Anna P rzybylska, Grzegorz Bazylak
ZAWARTOŚĆ KWASÓW ORGANICZNYCH ORAZ ZWIĄZKÓW BIOAKTYWNYCH
W WODNYCH NAPARACH KWIATOSTANÓW GŁOGU STOSOWANYCH JAKO SKŁADNIKI SUPLEMENTÓW DIETY
Katedra i Zakład Bromatologii Wydziału Farmaceutycznego, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy,
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Kierownik: Prof. dr hab. inż. Grzegorz Bazylak
Kwiatostany głogu (Crataegus infl orescences) od wielu stuleci są wykorzysty-wane w etnomedycynie i medycynie konwencjonalnej jako surowce zielarskie. Jednak właściwości antyoksydacyjne oraz zawartość związków bioaktywnych i mikroodżywczych w wodnych naparach dostępnych w Polsce kwiatostanów głogu stosowanych do produkcji suplementów diety i produktów zielarskich są ciągle mało poznane. Celem pracy było oznaczenie całkowitej zawartości polifenoli (TPC), związków fl awonoidowych (TFC), kwasu α-askorbinowego i wybranych niskocząsteczkowych kwasów organicznych oraz ocena właściwości antyoksydacyjnych wodnych naparów kwiatostanów głogu (WNKG) stosowanych w produkcji suplementów diety.
Hasła kluczowe: kwiatostan głogu, Crataegus infl orescences, polifenole, kwasy organiczne.
Key words: hawthorn infl orescences, Crataegus infl orescences, polyphenols, or-ganic acids.
Z raportu opublikowanego w 2015 r. przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że choroby układu krążenia są obecnie główną przyczyną wzrostu śmiertelności w Polsce. Z tego samego raportu wynika, że choroby układu sercowo-naczynio-wego są przyczyną 53,1% zgonów u osób powyżej 65 roku życia (1). Surowca-mi roślinnySurowca-mi najczęściej stosowanym przy niewydolności krążeniowej są owoce i kwiatostany głogu, które są powszechnie stosowane w medycynie ludowej (2). Liczne badania naukowe potwierdzają silniejsze hamowanie utleniania cząsteczek cholesterolu LDL przez ekstrakty z kwiatów głogu w porównaniu z ekstraktami ze świeżych i suszonych owoców głogu (3). Asgary i współpr. (4) udowodnili wpływ ekstraktu z kwiatu głogu na obniżenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi. Liście głogu swoje właściwości prozdrowotne zawdzięczają przede wszystkim obecności ramnozydom witeksyny (5). Alirezalu i współpr. (6) oznaczyli w liściach i kwiatach Crataegus monogyna kwas chlorogenowy, 2’-O-ramnozyd witeksynę,
izokwercetynę oraz rutynę, których średnia zawartość wynosi, odpowiednio, 17,69; 0,04; 0,75 oraz 1,28 mg/g s.m. Z kolei średnie stężenie tych związków w
Crata-egus pseudoheterophylla wynosi, odpowiednio, 0,91; 0,78; 0,18 oraz 0,61 mg/g.
Badania te potwierdzają, że koncentracja związków bioaktywnych w liściach głogu jest różna w zależności od gatunku Crataegus. Brak jest danych literaturowych opisujących zawartość związków bioaktywnych w wodnych naparach surowców zielarskich zawierających suszone kwiatostany głogu jako surowca zielarskiego powszechnie stosowanego w lecznictwie ludowym.
Celem pracy było oznaczenie całkowitej zawartości polifenoli, związków fl a-wonoidowych oraz zawartości związków bioaktywnych (kwasu α-askorbinowego, szczawiowego, jabłkowego, winowego oraz cytrynowego) w wodnych naparach kwiatostanów głogu. Określono również ich własności antyoksydacyjne wobec rod-nika DPPH● oraz kationorodnika ABTS●+.
MATERIAŁ I METODY
Materiałem użytym do badań były surowce zielarskie zawierające wysuszone kwiatostany głogu pochodzące od polskich producentów specjalizujących się w pro-dukcji suszy ziołowych. Próbki te zakupione zostały w bydgoskich sklepach zie-larskich oraz aptekach (Tab. I). Według zaleceń producenta, łyżeczkę lub torebkę suszu należy zalać wrzącą wodą i zaparzać przez 2 min. Zalecane jest, aby pić sporządzone napary systematycznie przez okres około 3 tygodni, 2 ÷ 3 razy dzien-nie. W badaniach wykorzystano 3 próbki z opakowania zbiorczego lub z torebki z każdego analizowanego produktu.
Ta b e l a I. Skład komercyjnych produktów zawierających wysuszone kwiatostany głogu Ta b l e I. Composition of commercial products containing dried hawthorn infloresciences
Nr Numer Producent Sposób parzenia* Sposób pakowania**
1 IG8 Flos (Łódzkie) A zo 50g
2 IG9 Kawon (Wielkopolskie) B zo 50g
3 IG10 Herbapol (Małopolskie) zioła do zaparzenia T (20 × 2,0 g) 4 IG11 Herbapol (Małopolskie) zioła do zaparzenia T (20 × 2,0 g)
5 IG12 Kawon (Wielkopolskie) B zo 50g
* sposób parzenia według zaleceń producenta: A – 1 łyżeczkę produktu zalać szklanką chłodnej wody, zago-tować i utrzymywać we wrzeniu przez 2 minuty. Odstawiać na 10–15 minut, Przecedzić. Świeży napar pić 3 razy dziennie, systematycznie przez 3 tygodnie, B – 1 łyżkę surowca zalać szklanką wody, doprowadzić do wrzenia, gotować przez 2 minuty, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po ¾ szklanki gorącego naparu; ** zo – zbiorcze opa-kowanie, T – torebki
Odważono 1,0 g suszu zawierającego kwiatostan głogu i dodano 50,0 mL wrzącej wody. Całość wymieszano i odstawiono na 5 min pod przykryciem. Uzyskany na-par przesączono przez fi ltr strzykawkowy Chromafi l PES-45/25 (Macherey-Nagel, Niemcy). Gęstość nasypową badanych produktów oznaczono metodą wagowo-ob-jętościową (7). Całkowita zawartość polifenoli (TPC) oraz związków fl awonoido-wych (TFC) została oznaczona metodą kolorymetryczną (8). W celu oznaczenia
pojemności przeciwutleniającej wodnych naparów kwiatostanów głogu wykorzy-stano metodę z wolnymi rodnikami DPPH● (2,2-difenyl-1-pikrylohdrazyl) oraz ka-tionorodnikami ABTS●+ (3-etylobenzotiazolino-6-sulfonian) (8). Zawartość kwasu cytrynowego, jabłkowego oraz winowego (mg/100 g s.m) w naparach oznaczono zgodnie z instrukcją producenta komercyjnych testów K-CITRIC, K-MALQR oraz K-TART (Megazyme, Ireland). Zawartość kwasu α-askorbinowego została oznaczo-na metodą miareczkową przy użyciu 2,6-dichlorofenoloindofenolu (9), a stężenie kwasu szczawiowego metodą manganianometryczną (10). Wyniki wyrażone są jako średnia arytmetyczna z trzech powtórzeń dla każdego analizowanego produktu. Kwasowość wodnych naparów surowców zielarskich zawierających kwiatostan gło-gu oznaczono przez miareczkowanie potencjometryczne za pomocą aparatu anali-zatora DL-22 (Mettler Toledo, Szwajcaria). Obliczenia statystyczne wykonano za pomocą programu statystycznego Statistica PL v.13 (StatSoft, USA). Współczynniki korelacji Persona oraz obliczenia istotności wyników pomiarów wykonano za po-mocą testu t-studenta (p < 0,05).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Uzyskane wyniki oznaczeń całkowitej zawartości polifenoli (TPC), związków fl awonoidowych (TFC) w wodnych naparach kwiatostanów głogu oraz gęstości nasypowej surowców zielarskich zawierających suszone kwiatostany głogu przed-stawiono w Tab. II. Analizowane napary odznaczały się zróżnicowaną zawartością TPC oraz TFC, których średnia zawartość wynosiła, odpowiednio, 1179,58 mg GAE/100 g s.m. oraz 1313,06 mg CAE/100 g s.m.. Najwyższą TPC oraz TFC w wodnych naparach kwiatostanów głogu stwierdzono dla suszy pochodzących z terenu województwa małopolskiego (IG10, IG11) oraz odznaczających się naj-większym stopniem rozdrobnienia. Całkowita zawartość polifenoli w wodnych na-parach uzyskanych z kwiatostanów głogu była istotnie dodatnio skorelowana (r = 0,91; p < 0,05) z gęstością nasypową suszu kwiatostanów głogu (Tab. III).
Ta b e l a II. Gęstość nasypowa suszonych kwiatostanów głogu oraz całkowita zawartość polifenoli i związków flawonoidowych w wodnych naparach kwiatostanów głogu
Ta b l e II. Bulk density dried hawthorn fruits and total phenols and flavonoids content in aqueous infusions of hawthorn infloresciences Numer próby Gęstość nasypowa (g/mL)
Całkowita zawartość polifenoli (TPC)
(mg GAE/100 g s.m.)
Całkowita zawartość związków flawonoidowych (TFC) (mg CAE/100 g s.m.) IG8 0,19 1108,03 ± 13,00 a 1118,29 ± 1,75 IG9 0,22 1064,48 ± 23,71 a 1000,23 ± 0,40 IG10 0,23 1344,13 ± 20,92 1795,83 ± 1,39 IG11 0,28 1444,12 ± 24,02 1741,67 ± 1,39 IG12 0,16 937,13 ± 5,44 909,26 ± 0,40 Mean 0,22 1179,58 1313,06
Małe litery wskazują brak statystycznie istotnej różnicy między badanymi próbkami (p < 0,05). The small letters indicate the no statistically significant difference between samples tested (p < 0,05).
Ta b e l a III. Współczynniki korelacji Pearsona między analizowanymi parametrami surowców zielarskich zawiera-jących suszone kwiatostany głogu
Ta b l e III. Pearson’s correlation coefficients of the parameters analyzed between analyzed samples of dietary supplements containing dried hawthorn infloresciences
Zw. bioakt.
Związki bioaktywne DPPH ABTS
CKW GN TPC TFC mg TE mM TE IC50 I mg TE GN 1,00 TPC 0,91 1,00 TFC 0,80 0,96 1,00 DPPH I –0,22 –0,44 –0,63 mg TE –0,36 –0,65 –0,82 1,00 mM TE –0,79 –0,94 –0,98 0,80 1,00 IC50 –0,87 –0,96 –0,91 0,61 0,83 1,00 ABTS I 0,66 0,80 0,83 –0,58 –0,90 –0,62 1,00 mg TE 0,67 0,80 0,83 –0,57 –0,90 –0,62 1,00 1,00 mM TE 0,70 0,84 0,86 –0,58 –0,91 –0,68 0,99 0,99 Kwasy ASKW 0,35 0,32 0,39 –0,30 –0,55 –0,06 0,71 0,73 CKW –0,24 0,03 0,06 –0,23 0,10 –0,24 –0,26 –0,29 1,00 JAKW –0,44 –0,74 –0,89 0,97 0,88 0,66 –0,75 –0,74 –0,17 SZKW –0,07 0,19 0,20 –0,28 –0,03 –0,39 –0,15 –0,18 0,98 WIKW 0,69 0,68 0,55 –0,04 –0,58 –0,57 0,78 0,78 –0,21 KWAS –0,94 –0,86 –0,70 0,22 0,65 0,89 –0,52 –0,53 –0,01 GN – gęstość nasypowa (g/mL), TPC – całkowita zawartość polifenoli (mg GAE/100 g s.m.), TFC – całkowita zawartość związków flawonoidowych (mg CAE/100 g s.), IDPPH – procent redukcji rodnika DPPH● (%), mg TEDPPH – aktywność antyoksydacyjna wobec DPPH● (mg TE/100 g s.m.), mM TE
DPPH – aktywność antyoksydacyjna wobec DPPH● (mM TE/100 g s.m.), I
ABTS – procent redukcji kationorodnika ABTS●+ (%), mg TEABTS – aktywność antyoksydacyjna wobec ABTS●+ (mg TE/100 g s.m.), mM TEABTS – aktywność antyoksydacyjna wobec ABTS●+ (mM TE/100 g s.m.), ASKW – zawartość kwasu askorbinowego (mg/100 g s.m.), CKW – zawartość kwasu cy-trynowego (mg/100 g s.m.), JAKW – zawartość kwasu jabłkowego (mg/100 g s.m.), SZKW – zawartość kwasu szczawiowego (mg/100 g s.m.), WIKW – zawartość kwasu winowego (mg/100 g s.m.), KWAS – kwasowość ogólna (mg/100 mL). Wartości zaznaczone na szaro oznaczają różnice statystycznie istotne pomiędzy próbkami (p < 0,05).
Ivanava i współpr. (11) oznaczyli zawartość polifenoli w wodnych naparach
li-ści i kwiatów C. monogyna Jacq. na średnim poziomie 155,94 μM w przeliczeniu na ekwiwalent stężenia kwercetyny. Bahri-Sahloul i współpr. (12) podczas anali-zy metanolowych ekstraktów pąków i otwartych kwiatów C. azarolus var. aronia odnotowali wyższe średnie stężenia TPC dla pąków (1638,7 mg GAE/100 g s.m.) tej rośliny w porównaniu z jej kwiatami (931,1 mg GAE/100g s.m.). W tej sa-mej pracy autorzy wskazali wyższe stężenie związków fl awonoidowych dla pąków
C. azarolus var. aronia (640,3 mg rutyny/100 s.m.) w porównaniu z kwiatami tej
sa-mej rośliny (317,8 mg rutyny/100 g s.m.) (12). Uzyskane wyniki własne wskazują, że wodne napary kwiatostanów głogu charakteryzujące się wysokim stężeniem TPC wyróżniają się również wysokim średnim procentem redukcji rodnika DPPH●, który
dla prób IG10 i IG11 wynosił, odpowiednio, 92,37 oraz 92,98%. TPC była istotnie ujemnie skorelowana ze stopniem redukcji rodnika DPPH● (r = –0,94; p < 0,05). Wyniki przedstawione w Tab. IV wskazują, że średnia aktywność antyoksydacyjna wodnych naparów kwiatostanów głogu (92,87%) jest wyższa w porównaniu z wod-nymi naparami surowców zielarskich zawierających liście morwy białej Morus
alba folium, dla której stopień redukcji rodnika DPPH· wynosi ok. 85,0% (8). Dla
porównania, Rutkowska i współpr. (13) uzyskali niższy stopnień redukcji rodnika DPPH● (50%) dla owocu dzikiej róży suszonego metodą konwencjonalną (72 ± 1°C, 37 h) w porównaniu owocami liofi lizowanymi (70%). Ponadto, najwyższe wyniki uzyskane metodą ABTS w przeliczeniu na Trolox (mg TE/100 g s.m.) oraz procent inhibicji (I %) odnotowano dla wodnych naparów sporządzonych z kwia-tostanów głogu o najwyższym stopniu rozdrobnienia (IG10, IG11), pochodzące z województwa małopolskiego.
Ta b e l a IV. Aktywność antyoksydacyjna wodnych naparów kwiatostanów głogu wobec DPPH● i ABTS●+ Ta b l e IV. Antioxidant activity aqueous infusions of hawthorn infloresciences against DPPH● and ABTS●+
Numer próby Aktywność przeciwutleniająca – DPPH Aktywność przeciwutleniająca – ABTS I (%) (mg TE/ 100 g s.m.) (mM TE/ 100 g s.m.) IC50 (mg/mL) I (%) (mg TE/ 100 g s.m.) (mM TE/ 100 g s.m.) IG8 93,08 ± 0,05 a 406,89 ± 1,23 a 1,63 ± 0,02 a 0,52 ± 0,01 41,50 ± 1,35 a 191,43 ± 6,63 a 0,05 ± 0,01 a IG9 92,95 ± 0,06 ac 407,27 ± 1,44 ab 1,63 ± 0,01 ab 0,62 ± 0,01 36,87 ± 2,71 a 175,53 ± 13,81a 0,04 ± 0,02ac IG10 92,37 ± 0,10 b 404,59 ± 1,25 bacd 1,62 ± 0,01 bacd 0,36 ± 0,04 a 66,37 ± 1,60 319,57 ± 8,02 0,08 ± 0,01 bacd IG11 92,98 ± 0,10 acd 406,38 ± 2,82 bacd 1,62 ± 0,01 bcde 0,30 ± 0,02 a 79,67 ± 0,71 389,93 ± 3,58 0,10 ± 0,02 bacde IG12 92,98 ± 0,01 acd 407,02 ± 1,28 abd 1,63 ± 0,01 ade 0,84 ± 0,03 53,63 ± 0,47 255,89 ± 2,36 0,06 ± 0,01 acde Średnia 92,87 406,43 1,63 0,53 55,61 266,47 0,07
Małe litery wskazują brak statystycznie istotnej różnicy między badanymi próbkami (p < 0,05). The small letters indicate the no statistically significant difference between samples tested (p < 0,05).
Wyniki analizy stężenia kwasu α-askorbinowego, cytrynowego, jabłkowego, szczawiowego oraz winowego zostały przedstawione w Tab. V. Stężenie kwasu α-askorbinowego w badanych wodnych naparach kwiatostanów głogu mieściło się w zakresie 26,44 ÷ 30,80 mg/100 g s.m., przy średnim stężeniu 29,32 mg/100 g s.m. Wyższą średnią zawartość kwasu α-askorbinowego w kwiatach Crataegus spp. zanalizowali Barros i współpr. (14) (408,37 mg/100 g s.m.). Z danych literaturo-wych wynika, że kwiatostany głogu są bogatszym źródłem kwasu α-askorbinowego niż jego owoce. Średnie stężenie tego kwasu w dojrzałych owocach głogu wyno-si 220,24 mg/100 g s.m., a w niedojrzałych 130,33 mg/100 g s.m. (14). Wybór metody suszenia materiału roślinnego, czas przechowywania surowca zielarskiego oraz wysoka temperatura stosowana podczas przygotowywania wodnych naparów
skutecznie redukuje stężenie kwasu askorbinowego w wodnym naparze surowca zielarskiego (15).
Najwyższe średnie stężenie kwasu cytrynowego oznaczono dla próby IG8 (641,90 mg/100 g s.m.). Podobną zawartość kwasu cytrynowego oznaczył Pereira i współpr. (16) w kwiatach i pędach kwiatowych (8,33 mg/g s.m.). W liściach Crataegus spp. zerwanych z drzew rosnących na jednej z ulic Savannah w Stanach Zjednoczonych oznaczono stężenie kwasu cytrynowego na średnim poziomie 8,5 mg/100 g ś.m. (17). W literaturze brak jest danych dotyczących oceny stężenia kwasu winowego w wodnych naparach suszonych kwiatostanów głogu. Zakres stężenia kwasu wi-nowego w analizowanych produktach wynosił 252,26 ÷ 1645,02 mg/100 g s.m. Nieliczne prace wskazują na obecność kwasu winowego w owocach Crataegus
atrasanguinea (0,605 g/100 g s.m.), C. pseudoheterophylla (2,217 g/100 g s.m.)
oraz C. szovitsii (1,094 mg/100g s.m.) (18).
Ta b e l a V. Zawartość kwasu α-askorbinowego oraz wybranych kwasów niskocząsteczkowych w wodnych naparach kwiatostanów głogu
Ta b l e V. Content of ascorbic acid and selected low molecular weight organic acids in the aqueous infusions prepared from dried hawthorn inflorescences
Zawartość kwasów organicznych (mg/100 g s.m.)
askorbinowy cytrynowy jabłkowy szczawiowy winowy IG8 26,44 ± 0,01 AB 641,90 ± 5,62 298,75 ± 3,86 ab 1593,52 ± 0,01 588,19 ± 17,17 IG9 28,89 ± 0,01 258,33 ± 1,20 314,08 ± 5,98 485,38 ± 5,22 252,26 ± 47,38 IG10 29,97 ± 0,01 ABC 449,10 ± 3,17 247,06 ± 3,36 1053,30 ± 5,05 431,72 ± 35,85 IG11 30,80 ± 0,01 C 271,52 ± 11,60 a 276,14 ± 0,02 b 660,00 ± 25,98 1645,02 ± 19,53 IG12 30,50 ± 0,01 A 270,88 ± 2,07 a 297,73 ± 0,83 a 415,84 ± 25,72 515,75 ± 0,02 Średnia 29,32 378,34 286,75 841,61 686,59
Duże litery – statystycznie istotne różnice pomiędzy próbkami, małe litery – brak istotnie statystycznie różnic pomiędzy próbkami (p < 0,05).
The big letter – statistically significant difference between samples tested, the small letters – no statistically significant difference between samples tested (p < 0,05).
WNIOSKI
1. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że wodne napary sporzą-dzone z suszonych kwiatostanów głogu dostępnych w Polsce są bogatym źródłem cennych związków polifenolowych oraz fl awonoidowych, których zawartość ściśle korelowała ze stopniem rozdrobnienia surowca (rTPC = 0,91; p < 0,05).
2. Wodne napary uzyskane z kwiatostanów głogu charakteryzowały się wysokim stopniem redukcji rodnika DPPH● (92,87 %). Aktywność przeciwrodnikowa wobec DPPH (mM TE/100g s.m.) ściśle korelowała ze stopniem rozdrobnienia badanego materiału (r = –0,94; p < 0,05).
3. Stężenie kwasów niskocząsteczkowych w analizowanych wodnych naparach kwiatostanów głogu było zróżnicowane, co mogło być spowodowane pochodzeniem surowca, stopniem rozdrobnienia, sposobem zbioru oraz warunkami przechowywa-nia badanego materiału.
A. P r z y b y l s k a, G. B a z y l a k
DETERMINATION OF ORGANIC ACIDS AND BIOACTIVE COMPOUNDS IN AQUEOUS INFUSIONS OF HAWTHORN INFLORESCENCES
USED AS COMPONENTS OF DIETARY SUPPLEMENTS S u m m a r y
Introduction. Crataegus infl orescences are commonly used in medicine in China and European countries. The occurrence of bioactive compounds in aqueous infusions prepared from dried Crataegus
infl orescences available in Poland are still unknown.
Aim. The aim of this study was the analysis of micronutrient and phytochemical composition of aqueous infusions of Crataegus infl orescences used as dietary supplements.
Material and methods. The study included 5 products. In the present study, total phenols (TPC) and fl avonoids content (TFC) in aqueous extracts were determined using colorimetric assay. The antioxidant activity were analyzed by DPPH and ABTS methods. Content of citric, L-malic acid were determined with use of enzymatic analysis, while to analyze of tartaric acid was used colorimetric method. Oxalic acid and α-ascorbic acid content were analyzed using titration methods.
Results. The range of TPC was 937,13 ÷ 1444,12 mg GAE/100g DW, which was positively correlated with fragmentation degree of dry samples (r = 0,91; p < 0,05). The results shown highly and negatively correlate between TFC and antioxidant activity against radical DPPH● (r = – 0,94; p < 0,05). The range of tartaric acid content was 252,26 ÷ 1645,02 mg/100g DW. Mean content of ascorbic acid was 29,32 mg/100g DW. The highest concentration of citric acid in analyzed infusions was 641,90 ± 5,62 mg/100g, while the range of tartaric acid was 252,26 ÷ 1645,02 mg/100g DW.
Conclusions. The results showed that dry hawthorn infl orescences are a rich source of bioactive compounds (TPC, TFC, organic acids) and have high antioxidant activity. High correlation coeffi cients was measured between TPC and fragmentation degree of herbal raw materials containing dried haw-thorn infl orescences. Concentration of low molecular weight organic acids in aqueous extracts from
Crataegus infl orescences is varied. Probably it is caused by the origin of raw material, fragmentation
degree, harvest methods and storage conditions of plant material. PIŚMIENNICTWO
1.Główny Urząd Statystyczny, http://bip.stat.gov.pl/organizacja-statystyki-publicznej/rzadowa-ra-da-ludnosciowa/publikacje-rzadowej-rady-ludnosciowej/ [dostęp 05.02.2019]. – 2. Przybylska A. &
Bazylak G.: Ocena jakości mikrobiologicznej suszonych owoców i kwiatostanu głogu (Crataegus spp.)
stosowanych jako suplementy diety. Zesz Nauk UP, Seria Rolnictwo, Wrocław, 2017; 123(626): 101-114. – 3. Froehlicher T., Hennebelle T., Martin-Nizard F., Cleenewerck P., Hilbert J-L., Trotin F., Grec
S.: Phenolic profi les and antioxidative effects of hawthorn cel suspensions, fresh fruits, and medicinal
dried parts. Food Chem, 2009; 115: 897-903. – 4. Asgary S., Naderi G., H., Sadeghi M., Kelishadi R.,
Amiri M.: Antihypertensive effect of Iranian Crataegus curvisepala Lind.: a randomized, double-blind
study. Drugs Exptl Clin Res, 2004; 30(5/6): 221-225. – 5. Badalica-Petrescu M., Dragan S., Ranga F.,
Fetea F., Socaciu C.: Comparative HPLC-DAD-ESI(+)MS fi ngerprint and quantifi cation of phenolic and
fl avonoid composition of aqueous leaf extracts of Cornus mas and Crataegus monogyna in relations to their cardiotonic potential. Not Bot Horti Agrobot, 2014; 42(1): 9-18. – 6. Alirezalu A., Salehi P., Ahmadi
N., Sonboli A., Aceto S., Hamid H. Ma., Ayyari M.: Flavonoids profi le and antioxidant activity in fl owers
and leaves of hawthorn species (Crataegus spp.) from different regions of Iran. Int J Food Prop, 2018; 21(1): 452-470. – 7. Sperkowska B. & Bazylak G.: Wpływ warunków ekstrakcji oraz bioakumulacji metali na wynik oznaczania szczawianów rozpuszczalnych (SZR) metodą enzymatyczno-spektrofoto-metryczną w wodnych naparach wybranych roślin leczniczych i herbat zielonych. Zesz Nauk UP, Seria Rolnictwo, Wrocław, 2010; 4(71): 107-121. – 8. Gryn A., Tadeja A., Bazylak G.: Oznaczanie aktywności antyoksydacyjnej naparów wodnych z liści morwy białej stanowiących składnik suplementów diety. Bromat Chem Toksykol, 2014; 47(3): 425-431. – 9. Gryn A., Sperkowska B., Bazylak G.: Determination of vitamin C and selected low molecular weight organic acids in aqueous extract of mulberry leaves used as dietary supplements. Curr Issues Pharm Med Sci, 2013; 26(2): 221-224. – 10. Sperkowska B. &
Bazylak G.: Wpływ warunków ekstrakcji na zawartość rozpuszczalnych szczawianów w wodnych
napa-rach herbat zielonych i herbatek ziołowych., Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 4(71): 107-121. 11. Ivanava D., Gerova D., Chervenkov T., Yankova T.: Polyphenols and antioxidant capacity of Bulgarian medicinal plants. J Ethnopharmacol, 2005; 96: 145-150. – 12. Bahri-Sahloul, Ammar S.,
Fredj R. B., Saguem S., Grec S., Trottin F., Skhiri F. H.: Polyphenols contents and antioxidant
activi-ties of extracts from fl owers of two Crataegus azarolus L. varieactivi-ties. Pak J Biol Sci, 2009; 12(9): 660-668. – 13. Rutkowska J., Adamska A., Pielat A., Białek M.: Porównanie składu i właściwości owoców dzikiej róży (Rosa rugosa) utrwalanych metodami liofi lizacji i suszenia konwencjonalnego. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2012; 4(83): 32-43. – 14. Barros L., Carvalho A. M., Ferreira I. C. F. R.: Comparing the composition and bioactivity of Crataegus monogyna fl owers and fruits used in folk medicine. Phytochem Analysis, 2010; 22: 181-188. – 15. Przybylska A., Bazylak G., Kosicki R., Ałtyn
I., Twarużek M., Grajewski J.: Patulina w suplementach diety i mieszankach ziołowych zawierających
suche owoce głogu. Bromat Chem Toksykol, 2018; 51(3): 161-168. – 16. Pereira C., Barros L., Carvalho
A. M., Use of UFLC-PDA for the analysis of organic acids in thirty-fi ve species of food and medicinal
plants. Food Anal Methods, 2013; 6: 1337-1344. – 17. Pande G & Akoh C. C., Organic acids, antioxidant capacity, phenolic content and lipid characterization of Georgia-grown underutilized fruit crops. Food Chem, 2010; 120: 1067-1075. – 18. Gungogdu M., Ozrenk K., Ercisli S., Kan T., Kodad O., Hegedus
A.: Organic acids, sugar, vitamin C content and some pomological characteristics of eleven hawthorn
species (Crataegus spp.) from Turkey. Biol Res, 2014; 47(21): 1-5. Adres: ul. Jagiellońska 13, 85-067 Bydgoszcz
