Bogumił Leyk (1860-1945)

Ryszard Otello, Wiktor Marek

Leyk

Bogumił Leyk (1860-1945)

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 367-375

W ik to r M arek L e y k , R ysza rd Otello

BOGUMIŁ LEYK (1860 — 1945)

Je d n y m z b a rd ziej zn an y c h działaczy m a z u rsk ic h p rz eło m u X IX i X X w ie k u o raz o k re s u p lebiscytow ego (1919— 1920) b y ł B o g u m ił (G ottlieb) L eyk. P o tra fił łączyć p ra cę zaw odow ą z d ziałalnością r e lig ijn ą i narodow o-społeczną. J a k o zdolny rz em ieś ln ik — k a m ie n ia rz (w y k o n y w ał n a g ro b k i d la M azurów z n a p is a m i w jęz y k u polskim ), k azn o d zieja g ro m ad k a rsk i, działacz n a ro d o w y b y ł n a M a z u ra c h p o stacią b a rd z o p o p u larn ą . W k ażd ej z ty c h dziedzin p o tra fił

zdobyć sobie sz a cu n e k sw ą uczciw ością, p raco w ito ścią i zaa n gażow aniem

w w y k o n y w a n ą pracę.

M im o sw y ch zasłu g w h is to rii M azu r, je s t on dzisiaj p o stacią n ie doce­ n ia n ą i m ało zn aną. S to su n k o w o n a jle p ie j s p o p u la ry zo w a li jego osobę E m ilia

S u k e r to w a - B ie d r a w in a 1 i syn— „ try b u n lu d u m az u rsk ie g o ” — F r y d e r y k z. C en n e są też p u b lik a c je k siążkow e H e n ry k a S y sk i s, j a k ró w n ież n o ty b io g ra ­ ficzne J a n u s z a J a s iń s k ie g o 4 i T ad eu sza O rackiego 5. A u to rz y nin iejsz eg o a r ty ­ k u łu k o rz y sta ją p rzed e w szy stk im z m a te ria łó w i d o k u m en tó w d ru g ieg o sy­ n a — E m ila, z n a jd u ją c y c h się obecnie jak o d epozyt w z b io rach księdza Jerzego O tello w N idzicy.

I

Ród L e y k ó w należy do n a jd łu ż e j zasiedziałych ro d z in m az u rsk ic h . Józef O staszew ski p o d a je , że p rz y b y li oni n a M a z u ry w X lub X I w iek u . W 1684 r o k u d e k re te m książęcym zostali w ydziedziczeni z ziemi, poniew aż n ie m ogli

u d o k u m e n to w a ć sw ego szlachectw a. W te d y b o w iem g d y p rzy b y w ali, n ie

z w racan o jeszcze fo rm a ln e j u w a g i n a sp ra w y ry c erstw a , h e rb ó w i z aw o ła ń 6. J a k głosi ro d z in n y przek az, do decyzji te j p rzy czy n ił się też fa k t, że L ey k o w ie b y li zw o len n ik a m i k ró la polskiego 7. 1 E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , B o j o w n i c y m a z u r s c y , O l s z t y n 1946, s s . 16— 17; t a ż , B o j o w ­ n i c y o w o l n o ś ć t p o l s k o ś ć M a z u r t W a r m i i n a p r z e s t r z e n i s i e d m i u w i e k ó w , O l s z t y n 1954, s s . 37, 39, 41; t a ż , B r o n i ł z i e m i m a z u r s k i e j , S ł o w o n a W a r m i i i M a z u r a c h , 1953, n r 50 z 19— 2 0 X 1 1 . 2 F . L e y k , P a m i ę ć n o t u j e i u t r w a l a . W s p o m n i e n i a , W a r s z a w a 1969, s s . 18 n . 3 H . S y s k a , M a z u r s k i e s p o t k a n i a , W a r s z a w a 1965, s s . 10— 11, 15— 16; t e n ż e , M a z u r s k i g e ­ n e r a ł , O l s z t y n 1971, SS. 80, 117— 121, 126, 128. 4 J . J a s i ń s k i , B o g u m i ł L e y k , w : P o l s k i s ł o w n i k b i o g r a f i c z n y , t . 17, W r o c ł a w W a r s z a w a -- K r a k ó w -- G d a ń s k 1973, s s . 262 n . 5 T . O r a c k i , S t o w n i k b i o g r a f i c z n y W a r m i i , M a z u r i P o w i ś l a o d p o t o w y X V w i e k u d o 1945 r . , W a r s z a w a 1963, s . 167. 6 J . O s t a s z e w s k i , D z i e j e p i e r w o t n e s z c z e p u m a z u r s k i e g o . S t u d i u m h i s t o r y c z n o - j ę z y k o - z n a w c z e , W a r s z a w a 1935, s. 176. 7 F . L e y k , o p . C it., S. 18. K o m u n ik aty M az u rs k o — W a rm i ń s k ie , 1977, n r 3— 4

3 6 8 Wiktor Marek Leyk — Ryszard Otello

Ic h n a zw isk o w yw odzi się p o d obno ze sta ro g erm ań s k ieg o zaw o ła n ia „ L a ico ”, bądź z jęz y k a G otów od słow a „ la ik a n ” (cierpienie lu b taniec). P ie r w ­ sza zach o w a n a stro n a d o k u m e n tu genealogicznego p rz e d s ta w ia h e rb , ja k im p iecz ęto w ali się L ey k o w ie. B y ł to sprężo n y do s k o k u s re b rn y lew n a czerw o ­ n y m tle; n a d ta rc z ą w id n ia ł k o ro n o w a n y h ełm , a n a d n im — ja k o n a d b u d o ­ w a — stojący s re b rn y le w w koronie. Ozdoby boczne b y ły w k o lo rach cze r­ w o n y m i s re b rn y m s.

B ogum ił L e y k u ro d z ił się 17 g ru d n ia 1860 r o k u w B a rtn ik a c h (B artn a S tro n a ), dzisiaj d zielnicy Szczytna, a w sześć d n i później został ochrzczony w kościele ew a n g e lick im w Szczytnie. B y ł sy n em W ilh elm a (1818— 1878) i M a rii z d o m u S o b ó tk a (1819— 1880), z am ieszk ałej p rz e d zam ążpójściem w 01- sz e w k ac h pod W ie lb ark iem 3. M ały B o g u m ił uczęszczał do dw u k laso w ej szkoły w B a rtn ik a c h (1867— 1869), k tó ra w ty m czasie liczyła 130— 140 uczniów , a n a u cz y cie la m i w n iej b y li B ogum ił Sent, A n k w a r K e m p a i A u g u s t Je g liń - ski. Do szkoły tej uczęszczali też d w a j in n i L eykow ie, być m oże sta rsi, n ie z n a ­ n i z in n y c h d o k u m e n tó w b ra c ia B ogum iła: S a m u el (1856) i W ilh elm (1865— 1867). N a u k u d zie lan o p rz ed e w szy stk im w jęz y k u polskim , a k ie ro w n ik szkoły, pisząc 9 p a ź d z iern ik a 1865 ro k u sp ra w o z d an ie za ro k szkolmy 1864/65 s tw ie rd ził, że z p ow odu pochodzenia uczniów języ k po lsk i jest w przew ad ze i n iez m ie rn ie tr u d n o n auczyć dzieci języ k a n iem ieck ieg o 10. M ając 14 la t Bo­ g u m ił p rz y stąp ił d o polskiej k o n firm a c ji (I kom unii), d o k onanej p rzez ów ­ czesnego e w a n g elick ieg o proboszcza w S zczytnie — ks. dr. A u g u s ta B ercio lt. C iągłe o b ra ca n ie się w k rę g u jęz y k a polskiego, k tó ry m p o sługiw ano się tak ż e w dom u, spraw iło, że w la ta c h p ó źniejszych ro z d raż n ie n i N iem cy o k reślali B o g u m iła L e y k a ja k o człow ieka, k tó re m u łatw iej „k am ien ie w rę k a c h mleć, niż m ów ić po n ie m ie c k u ” ls.

S k ro m n e w a ru n k i dom ow e, a tak że m ałe, je d n o h e k ta ro w e g o sp o d arstw o ro ln e o jca w T relk o w ie koło Szczytna (u p ra w iał je zam ieszkując w Szczytnie), n ie pozw oliły L ey k o w i n a dłuższy p o b y t w dom u. W yuczyw szy się zaw odu m u r a r z a i k a m ie n ia rz a ru sz y ł pod koniec la t sied em d ziesiąty c h X IX w ie k u w ra z z in n y m i M a z u ram i n a e m ig rację z aro b k o w ą do W estfalii. Przez p ew ien czas p ra co w a ł w kopalni, lecz w k ró tc e ją opuścił. 'Dzięki te m u u n ik n ą ł w y ­ p a d k u , ja k i zd arz y ł się w k ilk a ty g o d n i później. W w y n ik u k a ta stro fy , jak a n a s tą p iła w szybie, w k tó ry m pra co w a ł, zasypało 30 g ó rn ik ó w ls.

W 1884 ro k u pow rócił B ogum ił L e y k n a M azury. W k ró tc e ożenił się z K a ­ ro lin ą R óżyńską (1861— 1912). P ochodziła z Szym an, gdzie rodzice: S am u el R óżyński (1820— 1915) i K a ta rz y n a z d o m u B a ra n (1822— 1911) u p ra w ia li m ałe g o sp o d a rstw o 14. P o ś lu b ie m ło d zi zam ieszkali w Ś w ię tajn ie. W krótce w y b u c h ł w e w si du ży pożar, k tó ry s tra w ił tak że zab u d o w an ia L eyków . B o g u m ił p o b u

-8 Z b i o r y p r y w a t n e k s . J . O t e l l o w N i d z i c y ( d a l e j A O N ) , a k t a E m i l a L e y k a , w y w ó d g e ­ n e a l o g i c z n y z d r u g i e j p o ł o w y X I X w i e k u . 9 A O N , a k t a m e t r y k a l n e W i l h e l m a , K a t a r z y n y i B o g u m i ł a L e y k ó w . 10 W o j e w ó d z k i e A r c h i w u m P a ń s t w o w e w O l s z t y n i e ( d a l e j W A P O ) , R e j e n c j a O l s z t y ń s k a , s y g n . 1289, a k t a s z k o ł y w B a r t n i k a c h z l a t 1856—1867. 11 F . L e y k , o p . c i t . , s s . 18— 19. 12 A O N , o p i n i a z a r z ą d u p o l i c y j n e g o i b u r m i s t r z a W i e l b a r k a — R o m a n o w s k i e g o z 17 1 X 1924. 13 O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m . W . K ę t r z y ń s k i e g o ( d a l e j O B N ) , s y g n . P T H - R - 4 5 , F . L e y k , W s p o m n i e n i a , b . d . i m . , s . 3, m a s z y n o p i s . 14 A O N , a k t a m e t r y k a l n e S a m u e l a i K a t a r z y n y R ó ż y ń s k i c h .

R o k 1900. B o g u m i ł L e y k z ż o n ą K a r o l i n ą i d z i e ć m i ( o d l e w e j ) E m i l e m , P a w i e m . F r y d e r y k i e m . R e p r . A . K u r a c z y k

Bogumił Łeylc (1860— 1945) _{3 6 9}

d o w al n o w y dom , ty m razem w L em an ach , 3 k ilo m e try od Szczytna. M ały, z b u d o w a n y z p o ln y ch k a m ie n i dom stoi do dzisiaj IS. T am w z ra s ta ł n a js ta rs z y syn, późniejszy działacz m a z u rs k i — F r y d e r y k (1885— 1968) i u ro d z ił się d ru ­ gi .—■ E m il (1893— 1 9 7 2 ) D alsze pięcioro dzieci B o g u m iła i K a ro lin y L eyków : M aria, E lfry d a , P aw eł, O tto i M ax, urodziło i w y ch o w ało się w Szczytnie.

II

Do S zczy tn a p rz ep ro w a d z ili się L ey k o w ie w r o k u 1894. Z am ieszk ali n a B a rtn e j S tro n ie p rz y J ä g e rs tra s s e (obecnie ul. B o g u m iła L ey k a) i ta m B o g u ­ m ił o tw o rz y ł dobrze p ro s p e ru ją c y w a rs z ta t k a m ie n ia rsk i. D zięki te m u m ógł też poczynić dalsze przedsięw zięcia. Z a k u p ił n ieru ch o m o ści w P a s y m iu i W iel­ b a rk u , gdzie m ia ł ogółem d w a dom y m ieszk a ln e, m ag azy n y , 2,5 h a ziemi i 2,72 h a lasu. P o n a d to w S zczytnie p rz y ul. P o lsk ie j p o siad ał trz y b u d y n k i m iesz k a ln e i 0,5 h a o g ro d u 17. O je d n e j z tra n s a k c ji p isa ł „ M a zu r” : „Szczytno. W łaściciel cegielni F r a n z W oiw odt s p rz e d ał k a m ien icę sw o ją p rz y ul. P olskiej za 70 000 m a r e k p. G o ttlieb o w i L ey k o w i z B a rtn e j S tro n y ” ls.

D zięki d o b re j s y tu a cji m a te ria ln e j m ógł B o g u m ił L e y k pośw ięcić się d zia­ łalności re lig ijn e j i n aro d o w ej. P rz e ło m X IX i X X w ie k u przy n ió sł g w a łto w n y ro z k w it g r o m a d k a rs tw a n a M azurach, w k tó re silnie zaan g ażo w ały się ro d zi­ n y B o g u m iła i K a ro lin y L eyków . O pisuje to w sw y ch w sp o m n ien iach F ry d e ­ r y k L e y k ls. W a rto do teg o dodać, że je d e n z lokali, p rzeznaczonych n a zgro­ m ad z e n ia g ro m a d k a rs k ie m ieścił się n a B a rtn e j S tro n ie, w do m u zam ieszk a­ ły m przez b r a ta K a ro lin y L ey k o w ej — R óżyńskiego 20, a jed e n z L ey k ó w był w S ie d lisk ac h przew o d n iczący m tam tejsz e j g r u p y g ro m a d k a rs k d e j2l. T akże B o g u m ił L e y k zaan g ażo w ał się w tę p racę. Ze w zg lęd u n a sw oje zdolności rozpoczął d ziałalność k aznodziejską, k tó ra p rz y n io sła m u w ie lk ą popularność w ś ró d M azurów . P o o d b y c iu o k re s u p ró b n eg o i zd an iu o d p o w ied n ich egzam i­ nów, z końcem 1897 ro k u zo stał o ficja ln y m kazn o d zieją W schodniopruskiego E w a n g elick ieg o Z rzeszenia M odlitw y, k iero w an eg o p rzez K rzy szto fa K u k a ta . W g ru d n iu 1897 ro k u p o ja w ia ją się w o rg a n ie g ro m a d k a rz y „ P a k a ja u s P a s la s ” p ierw sz e ogłoszenia o tr a s a c h w ę d ró w e k kazn o d ziejsk ich B o g u m iła L ey k a. M im o iż n ie k o rz y stał on z b y t często z te j fo rm y p ro p a g an d y , ju ż z ow ych fra g m e n ta ry c z n y c h d a n y ch w idać, że jeg o d ziałalność o b e jm o w a ła p ra w ie całe M az u ry — od D ziałdow a po E łk. „ P a k a ja u s P a s la s ” o d n o to w ał n a stęp u ją ce p u n k ty nab o żeń stw , p ro w ad zo n y ch przez L ey k a : ro k 1897 — 5 X II — sala m o ­ d litw y w Szczytnie; 12 X II — sala m o d litw y w D ziałdow ie; 18 X II — u K e

r-15 P o r . F . L e y k , o p . c i t . , s s . 18 n . 16 C i e k a w a , a c z k o n t r o w e r s y j n a p o s t a ć d z i a ł a c z a m a z u r s k i e g o , E m i l a L e y k a , z o s t a n i e o m ó w i o n a w o s o b n y m a r t y k u l e . 17 A O N , l i s t E m i l a L e y k a z 10 X I I 1958. 18 M a z u r , 1908, ПГ 49 z 9 I I I . 19 F . L e y k , o p . c i t . , s s . 18 п . : O g r o m a d k a r s t w l e s z e r z e j : E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , Z a ­ g a d n i e n i e g r o m a d k a r s t w a n a M a z u r a c h ( P r z y c z y n e k d o d z i e j ó w g r o m a d e k ) , P r z e g l ą d Z a c h o d n i , 1950, n r 9; R . O t e l l o , R u c h g r o m a d k a r s k i w P r u s a c h W s c h o d n i c h w l a t a c h 1848— 1914, K o m u ­ n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1976, n r 3, s s . 307— 328. 20 E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , B r o n i t z i e m i m a z u r s k i e j . 21 P a k a j a u s P a s l a s , 1904, n r 19 z 6 V . 24 K o m u n i k a t y . .

3 7 0 Wiktor M arek Leyk — Ryszard O tello

sk ieg o w H en ry k o w ie; 19 X II — u S o n to p sk ieg o w S k u rp iu ; u D y lew sk ieg o w F ilica ch , sa la m o d litw y w D ziałdow ie; 25 X II — sa la m o d litw y w S zczy tn ie p rz ed i po p o łu d n iu ; 26 X II — u O lszew skiego w G ra b n ik u , u M azucha w Ż a- m ajta c h ; 27 X II — u L y n k e rta w R óżyńsku, u P a w elczy k a w B iałe j, u P a tra w K u m ielsk u ; ro k 1898 — 29 V — u M azucha w Ż a m a jta c h , w S o rd ac h ach , w S tra d u n a c h ; 30 V — u K o w ali, u O lszew skiego w G ra b n ik u , w R óżyńsku; 31 V — u P a tra w K u m ielsk u , u P aw elczy k a w B iałe j; 9 V II — sa la m o d litw y w E łk u ; u G oluba w D ługoszach, ro k 1899 — 22 I — u G o lu b a w D ługoszach; ro k 1900 — 25 X II — sa la m o d litw y w S zczy tn ie; ro k 1906 — 17 I — dom m o­ d litw y w L e m a n a c h 22.

R z u tk a d ziałaln o ść k azn o d ziejsk a w la ta c h 1897— 1898 u ła tw iła L ey k o w i p ra c ę sp o łeczn ą. B y ł on czło n k iem p o w sta łej w g ru d n iu 1896 ro k u M az u rsk iej P a r tii L u d o w ej, a w ro k u 1897 w sp ó łu czestn iczy ł p raw d o p o d o b n ie w z a k ła d a ­ n iu je j szczy cień sk ieg o o d d z ia łu 23. M azu rsk a P a rtia L u d o w a — jed n a z p ierw ­ szych n a ziem iach p o lsk ich p a rtii lu d o w y ch — g ło siła h a sła w a lk i o społeczne i n aro d o w e w y zw o len ie M azurów , k tó re tra fia ły tak ż e do g ro m ad k arzy , w zn aczn ej m ierze chłopów p o d a tn y c h n a h a sła sp ołeczne. M ożna p rzy p u sz ­ czać, że B o g u m ił L ey k sw o je w ęd ró w k i k azn o d ziejsk ie p o św ięcał jed n o cześn ie i k a zn o d z iejstw u i ro zp o w szech n ian iu p ro g ra m u M az u rsk iej P a r tii L u d o w ej. S k ą d in ąd w iadom o, że k a n d y d a t n a p o sła do P a rla m e n tu R zeszy z ra m ie n ia te j p a rtii, Z enon L ew an d o w sk i, i je j czołow y d ziałacz K a ro l B a h rk e, k o rzy ­ s ta li z n ab o żeń stw g ro m ad k a rsk ich d la a g ita c ji p rzed w y b o rczej w 1898 r o k u 24. W k ró tce, w 1899 ro k u , L ey k zry w a z o rg a n iz ac ją K u k a ta, co n ie znaczy, że z a p rz e sta je d z ia łaln o śc i k a z n o d z ie js k ie j25. Od teg o czasu n ie w id zim y też o głoszeń L ey k a w „ P a k a ja u s P a sla s” . Z ap ra sz an y p rzez in n y ch kazn o d ziei Z rzeszen ia M o d litw y w ygłasza w ich obecności k a za n ia, a p rzed e w szy stk im o b e jm u je w ie le m iejsco w o ści sam o d zieln ą d zia łaln o śc ią. W sp o m in ał to po la ­ ta c h jeg o sy n O tto : „ P am iętam b a rd zo d o b rze, g d y o jciec ja k o k azn o d zieja w y b ra n ej g ru p y w y g łaszał po w io sk ach w iele k azań . Jeźd ziłem z n im n a n ie ­ k tó re n ab o żeń stw a. B y ł on p rzek o n an y , że m u si głosić S łow o B oże. B y ł osobą g od n ą w ielk ieg o szacu n k u , ale zarazem b ard zo sk ro m n ą” 20. K azn o d ziejstw o sta ło się d ru g im zaw odem L ey k a. U zn aw ali to w szyscy, n a w e t w ład ze p a ń st­ w ow e. W w y d an y m w 1907 ro k u o d p isie m e try k i u ro d z en ia sy n a E m ila, za­ w ód o jca z o stał o k re ślo n y ja k o „ B ib elb o te” — „p o seł B ib lii” 27.

W brew pozorom g ro m ad k a rze b y li w ie rn y m i e w an g elik am i i n ie ch cieli z ak ła d ać now ego K o ścio ła. R ów nież i B o g u m ił L ey k o p a rł się różnym n a ­ ciskom i n ie w s tą p ił do żad n eg o z ro z w ija jąc y ch się n a M azu rach „w olnych kościołów ” . P o tra fił o d rzu cić su g e stie n a w e t członków n a jb liż sz e j ro d zin y —

22 Z e s t a w i o n o n a p o d s t a w i e „ P a k a j a u s P a s l a s ” , 1897, n r 49, 51; 1898, n r 20 , 26; 1899, n r 3; 1900, n r 51; 1905, n r 2. 23 F a k t y t e p o d a j ą , w o p a r c i u o r e l a c j ą F . L e y k a : W . C h o j n a c k i , W s t ą p d o F . L e y k , P a m i ę ć n o t u j e i u t r w a l a , s . 6 i H . S y s k a , M a z u r s k i g e n e r a ł , s . 120 o r a z t e n ż e , M a z u r s k i e s p o t k a n i a , s. 11 i E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , B o j o w n i c y o t o o l n o i ć , s . 41. 24 T . G r y g i e r , P o c z ą t k i r u c h u p o l s k i e g o n a M a z u r a c h (1898— 1902), K o m u n i k a t y M a z u r s k o ­ - W a r m i ń s k i e , 1960, n r 1, s . 93. 25 P a k a j a u s P a s l a s , 1920, n r 20 z 28 V . 26 A O N , l i s t O t t o n a L e y k a z X I I 1974. 27 A O N , o d p i s m e t r y k i c h r z t u E . L e y k a , w y d a n e j 24 X 1907.

В о д umil Leyk (1860—1945) 3 7 1

b ra ta , k tó ry p ro p o n o w ał m u w stą p ie n ie do b a p ty stó w 28 i sy n a, zach ęcająceg o go do z asile n ia szereg ó w n o w o a p o sto lcó w 29.

Jed n o cześn ie n ie u sta w a ł L ey k w d z ia łaln o śc i n a ro d o w ej. B y ł sta ły m ab o n en tem „G ońca M azu rsk ieg o ” i „M azu ra” 3", s ta ra ł się być tam , g d zie cho­ dziło o sp ra w ę p o lsk ą. G dy w 1906 ro k u k azn o d zieja g ro m ad k a rsk i, F ry d e ry k G ro ssk o p f, zaczął tw o rzy ć w S zczy tn ie no w ą o rg a n iz ac ję g ro m a d k a rsk ą , L ey k , w ra z z in n y m i p ró b o w ał n a ty m g ru n c ie ro zw in ąć d z ia łaln o ść n a ro d o w ą w śró d g ro m ad k a rzy M azurów . P ró b y te , w obec g e rm a n iz a to rsk ic h zap ęd ó w G ro ss- k o p ffa, o k azały się n iew y p ałem , ale n a stę p n a , p o d ję ta w 1909 ro k u , zak o ń ­ czy ła się pow odzeniem . S tw o rzo n o w te d y p ierw sz ą czy sto m az u rsk ą , o k ie ­ ru n k u p ro p o lsk im , o rg a n iz ac ję g ro m a d k a rsk ą — W spólność C h rz e ś c ija ń s k ą 31.

III

W raz z w yb u ch em I w o jn y św ia to w e j u sta ła w szelk a d z ia łaln o ść n a ro d o ­ w a i re lig ijn a . B o g u m ił L ey k p rz ez c ałą w o jn ę m ieszk ał i p ra co w a ł w S zczyt­ n ie. R ozw ój w y d a rze ń 1919 i 1920 ro k u spow odow ał, że ro zp o czął on n iezw y ­ k le en erg icz n ą i w ielo p łaszczy zn o w ą d ziałaln o ść.

W m arc u 1919 ro k u M ax W o rg itzk i zało ży ł M asu ren - u n d E rm lä n d e r- b u n d (Z w iązek M azurów i W arm iak ó w ), k tó ry s ta ł się głów nym o gniw em n ie ­ m ie c k ie j d z ia łaln o śc i p leb isc y to w e j. C złonkow ie te j o rg a n iz a c ji n ie p rz e b ie ra li w śro d k a c h , w e rb u jąc no w y ch członków . S ta ra li się te ż d o trzeć do lu d zi, m a­ jąc y c h a u to ry te t w śró d lu d n o ści m a z u rsk ie j. W e w rz eśn iu 1919 ro k u H eim at­ v e re in (Z rzeszen ie O jczyźniane) w W ie lb a rk u zap ro p o n o w ał B o gum iłow i i E m i­ lo w i L ey k o m (ten o s ta tn i b y ł w łaścicielem ta rta k u i c eg ie ln i w W ielb ark u ) p rz y łą cz e n ie się do M a su re n - u n d E rm lä n d e rb u n d u . L ey k o w ie je d n a k , zn ając c ele te j o rg a n iz ac ji, zd ecy d o w an ie o d rz u cili tę p ro p o z y c ję S2. G dy je d n a k 19 listo p a d a 1919 ro k u p o w sta je w W arszaw ie założony p rzez F ry d e ry k a L ey k a M azu rsk i Z w iązek L u d o w y , B ogum ił i E m il L ey k o w ie są jeg o p ierw szy m i czło n k am i.

W o b liczu p le b isc y tu N iem cy p rz y stą p ili do zd ecy d o w an eg o d z ia łan ia , z je d n e j stro n y w y k o rz y stu jąc sw oje m ożliw ości p ro p ag an d o w e, a z d ru g ie j — c ały m ech an izm , słu żący z a s tra sz a n iu lu d n o ści m a z u rsk ie j. M nożyły się n a p a ­ d y i p o b icia d ziałaczy . S zczególnie tra g ic z n y b y ł p o d ty m w zg lęd em d zień 21 sty c zn ia 1920 ro k u , k tó ry z o stał n azw an y „k rw aw ą śro d ą ” w S zczy tn ie. W „C afe G e rm an ia ” n a w iecu p o lsk im z eb ra ło się p o n ad 200 osób. W tra k c ie jed n eg o z p rzem ó w ień n a sa lę w ta rg n ę ły b o jó w k i n iem ieck ie. B o g u m ił L in k a z o stał ta k p o b ity , że po dw óch m ie siącach z m a rł 29 m arc a w sz p ita lu w O l­ sz ty n ie. C iosy n ie o m in ęły te ż B o g u m iła L ey k a. K ied y w jeg o o b ro n ie s ta n ą ł sy n E m il, b o jó w k arze c ałą n ien aw iść w y ła d o w a li n a n im m a sa k ru ją c go n ie ­ lu d zk o 3S. O d alszy m p rz eśla d o w a n iu o jca p isze F ry d e ry k L ey k : „ S ta ry B o­ g u m ił L ey k n ie m ógł ju ż w ięcej m ieszk ać w sw ym jed n o ro d zin n y m dom u,

28 F . L e y k , o p . c i t . , s s . 19— 20. 29 A O N , l i s t O t t o n a L e y k a z X I I 1974. 30 A O N , U s t F r y d e r y k a L e y k a b . d . ( o k . 1936). 31 R . O t e l l o , o p . c i t . , s s . 324— 325. 32 A O N , o p r a c o w a n i e n a t e m a t p l e b i s c y t u , n a p i s a n e p r z e z E m i l a L e y k a o k . 1925 r . 33 K r w a w y d z i e ń w S z c z y t n i e , G a z e t a O l s z t y ń s k a , 1920, n r 11 z 24 I . 24*

3 7 2 Wiktor M arek Leyk — Ryszard O tello

g dyż N iem cy d a li m u N iem ca za lo k a to ra . S ta ry L ey k m u siał w ięc tu ła ć się u zn ajo m y ch M azurów , aż do p rz y b y cia K o m isji M ięd zy so ju szn iczej i o d d a ­ n ia m u p o m ieszczen ia w D om u P o lsk im w O lsz ty n ie ” 31.

4 m a rc a S ta n is ła w Z ie liń sk i, W ład y sła w H erz o ra z B o g u m ił i F ry d e ry k L ey k o w ie u d a li się sam ochodem z O lszty n a do W aw ro ch po ciężko ra n n e g o B o g u m iła L in k ę . T ra sa w io d ła p rz ez N id zicę i W ie lb ark do S zczy tn a. W po­ b liż u N ow in n a je c h a li w ciem ności n a p ień , leżący w p o p rz ek d r o g i35. P rz e ­ p ro w ad zo n e śled ztw o w y k azało , że b y ła to zasad zk a, p rz y g o to w an a p rzez bo- jó w k a rzy n iem ieck ich 36.

T o c iąg łe n a sta w a n ie n a ży cie n ie z a stra sz y ło B o g u m iła L ey k a. W c e n tra li p leb iscy to w ej K o m ite tu M azu rsk ieg o w O lszty n ie o b ją ł fu n k c ję k iero w n ik a se k c ji g ro m a d k a rsk ie j p rz y w y d ziale re lig ijn o -k u ltu ra ln y m , p ro w ad zo n y m p rz ez a b so lw e n ta teo lo g ii e w a n g elick iej U n iw e rsy te tu w D o rp acie, E w ald a L o d w ic h a 37. Z am ierz ał te ż o so b iście p o jech ać do p re ze sa K o m ite tu M azu r­ skiego w W arszaw ie, ks. s u p e rin te n d e n ta g e n era ln e g o J u liu sz a B u rsch eg o . M im o p ró b p e rsw a z ji ze stro n y ro zm aw iająceg o z n im 4 m a rc a a g e n ta n ie ­ m ieck ieg o n ie o d stą p ił od teg o z am iaru . C zy je d n a k go z rea liz o w a ł i p o jech ał do W arszaw y — n ie w iadom o 3S.

W ty d zie ń po zam ach u pod W ie lb ark iem u czestn iczy ł L ey k w O lszty n ie w k o n fe re n c ji w sp ó łp raco w n ik ó w K o m ite tu M azu rsk ieg o , ż ąd a ją c y ch o d b u d o ­ w y k o ścio ła ew an g elick ieg o w D ziałdow ie, co m iało być n ie b a g a te ln y m a rg u ­ m en tem w a k c ji p ro p a g an d o w e j w śró d M azurów , p rzy w iąz an y c h m ocno do sw ego w y zn an ia. Z ach o w ała się p o d ję ta w ów czas rezo lu cja:

„ Z e b ran i n a k o n fe re n c ji w O lszty n ie 11 m arc a 1920 ro k u w sp ó łp raco w n icy K o m ite tu M azu rsk ieg o w liczb ie około 70, z w szy stk ich części te re n u m az u r­ skiego, d o m ag ają się od rz ą d u p o lsk ieg o w W arszaw ie, b y z a ją ł się n a ty c h ­ m ia st od b u d o w ą k o ścio ła ew an g elick ieg o w D ziałdow ie, zb u rzo n eg o w czasie w o jn y św ia to w e j. Ze w zg lęd u , iż d o ty ch czaso w y rz ą d n iem iec k i o k a za ł w ty m k ie ru n k u zu p ełn e lek cew ażen ie n a jśw ię tsz y c h uczuć lu d n o śc i e w a n g elick iej, w ierzy m y , iż rz ąd p o lsk i, zn an y ze sw ej sp ra w ie d liw o ści, tro sk liw o śc i i ró w ­ n o u p ra w n ien ia ra cz y p rz y ch y lić się do n aszej p ro śb y i z a sk a rb i so b ie tym w ięk sze u z n an ie i p rzy w iązan ie całej lu d n o ści p o lsk o -m az u rsk ie j w y zn an ia ew an g elick ieg o n a te re n ie p leb iscy to w y m .” O bok B o g u m iła L ey k a d o k u m en t te n p o d p isa li A . W o lfe rt i W ilh elm S y s k o w sk i39. S ta ra n ia te o k azały się o ty le sk u teczn e, że rz ą d p o lsk i p rzezn aczy ł, w p raw d zie d o p iero w 1922 ro k u , 2 m i­ lio n y m are k n a od b u d o w ę k o ścio ła ew an g elick ieg o i in n y ch b u d o w li z a b y t­ kow ych w D ziałdow ie 40.

34 F . L e y k , P o g r o m w S z c z y t n i e i P u p a c h d n i a 21 s t y c z n i a 1920 r o k u , S ł o w o n a W a r m i i i M a z u r a c h , 1960, n r 8 z 27— 28 I I . 35 S t o s u n k i b e z p i e c z e ń s t w a n a M a z u r a c h , G a z e t a O l s z t y ń s k a , 1920, n r 32 z 11 I I I ; p o r . F . L e y k , P a m i ę ć n o t u j e , s . 146. 36 A O N , p r o t o k ó ł z e ś l e d z t w a p r z e p r o w a d z o n e g o p r z e z d e t e k t y w a R o s t e c k a z K r ó l e w c a n a p o l e c e n i e E . L e y k a z 10 I I I 1920. 37 A O N , w s p o m n i e n i a p l e b i s c y t o w e k s . E w a l d a L o d w i c h a - L e d w y z 1962 r . , s . 29. 38 O B N , m i k r o f i l m a k t b i u r a p l e b i s c y t o w e g o , o d d z i a ł u I I M i n i s t e r s t w a S p r a w W o j s k o ­ w y c h , s y g n . O M F 395, t . 17, k o p i a m e l d u n k u z K r ó l e w c a z 1 V 1920. 39 A O N , a k t a p l e b i s c y t o w e , p r o t o k ó ł k o n f e r e n c j i w s p ó ł p r a c o w n i k ó w K o m i t e t u M a z u r ­ s k i e g o w O l s z t y n i e z 11 I I I 1920. 40 A O N , a k t a p l e b i s c y t o w e , p i s m o p r e z e s a R a d y M i n i s t r ó w d o m a g i s t r a t u D z i a ł d o w a z 27 I 1922.

Bogumił Leyk (1860—1945) 3 7 3

29 m arc a — ja k ju ż w sp o m n ian o — z m a rł B o g u m ił L in k a . Jeg o p ogrzeb p rz e ro d z ił się w m a n ife sta c ję M azurów i W arm iak ó w . N ad g ro b em zm arłeg o p rzem ó w ił, o b o k F ry d e ry k a L ey k a i E w a ld a L o d w ich a, ta k ż e B ogum ił L eyk: „D obrą n a m w szy stk im p o zo staw ił p a m ią tk ę , ab y śm y n ie u lę k li się, g d y p rz y ­ p ad n ie n a m c ie rp ieć za p ra w d ę. Ś w ię ta p ra w d a, k tó re j z m a rły b y ł w iern y m ap o sto łem , n ie c h a j o św ieci n asze se rc a i doda n am w ia ry i o d w ag i, abyśm y ja k ry c erz e śm iałe za sw o ją ziem ię m o g li w ojow ać. N iech aj spoczyw a w po­ k o ju , a B óg, k tó ry p o w iad a: J a o trę łz y w szy stk im c ie rp iąc y m , n ie c h a j p rz y j­ m ie go w n a g ro d ę za czyny, zgodne z jeg o w o lą, do sw ej ch w a ły n ie b ie sk ie j” J1.

T e rro r n iem iec k i n a M azu rach trw a ł d a le j. W czasie je d n e j z podróży po n a b o że ń stw ie g ro m ad k a rsk im w F a ry n a c h B o g u m ił L ey k z o stał n a p a d n ię ­ ty i d o tk liw ie p o b ity . B e rto ld Iw a ń sk i w p ro to k o le zam ieszczonym w „M azu­ rz e ” p isa ł: „W so b o tę d n ia 17 k w ie tn ia jec h a h śm y , ks. L odw ich, G o ttlie b L ey k i ja , do F a ry n , ab y tam o d p ra w ić n ab o żeń stw o z g ro m ad k a rza m i i poznać le p ie j lu d n o ść m ie js c o w ą . W n ied z ielę ra n o d aliśm y ro zp o w szech n ić, że od b ęd zie się n ab o że ń stw o . W ielu lu d zi ch ciało b ra ć u d z ia ł, lecz z e b ra li się ja ­ cyś lu d zie i z n ie w o lili w ięk szą część g ro źb ą p o b icia i p o d p a le n ia, do o d stą p ie ­ n ia od z a m ia ru , ta k że n a k o ń cu się ty lk o sześciu zo stało . N a n ab o żeń stw ie

p rz e m a w ia li n a p rzó d L ey k , p otem L odw ich, n a koń cu ja . P o o biedzie

w y szliśm y n a w i e ś . W d ro d ze n a p a d ła n as ja k a ś z g ra ja . Z k rzy k iem : czego w y tu ch cecie? p o częli n a s b ić k ija m i i p ięścia m i. B ędąc w obec ta k ie j p rz ew a g i b e z siln i, p o częliśm y u c ie k a ć . L ey k z o stał p rz y trz y m a n y i n a d a l b ity . P rz y trz y m a n o w n e t L o d w ich a i m n ie i b ito b e z u s ta n n ie ” 42. S p ra w a ta z o stała sk ie ro w a n a do sąd u , a le sk u tk ie m w sta w ie n n ic tw a O std e u tsc h er H e im a td ie n st p ro w o d y rzy w lic z b ie 12 z o stali w lu ty m 1921 ro k u u n iew in ­ n ie n i 43.

A ta k i n a L ey k a b y ły ró żn o ro d n e. W y k o rzy stan o n a w e t d o teg o c e lu ty ­ g o d n ik g ro m ad k a rzy „ P a k a ja u s P a sla s” , g dzie u k a za ło się ob w ieszczen ie, k tó ­ reg o fra g m e n t p o d ajem y p o n iżej:

„W szyscy b ra c ia i sio stry Z rzesz en ia M o d litw y n a M azu rach z o stają n in ie j­ szym o strz eż en i i u p o m n ien i, ab y n ie b ra li u d z ia łu w ja k im k o lw ie k ro d z a ju p o lsk iej p ro p a g a n d y i n ie d a li się użyć w żad n y m w y p a d k u p rzez p o lsk ą a g ita c ję . J e s t bow iem złą, n ie do n a p ra w ie n ia rzeczą to , co w y czy n ia d aw n y p ro w ad zący zg ro m ad zen ia L ey k , k tó ry jed n a k ż e ju ż w ięcej n iż 20 la t tem u w y stą p ił z n a sz ej społeczności. D la h ań b ią c eg o z y sk u a g itu je on za p rz y łą ­ czen iem M azu r do P o lsk i, p rz y rze k a łatw o w ie rn y m duszom n a jw ię k sz ą p o lsk ą w olność, m im o że m a on o g n iste zn am ię n a su m ien iu i razem z p o lsk im re li- g ijn o -p o lity c z n y m du ch em je s t p a ro b k ie m zgu b y . N as je d n a k w szy stk ic h ob- sm aro w u je p rz e d rząd em p o d ejrzen iem o p o lsk ą św iadom ość, ta k że trz e b a sobie tru d zad ać, b y sp ra w ę w y św ietlić ” 4i. O b w ieszczenie to, p o d p isan e przez F ritz a M ax in a, F ritz a G ru d zen sk ieg o i G u staw a M ad era, sk ie ro w a n e b y ło

41 G a z e t a O l s z t y ń s k a , 1920, z 1 3 I V ; p o r . H . S y s k a , M a z u r s k i g e n e r a l , s s . 79— 80. 42 G w a ł t y w F a r y n i e , M a z u r , 1920, n r 48 z 2 9 I V ; p o r . A O N , w s p o m n i e n i a p l e b i s c y t o w e k s . E . L o d w i c h a - L e d w y , s . 31 i H . S y s k a , M a z u r s k i g e n e r a l , s . 128. 43 W A P O , O s t d e u t s c h e r H e i m a t d i e n s t , s y g n . 144, p i s m o p a ń s t w o w e g o n a d r a d c y p r a w n e g o w O l s z t y n i e z 2 1 I I 1921. 44 P a k a j a u s P a s l a s , 1920, n r 28 z 20 V . '

3 7 4 W iktor M arek Leyk - Ryszard O tello

ta k ż e p rz ec iw ks. Ju liu sz o w i B u rsch em u o ra z in n y m d ziałaczo m g ro m ad - k a rsk im .

M im o w szy stk o L ey k n a d a l in te n sy w n ie d z ia ła ł w śró d g ro m ad k a rzy . Je d n ą z fo rm te j d z ia łaln o śc i b y ło ro zp ro w ad z a n ie b ro sz u r, p ro p a g u ją c y c h now o p o w sta łą P o lsk ę. Z ach o w ały się dw a eg zem p larze b ro sz u r, n a p isan y c h p rzez k s. K a ro la M ich ejd ę z K rak o w a p t. Z p o lskieg o k ra ju , p o zd ro w ie n ia dla sw oich

gości. N a je d n e j z n ich z n a jd u je się d e d y k ac ja a u to ra „ d la e w a n g elisty B o­

g u m iła L e y k a ” 45. O prócz ty c h b ro sz u r B o g u m ił ro zp ro w ad za ł tak ż e sw o je k a ­ zan ia w p o sta ci d ru k o w a n y ch u lo te k . K ilk a eg zem p larzy jed n e g o z n ich , p rz e ­ znaczonego d la „P o lak ó w -M azu ró w ” , d ochow ało się do d z isia j “ . L ey k d o łączy ł do n ic h n a stę p u ją c ą n o ta tk ę : „N a 13 ju n i r. 20 je s t n ab o żeń stw o w d u żej s a li w S zczy tn ie o g o d zin ie 9 i 1/2 p rz ed p o łu d n iem w n ied z ielę . W stęp n a p ieśń

№ 531, 1 do 3, d a le j p salm 25 w . 1— 10. Z te j sam ej p ie śn i w iersze 4 do 6.

E w an g l. Ł u k asza r. 15, w . 11 do końca. D alej m o d litw a k ró tk a . P rz e d w y jściem p ieśń № 530, w . 2, 3” 47. C y to w an e p ie śn i pochodzą z k a n c jo n a łu m az u rsk ie ­ go, w y d an eg o po p o lsk u p rzez k s. Je rz eg o W asiań sk ieg o w N idzicy po raz p ierw szy w 1741 ro k u .

T a in te n sy w n a d z ia łaln o ść B o g u m iła L ey k a , w k tó re j n ie d a się o d d zielić p ra c y p leb isc y to w e j od p o sła n n ic tw a re lig ijn e g o , trw a ła do d n ia p leb isc y tu . G ło so w an ie z 11 lip c a 1920 ro k u i jeg o n iep o m y śln y w y n ik zała m a ły 6 0 -let- n ieg o w ów czas L ey k a . R e p resje , ja k ie zasto so w ali N iem cy, n ie o m in ęły i jego.

P ierw sza żona, K a ta rz y n a , zm a rła w 1912 ro k u . W k ró tce p o tem L ey k o ż en ił się po ra z d ru g i z S z a rlo tą K a lin o w sk ą z dom u R ex a. Ze zw iązk u teg o u ro d z iła się w 1922 ro k u có rk a E m a 4S.

IV

W e w rz eśn iu 1920 ro k u B o g u m ił L ey k w y je ch a ł do T o ru n ia , lecz po dw óch m iesiącach w ró cił zn o w u n a M azu ry do W ie lb a rk a 49. W n a stęp n y m ro k u c ały jeg o m a ją te k u le g ł k o n fisk a cie . W p iśm ie z lip c a 1921 ro k u w y d ział fin an so w y m a g is tra tu w S zczy tn ie p isa ł m ięd zy in n y m i: „L ey k n ie p o siad a u n a s żad n y ch d ó b r. J e ś li ch o d zi o d o b ra L ey k a to p rz e p a d ł jeg o m a ją te k w o p a rc iu o u sta w ę p o d atk o w ą n a k o rzy ść R zeszy” 50.

Z u p ełn ie z ru jn o w an y w y je c h a ł w czerw cu 1922 ro k u do P o lsk i, a le i w ła ­ dze p o lsk ie n ie u d z ie liły m u ż ad n e j pom ocy. P rz e b y w ał czasow o w D ziałdo­ w ie i W arszaw ie, w reszcie po w y d a n iu o sta tn ic h oszczędności o trzy m a ł p racę w T o ru ń sk ie j E k sp o zy tu rze W o jsk o w ej. W 1924 ro k u , n a sk u te k b ra k u zro zu ­ m ien ia i p o w szech n ej' n iep rz y ch y ln o ści, w ró c ił L ey k do W ie lb ark a i o siad ł n a m ały m g o sp o d arstw ie, g dzie w ycofaw szy się z d z ia łaln o śc i k azn o d z iejsk iej i n aro d o w ej m ieszk ał do m o m en tu e w a k u a c ji w 1945 ro k u 51.

45 A O N , K . M i c h e j d a , A u s d e m P o l e n l a n d , E i n G r u s s a n s e t n e G ä s t e , K r a k a u 1914. 46 A O N , K a z a n i e e w a n g e l i c k i e d l a . w s z y s t k i c h P o l a k ó w - M a z u r ó w , [ d r u k „ M a z u r a ” w S z c z y t n i e , 1920]. 47 A O N , n o t a t k a w ł a s n o r ę c z n a B o g u m i ł a L e y k a z V I 1920. 48 J . J a s i ń s k i , o p . c i t . 49 A O N , l i s t K a s y F i n a n s o w e j w S z c z y t n i e z 9 X I 1920. 50 A O N , p i s m o W y d z i a ł u F i n a n s o w e g o m a g i s t r a t u w S z c z y t n i e z 27 1 1921. 51 A O N , l i s t F r y d e r y k a L e y k a b . d . ( o k . 1936); p o r . H . S y s k a , M a z u r s k i e s p o t k a n i a , s . 16.

Bogumił Leyk (7800— 1945) _{3 7 5}

O cen iając jeg o ży cie n iez m ie rn ie tru d n o p rz eśle d zić p ro ces k sz tałto w a n ia się św iadom ości n aro d o w ej. P rz y g lą d a ją c się je d n a k d o stęp n y m i w yżej p rz e d ­ staw io n y m m a te ria ło m m ożna w y sn u ć w n io sek , że p ro ces te n o sią g n ą ł ap o ­ g eu m w czasie p le b isc y tu . O ile p rz ed I w o jn ą św ia to w ą L ey k w y b ija ł się p rzed e w szy stk im n a p łaszczy źn ie re lig ijn e j i n a ty m g ru n c ie , głosząc k a za n ia w o jczy sty m jęz y k u , p rz y c z y n ia ł się do u trz y m a n ia p o lsk o ści, to ja k o d ziałacz p o lity c zn y p o zo staw ał je d n a k n a d ru g im p la n ie . N a to m ia st w o k re sie p le b i­ scytow ym , g d y sy tu a c ja w y m ag ała zd ecy d o w an eg o o p o w ied zen ia się po stro ­ n ie p a ń stw a p o lsk ieg o , cały m sercem z a ją ł się p o lsk ą a g ita c ją . M ając do w y­ b o ru n ie p rz y c h y ln ą a tm o sfe rę i głodow e w ręcz w a ru n k i w ó w czesnej P o lsce a zap ew n io n ą e g zy ste n cję n a zak u p io n y m p rzez ro d z in ę m ały m g o sp o d a rst­ w ie n a M azu rach , w y b ra ł to d ru g ie . O p łacił to w y co fan iem się ze w szelk iej d z ia łaln o śc i sp o łeczn ej, a le m im o to z n ajd o w a ł się pod c ią g łą o b se rw a cją i u w ażan o go za z d ek laro w an eg o P o la k a i p o ten c jaln e g o a g ita to ra 5г.

P o d czas e w a k u ac ji w 1945 ro k u , w y c z erp a n y ciężk ą d ro g ą, tr a f ił B ogu­ m ił L ey k do M onachium , g d zie n ieo czek iw an ie sp o tk a ł sw ego sy n a, E m ila. Z n im sp ęd ził o sta tn ie m ie sią ce sw ego ży cia. Z m a rł 12 p a źd z iern ik a 1945 ro k u w M on ach iu m i z o stał p o chow any n a C m en ta rzu L eśn y m .

52 W A P O , O s t d e u t s c h e r H e i m a t d i e n s t , s y g n . 107, m e l d u n e k z W i e l b a r k a z 7 V I 1925; A O N , o p i n i a z a r z ą d u p o l i c y j n e g o i b u r m i s t r z a W i e l b a r k a z 17 I X 1924. B O G U M I Ł L E Y K (1860— 1945) Z u s a m m e n f a s s u n g B o g u m i ł ( G o t t l i e b ) L e y k w a r e i n e r d e r f ü h r e n d e n A k t i v i s t e n d e r m a s u r i s c h e n B e w e g u n g d e r J a h r h u n d e r t w e n d e 19./20. E r g e h ö r t e z u d e r e v a n g e l i s c h e n r e l i g i ö s e n B e w e g u n g d e r „ H ä u f l e i n ” ( g r o m a d k a r z e ) , w o e r d e n s c h w i e r i g e n u n d v e r a n t w o r t u n g s v o l l e n D i e n s t e i n e s P r e d i g e r s v e r s a h . S e i n e P r e d i g e r w a n d e r u n g e n u m f a s s t e n d a s g e s a m t e M a s u r e n , v o n D z i a ł d o w o b i s E l k . A l s n a t i o n a l e r A k t i v i s t h a t e r s i c h b e s o n d e r s w ä h r e n d d e r V o r b e r e i t u n g e n f ü r d i e V o l k s ­ a b s t i m m u n g (1919— 1920) h e r v o r g e t a n . E r w a r i n d i e s e r Z e i t M i t g l i e d d e s M a s u r i s c h e n V o l k s b u n d e s ( M a z u r s k i Z w i ą z e k L u d o w y ) , M i t a r b e i t e r d e s M a s u r i s c h e n A b s t i m m u n g s k o m m i t t e e s u n d v e r b a n d s e i n e r e l i g i ö s e T ä t i g k e i t s m i t d e r P r o p a g a n d a a r b e i t z u g u n s t e n P o l e n s . I n f o l g e s e i n e r T ä t i g k e i t w u r d e e r m e h r m a l s v o n d e n d e u t s c h e n B e h ö r d e n u n d d e n S t o s s t r u p p s s c h i k a n i e r t u n d v e r f o l g t .