Odpowiedź na recenzję mojej „Kosmologii i psychologii Wite-lona", napisaną przez Marka Cetwińskiego.
Stało się niedobrze, że znany autor cenionych biogramów ry-cerstwa śląskiego podjął się oceny pracy z zakresu historii nauki średniowiecznej - w sposób dość lekkomyślny. Nie przeczytał uważnie tekstów Witelona w języku oryginalnym i uważa, że przy pomocy przestarzałej monografii Clemensa Baeumkera z roku
1908 o Witelonie, jeszcze dziś można z sensem mówić o wite-lońskiej kosmologii oraz w sposób bezzasadny podnosić hipotezę o jej zależności od Dionizego Pseudo-Areopagity.
Marek Cetwiński już w pierwszym zdaniu chce sugerować czy-telnikowi, że moja książka jest nową biografią Witelona, i to w oparciu tylko i wyłącznie o jedną stronę 21 tej obszernej pracy. Prześliznął się po powierzchni mojej kosmologii (s. 21-42) przy-bierając przy tym groźną minę znawcy i cenzora. Tymczasem najciekawsze poglądy Witelona znajdują się w trzonie mej książki - psychologii Witelona (s. 43-172), którą recenzent wzgardził bez zamiaru przeglądania. A tam są przecież: teoria władz psychicz-nych, proces widzenia i jego warunki, złudzenia widzenia i post-rzegania oraz oryginalna witelońska teoria dotycząca złudzeń lu-dzkiej fantazji i złudzeń kulturalnych intelektu ludzkiego.
Recenzja Cetwińskiego to noty marginalne dotyczące dwu mo-ich poprzednmo-ich książek, uwagi życiorysowe oraz dwie jawnie mylne tezy kosmologiczne: pierwsza, że poglądy Witelona są w pełni chrześcijańskie oraz druga, że Dionizy i rzekomo Witelon interpretowali upadek Lucyfera symbolicznie.
Noty marginalne Cetwińskiego nie dotyczą recenzowanej książki. Ich autor przybiera w nich postawę metodologa biogra-fistyki średniowiecznej. Przyjmuje milcząco szereg moich tez z Biografii Witelona', której nie doczytał, a inne bez uzasadnienia odrzuca. Przyjmuje bowiem identyfikacje kanonika wrocławskie-go, magistra Witelona z autorem listu do Ludwika i Perspektywy, ale zupełnie pomija fakt, że tenże kanonik był w Viterbo w lutym 1277, jako świadek podczas spisywania testamentu przez kar-dynała Simone Paltanieri2.
Wiemy, że imię Witelo było w stuleciach XII—XIII używane w całej Turyngii'4. Na południu Niemiec, w Austrii i Frankonii, a 1 Jerzy Burchardt, Witelo filozofa delia natura del XIII sec. Una Biografia, Accademia Polacca delie Scienze Bibliotece e Centro di Stndi a Roma, Conferenze 87, Wrocław, 1984, passim.
2 Ibidem, s. 66. Agostino Paravicini-Bagliani, Witelo et la science optique à la cour pontificale de Viterbe (1277), w: Mélanges de l'École Française de Rome, Moyen Age. Temps Modernes, vol. 87, 1975, 2, p. 427-437.
134 MEDYCYNA NOWOŻYTNA. Studia nad
także w Czechach, wchodzących w skład Cesarstwa, występuje w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIII wieku tylko jeden magister Witelo. To ułatwia identyfikację osoby, bo magistrów w otoczeniu Przemyśla Ottokara II i Rudolfa I nie było więcej niż po dwóch. Znane są na Śląsku przełomu XIII/XIV wieku formy an-troponimiczne Witelo i Witlo. Ich nościele nie byli magistrami.
Konrad z Borowa występuje obok kilku agnatów magistra Wi-telona jako jedyny kognat w testamencie bratanka WiWi-telona, pro-boszcza katedry fromborskiej, Henryka de Sunnenberch, w roku
13144. Nie sądzę, żeby moja metoda biograficzna była śmieszną zawadą na drodze postępu badań biograficznych.
Nie jest prawdą, że nie polemizuję z poprzednikami. Odrzucam tezę Agostino Paraviciniego-Baglianiego, że Witelo napisał Per-spektywę dopiero w roku 1277, a więc później, niż to przyjmują Aleksander Birkenmajer, David С. Lindberg i Sabetai Unguru. Emocjonalna wspólnota zainteresowań układem kosmicznych bytów (uniwersalium entium studiosus amor) łączyła Wilhelma z Moerbeke z Witelonem w latach 1269-1271, ale na pewno nie w roku pontyfikatu Piotra Hiszpana, logika i lekarza, znanego w świecie władzy jako papież Jan XXI. Papież, jego medyk Rosello d'Arezzo i Wilhelm pilnie zajęli się wtedy nauką Galena o diecie, a Witelo prawdopodobnie załatwianiem spraw swego suwerena w kurii pontyfikalnej.
Artykuł wiary chrześcijańskiej o upadku aniołów, które w konsekwencji stały się demonami, Witelo odrzucił przy pomocy argumentów rozumu naturalnego. Jego zdaniem aniołowie są substancjami ontycznie niepodzielnymi i dlatego nie podlegają fizycznej kategorii upadku. Dla Boga są zbędni, bo doskonały Bóg jako samowystarczalny nie potrzebuje ich posług. Do po-myślenia są tylko jako inteligencje poruszające sfery i ciała nie-ba5. Tekst Witelona obala więc bez ratunku tezę Cetwińskiego, że poglądy Witelona są w pełni chrześcijańskie. Jako metaforę odrzuca też Witelo tezę ewangeliczną św. Łukasza oraz Apoka-lipsy św. Jana o upadku Diabla.
W swych pismach Witelo konsekwentnie idzie drogą rozumu naturalnego. Jako prawnik chrześcijański jest jednak świadomy, 3 Jerzy Burchardt, Witelo, pierwszy polski przyrodnik, matematyk i filozof (XIII w.), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", 1975 nr 1, s. 15 oraz przypisy 3 i 4. 4 Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschi-chte Ennlands, vol. 1, hrsg. von Carl Peter Woelky und Johann Martin Saage, Mainz 1860 nr 195, s. 333-334. Una Biografia... s. 25, s. 72 przypis 72.
5 Witelonis De causa primaria paenitentiae in homlnibus et de natura dae-monum edidit Georgius Burchardt, Studia Copernicana, vol. XIX, Wroclaw 1979, s. 167, 280 - s. 168, 309.
że ostatecznie racja jest nie po stronie rozumu, ale po stronie wiary, której artykuły objaśnia teologia (theologicae veritatis
scien-tia)7. Człowiek jest bez zasługi, jeżeli rozum doświadczeniem swym
wspiera wiarę8. Rozum naturalny jest doskonałym narzędziem
po-znania w psychologii, optyce, matematyce, astronomii, w badaniach nad układem kosmicznym i jest narzędziem ich jsorządkowania w wiedzy człowieka jako bytu złożonego z ciała i duszy.
Koncepcja Lucyfera jest dziełem Grzegorza Wielkiego, a nie Dionizego9. Witelo bynajmniej nie naśladuje terminologii listu św.
Jakuba (Pater luminum), ale mówi raczej o Bogu jako Lumen
luminum, co odnosi się do obu świateł: divinum lumen i lumen sensibile10.
Również druga teza Cetwińskiego nie wytrzymuje krytyki. Dla Witelona upadek (casus) jest wyłącznie kategorią fizyczną, upad-kiem zlokalizowanym".
Imputacja, że rzekomo jestem przekonany, że celem badań historycznych jest prawdopodobieństwo, może bumerangiem wrócić do tego, kto ją nieroztropnie wypowiedział. Bo właśnie w sferze prawdopodobieństwa i lekceważenia prawdy immanentnej tekstu obraca się recenzent, gdy sugeruje interpretację określenia ,/ilius
Thuringorum et Polonorum" jako miejsca geograficznego
pochodze-nia Witelona. Przecież Witelo w Przedmowie do Perspektywy nie mówi o krajach, tylko o gentes zwanych Thuringi et Poloni, o Tu-ryngach i Polakach. Ludzie Х1П wieku potrafili rozróżniać Niemców i Polaków nie tylko na podstawie odmiennej consuetudo, która dla każdej gens jest przedmiotem szczególnej dumy12.
Parodię recenzji można wykonać bez trudu i czytania recenzo-wanej pracy, bez znajomości jej fundamentów tekstowych. Czytając elaborat Marka Cetwińskiego odnosi się nieodparte wrażenie, że może on być zakwalifikowany do tego gatunku literackiego.
Jerzy Burchardt
Wroclaw 6 Ibidem, s. 168, 317-319.
7 Ibidem, s. 161, 6. 8 Ibidem, s. 168, 313-314.
9 Ibidem, s. 168, 325-326. Jerzy Burchardt. List Witelona do Ludwika we Lwówku Śląskim. Problematyka teoriopoznawcza, kosmologiczna i medyczna. Studia Copernlcaiia, t. XIX, Wroclaw 1979, s. 112-113, przypis 35.
10 Clemens Baeumker, Anhang II. Philosophisch bedeutsame Abschnitte aus Witelo's Perspectiva. Prolog, w: Clemens Baeumker, Witelo, ein Philosoph und Naturforscher des XIII. Jahrhunderts, Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, Bd. III, Heft 2, Münster 1908, s. 128, 1: diulnum lumen; s. 128, 3 lumen sensibile. Witelonis De causa primaria..., s. 162, 37: lumen luminum.
11 Witelonis De causa primaria..., s. 168, 310-311. 12 Ibidem, s. 170, 383-386.
