"Kirchengeschichte

(1)

Wincenty Myszor

Geschichtstheologie

-Geschichtswissenschaft. Analysen

zur Wissenschaftstheorie und

Theologie der katholischen

Kirchengeschichtsschreibung", H. R.

Seeliger, Düsseldorf 1981 : [recenzja]

Collectanea Theologica 54/2, 185-187

(2)

R E C E N Z J E

p o z ju m (2—3.04.1981), z o rg a n iz o w a n e g o p rz e z f u n d a c ję P ro O r ie n te , a u k a  z a n ą w ś w ie tle te o lo g ii K o śc io ła p r z e d c h a lc e d o ń s k ie g o (A. G r e g o r i o s ) , b iz a n ty ń s k o - p r a w o s ła w n e g o (J. A n a s t a s i o u), e w a n g e lic k ie g o (A. M. R i t t e r ) o ra z r z y m s k o k a to lic k ie g o (A. G r i 11 m e i e r). N a le ż y d o d ać, iż z n a c z n ie p o s z e rz o n ą i w n ik liw s z ą r e f le k s ję w ty m z a k r e s ie d o s ta rc z a c e n tr u m p r a w o s ła w n e w C h a m b é s y (S z w a jc a ria ) w d z ie le p t. L e I I e C o n c il O e c u m é 

n iq u e . S ig n ific a tio n e t a c tu a lité p o u r le m o n d e c h r é tie n d ’a u jo u r d ’h u i, C h a m 

b é s y 1982, s. 592. — J a k o a n e k s n a le ż y p o tr a k to w a ć s y n te ty c z n e z e s ta w ie n ie w y n ik ó w ro z m ó w p rz e p r o w a d z o n y c h p o d c z a s p ie rw s z e g o k o lo k w iu m e k le z jo lo g ic z n e g o m ię d z y te o lo g a m i p r a w o s ła w n y m i i r z y m s k o k a to lic k im i w W ie d n iu (1974) n t. K o in o n ia , a ta k ż e o s ią g n ię c ia c z te re c h (1971, 1973, 1976, 1978) „ k o n s u lta c ji w ie d e ń s k ic h ”, o d b y ty c h m ię d z y K o śc io łe m r z y m s k o k a to lic k im a K o śc io ła m i o r ie n ta ln y m i p r z e d c h a lc e d o ń s k im i n t. z a g a d n ie ń c h ry s to lo g ic z

n y c h c z w a rte g o s o b o r u e k u m e n ic z n e g o . O w o c e m ty c h s p o tk a ń b y ła m . in. tz w . „ w ie d e ń s k a f o r m u ła c h ry s to lo g ic z n a ”, k tó r a o d d a liła z a r z u t m o n o fiz y - ty z m u w z g lę d e m K o śc io łó w p r z e d c h a lc e d o ń s k ic h i n e s to r ia n iz m u w z g lę d e m K o śc io ła rz y m s k o k a to lic k ie g o . — T o m z a m y k a in d e k s o so b o w y i rzeczo w y .

O trz y m a liś m y c e n n ą k s ią ż k ę . Z a w a r te w n ie j tr e ś c i d o w o d z ą , iż w ie lk ie w a r to ś c i tr a d y c ji p ie rw s z e g o ty s ią c le c ia p o z o s ta ją n ie z a s tą p io n y m p u n k te m o d n ie s ie n ia d la w sp ó łc z e s n y c h p ro b le m ó w e k u m e n ic z n y c h . W d e p o z y c ie w ia r y sło w a C re d o n ie e js k o - k o n s ta n ty n o p o ls k ie g o n a b i e r a j ą szc z e g ó ln e g o z n a c z e  n ia d o k tr y n a ln e g o , p r z y p o m in a ją g łę b o k ie w ię z y , ja k i e łą c z ą K o śc io ły n a s z y c h czasó.w z K o śc io łe m c z w a rte g o w ie k u w je d n e j c ią g ło śc i ty c h sa m y c h p o c z ą tk ó w . N o r m a ty w n a i n ie o d w o ła ln a tr e ś ć te g o sy m b o lu w ia r y je s t z a ra z e m p r z y n a g la ją c y m z a p ro s z e n ie m , b y w ia r ę K o śc io ła C h ry s tu s o w e g o o ra z jego, s t r u k tu r ę k s z ta łto w a ć w ś w ie tle d o g m a tu tr y n ita r n e g o . O z n a c z a to —- ja k z a u w a ż a ją te o lo g o w ie z a c h o d n i A. G r i l l m e i e r i A. M. R i t t e r — u m ie ję tn o ś ć g o d z e n ia n a p ię ć i tw o r z e n ie s y n te z y m ię d z y je d n o ś c ią i w ie lo śc ią , h is to r i ą s tw o r z e n ia i h is to r i ą z b a w ie n ia , m ię d z y c h ry s to m o n iz m e m i p n e u m a to m o n iz m e m .

S tr o n a p r a w o s ła w n a — J . A n a s t a s i o u , S. K o n s t a n t i n i d i s —.. s łu s z n ie z w r a c a u w a g ę , iż s f o r m u ło w a n ia d o g m a ty c z n e s o b o r ó w n ie b y ły n ig d y s u c h y m i i f o r m a ln y m i tw ie r d z e n ia m i, lecz d o k so lo g ic z n y m m o d lite w n o - -e h w a le b n y m w y ra z e m ż y w e j w ia ry . J e s t to c e n n a w sk a z ó w k a w d o b ie p r o w a d z o n y c h d ia lo g ó w k o n fe s y jn y c h . P r a w o s ła w ie p o d k re ś liło p o n a d to , iż o jc o w ie w s p o m n ia n y c h so b o ró w s p r o w a d z ili w ia r ę n ie ty lk o d o w ła ś c iw y c h p o d sta w , a le p r z e k a z a li n a m ta k ż e m o d e l i sp o só b r e a liz a c ji k o śc ie ln e g o a u to ry te tu . C h o d z i t u o w s k a z a n ie n a k o le g ia ln ą w s p ó ło d p o w ie d z ia ln o ś ć p a s t e r z y K o śc io ła , k tó r z y o p ie r a ją c się n a w s p ó ln e j ś w ia d o m o ś c i p rz e ż y w a n e g o d o ś w ia d c z e n ia K o śc io ła , w y k ła d a ją t r a d y c ję a p o s to ls k ą w sp o só b w ła ś c iw y i in te g r a l n y (e n c y k lik a s y n o d a ln a ). R u c h e k u m e n ic z n y , z m ie r z a ją c do u r z e c z y w is tn ie n ia „ w s p ó ln o ty s o b o r o w e j” z n a jd u j e z a te m w s ta r o ż y tn y c h so b o ra c h m o d e l p o s z u k iw a n e j d ro g i do je d n o ś c i.

C zas z ro c z n ic s o b o ro w y c h w y c ią g n ą ć n a d z is ia j o d p o w ie d n ie w n io s k i d la p ra k ty c z n e j e g z y s te n c ji K o śc io łó w ro z d z ie lo n y c h . W a rto ś c i tr a d y c ji p ie r w szego ty s ią c le c ia n ie m o g ą by ć b o w ie m je d y n ie w s p o m n ie n ie m z o d le g łe j p rz e s z ło śc i. M u s z ą o dżyć w w ie rz e K o śc io ła , w je g o d u c h o w o śc i, a b y m o g ły p rz y c z y n ić się do w z a je m n e g o z ro z u m ie n ia z n a s z y m i b ra ć m i, z k tó r y m i r a z e m d ą ż y m y , do' z je d n o c z e n ia w p ra w d z ie . ks. L e o n a r d G ó rk a S V D , L u b lin H. R. S E E L IG E R , K ir c h e n g e s c h ic h te — G e sc h ic h ts th e o lo g ie — G e s c h ic h ts w is  se n s c h a ft. A n a ly s e n z u W is s e n s c h a fts th e o r ie u n d T h e o lo g ie d e r k a th o lis c h e n G e s c h ic h ts s c h r e ib u n g , D ü s s e ld o rf 1981, P a tm o s V e rla g , s. 292. A u to r u s iłu j e ro z p r a c o w a ć n a u k o w o -te o r e ty c z n e p o d s ta w y h is to r ii K o śc io ła , o k re ś lić m ie js c e h is to r ii K o śc io ła ja k o n a u k i h is to ry c z n e j w r a m a c h te o lo g ii, a p r z e d e w s z y s tk im o k re ś lić i o p is a ć o r a z u p o rz ą d k o w a ć z w ią z k i

(3)

m ię d z y d o g m a ty k ą a ś w ie c k ą te o r ią n a u k h is to ry c z n y c h . O b s z e rn a p ra c a , ro z b u d o w an a! n ie p r o p o r c jo n a ln ie , d z ie li się n a c z te ry części. W części I (s. 21— 106) a u to r d o k o n a ł k ry ty c z n e g o p r z e g lą d u te o r e ty c z n y c h s ta n o w is k w o b e c h is to r ii K o ś c io ła ja k o n a u k i w o k re s ie o s ta tn ic h 30 la t. P r a k ty c z n ie ch o d zi 0 p u n k t w y jś c ia n a u k i i te o lo g ii, j a k i p o ja w ił się po II w o jn ie ś w ia to w e j. P o d s ta w ę k ry ty c z n e g o p r z e g lą d u s ta n o w ią d w a o d n ie s ie n ia , tj . p o z y ty w is ty c z n e s p o jr z e n ie n a h is to rię , k tó r e n a in n y m m ie js c u n a z y w a a u to r „ h is to - ry z m e m ” a lb o n a tu r w ü c h s ig e G e s c h ic h ts w is s e n s c h a ft, o ra z p u n k t w id z e n ia te o lo g ic z n y , k tó r y s t a r a się u ją ć m a te r ia ln y p rz e d m io t h is to r ii K o ścio ła. T e d w a te m a ty p ie r w s z e j części u z u p e łn io n o e k s k u r s a m i n a t e m a t z w ią z k ó w a p o lo g e ty k i i h is to r i i K o śc io ła . W p ie r w s z y m o d c in k u s t a r a się a u to r p r z e d s ta w ić k o ś c ie ln y a s p e k t d o g m a ty k i ja k o b liż sz e o z n a c z e n ie p rz e d m io tu m a te r ia ln e g o h is to r ii K o śc io ła . W części p o ś w ię c o n e j p rz e d m io to w i f o r m a ln e m u z a s ta n a w ia się n a d p r o b le m a m i m e to d o lo g ii z w ią z a n e j z h is to r io g r a f ią w ogó le o ra z sz c z e g ó ln ie z a s to s o w a n e j do h is to r i i K o ścio ła. W ła ś n ie w p rz e d m io c ie f o r m a ln y m d o s trz e g a a u to r m ie js c e z b liż e n ia z h is to r i o g r a f i ą „ ś w ie c k ą ” .

W części I I <(s. 107— 139) a u to r p r z e d s ta w ia k r ó tk o ró ż n e p o g lą d y n a t e m a t te o lo g ii h is to r ii, ja k i e p o ja w iły się w ś ró d te o lo g ó w k a to lic k ic h (to z g o d n ie z te m a te m p ra c y ), j a k i te o lo g ó w p r o te s ta c k ic h (co n a le ż y p o tr a k to w a ć r a c z e j ja k o u z u p e łn ie n ie ) . O m a w ia szczeg ó ło w o k o n c e p c ję te o lo g ii h is to r ii R . B u ltm a n n a , G. E b e lin g a , K . R a h n e r a , W . P a n n e n b e r g a , J . M o ltm a n n a 1 J. B. M e tz a o ra z n a js z e r z e j p o g lą d y H. U. v o n B a lth a s a r a . J a k z p r z e g lą d u w y n ik a , c h o d z i w y łą c z n ie o n ie m ie c k o ję z y c z n y c h te o lo g ó w . W tr a k c ie p r a c y a u to r w y k a z u je je d n a k z n a jo m o ś ć ta k ż e te o lo g ó w fr a n c u s k ic h , z w ła s z cza H. d e L u b a c a i Y. C o n g a ra . U ję c ia te o lo g ó w k o n c e n tr u ją s ię w e d łu g a u to r a w o k ó ł d w u k o n c e p c ji te o lo g ii h is to rii, ja k o ściśle p o tr a k to w a n e j h i s to r ii z b a w ie n ia o ra z ja k o części h is to r ii ś w ia to w e j. Z d a n ie m S e e lig e ra u w s p o m n ia n y c h te o lo g ó w z a z n a c z a się sw o is ty „ d u a liz m m e to d y c z n y ” (M e

th o d e n d u a lis m u s ) , w e d łu g k tó re g o d la „ n a u k o w e g o ” p o tr a k to w a n ia h is to rii

K o śc io ła „ te o lo g ic z n e ” s t a je się ty lk o d o d a tk o w y m , c z a s e m z u p e łn ie z b ę d n y m b a la s te m . W y d a je się, że n ie b e z p ie c z e ń s tw o te g o r o d z a ju d u a liz m u z ro d z iły o b y d w a p r z e c iw s ta w n e s ta n o w is k a , a w ię c u ję c ie h is to r ii K o śc io ła w y łą c z n ie w e d łu g k o n c e p c ji „ te o lo g ii” , czy li „ h is to r ii z b a w ie n ia ”, j a k ró w n ie ż z u p e ł n ie n ie r e a ln y i n ie m o ż liw y do z re a liz o w a n ia „ h is to r y z m ” , czy li u ję c ie s c ie n - ty s ty c z n e . G łó w n y m p r z e d s ta w ic ie le m „ te o lo g ic z n e j” k o n c e p c ji h is to r ii K o ś c io ła b y ł H. J e d in . W e d łu g te g o h is to r y k a id e n ty c z n o ś ć K o śc io ła ;w je g o h i sto ry c z n y c h f o r m a c h ro z w o jo w y c h je s t z a p e w n io n a p rz e z n a u k ę w ia r y i w ła ś n ie to m a b y ć p r z e d m io te m p ie r w s z o rz ę d n y m b a d a ń h is to r y k a K o ścio ła. T re ś c io w o J e d i n w y c h o d z ił z z a ło ż e n ia , że t a k p o tr a k to w a n a h is to r i a K o ś c io ła to n ic in n e g o j a k h is to ry c z n ie p o tr a k to w a n a e k le z jo lo g ia . U p o d s ta w

je g o p o g lą d u le ż y t a k z w a n e te a n d r y c z n e , n a w z ó r u ję c ia w e k le z jo lo g ii, p o tr a k to w a n ie h is to r ii K o śc io ła . P r z e c iw n ik a m i k o n c e p c ji J e d i n a s ą A. E r h a r d i J . L o rtz . W y d a je się, że u ję c ie J e d i n a o ra z in n y c h h is to ry k ó w -te o lo g ó w w y r a s t a ze z b y t s ta ty c z n e g o u ję c ia sa m e g o K o śc io ła , a w z w ią z k u z ty m p o tr a k to w a n ie sa m e g o p ro c e s u h is to ry c z n e g o je s t z b y t d ru g o rz ę d n e . W śró d te o lo g ic z n y c h k o n c e p c ji h is to r ii K o śc io ła n a u w a g ę z a s łu g u je ró w n ie ż te a n d r y c z n a id e a u ję c ia K o śc io ła ja k o C ia ła C h r y s tu s a u J. A. M ö h le ra , k tó r a m im o to z b liż a się do z a s a d n a u k h is to ry c z n y c h . W śró d u w a g k r y ty c z n y c h p o d a d r e s e m te j k o n c e p c ji n a le ż y je d n a k zaz n a c z y ć , iż b r a k w K o śc ie le o w e j d o s k o n a łe j u n ii h ip o s ta ty c z n e j c z ło w ie c z e ń s tw a i b ó s tw a w e d łu g z a s a d f o r m u ły c h ry s to lo g ic z n e j. K o śc ió ł je s t s ta le i n s ta tu v ia e , n a d ro d z e d o u rz e c z y w is tn ie n ia o w ej je d n o ś c i ja k o p e łn i i d o s k o n a ło ś c i K o śc io ła . B r a k p e ł n i , d o s k o n a ło śc i K o śc io ła u ja w n ia n a w e t n a u k a S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, k tó r y z re s z tą częściej m ó w i o K o śc ie le ja k o lu d z ie B ożym , o ra z o je d n o ś c i c h rz e ś c ija n , co n ie p o z o s ta je b e z w p ły w u n a k o n c e p c ję K o śc io ła , a w ię c i je g o h is to rii.

B a rd z o in te r e s u ją c e o k a z a ły się u w a g i a u to r a n a te m a t z w ią z k u K o śc io ła i k u lt u r y (s. 53— 57), ch o c ia ż p o ja w ia się p y ta n ie , j a k te m a t te n łą c z y

(4)

R E C E N Z J E

s ię z z a g a d n ie n ie m m e to d o lo g ii h is to r ii K o śc io ła . A u to r d o c h o d z i d o w n io s k u , że ro z w ó j K o śc io ła z a le ż y w z n a c z n y m s to p n iu od ro z w o ju k u lt u r y , a n ie o d w ro tn ie , j a k d o tą d są d z o n o . W y d a je s ię je d n a k , że w n io s e k t a k i je s t z b y t je d n o s tr o n n y , a p rz e d e w s z y s tk im p o m ija f a k t, że K o śc ió ł — z w ła sz c z a p rz e z s w ą h is to r ię — .n a le ż y r ó w n ie ż d o k u ltu r y . W I I I czę śc i (s. 141— 230) a u t o r p o d a je p rz e g lą d w sp ó łc z e s n y c h te o r ii n a u k h is to ry c z n y c h , szczeg ó ło w o p r z e d s ta w ia ją c p rz e d e w s z y s tk im p o ję c ie h is to ry c z n e j w y p o w ie d z i, g r a n ic y i n t e r p r e t a c j i ź ró d e ł. W o s ta tn ie j części, (s. 231—238), k tó r a n a jb a r d z ie j u k a z u je d y s p r o p o rc ję p o d z ia łu te j p ra c y , a u to r p r z e d s ta w ia w n io s k i i p r ó b y w ła s n y c h r o z w ią z a ń z a g a d n ie ń , k tó r e d o tą d b a rd z o k r y ty c z n ie i w n ik liw ie a n a liz o w a ł. W z a k o ń c z e n iu p r a c y s tw ie r d z a z a te m a u to r , że m o ż n a z a u w a ż y ć w e w s p ó łc z e s n e j n a u c e ja k b y w y g a s a n ie p o tr z e b y w y p r a c o w a n ia te o r e ty c z n y c h p o d s ta w :n a u k h is to ry c z n y c h w ogóle, a h is to r ii K o śc io ła w szczeg ó ln o ści. U w a ln ia n ie sięj o d t a k ic h d ą ż e ń o c e n ia r a c z e j p o z y ty w n ie u z n a ją c re z y g n a c j ę z n o r m a ty w n e g o z n a c z e n ia ta k ic h p o s z u k iw a ń te o r e ty c z n y c h z a ro z w ią z a n ie sz c z ę ś liw e d la s a m e j h is to r ii K o śc io ła , a w ię c d la u p r a w ia n i a h is to rii, d la p r a g m a ty k i. O z n a c z e n iu d a n e j n a u k i je g o z d a n ie m d e c y d u je f a k t j e j is tn ie n ia i p o ż y te k , j a k i n ie s ie je j u p r a w ia n ie . iZ w ykle p o d s ta w y te o r e ty c z n e d a n e j n a u k i w y p r a c o w u je się p ó ź n ie j. A u to r p o d z ie la te n p r a g m a ty c z n y p u n k t w id z e n ia i d o s trz e g a z n a c z e n ie u p r a w i a n i a h is to r ii K o śc io ła w ty m , co n a z y w a K o m m u n ik a t io n s g e m e in s c h a ft K ir c h e , czy li K o śc ió ł ja k o w s p ó l n o ta k o n ta k tó w , w y m ia n y in f o r m a c ji. T a k p o ję ty K o śc ió ł j e s t p rz e d m io te m b a d a ń z a ró w n o te o lo g ó w j a k i h is to ry k ó w . W ie le z a le ż y o d u ję c ia tego, c z y m je s t K o śc ió ł. P r a c a S e e lig e r a u k a z a ła , że m ię d z y m e to d o lo g ią h is to r ii K o śc io ła o ra z p r a g m a ty k ą is tn i e je je s z c z e w ie lk a ro z b ie ż n o ść . H is to r ia K o śc io ła n a t r a f i a ć b ę d z ie z a w sz e n a te m a ty z w ią z a n e z ta je m n ic ą , ty m b a r d z ie j je ś li do ta k ie g o u ję c ia h is to r i i lu d z k o ś c i z m ie rz a r ó w n ie ż h is to r i a

w ogóle. N ie m a w ię c a ż t a k d a le k o id ą c e j s p rz e c z n o ś c i m ię d z y h is to r ią K o śc io ła a h is to r i ą „ ś w ie c k ą ” , ś c iśle u jm u ją c m ię d z y te o lo g ią a p o s tu la ta m i m e to d o lo g ii n a u k h is to ry c z n y c h , j a k s ą d z i a u to r . N a w e t „ ś w ie c k ie ” p o tr a k to w a n ie h is to r i i 'K o ś c io ła ja k o części h is to r i i p o w s z e c h n e j d o p ro w a d z a do o b s z a ró w , k tó r e , j a k w k a ż d e j n a u c e h u m a n is ty c z n e j, tr u d n o u ją ć w śc isłe p r a w a m e to d o lo g ii. W y d a je się, że ta k i w n io s e k z g o d n y 'je s t r ó w n ie ż z ty m w n io s k ie m , k tó r y w y p ro w a d z a a u to r , a m ia n o w ic ie z p ra g m a ty c z n y m u ję c ie m n a u k i h is to r i i K o ścio ła.

ks. W in c e n ty M y s zo r, W a r s z a w a

W a lte r K A S P Ë R , D e r G o tt J e s u C h ris ti, M a in z 1982, M a tth ia s - G r iin e w a ld - -V e rla g , s. 408 (D as G la u b e n s b e k e n n tn is d e r K ir c h e 1).

C o ra z w ię k s z e s t a je się z a p o tr z e b o w a n ie n a s y n te ty c z n e o p r a c o w a n ia c e n tr a ln y c h te m a tó w te o lo g ic z n y c h , do j a k i c h n a le ż y p rz e d e w s z y s tk im n a u k a o B ogu. A u to r, k tó r y j e s t k o n ty n u a to r e m tr a d y c ji sz k o ły ty b iń s k ie j, s ta r a się) o d p o w ie d z ie ć te m u z a p o tr z e b o w a n iu i n a u k ę 1 o B o g u p r z e d s ta w ia w k s ią ż c e c a ło ś c io w o ; n ie ro z r ó ż n ia m ię d z y a s p e k te m filo z o fic z n y m a te o lo g ic z n y m t e j n a u k i o ra z n ie d z ie li sw o je g o d z ie ła n a t r a k t a t o B o g u je d y n y m i o B o g u w T r ó jc y Ś w ię te j. W sz y s tk o tw o r z y u n ie g o s y n te ty c z n ą j e d n o ść ta k , j a k w y r a s ta o n a z d z ie jó w o b ja w ie n ia i d z ie jó w m y ś li lu d z k ie j.

K a s p e r z a c z y n a o d sz e ro k ie j a n a liz y p y ta n i a o B o g u i w y k a z u je , że p y t a n i e to sto i d z iś p o d z n a k ie m a te iz m u . T e n k ie r u n e k m y ś li lu d z k ie j ro z w in ą ł się w X[IXi w ie k u w im ię a u to n o m ii c z ło w ie k a i ś w ia ta , a w y w o d z i s ię g łó w n ie o d d w ó c h filo z o fó w : N i e t z s c h e g o i M a r k s a . O d teg o c z a s u s t r a c ił ju ż w ie le ze s w o je j p ie r w o tn e j p e w n o śc i, g d y ż o k a z a ło się, że g ło s z o n a p rz e z n ie g o „ ś m ie rć B o g a ” d o p ro w a d z a do „ ś m ie rc i c z ło w ie k a ” . B ó g o k a z a ł s ię k o n ie c z n y m g w a r a n te m a u to n o m ii i w o ln o śc i c z ło w ie k a . J e d