is tra c y jn y c h (ob wodów) k ie ro w a li k o m isarze obw odow i, n a k tó ry c h sp o czy w ał „głów ny ciężar d z ia ła ń o k u p a c y jn y c h całości a d m in is tra c ji” . W c e lu za p ew n ien ia ściślejsze j k o o rd y n a c ji d ziała ń w obw odach, ro z k az H itle ra p rz e w id y w a ł m ożliw ość tw o rzen ia, p rz e z p o łączen ie k ilk u obw odów , tzw . g łó w n y ch o k ręg ó w (H a u p tb e z irk e ) z g łó w n y m k o m isarzem n a czele (H a u p tk o m - m isar).
U rz ą d głów nego kom isarza, p o w o łan y jako p o śre d n i szczebel ad m i n is tra c ji pom ięd zy k o m isarze m g e n e ra ln y m a k o m isa rz a m i o bw o d o w ym i, m iał za p ew n iać śc iślejszy m ięd zy nim i k o n ta k t i p rz e d e w sz y st k im „z d ją ć z k o m isarza g e n e ra ln e g o część c ięż aru n a d z o ro w a n ia p o d ległej m u a d m in is tr a c ji” 5ł.
N a czele obw odów s ta li k o m isarze obw odow i, a w d u ż y c h m ia sta c h u tw o rz o n o m ie jsk ie m a g is tra ty na czele z p re z y d e n te m m ia sta lu b b u rm istrz e m , k tó rz y n a d z o ro w a li jed n o cześn ie d ziałaln o ść w u tw o rz o n y c h d zieln ica ch m iasta. W e w siach i sio łach pow orano s ta ro stó w lu b b u rm istrz ó w , k tó rz y o d p o w iad a li za sw o ją d ziałalność p rz e d g m in am i w ie jsk im i (por. sc h e m a t 2) M.
M arszałek R zeszy H. G o rin g 18 V II 1942 r. w s p e c ja ln y m ro z p o rzą d ze n iu d o k o n ał w stęp n e g o u w z g lę d n ia jące g o a k tu a ln ą s y tu a c ję m ilita rn ą , p o d ziału o k u p o w a n y ch obszaró w Z S R R “ . Z godnie z nim , z obszarów d a w n y c h re p u b lik n a d b a łty c k ic h u tw o rz o n o K o m isa ria t R zeszy „ O stla n d ” . W s k ła d jego w eszła ró w n ie ż część B iało ru si, ściślej o bw ody: b a ra n o - w ieki, zach o d n ia część m ińskiego o ra z częściow o w ileń sk i, b rz esk i, p iń s k i
51 N C A , t. 3, d ok . P S -1056, s. 704.
Si T a m ż e. s. 705. R ó w n ież : D a 1 i n, op. cit., s. 109. ,J N C A , t. 3, dok . P S -1 0 5 6 , s. 706. 54 S c h e m a t o p r a c o w a n o na p o d s ta w ie d ok . P S -1 0 5 6 o ra z sc h e m a tu w ła d z a d m i n is tr a c y jn y c h z a m ie s z c z o n e g o w p r a cy : M. Z a g o r u l k o , A. J u d e n k o w , K r a c h e k u n o m i c z e s k i c h p l a n ó w f a s z i s t s k o j G i e r m a n i i n a w r i e m i e n n o o k k u p i r o w a n o j t i e r r i - t o r i i S S S R , M o sk w a 1970, s. 88-89. “ P r i e s t u p n y j e c e l i . . , , s. 61.
P o d z ia ł a d m in is tr a c y j n y i o r g a n y n ie m ie c k ie g o z a r z ą d u n a o k u p o w a n y c h te r e n a c h Z S R R
M in is te rs tw o d o S p ra w O k u p o w a n y c h O b s z a ró w W sc h o d n ic h I____________________ M in is te r A . Ro se n b e rg
K o m is a ria t R zeszy „ O s tla n d ” (S to lic a : R yga) K o m isa rz R zeszy H . L o h se W y d z ia ł K u l t u r a l n o - P o lity c zn y W y d z ia ł d s. W y k o r z y s ta n ia S iły R o b o c z e j G łó w n e B iu ro E k o n o m ic z n e W y d z ia ł R o ln ic tw a i A p ro w iz a c ji G e n e r a ln e / O k rę g i i L itw a K o m is a rz G e n e r a ln y v o n R e n te ln Ł o tw a K o m isa rz G e n e r a ln y D r e x le r ) O b w o d y E s to n ia K o m is a rz G e n e r a ln y L ie tz m a n n O k rę g i ____ i_ N ie m ie c c y k o m is a rz e •b w o d o w i M a g is tr a t p o w ia to w y ! o b e r b u rm is trz ; N ie m ie c c y k o m is a rz e o b w o d o w i M a g is tr a t p o w ia to w y o b e r b u rm is trz N ie m ie c c y k o m is a rz e o k rę g o w i R a d a o k rę g o w a o b e r b u rm is trz S io ła i w sie B u r m is tr z e w ie js c y W y d z ia ł P ra s y ! B ia ło ru ś K o m isa rz G e n e r a ln y W. K u b e 10 o k rę g ó w P o w ia ty N a c z e ln ik p o w ia tu Z a stę p c a i s ta ły p r z e d s ta w ic ie l m in is tr a n a o b s z a ra c h o k u p o w a n y c h A. M e y e r K o m is a r ia t R z eszy „ U k r a in a ' s to lic a : K o w n o K o m is a rz R zeszy E. K och G m in y w ie js k ie P o w ia ty (U jezd y ) G m in y B u r m is tr z g m in n y 1 B u r m is tr z e | K o m isa rz n ie m ie c k i R a d a p o w ia to w a . S ta r s z y n a p o w ia to w y lu b b u r m is tr z W o ły ń s k o
-P o d o lsk i Ż y to m ie r s k i M ik o ła - je w s k i i 1 p ie tro w s k iD n ie p ro - K ijo w s k i T a w r y - c z e sk i K o m isa rz I g e n e r a ln y S c h ö n e K o m is a rz | g e n e r a ln y ł K le m m [ K o m isa rz g e n e r a ln y O p p e r m a n n K o m isa rz g e n e r a ln y Z e ltz n e r K o m isa rz g e n e r a ln y A c k e r m a n n K o m isa rz g e n e r a ln y ' ! P o w i a t y D u że m ia s ta N ie m ie c c y k o m is a r z e p o w ia to w i N ie m ie c c y m ie js c y k o m is a r z e I K ie r o w n ik ro ln y p o w ia tu P e łn o m o c n ik do w y k o r z y s ta n ia s iły ro b o c z e j ~ ... ! P re z y d e n c i m ia s t lu b b u r m is tr z e j G m in y w ie js k ie B u r m is tr z e S io ła i w sie S ta ro s to w ie O k rę g w y d z ie lo n y B ia ły s to k , G ro d n o K o m is a rz E. K o c h t o H it le r o w s k a a d m in is tr a c ja c y w il n a
i polesk i. P o zo stałe je j te re n y , tj. ob w ó d b iało sto ck i i p ółno cna część b rz esk ieg o zo stały w łączo n e w sikład P r u s W schod nich 5".
Z g o d n ie z ro z p o rz ą d z e n ie m G ö rin g a część U k ra in y Z ac h o d n iej, tj. obw ody: lw ow ski, d ro h o b y e k i, s ta n isła w sk i, tarn o p o lsk i, w eszła w sk ład G e n e ra ln e j G u b e rn i, tw o rz ąc tzw . D y s try k t G alicja.
W K w a te rz e G łó w n ej O K H w B e rlin ie 25 V I I I 1941 r. o d b y ła się k o n fe re n c ja pośw ięcona w y z n acz en iu te rm in u w p ro w a d z e n ia w ład z y c y w il n e j n a o k u p o w a n y c h o b szarach U k ra in y . U stalo no , że d zień 1 IX 1941 r .” będzie p o cz ątk iem fu n k c jo n o w a n ia now ego k o m is a ria tu R zeszy „ U k ra in a ”. K o m isa ria t te n s k ła d a ł się z sześciu g e n e ra ln y c h ok ręgó w :
1. „ W o ły ń sk o -P o d o lsk i” — sto lic a: R ów ne; obw ody: ró w ie ń sk i, w o ły ń sk i, k am ie n ie c k o -p o d o lsk i o ra z p o łu d n io w e r e jo n y o bw odów b rz e s kiego i p iń sk ieg o n a le ż ą c y c h do B iało ru si.
2. „ Ż y to m ie rs k i” — stolica: Ż y to m ie rz; o bw ody: ż y to m ie rs k i i p o łu d n io w e r e jo n y obw odów : W innickiego i p o lesk iego z m iejscow o ścią M ozyrz.
3. „ K ijo w sk i” sto lica: K ijó w ; obw ody: k ijo w sk i i p o łta w sk i.
4. „ N ik o ła je w sk i” — sto lica: N ik o łajew ; obw ody: n ik o ła je w sk i (bez re jo n ó w zachodnich) i k riw o g rad zk i.
5. „ T a w ry c z e w s k i” — stolica: S im fero p o l; p o łu d n io w e r e jo n y o b w o dów: chersońsikiego i zaporożskiego.
6. „D n iep ro p ietro w sik i” — sto lic a: S im fero p o l; obw ody : d n ie p ro p ie - tro w s k i i część zaporoskiego 58.
N a le ży p o d k reślić, że p rz e d sta w io n y t u p o d ział a d m in is tr a c y jn y o k u p o w a n y c h o b szarów ra d z ie c k ic h p o w sta w a ł sto pn iow o, n a p rz e s trz e n i k ilk u k o le jn y c h m iesięcy od m o m e n tu u k a z a n ia się ro z p o rzą d zen ia G ö rin g a (18 V II 1941 г.), w iziależiności od p o stęp ó w o fe n sy w y w o jsk h itle ro w sk ic h i „ o d su w a n ia s ię ”, co raz b a rd z ie j n a w schód, g ra n ic y o bszaró w a d m in is tra c ji w o jsk o w ej 5'J. O k u p o w a n e o b sz a ry R o sy jsk ie j S o c ja listy c z n ej F e d e ra c y jn e j R e p u b lik i R ad z ie c k ie j z n a jd o w a ły się pod za rząd em
sa P o łu d n io w e r e jo n y o b w o d ó w : b r z e s k ie g o , p iń s k ie g o i p o le s k ie g o o ra z p o łu d n io w o -z a c h o d n ia c z ę ść o b w o d u w ile j s k ie g o w e s z ły w sk ła d u tw o r z o n e g o p ó ź n ie j k o m is a r ia tu „ U k r a in a ”. O bw ociy: w it e b s k i, m o h y le w s k i i p r a w ie c a ły h o m e ls k i o r a z p ó łn o cn a c z ę ś ć p o le s k ie g o i w s c h o d n ia c z ę ść m iń s k ie g o z o s ta ły w łą c z o n e w s tr e fę z w a n ą o b s z a r e m a r m ijn e g o t y łu G ru p y A r m ii „ Ś r o d e k ”. P or. Z a g o r u l k o , J u d e n к o w , op. cit., s. 86.
17 N C A , t. 3, d o k . P S -1 9 7 , s. 210. R ó w n ie ż t e g o d n ia n a s ta n o w is k o k o m isa r z a g e n e r a ln e g o B ia ło r u s i w M iń sk u p o w o ła n o W ilh e lm a K u b ę.
58 O b w o d y : c z e r n ih o w s k i, s u m s k i, c h a r k o w s k i, D o n b a s i o b sza r K r y m u s ta le z n a jd o w a ły s ię p o d z a rz ą d e m w ła d z w o js k o w y c h ja k o s tr e fa w o je n n a i f a k ty c z n ie n ie w c h o d z iły w sk ła d k o m isa r ia tu „ U k r a in a ”. P or. N i e m i e c k o - j a s z i s t s k i j o k k u p a - c j o n n y j r i e ż i m , M o sk w a 1963, s. 39-40.
5a N. M ü l l e r , W e h r m a c h t u n d O k k u p a t i o n , 1941-1944, B e r lin 1971, s. 76. N a s z y m z d a n ie m w łą c z e n ie o b w o d u b ia ło s to c k ie g o do P r u s i G a lic ji d o G e n e r a ln e j
