Historia literatury polskiej w Bydgoskim Towarzystwie Naukowym.

Historia literatury polskiej w

Bydgoskim Towarzystwie

Naukowym.

Biuletyn Polonistyczny 23/1-2 (75-76), 243-248

1980

ne system atycznie p rzez Muzeum.

W szystkie m ateriały zgromadzone w archiwum G ałczyńskiego są obecnie szczegółow o opracowywane. Uporządkowginie spuścizny poety, z w ła szc z a w c z ę śc i lite ra c k ie j, n a strę c z a wiele tru dn ości: autor "N io­ be" do swych rękopisów żadnej wagi nie przyw iązyw ał, czę sto na k a r ­ tach v e r s o jak ie g o ś utworu znajdują się fragmenty innych utworów, k tó­ re tw orzą praw dziw ą mozaikę w szystkich gatunków tw órczości m istrza Ild efon sa. P r z e d rz e ć się p rzez ten g ą sz c z - oto dodatkowy tru d, który p rzy tym archiwum trze b a podjąć.

Obowiązkiem Muzeum, wynikającym z p rz e ję c ia tak bogatej spuścizny lite r a c k ie j, je s t gromadzenie w szelkich m ateriałów o poecie i tekstów jego p ió r a . Kompletujemy pełną dokumentację dotyczącą tw ó rczo ści, kon­ taktów lite rac k ic h i b iografii G ałczyńskiego. Wiele rękopisów poety je s t je sz c z e w rękach prywatnych. Do niektórych adresatów już dotarliśm y: posiadam y np. listy poety do "k ró la W ałbrzycha", W ładysława Sidorow - sk iego, i listy do K azim ierza Rudzkiego (z lat 1951-1953) , ów czesnego dyrek tora te atru " S y r e n a " . T a korespondencja obejmuje również tek sty estradow e i p io se n k i, które poeta p isa ł dla "S y r e n y ". W reszcie - w sz e l­ kie m ateriały , jakie znajdują się w innych instytucjach i m iastach, m i­ krofilmujemy lub wykonujemy z nich odbitki k se ro g raficzn e .

Opracow ała

mgr A licja B a ła k ie r - 2ЛЗ

-Z PRAC TOWAR-ZYSTW NAUKOWYCH

HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ

W BYDGOSKIM TOWARZYSTWIE NAUKOWYM

M y śl, aby ośrodkiem badań nad lite ra tu rą regionalną i nad tw órczo­ śc ią p is a r z y związanych z B y dgoszczą sta ła się Kom isja Języka i L ite ­

ra tu ry Bydgoskiego T ow arzystw a Naukowego, w yrosła z pożywki intelek­ tualnej w ykształconej w B y dgoszczy p rzez ludzi, których dorobek tw ór­ czy ■utrwalił się w d ziejach nauki i literatu ry p o lsk ie j, chociaż "ro z d z ia ł bydgoski" nie zo stał w nim odnotowany. Andrzej Bukow ski, Konrad G ó r­ sk i, Stanisław H elsztyński, A rtur Hutnikiewicz, Wacław K ubacki, T ade­ u sz M akowiecki, R y szard M atuszew ski, Wojciech N atanson, Roman P o l­ ia k , Iren a Sław iń sk a, Zygmunt Szw eykow ski, K aro l Wiktor Zaw odziński, C zesław Z gorzelsk i byli m .in . prelegentam i głośnych bydgoskich "Ś ró d L ite rac k ich " organizowanych p rz e z Klub L iterack o -A rty sty czn y . Dopiero od roku 1957 nazw iska twórców kultury regionalnej pierw szych lat powo­ jennych zaczynają się p rzew ijać w d ziałaln ości in stytucji kulturalnych i naukowych o ra z w p ra cach , jakie ukazały się drukiem staraniem Byd­ goskiego Koła Tow arzystw a Miłośników Języka P o lsk ie g o , Kom isji Języ­ ka i L ite ratu ry Bydgoskiego Tow arzystw a Naukowego (od 1959 roku) , Oddziału Tow arzystw a L iterack iego im. A. M ickiew icza w Bydgoszczy

(od I96I roku) , Zakładu F ilo lo gii P o lsk iej W yższej Szkoły P edago gicz­ nej (od I969 roku) . Z czasem przedm iot p en etracji badaw czej BTN u le­ g ał p o szerzen iu o pozaregionalne zjaw iska lite ra c k ie . Było to wynikiem w spółpracy z Oddziałem T ow arzystw a L iterack iego im. A. M ickiew icza w B y dgoszczy o ra z z Zakładem F ilo lo g ii P o lsk ie j p rzy W yższej Szkole P ed ago giczn ej. Kwerenda dokumentów erekcyjnych każdej z tych instytu­ c ji uw idacznia tożsam ość nazw isk ludzi, którzy pow ołali je do istn ien ia. Ambicje polonistyczne o prow eniencji przedw ojennej lub wywodzące się z pierw szego powojennego trz y le c ia kultury B ydgoszczy nie pozostaw ały bowiem obojętne wobec braku p rac naukowych m iejscow ych autorów, któ­ ry bywał zbyt p ro sto tłumaczony zniewalającym tw órczo sąsiedztw em K ate­ d ry , a następnie Instytutu F ilo lo g ii P o lsk iej U niw ersytetu M ikołaja Ko­ pern ik a w Toruniu. W założeniu i w spółdziałaniu Kom isji Języka i L ite­ ra tu ry BT N , Tow arzystw a L iterack iego im. A. M ickiew icza o raz Z akła­ du F ilo lo gii P o lsk ie j WSP upatrywano oddalenie tych niepokojów i u k ształ­ towanie się środow iska bydgoskich polonistów . Pomocą służyło nadto To­ w arzystw o Miłośników Języka P o lsk ie g o , Klub N au czy ciela i Stow arzy sze­ nie B ibliotek arzy P olskich - głównie w organizow aniu s e s ji i odczytów p rz e z Kom isję Języka i L ite ratu ry BTN .

-245

S e s ja naukowa pośw ięcona Adamowi G rzym ale-Siedleckiem u otw orzy­ ła dorobek polonistyczny, a ś c iś le : h isto ry czn o literack i, w B y dgo szczy 28 styczn ia 1972 rok u. H. Dubowik w ygłosił re fe ra t na temat "P a ła c w C z a jc z y c a c h ", nieznana pow ieść fantastyczna Sied leck iego, J. Konie­ czn y: "G eneza »N ie pożegnanych^ A. G rzy m ały -S ie d le ck ieg o ", Z . M ro­ zek : "Nad tekstem ^Pamiętników z P aw iaka« A. G rzy m ały -S ie d le ck ieg o ", W. Nowacki : "Problem atyka sztuki Siedleckiego ^O statni lis t M urawie - w a ť , S . G ie ru lsk a : "G rzym ała o D ygasińskim ".

Spośró d odczytów, jakie wygłoszono w tym samym roku dla sp o łe­ czeństw a m iasta, n ależy odnotować wystąpienie Z . M rożka zatytułowane "Ż ycie literack ie na Pom orzu w XX wieku" i K. G órskiego "O b a l l a ­ dach i rom ansach^ M ickiew icza (w 150 roczn icę wydania utw oru)" o ra z re fe ra t na temat "W spółcześni poeci rad ziec cy " wygłoszony p rzez H. Du­ bo wika.

Rok 1973 zaowocował referatem "H isto ria lite ratu ry a krytyka lite ­ r a c k a " , którego autorem był K. G ó rsk i, o ra z odczytem A. Hutnikiewi- c z a "O poezji K azim ierza W ierzyńskiego". Życiem kulturalnym Bydgo­ szczy międzywojennej z a ją ł się w swym w ystąpieniu J. P iechocki.

Rok 1974- przyn ió sł odczyt K. G órsk iego "Sem antyka ognia w p ra k ­ tyce p is a r sk ie j M ickiew icza" o raz H. Dubowika "Aktualne problem y l i ­ teraturoznaw stw a" .

Kronika h isto rii lite ratu ry , ro zw ijającej się w Bydgoszczy za s p r a ­ wą Kom isji Języka i L ite ratu ry BTN w roku 1975, informuje o r e fe r a c ie J. Koniecznego, jak i odbył się 10 stycznia na temat "św iado m o ści e s t e ­ tycznej Adama G rzy m ały -S ie d le ck ieg o ".

W roku 1976 (29 s ty c z n ia ) ponownie odbyła s i ę s e s j a ku c z c i A da­ ma G r z y m a ły - S ie d le c k i e g o . Tym ra z e m do w sp ó łp r a c y w łą c z y ła s i ę Wo­ jew ód zka B ib lio tek a P u b lic z n a i P om orsko-K ujaw skie T ow arz ystw o K u l­ tu ra ln e . R e fe r a t y n a s e s j i w y g ł o s ili: J . K o nieczny "Adam G r z y m a ła -- S ie d le ck i wobec problem ów p o lsk ie g o ż y c ia l i t e r a c k i e g o " , H. Dubowik - "A dam a Grz^ym ały-Siedleckiego sztu k a p o r t r e t o w a n i a " , J. M alinow ski

- "Adam G rzym ała-Sied leck i o kw estii n iem ieck iej".

W roku 1977 zorganizow ano c ztery zeb rania naukowe. P ierw sze na temat "Kierunków w spółczesn ej poezji p o lsk ie j" (H. Dubowik), d ru g ie ,

246

z referatem I. M iłka, usytuowało się tematycznie n a pograniczu badań historycznoliterackich, i językoznaw czych, przyn osząc językoznaw czą in­ te rp re ta c ję poezji w sp ó łc ze sn e j", w trzecim J. S tarn aw ski zab rał głos na temat lłKultury i lite ratu ry polskiego baro k u ", z a ś "R o dzaje powie­

ś c i historycznych" p rzedstaw ił w czwartym H. Dubowik. Członkowie Ko­ m isji byli ponadto organizatoram i - wspólnie z W-SP i Towarzystwem

Literackim - s e s ji naukowej w dniu 25 listo p ad a, którą uczczono 50 ro czn icę śm ierci Stan isław a P rzyb yszew sk iego. R eferaty w ygło sili: A. Hutnikiewicz - "P rzyb y szew sk i i K asp ro w icz", J. Konieczny - "M iejsce P rzyb yszew sk iego w życiu literackim B y d go szczy ", H. Dubowik - " P r z y ­ byszew ski a kierunki lite rack ie XX s tu le c ia ". D w adzieścia referatów wygłoszonych w 1978 roku dotyczyło języka utworów p is a r z y polskich, żaden nie się g a ł natom iast w dziedzinę h isto rii literatury^-.

K om isja Języka i L iteratu ry BTN prowadzi też d ziałaln o ść wydawni­ c z ą . Publikacje zwarte lub artykuły naukowe w czaso pism ach ukazują się drukiem w ram ach p rac Wydziału Nauk Humanistycznych w s e r ii B , n o sz ą c e j nazwę Język i L ite ra tu ra . R ozpatrują one problemy tw órczości p is a r z y polskich i grup lite rac k ic h , a także genologii lite ra c k ie j.

Osob-2 ny d zia ł stanowią studia nad tw o rczością lite rac k ą na Pom orzu .

W iększość p rac polonistów bydgoskich dotyczy lite ratu ry XIX i XX w ieku. Zwracamy tu główną uwagę na opracow ania typu monograficznego o ra z na studia o w alorach syntezy. Spośród takich rozpraw wyróżniła się k sią ż k a H. Dubowika p t. "N adrealizm w p o lsk iej literatu rze w spół­ c z e s n e j" , w której autor s ta r a się udowodnić, że mimo braku oficjalnej grupy lite rac k ie j - istn iał w n asze j lite ratu rze nurt zbliżony do n ad rea­ lizmu fran cu sk iego, wywodzący się także z rodzimych źródeł. Zbieżno­ ś c i z tym kierunkiem są widoczne tak w wypowiedziach teoretycznych, jak w praktyce tw órczej p isa rz y z lat 1914-1964. Ponieważ k siążk a by­ ła pierw szym opracowaniem tego tematu, wyw iązała się wokół niej o b

szer-3

n a d y sk u sja na łamach czaso pism specjalisty czn ych . Z tematyką wyżej wymienionej m onografii korespondują dwa d alsze tomy H. Dubowika: " L i ­ te ra tu ra - muzyka - p lasty k a" i "A nalogie i kontrasty o raz wspólne e le ­ menty w kierunkach literack ich XX stu le c ia ", z których pierw szy omawia problem y pokrew ieństw a genealogicznego, strukturalnego i tematycznego

247

t r z e c h sztu k : l i t e r a t u r y , muzyki i p la s ty k i.

"Uwaga, ja k ą skierow an o n a plon tw ó rcz y p i s a r z y minorum gentium b ą d ź p i s a r z y zapomnianych, d a ł a p o czą tek studiom nad p r o z ą n a r r a c y j ­ n ą Ludwika S z t y r m e r a ( Z . M r o z e k ) , nad tem atyką, stylem i kompozy­ c j ą n ajw a ż n ie jsz y c h utworów S i e r o s z e w s k i e g o ( J. P a n a s e w i c z ) o r a z nad k ry ty cz n ą d z i a ła ln o ś c ią A. G r z y m a ły - S ie d le c k ie g o ( J . K o n ie c z n y ). Z . M rozek dokonał a n a lizy p o w ie ści będ ących znakiem swego c z a s u , d z i ś już mało czytelnych, a stanow iących w swoim c z a s i e nowe ogniwo w r o z ­ woju n a s z e g o piśm ienn ictw a. R o z p ra w a P a n a s e w i c z a podejmuje p r ó b ę an a liz y środków w y ra z u arty sty c z n e g o egzo tyki w tw ó r c z o ś c i W acława S i e r o s z e w s k i e g o . W yjaśnia ona długotrw ałe n iepo rozum ienia n a r o s ł e w p o l s k ie j krytyce l it e r a c k i e j wokół b a rd z o zró żn icow an ej tem atycznie i formalnie tw ó r c z o ś c i tego p i s a r z a . W ro z p ra w ie K o niecznego z n a jd u je ­ my omówienie i chrono lo giczn e uporządkow anie d z i a ła ln o ś c i k ry ty c z n e j G rz y m a ły , w skazanie cec h jego kon stytucji ideowej o r a z p ro g ra m u l i t e ­ r a c k i e g o , badania nad p ortretem litera ck im wybitnych p i s a r z y , k tó re z a ­ w a r ł w swej s p u śc iź n ie autor "Rozmów z samym s o b ą " , o r a z r o z d z i a ł p ośw ięco n y dziejom r e c e p c j i tw ó r c z o ś c i k ry ty c z n o lite r a c k ie j S i e d l e c k i e ­

g o .

Z ycie i tw ó r c z o ść G r z y m a ły - S ie d le c k ie g o to k r ą g pytań, n a k tó re o dpow iadają co ja k i ś c z a s w s z y s c y p o lo n iśc i b y d g o sc y . C h a r a k te r y s ty k ę b io g r a fii p i s a r z a o r a z pró b ę u ję c i a d z i a ła ln o ś c i k ry ty c z n ej S i e d l e c k i e ­ go p o d c z a s jego pobytu w B y d g o s z c z y s p o r z ą d z ił J. M alinow ski w p r a ­ c a c h : "Adam G r z y m a ła - S ie d l e c k i jako krytyk i rec e n z e n t b e le tr y sty k i h i s t o r y c z n e j" , "D ra m at w b ydgoskiej k rytyce l it e r a c k i e j Adama G r z y m a ­ ły - S ie d l e c k ie g o 1923-1965". S z k i c e H. Dubowika z tego z a k r e s u d oko­ nują re h a b ilita c ji utworów okrytych zapomnieniem i z a r a z e m u suniętych w c ie ń p r z e z d z i a ła ln o ś ć k ry ty cz n ą i p a m ię tn ik a rsk ą p i s a r z a ("K o m ed ie i p o w ieści Adama G r z y m a ł y - S i e d l e c k i e g o " , "D w ie nieznane p o w i e ś c i A d a ­ ma G r z y m a ły - S ie d le c k i e g o : ^ P a ła c w C z a jc z y c a c h < o r a z ^ P o d b e rłe m M onom acha<") . W artości sp u śc iz n y rękop iśm iennej G rzym ały u k a z a ł te ż J. Konieczny ( " L i s t y do Adama G r z y m a ły - S ie d le c k ie g o w z b io r a c h B i ­ blioteki M ie js k ie j w B y d g o s z c z y " , "N ad rę k o p ise m >Nie pożegn anych^ Adama G r z y m a ły S ie d le c k i e g o " ) . Tematem r o s y js k i m w dorobku S i e d l e

2ЛЗ

-ckiego z a ją ł się W. Nowacki ("^O statni lis t M urawiew aś Adama G rz y ­ m ały-Siedleck iego . Geneza i za ry s problem atyki d ram atu ", " L ite r a tu ­ r a r o sy jsk a w w ystąpieniach krytycznoliterackich A. G rzy m ały -S ie d le ­ c k ie g o ", "P rzek ład y A. G rzym ały-Siedleckiego. P ró b a re k o n e sa n su ").

Z a obraz przekrojow y w skazanych tu kierunków poznawczych bydgo* sk iej m yśli polon istyczn ej, ogn isku jącej się p rzy Kom isji Języka i L ite r a ­ tury B T N , można uznać dwie e d y cje: p ie rw sz a z nich to "B y d g o szcz w latach 1920-1970", wydana p rzez BTN w s e r ii P ra ce Popularno-N auko­ we, druga - "S z k ic e z h isto rii i teo rii lite r a tu r y ". Obie k siążk i p r e ­

zentują tematy przynależne do regionoznaw stw a i h isto rii lite ratu ry p ol­ s k ie j, takie jak h isto ria lite ratu ry i kultura lite rac k a o k resu dw udziesto­ le c ia międzywojennego i powojennego o raz badania h istory czn oliterack ie nad regionem bydgoskim i życiem literackim B ydgoszczy w XX wieku, a obecnie także nad "Słownikiem biograficznym B y dgoszczy i n ajb liższeg o re g io n u ", a więc zagadnieniami dotąd omijanymi w dociekaniach u czo ­ nych"^.

^ Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Spraw ozdanie z d ziałaln o ści w 1978 roku, B ydgoszcz 1978, s . 6 -7 .

2

BydgosTcie Towarzystwo Naukowe.’ K atalog wydawnictw 1960-1973, B y dgoszcz 1974-, s . 10-13.

3 _{P a tr z : "K u ltu ra ", "M iesięczn ik L ite r a c k i", "T w ó rc z o ść ", "Ruch} L ite ra c k i" 1971.

^ Inform ator Nauki P o lsk ie j 1976/1977, t. 1, s . 263, W arszawa 1977; p a trz te ż : Katalog wydawnictw W yższej Szkoły Pedagogicznej w B y d go szczy . W przygotowaniu do druku.