Okulicz, Jerzy
Dr Jerzy Antoniewicz (1919-1970)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 675-678
Dr JERZY ANTONIEWICZ
(1919— 1970)
29 c z e rw c a 1970 r. z m a rł n a g le w w ie k u 51 l a t w y b itn y a rc h eo lo g , re g io n a lis ta i e d y to r, z asłu ż o n y d la W a rm ii i M a z u r d z ia łac z k u l t u ra ln y , d r J e r z y A n to n ie w ic z. J e r z y A n to n ie w ic z u ro d z ił się 3 m a ja 1919 r. w P io trk o w ie T ry b u n a ls k im w ro d z in ie n a u czy c ie lsk iej. O jciec je g o T a d e u sz b y ł p ro fe s o re m g im n a z ja ln y m w P io trk o w ie i T o m aszo w ie M az o w ie ck im . J e r z y A n to n ie w ic z u k o ń czył w 1938 r. G im n a z ju m Z iem i M az o w ie ck iej w W a rsz a w ie , a n a s tę p n ie p o w o ła n y z o s ta ł do o d b y c ia s łu ż b y w o js k o w e j w S z k o le P o d c h o rą ż y c h R e z e rw y A r ty le r i i w e W ło d z im ie rz u W o ły ń sk im . W e w r z e ś n iu 1939 r. b r a ł u d z ia ł w w a lk a c h z h itle ro w s k im n a je ź d ź c ą p o d W ie lu n iem , a ta k ż e u c ze stn ic zy ł w o b ro n ie W arsz a w y . W zięty do n ie w o li u c ie k ł w ra z z w ię k sz ą g ru p ą je ń c ó w i p rz e z o k re s o k u p a c ji p rz e b y w a ł n a te re n ie W a rsz a w y . W ty m czasie p ra c o w a ł ja k o ro b o tn ik , a p ó ź n ie j u rz ę d n ik a p ro w iz a c ji w M ło cin ach , je d n o cześn ie p o d e jm u ją c s tu d ia w d z ie d zin ie p r a h is to rii i h is to rii ś re d n io w ie c z n e j n a ta jn y m k u rs ie U n iw e rs y te tu W arsz a w sk ie g o . Z a in te re s o w a n ia w ty m k ie ru n k u w y k a z y w a ł ju ż z r e sz tą w c z e ś n ie j, k ie d y to ja k o u c ze ń g im n a z ja ln y o g ła sz a ł k ró tk i e s p ra w o z d a n ia z o b ja z d u m u z e ó w ru m u ń s k ic h i re c e n z je w „ P rz e g lą d z ie K la sy c z n y m ” . W c zasie s tu d ió w in te re s o w a ły go szc z eg ó ln ie p ro b le m y a rc h e o lo g ii p ó łn o c n o -w s c h o d n ic h ziem p o ls k ic h i P r u s W sc h o d n ic h . Z a in te re s o w a n ie to w ią z a ło s ię z p o w ie rz o n y m m u w p ra c y k o n s p ir a c y jn e j z a d a n ie m z b ie ra n ia w ia d o m o śc i o w y w o żo n y c h p rz e z o k u p a n ta z b io ra c h m u z e ó w re g io n a ln y c h w P ło c k u , M ław ie, N o w o g ro d z ie Ł o m ż y ń sk im i S u w a łk a c h . P o p rz e z o so b iste k o n ta k ty z w a rs z a w s k ą g r u p ą lu d o w c ó w z a a n g a ż o w a ł się w a k c ję m a ją c ą n a c elu w łą c z e n ie do o sw o b o d zo n ej P o ls k i W a rm ii i M az u r. W c za sie p o w s ta n ia w a rsz a w sk ie g o J e r z y A n to n ie w ic z b y ł je d n y m z k o lp o r t e ró w p r a s y p o w sta ń c z e j, b r a ł ta k ż e u d z ia ł w s ły n n e j a k c ji z o rg a n iz o w a n e j p rz e z p ro f. d r. S ta n is ła w a L o r e n tz a p rz y z a b e z p ie c z a n iu d ó b r k u ltu r a ln y c h W a rsz a w y , za co p o w y z w o le n iu z o sta ł o d z n ac z o n y S r e b r n y m K rz y ż e m Z asłu g i. P o z a k o ń c z e n iu w o jn y k o n ty n u o w a ł s tu d ia i w 1946 r . u z y s k a ł w U n iw e rsy te c ie W a rsz a w sk im s to p ie ń m a g is tra n a u k h u m a n is ty c z n y c h w z a k r e s ie p r a h is to r ii n a p o d s ta w ie p ra c y p t. G e n eza i c h ro n o lo g ia p o m o r s k ic h u r n d o m k o w y c h . J u ż w c z e ś n ie j, od p ie rw s z y c h m iesięc> po w y z w o le n iu p o d ją ł p ra c ę w P a ń s tw o w y m M u zeu m A rc h e o 6 7 6 N E K R O L O G I
lo g ic z n y m w W a rsz a w ie , p o c zą tk o w o ja k o a s y s te n t, n a s tę p n ie s ta r s z y a s y s te n t, a d iu n k t i w re s z c ie k u s to s z aż do 1962 r.
W p ie rw s z y c h la ta c h p o w o jn ie , z r a m ie n ia P a ń s tw o w e g o M u ze u m A rc h e o lo g iczn eg o i M in is te r s tw a K u ltu r y i S z tu k i z a j ą ł s ię z a b e z p ie c z a n ie m ro z p ro s z o n y c h z b io ró w d a w n y c h m u z e ó w g d a ń sk ie g o i k ró le w ie c k ie g o o ra z re g io n a ln y c h z b io ró w n a te r e n ie W a rm ii i M az u r. J e g o z a s łu g ą w z n a c z n e j m ie rz e b y ło u ra to w a n ie p rz e d z n isz c z en ie m i z g ro m a d z e n ie w M u ze u m M a z u rs k im c e n n e g o dziś z b io ru z a b y tk ó w a rc h e o lo g ic z n y c h z p o n ie m ie c k ic h k o le k c jj, z n a jd u ją c y c h się w r ó ż n y c h re g io n a c h b. P r u s W sc h o d n ic h . P o d ją ł ta k ż e a k c ję in w e n ta r y z a c ji i r e j e s t r a c j i g ro d z is k i in n y c h o b ie k tó w a rc h eo lo g icz n y c h w w o je w ó d z tw a c h o ls z ty ń sk im , g d a ń sk im , b ia ło s to c k im i w a rs z a w s k im , z a b e z p ie c z a ją c w ie le z n ic h p rz e d zn isz c z en ie m . W l a ta c h c z t e r d z ie s ty c h p ro w a d z ił b a d a n ia n a c m e n ta r z y s k u k u l t u r y łu ż y c k ie j w C h ła p o w ie, pow . p u c k i i w o b rę b ie o sad y p r u s k ie j z o k re s u rz y m s k ie g o w W y sz e m b o rk u , p o w . m rą g o w s k i. J e d n o c z e ś n ie p o d ją ł ra to w n ic z e p ra c e b a d a w c z e n a w ie lu n iszc z o n y c h s ta n o w is k a c h w ró ż n y c h s tro n a c h P o ls k i. D z ię k i s ta ły m w ę d ró w k o m , w t r u d n y c h , p o w o je n n y c h w a r u n k a c h z d o b y w a ł c e n n ą d la a rc h e o lo g a z n a jo m o ść te re n u i fo rm z a b y tk ó w w y s tę p u ją c y c h w p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j P o lsce.
N ie o g ra n ic z a ł się j e d n a k w y łą c z n ie do p ra c y w d z ie d z in ie a rc h e o lo g ii. J a k o r e d a k to r r e g io n a ln y n a w o je w ó d z tw o o ls z ty ń sk ie c za so p ism a „ O d ra ” w l a ta c h 1946— 1948 o p u b lik o w a ł s z e re g a r ty k u łó w in fo r m u ją c y c h o ró ż n y c h z a g a d n ie n ia c h z p rz e s z ło ści W a rm ii i M a z u r, z b ie ra ł m a te r ia ły do b io g ra fii p o ls k ic h d z ia ła c z y i n a u k o w c ó w te g o re g io n u . W sp ó łp ra c o w a ł z I n s ty tu te m M a z u rs k im w O lszty n ie, b ę d ą c w la ta c h 1946— 1948 re d a k to re m s e r ii h is to rii i p r e h is to r ii „ K o m u n ik a tó w D z ia łu I n f o rm a c j i N a u k o w e j” te g o ż I n s ty tu tu . W la ta c h 1958— 1961 b y ł in ic ja to re m , w s p ó łtw ó rc ą i z a s tę p c ą r e d a k t o r a n a cz e ln e g o trz e c h p ie rw s z y c h to m ó w „ R o c z n ik a O ls z ty ń s k ie g o ”, w y d a w a n e g o p rz e z M u ze u m M a z u rsk ie . W P a ń s tw o w y m M u ze u m A rc h e o lo g ic z n y m w W a r sz a w ie p ro w a d z ił w la ta c h 1948— 1958 d z ia ł w y d a w n ic tw , b y ł s e k r e ta rz e m r e d a k c j i „W iad o m o ści A rc h e o lo g ic z n y c h ” i d z ię k i n ie m u w ty m czasie c za so p ism o to s ta ło s ię n a jb a r d z ie j r e p r e z e n t a ty w n y m o rg a n e m o d ra d z a ją c e j s ię p o w o jn ie p o ls k ie j a rc h e o lo g ii. J e g o s ta r a n ie m w y d a w a n o ta k ż e „ S p ra w o z d a n ia P M A ” , p ie rw s z e to m y „ M a te ria łó w S ta ro ż y tn y c h ” i „ M a te ria łó w W c z e sn o ś re d n io w ie c z n y c h ”. Z y s k a ł z a s łu ż o n ą s ła w ę z n ak o m ite g o e d y to ra .
N ie z a rz u c ił je d n a k b a d a ń te re n o w y c h . W l a ta c h 1950— 1954 p ro w a d z ił z r a m ie n ia P M A i K o m is ji do B a d a ń n a d P o c z ą tk a m i P a ń s tw a P o ls k ie g o p ra c e w y k o p a li s k o w e n a g ro d z is k u i o s a d z ie w J e z io rk u w p o w . g iż y c k im . O d k ry te ta m w a r s t w y z w c z e sn e j e p o k i ż elaz a i z w c ze sn eg o 'ś re d n io w ie c za d o s ta rc z y ły c e n n y c h m a te r ia łó w ź ró d ło w y c h do p o z n a n ia d z ie jó w k u ltu r y p le m io n p ru s k ic h . O p ra c o w a n ie i o p u b lik o w a n e w sp ó ln ie z J e r z y m O k u lic z em w y n ik i ty c h b a d a ń s ta n o w iły p ie rw s z y , w ię k sz y w k ła d a rc h e o lo g ii p o ls k ie j w p o z n a n ie p ra d z ie jó w M az u r.
J e r z y A n to n ie w ic z w w ie lu ro z p ra w a c h u d o w a d n ia ł, iż g ło szo n e p rz e z e tn ic z n ą s zk o łę n ie m ie c k ą tezy o z a c o fa n iu e k o n o m ic zn y m i s p o łe c z n y m w c z e s n o śre d n io w ie c z n y c h P r u s ó w b y ły fa łs z y w e , w s k a z u ją c je d n o c z e ś n ie n a b a rd z o s iln e ic h z w ią z k i z są s ie d n im i p le m io n a m i s ło w ia ń s k im i. S z e rz e j z a jm o w a ł s ię p ro b le m a ty k ą w c z e s n o - ż e la z n y c h o sied li o b ro n n y c h n a W a rm ii i M a z u ra c h , r o z p a tr u ją c n a s z e ro k im tle p o ró w n a w c z y m w a r u n k i e k o n o m ic z n e i sp o łe c z n e p o ja w ie n ia się o b ro n n e j fo rm y o s a d n ic tw a . B y ł to te m a t jeg o ro z p ra w y d o k to rs k ie j, k t ó r ą o b ro n ił w U n iw e rsy te c ie J a g ie llo ń s k im w K ra k o w ie w 1961 r.
J e d n y m z n a jw ię k sz y c h o sią g n ię ć J e rz e g o A n to n ie w ic z a b y ło z o rg a n iz o w a n ie sz e ro k o z a k ro jo n y c h b a d a ń n a d z ie ja m i J a ć w ie ż y . A k c ja t a zac z ę ła się w 1955 r. od
s k ro m n y c h p o c z ą tk o w o b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h n a c m e n ta r z y s k u k u rh a n o w y m z o k re s u rz y m s k ie g o w S z w a jc a rii, p ow . s u w a ls k i. W k ró tc e j e d n a k w u m ie ję tn y sp o só b z g ro m a d z ił w o k ó ł s ie b ie z n ac z n ą g ru p ę a rc h eo lo g ó w , a n tro p o lo g ó w , h is to ry k ó w , ję z y k o z n a w c ó w , p rz y ro d n ik ó w i e tn o g ra fó w z a in te re s o w a n y c h b a d a n i a m i n a d J a ć w ie ż ą i re g io n e m s u w a ls k o -a u g u s to w s k im . D u że z a in te re s o w a n ie m ie jsco w e g o sp o łe c z e ń stw a ro z b u d o w a n ą sz e ro k o a k c j ą p o p u la ry z a c y jn ą s p ra w iło , iż w o p a rc iu 0 fu n d u s z e w o je w ó d z tw a b ia ło sto c k ie g o w la ta c h n a s tę p n y c h u d a ło m u się z o rg a n i zo w ać b a d a n i a k o m p le k s o w e n a w ie lk ą s k a lę . G ru p a a rc h e o lo g ó w i a n tro p o lo g ó w z ró ż n y c h i n s ty tu c ji p ro w a d z iła w ię c p r a c e w y k o p a lisk o w e n a k ilk u n a s tu c m e n ta rz y s k a c h i o sa d a c h z p ie rw s z e g o ty s ią c le c ia n a sz e j ery .
S ta ra n ie m J e rz e g o A n to n ie w ic z a w 1959 r. ro z p o c zą ł n a S u w a lsz c z y ź n ie te re n o w e b a d a n i a ję z y k o z n a w c z e z esp ó ł s z w e d z k ic h s la w is tó w z U n iw e rs y te tu w L u n d k ie r o w a n y p rz e z p ro f, d o k to ra K n u t a O la fa F a lk a . E k s p e d y c ja a rc h e o lo g ic z n a w S z w a jc a rii, pow . s u w a ls k i w o k re s ie le tn im p rz e m ie n iła się w b a z ę d la w sz y s tk ic h n a u k o w c ó w z a in te r e s o w a n y c h S u w a lsz c z y z n ą , ś c ią g n ę li t u h is to ry c y , e tn o g ra fo w ie , p rz y ro d n ic y 1 ję z y k o z n a w c y — lu d z ie re p r e z e n t u ją c y s z e ro k i w a c h la r z d y s c y p lin i s p e c ja liz a c ji, o p ra c o w u ją c y z a g a d n ie n ia od n a jd a w n ie js z e j p rz e sz ło ś c i po c zasy w sp ó łcz e sn e . Z esp ó l te n p o w s ta ły s a m o r z u tn ie p rz e k s z ta łc ił się w k ró tc e , bo w 1962 r. w B ia ło sto c k ie T o w a rz y s tw o N a u k o w e , a J e r z y A n to n ie w ic z ja k o s e k r e t a r z g e n e r a ln y p rz e z p ie rw s z e la ta w ło ż y ł w ie le w y s iłk u w o rg a n iz a c ję te j in s ty tu c ji. W 1961 r. w r a z z g ru p ą b ia ło s to c c z a n z ac z ą ł w y d a w a ć p rz y ta m te js z y m m u z e u m „ R o c z n ik B ia ło sto c k i” , p e łn ią c f u n k c ję z a s tę p c y n a cz e ln e g o r e d a k to r a . C za so p ism o to o tw o rz y ło sw e ła m y d la b a d a c z y re g io n a ln y c h S u w a ls z c z y z n y i P o d la s ia . N ie z a s p o k a ja ło to je d n a k sz e rs z y c h a m b ic ji J e rz e g o A n to n ie w ic z a . N a w ią z a ł on ścisłą w sp ó łp ra c ę z h is to ry k a m i i a rc h e o lo g a m i ra d z ie c k im i z R e p u b lik L ite w s k ie j i B ia ło r u s k ie j z a jm u ją c y m i się p rz e sz ło śc ią i c z a s a m i n a jn o w sz y m i. D la ro z w in ię c ia b a d a ń n a d p ro b le m a m i p o g ra n ic z a lite w s k o -p o ls k o -b ia ło ru s k ie g o B ia ło sto c k ie T o w a rz y s tw o N a u k o w e ro zp o częło w 1964 r. w y d a w a n ie ro c z n ik a „ A c ta B a l tic o - S la v ic a ”, k tó re g o re d a k to re m z o sta ł J e r z y A n to n ie w ic z . W ro c z n ik u ty m u k a z u ją s ię p ra c e w k ilk u ję z y k a c h p o ru s z a ją c e s z e ro k ą p r o b le m a ty k ę h is to ry c z n ą , s p ra w o z d a n ia i r e f e r a ty z o rg a n iz o w a n y c h p rz e z B T N k o n fe re n c ji i s y m p o z jó w n a u k o w y c h . A r ty k u ły do te g o w y d a w n ic tw a n a d s y ła li w y b itn i n a u k o w c y z k ilk u k ra jó w . J e d n o c z e ś n ie J e r z y A n to n ie w ic z p r o w a d ził p rz y B T N d z ia ł w y d a w n ic tw , w ra m a c h k tó re g o u k a z a ło się k ilk a c e n n y c h p o z y c ji k s ią ż k o w y c h , a ta k ż e m o n o g ra fie p o w ia tó w a u g u sto w s k ie g o , su w a ls k ie g o i s e jn e ń s k ie g o o ra z B ia łeg o sto k u .
W la ta c h 1961— 1963 J e r z y A n to n ie w ic z p ro w a d z ił w y k ła d y z z a k r e s u P r a d z ie jó w P o ls k i (e p o k a żelaza) d la s tu d e n tó w s e k c ji A rc h e o lo g ii P o ls k i U n iw e r s y te tu W a r sza w sk ieg o . B y ł te ż s e k r e ta rz e m re d a k c j i to m ó w 23 i 24 „ S w ia to w ita ”, ro c z n ik a w y d a w a n e g o p rz e z K a te d r ę A rc h e o lo g ii P ie rw o tn e j i W cz e sn o śre d n io w ie c z n e j U n i w e r s y t e tu W arsz a w sk ie g o .
O d 1967 r. J e r z y A n to n ie w ic z p e łn ił o b o w ią z k i s e k r e ta r z a n a u k o w e g o M azo w ie ck ieg o O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h . T u ta k ż e , w y k o r z y s tu ją c sw e b o g a te d o św ia d c z e n ie e d y to rs k ie , p ro w a d z ił d z ia ł w y d a w n ic tw , re d a g o w a ł c ały s z e re g o p ra c o w ań n a u k o w y c h d o ty c z ąc y c h M azow sza, w śró d n ic h „ R o c z n ik M az o w ie ck i” . W 1969 r. m ia n o w a n y z o sta ł s a m o d z ie ln y m p ra c o w n ik ie m n a u k o w o -b a d a w c z y m .
D r J e r z y A n to n ie w ic z z o sta ł w 1959 r. la u r e a te m n a g ro d y n a u k o w e j w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o , zaś w la ta c h 1960 i 1964 d w u k ro tn ie la u r e a te m n a g ro d y n a u k o w e j w o je w ó d z tw a b ia ło sto ck ie g o . B y ł o d z n ac z o n y S r e b r n y m K rz y ż e m Z a słu g i, M e d a le m 1 0 -lecia P R L o ra z O d z n a k ą T y s ią c le c ia P a ń s tw a P o lsk ie g o . N a V I M ięd z y n a ro d o w y m K o n g re sie S la w is tó w w 1968 r. z o sta ł w y b ra n y s ta ły m c zło n k ie m K o n
678 N E K R O L O G I
g re s ó w S la w is ty c z n y c h w K o m is ji B a łto s ło w ia ń s k ie j. B y ł ta k ż e c zło n k ie m I n s t y t u t u Z a c h o d n ie g o w P o z n a n iu 1 c zło n k iem R a d y N a u k o w e j O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h im . W o jc ie c h a K ę trz y ń s k ie g o w O lszty n ie. P o ś m ie rtn ie P o ls k ie T o w a rz y s tw o A rc h e o lo g ic z n e p rz y z n a ło m u M ed a l Z a s łu ż o n y m d la A rc h e o lo g ii P o ls k ie j.
O c en a b o g a te j i w s z e c h s tro n n e j d z ia ła ln o ś c i J e rz e g o A n to n ie w ic z a ja k o a rc h e o lo g a, re g io n a lis ty i w y tra w n e g o e d y to ra w y m a g a ła b y sp e c ja ln e g o s tu d iu m , a ta k ż e s p o jrz e n ia z w ię k sz e j p e rs p e k ty w y czasu .
J a k o a u to r p o n a d 100 ro z p r a w n a u k o w y c h d o ty c z ąc y c h s z e ro k ie j p ro b le m a ty k i a rc h e o lo g ic z n e j, h is to ry c z n e j i ję z y k o z n a w c z e j z y sk a ł so b ie s ła w ę w y b itn e g o zn aw c y p ra d z ie jó w p le m io n b a łty js k ic h i k o n ta k tó w b a łto s ło w ia ń s k ic h . S f o rm u ło w a n e p rz e z n ie g o p o g lą d y n a d z ie je p le m io n p ru s k ic h s ta ł y się p o d s ta w ą d a lsz e j d y s k u s ji i p o d n ie tą do ro z w ija n ia w sz e c h s tro n n y c h b a d a ń n a d p ra d z ie ja m i p ó łn o c n o w sc h o d n ic h z ie m p o lsk ic h . O rg a n iz o w a n e p rz e z n ieg o b a d a n i a te re n o w e d o p ro w a d z iły do c e n n y c h o d k ry ć n a M a z u ra c h i S u w a lszc z y źn ie. P ro w a d z ił je w sp o só b n o w o czesn y , r e a liz u ją c m o że k o n s e k w e n tn ie j, n iż to czy n io n o d o ty c h c za s, p o s tu la t w s p ó łp ra c y z n a u k a m i p rz y ro d n ic z y m i i o s ią g a ją c d z ię k i te m u d o sk o n a łe w y n ik i. Z a c h ę c a ł też s w y c h w s p ó łp ra c o w n ik ó w d o p o d e jm o w a n ia b a d a ń i o p ra c o w a ń ró ż n y c h te m a tó w z a p e w n ia ją c ze s w e j s tro n y p o m o c o rg a n iz a c y jn ą i n a u k o w ą . P o z o s ta w ił n ie m a l u k o ń c z o n y rę k o p is p ra c y h a b ilita c y jn e j p t. G e n eza p o d s ta w g o sp o d a rc zy c h i k s z ta ł to w a n ie się p ie rw o c in s to s u n k ó w w c z e s n o k la s o w y c h u B a łtó w w o k re s ie o d V w ie k u p .n .e . do V I w i e k u n.e. W p ra c y t e j d a ł p o d s u m o w a n ie s w y c h p o g lą d ó w i h ip o te z d o ty c z ą c y c h ro z w o ju p le m io n b a łty js k ic h . W o s ta tn ic h la ta c h p rz e n ió s ł s w e z a in te re s o w a n ia n a ję z y k o z n a w stw o , p ró b u ją c łą c zy ć w e w n io s k o w a n iu sy n te ty c z n y m d a n e w y n ik a ją c e z a n a liz y ź ró d e ł a rc h e o lo g ic z n y c h i ję z y k o n a w c z y c h d la fo r m u ło w a n ia h ip o te z e tn ic z n y c h .
N ie u le g a w ą tp liw o śc i, że c a ła d z ia ła ln o ś ć n a u k o w a J e rz e g o A n to n ie w ic z a s t a n o w i tr w a ły w k ła d do a rc h e o lo g ii ś ro d k o w o e u ro p e jsk ie j, a jeg o p rz e d w c z e sn a śm ie rć je s t w ie lk ą s t r a t ą d la n a u k i.
N ie m o ż n a te ż p o m in ą ć , m ó w ią c o n im , o siąg n ięć w o rg a n iz a c ji re g io n a ln e g o r u c h u n a u k o w e g o n a W a rm ii, M a z u ra c h , M azo w szu , P o d la s iu i S u w a lszc z y źn ie. Z w ie lk im t a le n te m o rg a n iz a c y jn y m i e n e r g ią p o k o n y w a ł n a w e t n a jw ię k s z e t r u d n o ści p rz y tw o rz e n iu to w a rz y s tw n a u k o w y c h , czy z a k ła d a n iu n o w y c h czaso p ism . S w y m p rz y k ła d e m p o b u d z a ł in n y c h do d z ia ła n ia . Ci, k tó rz y z e tk n ę li się z n im b li ż ej, w ie d z ą j a k m a ło d b a ł o k o rz y śc i o so b iste , b o ry k a ją c się często z tru d n o ś c ia m i fin a n s o w y m i i n a r a ż a ją c zd ro w ie , b y o s ią g n ą ć p o s ta w io n e p rz e d so b ą cele. C en io n y b y ł sze ro k o ja k o c zło w iek u m ie ją c y b ez re s z ty p o św ięc ić się p ra c y , s łu ż ą c y zaw sze r a d ą i p o m o cą, k o le g a i z w ie rz c h n ik .
