Kompetencje jako produkty na rynku pracy w Finlandii i Wielkopolsce na podstawie badań przedsiębiorstw rodzinnych

Ewa Więcek-Janka

Kompetencje jako produkty na rynku

pracy w Finlandii i Wielkopolsce na

podstawie badań przedsiębiorstw

rodzinnych

Ekonomiczne Problemy Usług nr 74, 607-619

2011

NR 662 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 74 2011

dr EWA WIĘCEK-JANKA

Politechnika Poznańska

KOMPETENCJE JAKO PRODUKTY NA RYNKU PRACY

W FINLANDII I WIELKOPOLSCE NA PODSTAWIE BADAŃ

PRZEDSIĘBIORSTW RODZINNYCH

S t r e s z c z e n i e

Kilkuletnie badania rynku (w tym mikroprzedsiębiorstw rodzinnych) skłoniły autorkę do po­ szukania nieskomplikowanych odpowiedzi na trudne pytania. Jeżeli blisko 60% mikroprzedsię- biorców z Wielkopolski deklaruje swoje niezadowolenie z jakości wyuczonych kompetencji specjalistycznych i menedżerskich u zatrudnianych osób, podczas gdy w Finlandii niezadowolo­ nych jest zaledwie 11%, należy dążyć do zmiany takiego stanu rzeczy i zastosować w tej sferze benchmarking. W publikacji przedstawiono nowatorską koncepcję postrzegania kompetencji i umiejętności jako produktów na rynku pracy poddaj ących się mechanizmom wolnorynkowym.

P r z e d s i ę b i o r s t w a r o d z i n n e

Odmienność w funkcjonowaniu przedsiębiorstw rodzinnych od pozostałych

wynika z interferencji odmiennych celów rodziny i przedsiębiorstwa. Rodzina

jako instytucja społeczna ma na celu zapewnienie dobrobytu rodzinie, wycho­

wanie i wykształcenie potomstwa i organizowanie życia rodzinnego. Przedsię­

biorstwo zaś zaspokaja w głównej mierze potrzeby obce (klientów), a celem jest

uzyskanie samodzielności ekonomicznej i generowanie zysku. Ł. Sułkowski1

uznaje za przedsiębiorstwo rodzinne taki podmiot gospodarczy, w którym struk­

tury własności oraz funkcja zarządzania całym podmiotem pozostają w rękach

rodziny. Przedsiębiorstwa rodzinne z roku na rok mają znaczny udział w liczbie

przedsiębiorstw ogółem nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Są kraje, w których

ten udział jest bardzo wysoki. W Meksyku i USA sięga dziewięćdziesięciu kil­

ku procent. W Europie udział ten jest zróżnicowany. We Włoszech to 92%,

1 Ł. Sułkowski, Organizacja a rodzina: więzi rodzinne w życiu gospodarczym, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie, Toruń 2004.

w N i e m c z e c h 7 5 % , P o l s c e 6 0 % , a F i n l a n d i i 6 8 % . W t a b e l i 1 p r z e d s t a w i o n o u d z i a ł p r o c e n t o w y f i r m r o d z i n n y c h w g o s p o d a r k a c h r ó ż n y c h k r a j ó w .

Tabela 1 Udział przedsiębiorstw rodzinnych w gospodarkach krajowych

Kraj USA Włochy Niemcy Polska Finlandia Liczba przedsiębiorstw ogó­

łem

15 mln 3,5 mln 3,8 mln 3,5 mln 321 tys. Udział w populacji przedsię­

biorstw firm rodzinnych w %

90 92 75 60 86 W tym mikroprzedsiębiorstw w % 50 75 60 55 68 Udział w PKB w % 40 75 80 10 60 Wypłaty wynagrodzeń w % 50 55 70 20 60 Źródło: opracowanie na podstawie danych z bazy Eurostat, http://perheyritysten

liitto.demo.emedia.fi P r z e d s i ę b i o r c z o ś ć r o d z i n n a w o s t a t n i c h l a t a c h p r z e ż y w a s w ó j r e n e s a n s . W i e l e i n s t y t u c j i r z ą d o w y c h , p o z a r z ą d o w y c h , f i n a n s o w y c h i p o m o c o w y c h z w r a ­ c a u w a g ę n a i s t o t n y w p ł y w f i r m r o d z i n n y c h n a r o z w ó j g o s p o d a r k i . J a k w y n i k a z b a d a ń 2, f i r m y r o d z i n n e s t a n o w i ą t r z o n s t a b i l i z u j ą c y g o s p o d a r k ę k r a j u . S w o j ą d e t e r m i n a c j ę w p r z e t r w a n i u i p r z e w a g ę k o n k u r e n c y j n ą c z e r p i ą z z a a n g a ż o w a n i a i k o m p e t e n c j i w ł a ś c i c i e l i , k a d r y z a r z ą d c z e j o r a z p r a c o w n i k ó w l i n i o w y c h , k t ó r z y w z n a c z n e j w i ę k s z o ś c i s ą c z ł o n k a m i r o d z i n y . A n a l i z a p o l s k i c h ź r ó d e ł w t ó r n y c h p o z w o l i ł a n a o k r e ś l e n i e d o m e n d z i a ł a l n o ś c i f i r m r o d z i n n y c h . W s t o s u n k u d o w s z y s t k i c h d z i a ł a j ą c y c h f i r m w o k r e ś l o n e j b r a n ż y z a j m u j ą o n e 5 0 % w h o t e l a r s t w i e i d z i a ł a l n o ś c i r e s t a u r a c y j n e j , 5 0 % w d z i a ł a l n o ś c i t r a n s ­ p o r t o w e j i s p e d y c y j n e j , 4 1 % w h a n d l u , 4 0 % w d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y j n e j i p r z e ­ t w ó r c z e j , 3 5 % w o b s ł u d z e n i e r u c h o m o ś c i o r a z 3 0 % w u s ł u g a c h p o ś r e d n i c t w a 3. O b s e r w u j ą c r y n e k f i r m r o d z i n n y c h , m o ż n a z a u w a ż y ć j e g o d y n a m i c z n y r o z w ó j , j e d n a k b r a k k o m p l e k s o w y c h d a n y c h o j e g o f u n k c j o n o w a n i u w p o s z c z e g ó l n y c h b r a n ż a c h n i e p o z w a l a n a w y z n a c z e n i e t r e n d u r o z w o j o w e g o t a k d l a c a ł o ś c i , j a k i d l a b r a n ż z o s o b n a . K l u c z o w y m j e d n a k c z y n n i k i e m r o z w o j u , j a k m o ż n a z a

-2 Ł. Sułkowski, Organizacja a rodzina: więzi rodzinne w życiu gospodarczym, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie, Toruń 2004; K. Safin, Przedsiębiorstwa

rodzinne - istota i zachowania strategiczne, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2007;

E. Więcek-Janka, A. Kujawińska, Źródła przewagi konkurencyjnej mikroprzedsiębiorstw rodzin­

nych, w: Marketing przyszłości. Trendy, strategie, instrumenty, red. G. Rosa, A. Smalec, Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 55, Ekonomiczne Problemy Usług nr 595, Wyd. Na­ ukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2010, s. 59-69.

uważyć, jest elastyczne dopasowanie oferty firm do wymagań rynku, a co za

tym idzie uzupełnianie i rozwijanie nowych umiejętności pracowników.

S p o j r z e n i e n a F i n l a n d i ę i W i e l k o p o l s k ę

Gospodarka Finlandii jest zaliczana do najlepiej rozwiniętych na świecie.

Ludność Finlandii liczy 5,5 mln osób. Blisko 80% populacji zamieszkuje mia­

sta. Obszar Finlandii obejmuje 338 tys. kilometrów kwadratowych, z czego

75% nie jest zamieszkała ze względu na bagienno-leśny charakter. Ludność

zatem zagospodarowała ok. 85 tys. kilometrów kwadratowych.

Gospodarka Wielkopolski jest jedną z lepiej funkcjonujących w kraju. Lud­

ność Wielkopolski liczy blisko 3,5 mln osób. Obszar to blisko 30 tys. kilome­

trów kwadratowych. Wielkopolska

zajmuje Pojezierze Wielkopolskie i Nizinę

Południowo-Wielkopolską w dorzeczu środkowej Warty. Dzieli się na 4 powia­

ty grodzkie, 31 powiatów ziemskich i 226 gmin.

Finlandia cieszy się najwyższym możliwym statusem nadanym przez ogól­

noświatowe agencje ratingowe, jak Fitch Ratings, Moody’s czy Standard &

Poors. W drugiej połowie XX wieku nastąpił wzrost ekonomiczny oraz wzrost

stopy życia mieszkańców Finlandii. HDI

w 2002 r.wynosiło 0,940, co plasowa­

ło Finlandię na ósmym miejscu na świecie6. W 2010 r. Finlandia znalazła się na

pierwszym miejscu. Polska w tym rankingu znajduje się na 29. miejscu

(w roku 2009 była 37.). Taki wzrost zarówno w Finlandii, jak i w Polsce jest

związany z przyrostem wiedzy i poziomem edukacji w obu krajach. Fiński sys­

tem edukacyjny nieustająco uzyskuje znakomite wyniki. Wskaźnik konkuren­

cyjności WEF

plasuje jakość systemu szkolnictwa fińskiego na pierwszym

miejscu w świecie. Transfer wiedzy między gospodarką a uczelniami stanowi

jeden z kluczowych czynników powodzenia ekonomicznego i innowacyjności.

W ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpił wzrost liczby osób zajmuj ących się

badaniami i rozwojem naukowo-technicznym z 40 tys. do niemal 80 tys., co

stanowi

% liczby pracowników i jest odsetkiem najwyższym spośród wszyst­

kich krajów OECD9.

4 Tu: województwo wielkopolskie.

5 Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index).

6 Final report o f the expert group over view o f Family-Business-Relevant Issues, European Commision Enterprise and Industry Directorate - General, november 2009.

7 Ranking Newsweeka: najlepsze kraje do życia, www.newsweek.pl/artykuly/sekcje/ spoleczenstwo/ranking-newsweeka--najlepsze-kraje-do-zycia,63689,1.

8 Wskaźnik konkurencyjności opracowany przez World Economic Forum. 9 Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

W i e l k o p o l s k i p o t e n c j a ł l u d z k i t r u d n o p o r ó w n y w a ć z j e g o f i ń s k i m o d p o ­ w i e d n i k i e m . C h c ą c j e d n a k p o d n o s i ć j a k o ś ć k o m p e t e n c j i i u m i e j ę t n o ś c i p r a c o w ­ n i k ó w , n a l e ż y p o ł o ż y ć n a c i s k n a m o n i t o r o w a n i e p o t r z e b w t y m z a k r e s i e , z w ł a ­ s z c z a d l a r y n k u m i k r o p r z e d s i ę b i o r s t w ( w t y m r o d z i n n y c h ) , k t ó r e s t a n o w i ą 9 0 % o g ó ł u f i r m w W i e l k o p o l s c e . K o m p e t e n c j e i u m i e j ę t n o ś c i j a k o p r o d u k t p o s z u k i w a n y n a r y n k u p r a c y P r o d u k t w m a r k e t i n g u j e s t r o z u m i a n y n a j s z e r z e j j a k o o b i e k t r y n k o w e j w y ­ m i a n y o r a z w s z y s t k o t o , c o m o ż e b y ć o f e r o w a n e n a r y n k u . P r o d u k t e m z a t e m m o ż e b y ć d o b r o m a t e r i a l n e , u s ł u g a , m i e j s c e , o r g a n i z a c j a b ą d ź i d e a . J e ż e l i r y n e k p r a c y m o ż n a u z n a ć z a s p e c y f i c z n ą o d m i a n ę r y n k u , t o k o m p e t e n c j e n a l e ż y u z n a ć z a p r o d u k t y w y m i a n y n a n i m . P o d o b n i e j a k w s z y s t k i e p r o d u k t y , k o m p e t e n c j e i u m i e j ę t n o ś c i s ą o g r a n i c z o n e c o d o m i e j s c a , c z a s u , c e n y i i n f o r m a c j i . D o s t ę p ­ n o ś ć te j c z y in n e j k o m p e t e n c j i n a r y n k u p r a c y z w i ą z a n a j e s t z m e c h a n i z m a m i p o p y t u i p o d a ż y . Z n a j o m o ś ć p o t r z e b r y n k u k o n s u m e n c k i e g o , j e g o k i e r u n k ó w z m i a n i t r e n d ó w p o z w a l a p r z e d s i ę b i o r s t w o m e l a s t y c z n i e d o s t o s o w a ć p r o f i l p r o ­ d u k c j i i d z i a ł a l n o ś c i u s ł u g o w e j d o p r z y s z ł y c h w y m a g a ń p o p r z e z p e r s o n e l o o d p o w i e d n i c h k o m p e t e n c j a c h . K o m p e t e n c j e , u m ie j ę t n o ś c i i z d o l n o ś c i t o p o j ę c i a , k t ó r e w l i t e r a t u r z e s ą r ó ż n i e d e f i n i o w a n e i c z ę s t o s t o s o w a n e z a m i e n n i e . R . K a t z u ś c i ś l a i r o z u m i e u m i e j ę t n o ś c i j a k o i m p l i k u j ą c e z d o l n o ś c i ( n i e k o n i e c z n i e w r o d z o n e ) , k t ó r e m o g ą b y ć r o z w i j a n e ( a n i e s ą j e d y n i e p o t e n c j a ł e m ) i u w i d a c z n i a j ą s ię w d z i a ł a n i u 10 11. N a p o t r z e b y b a d a ń i o p r a c o w a n i a p r z y j ę t o , ż e u m i e j ę t n o ś ć u m o ż l i w i a w y k o r z y ­ s t a n i e w r o d z o n y c h lu b n a b y t y c h z d o l n o ś c i w i n t e n c j o n a l n y c h d z i a ł a n i a c h i m a c h a r a k t e r k o m p l e k s o w y c h i z i n t e g r o w a n y c h z b i o r ó w d z i a ł a ń . K o m p e t e n c j ą z a ś b ę d z i e s p ó j n a ( c o d o z a w a r t o ś c i , c e l u , b u d o w y i t p .) w i ą z k a u m i e j ę t n o ś c i 11. W n a j n o w s z y m o p r a c o w a n i u D . W h e t t e n i K . C a m e r o n p r z e d s t a w i a j ą c e c h y u m i e j ę t n o ś c i m e n e d ż e r s k i c h , k t ó r e m o ż n a j e d n a k p o d d a ć u n i w e r s a l i z a c j i . I c h z d a n i e m 12:

10 W. Rzońca, M. Dziębaj, Rozwój umiejętności menedżerskich za pomocą wybranych form dy­

daktycznych, w: Modele symulacyjne i gry menedżerskie we wspomaganiu decyzji i w dydaktyce,

red. A. Balcerak, W. Kwaśnicki, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2010, s. 184.

11 Kompetencja nazwana „pracą w grupie” obejmuje kilka umiejętności, np. słuchanie ze zro­ zumieniem, komunikowanie się („face to face”, przez telefon, listownie itd.), organizacji pracy własnej, podziału obowiązków itd.

12 D.Whetten, K Cameron., Developing Management Skills, Prentice Hall, 2010, za: W. Rzoń­ ca, M. Dziębaj, Rozwój umiejętności..., s. 185.

- u m i e j ę t n o ś c i m a j ą c h a r a k t e r b e h a w i o r a l n y , c o z n a c z y , ż e n i e m o g ą b y ć z w i ą z a n e z t y p e m o s o b o w o ś c i i m o g ą b y ć o b s e r w o w a n e i r o z p o z n a w a ­ n e p r z e z i n n e o s o b y z o t o c z e n i a , - u m i e j ę t n o ś c i m o ż n a p o d d a ć k o n t r o l i , c o z n a c z y , ż e m o ż n a j e d o s k o n a ­ l ić , ć w i c z y ć , a l e t a k ż e p o w s t r z y m a ć s ię o d i c h z a s t o s o w a n i a , - u m i e j ę t n o ś c i m o ż n a r o z w i j a ć p o p r z e z ć w i c z e n i e , d o s k o n a l e n i e i w e r y - f ik a c j ę s k u t e c z n o ś c i i c h z a s t o s o w a n i a w o k r e ś l o n y c h s y t u a c j a c h , - u m i e j ę t n o ś c i s ą w z a j e m n i e p o w i ą z a n e i c z ę s t o s ię c z ę ś c i o w o p o k r y w a ­ j ą , - u m i e j ę t n o ś c i b y w a j ą s p r z e c z n e z e s o b ą , c o o z n a c z a , ż e n i e m o ż n a i c h o p i s a ć j e d n o z n a c z n i e , n p . j a k t w a r d e c z y m i ę k k i e . Z a t e m p r a c o w n i k k o m p e t e n t n y t o t a k i , k t ó r y d z i ę k i o d p o w i e d n i e j p o s t a w i e i c e c h o m o s o b i s t y m b ę d z i e c h c i a ł i p o t r a f i ł p o z y t y w n i e w y k o r z y s t a ć n i e t y l k o w i e d z ę z d o b y t ą w p r o c e s i e k s z t a ł c e n i a , a l e i u m ie j ę t n o ś c i . B a d a n i a n a r y n k u f i ń s k i m W r a m a c h r e a l i z a c j i b a d a ń p o r ó w n a w c z y c h n a d j a k o ś c i ą k s z t a ł c e n i a k a d r i k s z t a ł t o w a n i a p o l i t y k i p e r s o n a l n e j w F i n l a n d i i i W i e l k o p o l s c e p r z e p r o w a d z o ­ n o b a d a n i a w C e n t r a l O s t r o b o t h n i a U n i v e r s i t y o f A p p l i e d S c i e n c e s w ś r o d k o w e j F i n l a n d i i ( r y s . 1).

Rys. 1. Um iejscowienie geograficzne regionu badań w Finlandii Źródło: materiały promocyjne okręgu Ostrobothnia.

W r e a l i z o w a n y c h t a m b a d a n i a c h w y k o r z y s t a n o m e t o d ę o b s e r w a c j i , w y w i a ­ d u o s o b i s t e g o i g r u p o w e g o w y w i a d u p o g ł ę b i o n e g o o r a z a n k i e t y . W o b s e r w a c j i d o k o n a n o o c e n y m e t o d i t e c h n i k n a u c z a n i a n a r ó ż n y c h s t o p n i a c h k s z t a ł c e n i a

z a w o d o w e g o ( p o z i o m k s z t a ł c e n i a z a w o d o w e g o , ś r e d n i e g o i w y ż s z e g o ) . W w y ­ w i a d a c h o s o b i s t y c h z p r z e d s t a w i c i e l a m i s z k ó ł z a w o d o w y c h i ś r e d n i c h , p r z e d ­ s t a w i c i e l a m i i n s t y t u c j i w s p o m a g a j ą c y c h r y n e k p r a c y o r a z m i k r o p r z e d s i ę b i o r - c a m i o c e n i o n o s p o s ó b d o p a s o w a n i a s y s t e m u k s z t a ł c e n i a z a w o d o w e g o d o w y ­ m a g a ń r y n k u p r a c y . W f o k u s a c h r o z p o z n a n o m e t o d y k ę p r o w a d z e n i a b a d a ń p o t r z e b r y n k u p r a c y n a k o m p e t e n c j e i u m i e j ę t n o ś c i z a w o d o w e o r a z z a s a d y f u n k c j o n o w a n i a n o w o t w o r z o n e g o s y s t e m u m o n i t o r o w a n i a r y n k u p r a c y C & Q (c o m p eten c es a n d q u ­ a lity). J e d n y m z w y n i k ó w b a d a ń j e s t i d e n t y f i k a c j a i a n a l i z a s k ł a d o w y c h s y s t e ­ m u C & Q . J e g o g ł ó w n e p r z e z n a c z e n i e t o p o m o c d l a f i r m i o r g a n i z a c j i w c e l u w s p i e r a n i a z a r z ą d z a n i a k o m p e t e n c j a m i i u m i e j ę t n o ś c i a m i . S y s t e m j e s t s k o r e l o ­ w a n y z p o d a ż ą i p o p y t e m n a u m i e j ę t n o ś c i z a w o d o w e i b i z n e s o w e o r a z p o t e n ­ c j a ł e m w i e d z y p e r s o n e l u . W w y n i k u p o r ó w n a n i a t y c h d w ó c h s t r o n f u n k c j o n o ­ w a n i a s y s t e m u m o ż n a z a p l a n o w a ć d o c e l o w e p o z i o m y w i e d z y p o t e n c j a l n y c h p r a c o w n i k ó w . S y s t e m C & Q z a w i e r a k i l k a k o m p o n e n t ó w : - C & Q - p e r s o n . Z a w i e r a l i s t ę o s ó b z i c h u m i e j ę t n o ś c i a m i . - C & Q - z a w ó d . O b e j m u j e g r u p y z a w o d o w e r e a l i z u j ą c e o k r e ś l a n e p o ­ t r z e b y r y n k o w e . - C & Q - n e t . Z a w i e r a l i s t ę s i e c i b i z n e s o w y c h p o z w a l a j ą c y c h n a z a r z ą ­ d z a n i e w i e d z ą . - C & Q - d e v e l o p e r . Z a w i e r a l i s t ę p o ś r e d n i k ó w d o r a d z t w a z a w o d o w e g o . W r a m a c h s y s t e m u C & Q p o r ó w n u j e s ię w y s t ę p o w a n i e l i c z b y o k r e ś l o n y c h z a w o d ó w i i c h o b s z a r ó w w i e d z y z e z n a j o m o ś c i ą p o t r z e b r o z w o j u t e g o z a w o d u , d o d a t k o w y c h p o t r z e b w z a k r e s i e u m i e j ę t n o ś c i i p o t r z e b r e k r u t a c j i , s t o p n i a n a j ­ w a ż n i e j s z y c h p o t r z e b e d u k a c y j n y c h i s z k o l e n i o w y c h o r a z m o ż l i w o ś c i i c h r e a l i ­ z a c j i ( r y s . 2 ). W c e n t r u m s y s t e m u z n a j d u j ą s ię k o m p e t e n c j e i u m i e j ę t n o ś c i . B a z a d a n y c h j e s t w y k o r z y s t y w a n a t a k ż e d o u z u p e ł n i a n i a C V i b u d o w a n i a ś c i e ż k i k a r i e r y z a r ó w n o m ł o d z i e ż y , j a k i d o r o s ł y c h o r a z o b s e r w a c j i j e j p r z e b i e g u . M e t o d y k a s y s t e m u o b e j m u j e : 1. P r z e p r o w a d z a n y r a z n a d w a l a t a 9 0 - m i n u t o w y i n d y w i d u a l n y w y w i a d i n t e r ­ n e t o w y z k a ż d y m p o t e n c j a l n y m p r a c o w n i k i e m , s t a ż y s t ą l u b p r a k t y k a n t e m ; w y w i a d e m o b j ę t e s ą t r z y o b s z a r y : p o s i a d a n a w i e d z a , u m i e j ę t n o ś c i z w i ą z a n e z w y u c z o n y m z a w o d e m o r a z s t o p i e ń p o s i a d a n y c h u m i e j ę t n o ś c i p r a k t y c z ­ n y c h ; w y w i a d p r o w a d z o n y j e s t w f o r m i e s a m o o c e n y . 2 . P r z e d s t a w i e n i e f i r m y - o f e r t y p r a c y , k t ó r e g e n e r u j e 2 5 0 p r z e d s i ę b i o r s t w n a j w a ż n i e j s z y c h i r e p r e z e n t a t y w n y c h d l a g o s p o d a r k i k r a j u .

3 . W s y s t e m i e o p r a c o w a n o 8 5 0 0 k o m p e t e n c j i t a k z a w o d o w y c h , j a k i i n t e r d y ­ s c y p l i n a r n y c h , 4 . S y s t e m p o z w a l a n a k s z t a ł t o w a n i e p r o f i l i p r z e d s i ę b i o r s t w i p r o f i l i p o s z u k u ­ j ą c y c h p r a c y , w t y m u c z n i ó w . 5 . U c z e ń r e a l i z u j e s w o j ą ś c i e ż k ę z a w o d o w ą i u z u p e ł n i a i n f o r m a c j e w s y s t e ­ m i e , g e n e r u j ą c n o w e k o m p e t e n c j e . 6 . I n f o r m a c j e o d p r z e d s i ę b i o r s t w z d o b y w a n e n a d r o d z e w y w i a d u - d a j ą w i e l e s z c z e g ó ł o w y c h i n f o r m a c j i o o b e c n y c h i p r z e w i d y w a n y c h p o t r z e b a c h r y n k u p r a c y .

Legenda: osaamistarpeet - potrzeby w zakresie umiejętności; osaamisvalmiudet - zdolności oparte na wiedzy; osaamisalue - przestrzeń wiedzy; ammatti ryhma - grupa zawodowa; yrityskohtaiset koulutus kehittamisto- imet - podnoszenie kwalifikacji w firmach

Rys. 2. Schem at fińskiego system u monitorow ania zapotrzebow ania na kompetencje zawodowe Źródło: opracowanie na podstawie m ateriałów prom ocyjnych partnera fińskiego.

S t r u k t u r a s y s t e m u C & Q o k r e ś l a l i c z b ę p r z e d s i ę b i o r s t w , k t ó r e p o s z u k u j ą o k r e ś l o n e j l i c z b y p r a c o w n i k ó w z k w a l i f i k a c j a m i o r a z p r z e d s t a w i e n i e p r o c e n t o ­ w e o k r e ś l a j ą c e , j a k i p r o c e n t f i r m o c z e k u j e o k r e ś l o n e g o z e s t a w u k w a l i f i k a c j i . O c e n a t a d o t y c z y b i e ż ą c e j s y t u a c j i , n a p o d s t a w i e k t ó r e j p r o g n o z u j e s ię p r z y ­ s z ł o ś ć w o p a r c i u o w y b r a n e w s k a ź n i k i . N a p o d s t a w i e 8 5 0 0 k o m p e t e n c j i , k t ó r e

w systemie przypisane są do osób, buduje się profile kompetencyjne odpowia­

dające oczekiwaniom przedsiębiorców13.

Przedsiębiorstwa rodzinne w Finlandii mają duży, bo 86% udział w rynku.

W lokalnych gazetach można zobaczyć reklamy rodzinnych firm usługowych

dotyczących mechaniki samochodowej, naprawy sprzętu gospodarstwa domo­

wego, zagospodarowania zużytych samochodów i urządzeń, restaurowania za­

bytków i mebli, usług masażu, pielęgnacji osób starszych, sprzątania itd. Za­

trudnienie w Finlandii jest związane z przestrzeganiem szeregu reguł wypraco­

wanych przez rząd, pracodawców i związki zawodowe. Dużo łatwiej jest za­

trudnić się w firmie rodzinnej, gdzie przepisy nie są tak restrykcyjne. Jednak

zarówno w przedsiębiorstwach rodzinnych, jak i nierodzinnych poszukiwani są

pracownicy o odpowiednich kompetencjach i umiejętnościach. Jedni i drudzy

pracodawcy maj ą podobne problemy w znalezieniu osób, które spełniałyby ich

oczekiwania. Jednak to firmy rodzinne kształtuj ąc swoj ą strategię, mogą plano­

wać wykształcenie sukcesorów, wybieraj ąc odpowiednią ścieżkę kształcenia

umiejętności.

B a d a n i a w W i e l k o p o l s c e

W Wielkopolsce (rys. 3) występuje wiele trudnych do pokonania barier

w dostosowywaniu systemu kształcenia zawodowego do potrzeb regionalnego

rynku pracy. Są one związane z pozyskiwaniem informacji o rynku pracy, czę­

stym ich brakiem, istnieniem dużej liczby ich źródeł, rozproszeniem, istnieniem

różnych standardów pozyskiwania danych i ich prezentacji oraz niedostosowa­

niem przekazu do oczekiwań odbiorcy. Celem głównym badań jest opracowanie

założeń i bazy istotnych w warunkach Wielkopolski rozwiązań pozwalaj ących

na wykorzystanie sukcesów fińskich naukowców w Polsce. Kolejnym celem14

jest ograniczenie niedostosowania informacji o potrzebach wielkopolskiego

rynku pracy do podaży programów kształcenia zawodowego w regionie i do­

starczenie narzędzia ułatwiaj ącego kojarzenie pracobiorcy z pracodawcą,

zwłaszcza dla mikro- i małych przedsiębiorstw.

13 Np. przedsiębiorstwo zgłasza zapotrzebowanie na określone kompetencje - system kompo­ nuje je w profilu, który po dopasowaniu wybiera listę osób najbardziej odpowiednich.

14 M. Szafrański, Formuła projektów innowacyjnych pozwala realizować nasze zamierzenia, „Innowacje bez Granic” 2010, nr 4.

Rys. 3. Obszar W ielkopolski objęty badaniami Źródło: opracowanie własne.

W r e a l i z o w a n y c h w W i e l k o p o l s c e b a d a n i a c h z a s t o s o w a n o m e t o d y : k o n s u l ­ t a c j i e k s p e r c k i c h , a n k i e t y t e l e f o n i c z n e j , w y w i a d u i n d y w i d u a l n e g o p o g ł ę b i o n e g o i g r u p o w e g o w y w i a d u p o g ł ę b i o n e g o . W k o n s u l t a c j a c h e k s p e r c k i c h s k u p i o n o s ię n a i d e n t y f i k a c j i p r z e p i s ó w p r a w n y c h i o p r a c o w a ń m i n i s t e r i a l n y c h z w i ą z a n y c h z o b s z a r e m b a d a ń ( 1 0 u c z e s t n i k ó w ) . A n k i e t a t e l e f o n i c z n a ( C A T I ) z o s t a ł a p r z e ­ p r o w a d z o n a w ś r ó d 5 6 0 m i k r o p r z e d s i ę b i o r c ó w ( w t y m 4 3 2 r o d z i n n y c h ) . Je j c e l e m b y ł o u z y s k a n i e i n f o r m a c j i o s t o p n i u z a d o w o l e n i a z u m ie j ę t n o ś c i i k o m p e ­ t e n c j i z a t r u d n i a n y c h p r a c o w n i k ó w . W w y w i a d a c h i n d y w i d u a l n y c h p r z e p r o w a ­ d z o n o s p o t k a n i a z p r z e d s t a w i c i e l a m i : p r z e d s i ę b i o r s t w ( m i k r o , m a ł y c h , ś r e d n i c h i d u ż y c h ) ; i n s t y t u c j i r y n k u p r a c y ( P A R P , P U P , s t o w a r z y s z e n i a i f u n d a c j e ) ; n a ­ u c z y c i e l a m i i u c z n i a m i s z k ó ł z a w o d o w y c h , t e c h n i k ó w i l i c e ó w p r o f i l o w a n y c h (8 u c z e s t n i k ó w ) . F o k u s y z r e a l i z o w a n o o s o b n o z u c z n i a m i i p r z e d s i ę b i o r c a m i . C e l e m i c h b y ł a p o p i e r w s z e , o c e n a p o s i a d a n y c h i p o ż ą d a n y c h u m ie j ę t n o ś c i o r a z s k o r e l o w a n i e j e j z w y m a g a n i a m i s t a w i a n y m i p r z e z M i n i s t e r s t w o E d u k a c j i N a ­ r o d o w e j , p o d r u g i e , p o w i ą z a n i e p o s z c z e g ó l n y c h u m ie j ę t n o ś c i w w i ą z k i s t a n o ­ w i ą c e k o m p e t e n c j e ( 7 2 u c z e s t n i k ó w ) . U z y s k a n e w y n i k i p o z w o l i ł y n a s t w o r z e n i e b a z y k o m p e t e n c j i i u m ie j ę t n o ś c i z w i ą z a n y c h z r y n k i e m r e g i o n a l n y m . M i k r o p r z e d s i ę b i o r c y ( w t y m r o d z i n n i ) p o d c z a s w y w i a d ó w f o k u s o w y c h z w r ó c i l i u w a g ę n a m o ż l i w o ś ć p o s z u k i w a n i a p r a c o w n i k ó w z e w z g l ę d u n a k o n k r e t n ą u m i e j ę t n o ś ć , p o n i e w a ż t o i c h z d a n i e m p o z w a l a n a z a r z ą d z a n i e p r o c e s e m r e k r u t a c j i i s z k o l e ń .

O p r a c o w a n o W S M i P ( W i e l k o p o l s k i S y s t e m M o n i t o r o w a n i a i P r o g n o z o w a ­ n i a ) , k t ó r e g o j e d n y m z m o d u ł ó w j e s t p r o c e s k o j a r z e n i a p r a c o w n i k ó w , p r a c o ­ b i o r c ó w i u c z n i ó w ( j a k o p r z y s z ł y c h p r a c o w n i k ó w ) , c o p r z e d s t a w i o n o n a r y s u n ­ k u 4 .

Rys. 4. M oduł kojarzenia pracobiorcy z pracodaw cą w W SM iP Źródło: opracowanie własne.

W m e t o d y c e b a d a w c z e j u w z g l ę d n i o n o p r z e p r o w a d z e n i e b a d a ń a n k i e t o w y c h w ś r ó d m i k r o p r z e d s i ę b i o r s t w r o d z i n n y c h z a r ó w n o w W i e l k o p o l s c e , j a k i F i n l a n ­ d i i 15. A n k i e t a z a w i e r a ł a p y t a n i a d o t y c z ą c e z g ł a s z a n e g o z a p o t r z e b o w a n i a n a k o m p e t e n c j e s p e c j a l i s t y c z n e i m e n e d ż e r s k i e , c z ę s t o t l i w o ś c i k o r z y s t a n i a z s y s ­ t e m ó w k o j a r z e n i a i p o s z u k i w a n i a p r a c o w n i k ó w . W b a d a n i u w z i ę ł y u d z i a ł m i - k r o p r z e d s i e b i o r s t w a r o d z i n n e : 5 6 0 z W i e l k o p o l s k i ( w t y m 4 3 2 r o d z i n n e ) i 1 0 2 z F i n l a n d i i . Z a p o t r z e b o w a n i e n a u m ie j ę t n o ś c i s p e c j a l i s t y c z n e i m e n e d ż e r s k i e r ó ż n i ł y s ię w o b u k r a j a c h . F i r m y f i ń s k i e d e k l a r o w a ł y w i ę k s z e z a p o t r z e b o w a n i e n a u m i e j ę t ­ n o ś c i s p e c j a l i s t y c z n e w b r a n ż y p r o d u k c y j n e j i h a n d l o w e j , n a t o m i a s t w b r a n ż y u s ł u g o w e j n a u m i e j ę t n o ś c i m e n e d ż e r s k i e . W W i e l k o p o l s c e t o w f i r m a c h u s ł u ­ g o w y c h i p r o d u k c y j n y c h d e k l a r u j e s ię n a j w i ę k s z e z a p o t r z e b o w a n i e n a u m ie j ę t

n o ś c i s p e c j a l i s t y c z n e , w h a n d l u z a ś m e n e d ż e r s k i e . R o z k ł a d u z y s k a n y c h d a n y c h p r z e d s t a w i o n o w t a b e l i 2 .

Tabela 2 Rozkład deklarowanego zapotrzebow ania na umiejętności (w %)

Branża Umiejętności specjalistyczne Umiejętności menedżerskie

Finlandia W ielkopolska Finlandia W ielkopolska

Produkcyjna 68 56 32 44

Handlowa 57 42 43 58

usługowa 40 65 60 35

Źródło: opracowanie własne.

Z a p y t a n o t a k ż e o t o , s k ą d p r z e d s i ę b i o r s t w a c z e r p i ą i n f o r m a c j e o p o t e n c j a l ­ n y c h p r a c o w n i k a c h . F i n o w i e n a j c z ę ś c i e j p o s z u k u j ą o k r e ś l o n y c h k o m p e t e n c j i , k o r z y s t a j ą c z i n t e r n e t o w y c h s y s t e m ó w k o j a r z e n i a ( 7 1 % ) , 2 4 % w ś r ó d r o d z i n y i z n a j o m y c h , a z a l e d w i e 5 % p r z e z o g ł o s z e n i a m e d i a l n e . W W i e l k o p o l s c e n a j ­ w i ę c e j p r z e d s i ę b i o r c ó w ( 4 3 % ) k o r z y s t a z o g ł o s z e ń p r a s o w y c h , o g ł o s z e ń n a t a b l i c a c h w P o w i a t o w y c h U r z ę d a c h P r a c y i t a b l i c a c h o g ł o s z e ń w s u p e r m a r k e ­ t a c h , 3 9 % m i k r o p r z e d s i ę b i o r c ó w z a t r u d n i a o s o b y z k r ę g u r o d z i n y i z n a j o m y c h , a z a l e d w i e 1 8 % k o r z y s t a z i n t e r n e t o w y c h s y s t e m ó w k o j a r z e n i a p r z e d s i ę b i o r c ó w z p r a c o d a w c a m i . R o z k ł a d w y n i k ó w p r z e d s t a w i o n o n a r y s u n k a c h 5 i 6.

Rys. 5. Rozkład w yników w Finlandii Źródło: opracowanie własne.

Rys. 6. Rozkład wyników w Wielkopolsce Źródło: opracowanie własne.

Potraktowanie zawodu wyuczonego jako kompilacji kompetencji daje moż­

liwość poszukiwania pracowników o różnych ich kombinacjach. Na „jutrzej­

szym” rynku pracy produktem poszukiwanym będą rzadkie i trudne do zdoby­

cia umiejętności, za które pracodawca będzie skłonny zapłacić wysoką cenę.

Poszukiwanie kompetencji i umiej ętności zostanie przeniesione na serwery firm

informatycznych, a obszar poszukiwań zostanie poszerzony i wyjdzie poza gra­

nice nie tylko regionów, ale i krajów.

Podsumowanie

Korzystaj ąc z doświadczeń fińskich, przeniesiono wybrane rozwiązania na

grunt Wielkopolski i dokonano rozbicia zawodów na cząstkowe umiej ętności

tak szczegółowo, aby umożliwiały ich kompilowanie według potrzeb, dzięki

czemu pracodawca zyskuje szansę zatrudnienia odpowiedniego pracownika,

a system kształcenia zarówno zawodowego, jak i wyższego otrzymuje informa­

cje zwrotne o umiejętnościach poszukiwanych i niepotrzebnych. W ten sposób

można uprościć z jednej strony system zatrudniania, z drugiej zaś system wypo­

sażania uczniów i studentów w umiej ętności poszukiwane na rynku i traktować

je jako zupełnie nową formę produktu.

C O M P E T E N C E S A S P R O D U C T S O N L A B O R M A R K E T I N F I N L A N D A N D W I E L K O P O L S K A V O I V O D E S H I P B A S E D O N T H E R E S E A R C H

O N F A M I L Y E N T E R P R I S E S

S u m m a r y

Several years o f research in the market o f m icroenterprises (including family enterprises) in­ clined the author to search for easy answer to hard questions. I f almost 60% o f the m icroentrepre­ neurs from W ielkopolska Voivodeship are not satisfied w ith the quality o f specialized and m ana­ gerial vocational education, while in Finland it is only 11% , this state o f matters should be changed. The use o f benchm arking is necessary. The paper presents the new concept o f perceiv­ ing com petences and skills as products on labor market that are a subject o f market mechanisms.