"Was für morgen lebenswichtig ist. Unentdeckte Zukunftswerte", Hans Jonas, Dietmar Mieth, Freiburg im Breisgau 1983 : [recenzja]

Janusz Mariański

"Was für morgen lebenswichtig ist.

Unentdeckte Zukunftswerte", Hans

Jonas, Dietmar Mieth, Freiburg im

Breisgau 1983 : [recenzja]

Collectanea Theologica 56/1, 167-168

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 56 (1986) fasc. I

R E C E N Z J E

H a n s JO N A S , D ie tm a r M IE T H , W a s f ü r m o r g e n le b e n s w ic h tig ist. U n e n td e c k te

Z u n k u n f t s w e r t e , F r e i b u r g im B re is g a u 1983, V e rla g H e r d e r , s. 80.

K s ią ż k a z a w ie ra d w ie r o z p r a w y : filo z o fa H . J o n a s a : A u f d e r S c h w e lle d e r

Z u k u n f t : W e r te v o n g e s t e m u n d d ie W e lt v o n m o rg e n ? (N a p ro g u p rz y s z ło ­

ści: w a rto ś c i z w c z o ra j a ś w ia t ju t r a ? ) i e ty k a z T y b in g i D. M i e t h a : W a s

die S in n k r is e ü b e r s te ig t: E th is c h e P e r s p e k tiv e n f ü r e in e m e n s c h lic h e Z u k u n f t

(Co p r z e k r a c z a k r y z y s s e n s u : P e r s p e k ty w y e ty c z n e d la p rz y s z ło ś c i lu d z k ie j). P ie r w s z y z n ic h z n ie z w y k łą o s tro ż n o śc ią i w y c z u c ie m s z k ic u je k o n tu r y e ty k i lu d z k ie j (h u m a n is ty c z n e j), w y c h o d z ą c e j n a p rz e c iw u p o w s z e c h n io n y m w e w s p ó ł­ c z e sn y m św ie c ie te n d e n c jo m p e s y m is ty c z n y m , g ło s z ą c y m k o n ie c z n o ść r e z y g n a ­ c ji z d o ty c h c z a s o w y c h w a rto ś c i. D ru g i o p is u je p e r s p e k ty w y e ty c z n e d la p r z e ­ zw y c ię ż e n ia w sp ó łc z e s n e g o k r y z y s u s e n s u ży c ia , k tó r y je s t w is to c ie rz e c z y k ry z y s e m w a rto ś c i, o r a z o m a w ia o d m ia n y cało śc io w e g o m o d e lu p o s tu lo w a n e j m o ra ln o śc i. W sp ó ln e o b y d w u a u to r o m je s t p o s z u k iw a n ie e le m e n ta r z a w a rto ś c i, k tó r y p rz y c z y n iłb y s ię do w z r o s tu o d w a g i k s z ta łto w a n ia ż y c ia d la p rz y s z ło ś c i i u r a ­ to w a n ia lu d z k o ś c i p r z e d z a g ła d ą . O b y d w a j w y c h o d z ą od d o ś w ia d c z e n ia s p o ­ łecz n eg o . tj . a n a liz y s y t u a c ji w sp ó łc z e s n e j. C e c h ą z n a m ie n n ą sp o łe c z e ń s tw w y ­ so k o ro z w in ię ty c h E u r o p y Z a c h o d n ie j są m ię d z y in n y m i ró ż n o r o d n e fo rm y sta n ó w lę k o w y c h i s y m p to m y k r y z y s u (b ezro b o cie, n is z c z e n ie ś r o d o w is k a n a ­ tu r a ln e g o , z a g ro ż e n ie p o k o ju , b e z ra d n o ś ć w s t o s u n k u do s k o m p lik o w a n y c h s t r u k t u r s p o łe c z n y c h i z w ią z a n y z ty m k r y z y s s e n s u ży cia ). T e n e g a ty w n e „ z n a k i c z a s u ” p r o w o k u ją do s ta w ia n ia p y ta ń o p rz y d a tn o ś ć tr a d y c y jn y c h w a r ­ to ś c i i n o r m d la p rz y s z ło ś c i ś w ia ta , o m o ż liw o śc i b a r d z ie j św ia d o m e g o i o d ­ p o w ie d z ia ln e g o k s z ta łto w a n ia j u t r a . T o „ ju t r o ” z a c z y n a s ię ju ż „ d z is ia j”, a w y ­ c h y le n ie się k u p rz y s z ło ś c i k s z t a łtu je się „ tu i te r a z ” .

W a rto ś c i są id e a m i d o b ra , p r a w a i p o ż ą d a n ia , m a ją s w o je p o d s ta w y s u ­ b ie k ty w n e i o b ie k ty w n e , n a d a ją c e im m oc w ią ż ą c ą . W iele z ty c h w a r to ś c i — z w ła sz c z a b ę d ą c y c h n a s t y k u m o r a ln o ś c i i o b y c z a jo w o śc i — p rz e c h o d z i d a le ­ k o id ą c y k ry z y s . D ość c zęsto m ó w i się o „ s ta rz e n iu s ię ” w a r to ś c i lu b ic h r e l a ­ ty w iz m ie . T e n s t a n rz e c z y , n a k ła d a ją c y się jeszcze n a k r y z y s y sp o łeczn e, n ie m o ż e b y ć je d n a k — z d a n ie m J o n a s a — u s p r a w ie d liw ie n ie m d la e ty k i p e s y ­ m iz m u i re z y g n a c ji. W p ro s t p rz e c iw n ie , d z is ia j w y ra ź n ie j n iż d a w n ie j d o s trz e ­ g a się k o n ie c z n o ść o p ra c o w a n ia e ty k i o d p o w ie d z ia ln o śc i za lu d z k o ś ć w s to ­ s u n k u do b liż sz e j i d a ls z e j p rz y s z ło śc i. N o w a e ty k a w y c h o d z i od „ h e r m e n e u ty k i lę k u ” i d o c h o d z i do e ty k i o d p o ­ w ie d z ia ln o ś c i za c a łą lu d z k o ś ć . E ty k a w w y m ia r a c h g lo b a ln y c h w s k a z u je n a ; k ie r u n e k p o s z u k iw a ń e ty c z n y c h , łą c z ą c y c h d a w n e i n o w e w a rto ś c i, d la r a t o ­ w a n ia sz a n s p rz y s z ło śc i ś w ia ta . S ta n y lę k o w e w sp ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a w w y ­ m ia r a c h in d y w id u a ln y c h i sp o łe c z n y c h p o z w a la ją o d k ry ć n a n o w o w a rto ś c i n ie z b ę d n e d la k s z ta łto w a n ia ż y c ia c o d zie n n eg o .

D. M ie th a n a liz u je p r z e ja w y k r y z y s u s e n s u ży cia , k tó r y w jeg o ro z u m ie ­ n iu je s t p rz e d e w s z y s tk im k ry z y s e m w a rto ś c i: w e k o n o m ii, ek o lo g ii, w n a p ię ­ c ia c h m ię d z y b o g a ty m i i b ie d n y m i, w te c h n ic e i w y ś c ig u z b ro je ń , w ro z b ie ż ­ n o śc ia c h m ię d z y id e a m i s a m o u rz e c z y w is tn ie n ia i je d n o s tro n n o ś c ią s t r u k t u r sp o łe c z n y c h , w p r a k t y k o w a n iu w o ln o ści, d e m o k r a c ji itp . S p o łe c z e ń stw o d o b ro ­ b y tu , o b ie c u ją c e w s z y s tk im w sz y stk o , u ja w n iło z n ie z w y k łą o s tro ś c ią g ra n ic e w z ro s tu , a n a d e w s z y s tk o r e a l n e n ie b e z p ie c z e ń s tw a d la ja k o ś c i ży cia . Z y sk m a te r ia ln y n ie g w a r a n tu j e ip so fa c to s e n s u ż y c ia i n ie r a t u j e p rz e d g ro ź b ą a p o k a lip s y a to m o w e g o s a m o b ó js tw a lu d z k o śc i.

R E C E N Z J E

P r o b le m ja k o ś c i ż y c ia n ie je s t k a te g o r ią s k u te c z n o ś c i e k o n o m ic z n e j, lecz p rz e d e w s z y s tk im k a te g o r ią s p r a w ie d liw o ś c i lu d z k ie j. N ie m o ż n a p o s ta w ić z n a ­ k u ró w n o ś c i m ię d z y d o b ro b y te m m a te r ia ln y m i „ d o b ro b y te m ” d u c h o w y m , a n i z a s p o k a ja ć p o d s ta w o w y c h p o tr z e b d u c h o w y c h p rz e z ro z s z e rz a n ie p o d a ż y d ó b r m a te r ia ln y c h . K ry z y s s e n s u ż y c ia w ią ż e się z p o s ta w a m i k o n s u m p c y jn y m i l u ­ dzi w sp ó łc z e s n y c h . N a tle szk ic o w o o m ó w io n e j s y tu a c ji „ k ry z y s u s e n s u ” a u to r p r z e d s ta w ia ró ż n e m o ż liw e m o d e le m o ra ln o ś c i w p rz y s to s o w a n iu do s y tu a c ji w sp ó łc z e s n e j. S ą to : m o d e l a u to n o m ii m o r a ln e j, m o d e l s o lid a rn o ś c i, m o d e l o p ie k u ń c z o śc i i m o d e l n o w e g o e to s u p o k o ju . N ie z a le ż n ie od s w o is ty c h a k c e n tó w , k tó r e m o ż ­ n a o d k ry ć w p o sz c z e g ó ln y c h m o d e la c h , c a ło ś c io w y m o d e l m o r a ln o ś c i w a ż n y d la p rz y s z ło ś c i m u s i z a w ie ra ć b e z w z g lę d n ie t a k i e w a rto ś c i, ja k : k o n ie c z n o ść n o w e g o s ty lu ży c ia , o d p o w ie d z ia ln o ść za w ła ś c iw e w y k o rz y s ta n ie w y tw o rz o ­ n y c h sił i m o cy , n ie p o d z ie ln a m iło ść ży c ia , ro z w ó j p o d m io to w o śc i (s a m o o k re - śle n ie się), p rz y w ró c e n ie ró w n o w a g i m ię d z y d o b ro b y te m m a te r ia ln y m i d u ­ c h o w y m , p o w ró t d o k r y t e r ió w lu d z k ic h , n a p r a w a z b u rz o n y c h s to s u n k ó w m ię ­ d z y lu d z k ic h . T e p o d s ta w o w e , n ie k ie d y z a p o m n ia n e , w a rto ś c i tw o rz ą n o w ą „ d y - m e n s ję ” o d p o w ie d z ia ln o ś c i za lu d z k o ś ć i z a u f a n ie w s to s u n k u do „ o tw a r t e j” p rz y sz ło śc i. P o c z u c ie o d p o w ie d z ia ln o śc i za c a łą lu d z k o ś ć je s t d ro g ą p o ś r e d n ią m ię d z y e u f o r ią i d e fe ty z m e m . W sp ó łc z e śn ie n ie w y s ta r c z ą ju ż a p e le s k ie r o w a n e do in d y w id u a ln e j c a r i­

ta s d la ro z w ią z a n ia p ro b le m ó w ży cia c o d zie n n eg o , k o n ie c z n e je s t o d w o ła n ie się

do s p r a w ie d liw o ś c i p r z y s p ie s z a ją c e j ro z w ó j s t r u k t u r o d p o w ie d z ia ln o śc i i in i­ c ja ty w y . W a rto ś c i z w ią z a n e ze s p r a w ie d liw o ś c ią n a b ie r a ją c h a r a k t e r u p o d s ta ­ w o w eg o , a ró w n o c z e ś n ie ja k b y p o s z e r z a ją s w o ją tr e ś ć . N a p r z y k ła d w a rto ś ć „ o c h ro n a ż y c ia ” c o ra z rz a d z ie j r o z u m ia n a je s t ty lk o ja k o a k c ja p rz e c iw k o z a ­ b ie g o m p r z e r y w a n i a ciąży , częściej zaś ja k o sz e ro k o z a k ro jo n a d z ia ła ln o ś ć d o ­ ty c z ą c a c a łe g o ż y c ia lu d z k ie g o (od jeg o p o c z ą tk u do k o ń c a ) i w s z y s tk ic h d z ie ­ d z in te g o ż ż y c ia (w s fe rz e e k o n o m ic z n e j, w p ro b le m a c h z b ro je ń n u k le a r n y c h , s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h i śro d o w is k a n a tu r a ln e g o ) . J a k k o lw ie k ty c h p r o b le ­ m ó w n ie r o z w ią z u ją d e m o n s tra c je u lic z n e , to je d n a k w y w ie r a ją o n e w p ły w n a w ła d z e p o lity c z n e o ra z p r z y c z y n ia ją s ię do p rz e z w y c ię ż a n ia o b o ję tn o śc i i b ie r n o ś c i w s p o łe c z e ń stw ie .

C h rz e ś c ija n ie — c z e rp ią c s w o ją n a d z ie ję z w ia r y — m o g ą w n ie ś ć sw ó j z n a c z ą c y w k ła d w ro z w ó j n o w e j o r ie n ta c ji w a rto ś c i. W e d łu g M ie th a u m o c n ie ­ n ie te j n a d z ie i je s t w a ż n ie js z e d la K o śc io łó w c h rz e ś c ija ń s k ic h n iż b iu r o k r a ­ ty c z n e d o s k o n a le n ie ró ż n o ro d n o ś c i u s łu g r e lig ijn y c h , n a c e c h o w a n e n a d m ie r n ą o p ie k u ń c z o śc ią , p r z y n ie d o s ta te c z n o ś c i z a c h ę t do w s p ó łd z ia ła n ia w k s z ta łto w a ­ n iu n o w y c h w a rto ś c i. W z ró ż n ic o w a n y m p lu r a lis ty c z n ie sp o łe c z e ń stw ie c h r z e ­ ś c ija n ie są je d n y m z w ie lu n o ś n ik ó w n o w y c h o r ie n ta c ji w a rto ś c i i z n aczeń . S tą d w s y t u a c ji k o n k u r e n c ji ró ż n y c h f o r m e to s u w a ż n y je s t sw o is ty ..tre n in g w y b o r u ” o ra z b a la n s u ją c a m ię d z y ty m co in d y w id u a ln e i sp o łe c z n e to ż sa m o ść oso b o w a. C a ło śc io w e w y z w o le n ie lu d z k o ś c i m u s i o p ie r a ć się n a w a rto ś c ia c h c z ło w ie c z e ń stw a . N a te j d ro d z e m o ż n a b ę d z ie u n ik n ą ć n a d m ie r n ie z in d y w id u a ­ liz o w a n y c h i u p o lity c z n io n y c h k o n c e p c ji w y z w o le n ia św ia ta .

M a ła k sią ż e c z k a J o n a s a i M ie th a je s t r o z w a ż a n ie m filo z o fic z n y m n a d is to tn y m i p r o b le m a m i lu d z k o ś c i. W iele ze s f o r m u ło w a ń w n ie j z a w a r ty c h m oże je d n a k p r z y d a ć się ró w n ie ż w p r a c y h o m ile ty c z n e j i d u s z p a s te rs k ie j. S zczeg ó ło w a k o n c e p c je a u to r ó w p r o w o k u ją czy r a c z e j in s p ir u j ą do z a d a w a n ia d o d a tk o w y c h p y ta ń , c z a se m do fo r m u ło w a n ia z a s trz e ż e ń i u w a g k ry ty c z n y c h .

k s . J a n u s z M a r ia ń s k i, P ło c k - L u b lin

G ia n c a rlo C O L L E T , D as M is s io n s v e r s tä n d n is d e r K ir c h e in d e r g e g e n w ä r tig e n

D is k u s s io n , M a in z 1984, M a tth ia s - G r ü n e w a ld - V e r la g , s. 308 (T ü b in g e r T h e o lo ­ g isc h e S tu d ie n , t. 24).

M isjo lo g ia je s t d y s c y p lin ą te o lo g ic z n ą r e l a ty w n ie m ło d ą . J . S c h m i d l i n (1876— 1944), o jc ie c m isjo lo g ii k a to lic k ie j, ro z p o c z ą ł jw y k ła d y z te j d z ie d z in y