P. ROTHE — Kanarische Inseln. Seria przewodników geologicznych, tom 81. Gebr. Borntraeger, Berlin-Stuttgart 2008, indeks przedmiotowy, indeks nazw geograficznych, 338 str., format 14x20 cm.
Wyspy Kanaryjskie kojarz¹ siê przede wszystkim z rajem turystycznym, odwiedzanym co roku przez miliony ³akn¹cych s³oñca turystów. Zapewne niewielu spoœród nich planuje cokol-wiek innego poza s³odkim lenistwem, ewentualnie wizyt¹ w dys-kotece lub w parkach rozrywki. Nieliczni nale¿¹ do kategorii turystów kwalifikowanych, sk³onnych do zapoznania siê z atrak-cjami przyrodniczymi, co wi¹¿e siê z wysi³kiem umiarkowanym, zwa¿ywszy na niewielkie rozmiary wysp i gêst¹ sieæ komunika-cyjn¹. Trud bêdzie jednak sowicie nagrodzony, bowiem archipe-lag obfituje w malownicze i ciekawe geologicznie miejsca, w do-datku na ogó³ dok³adnie zbadane i opisane. Listê s³awnych bada-czy Wysp Kanaryjskich otwiera sam Aleksander von Humboldt, który przyp³aci³ podobno zdobycie sto¿ka wulkanicznego Pico del Teide na Teneryfie (3718 m n.p.m.) zniszczeniem ubrania przez wyziewy siarkowe. Potem bawili tu i prowadzili obserwa-cje uczeni tej miary, co Charles Lyell i Leopold von Buch, który tu w³aœnie porzuci³ doktrynê neptunistyczn¹, nawracaj¹c siê na plu-tonizm. Wœród setek badaczy nie zabrak³o Polaka, Kazimierza Smulikowskiego, autora kilku przyczynków petrologicznych w latach 30. i 40. XX w.
Wyspy Kanaryjskie s¹ wiêc klasycznym obszarem badañ wulkanologicznych, nale¿¹cym do najlepiej rozpoznanych archi-pelagów wulkanicznych na œwiecie. Po³o¿one na oceanicznej sko-rupie wieku jurajskiego, od póŸnej kredy by³y ponownie aren¹ zjawisk magmowych. Geneza wysp nie jest jeszcze w szcze-gó³ach wyjaœniona, aczkolwiek wielu badaczy wi¹¿e ich powsta-nie z aktywnoœci¹ rezydualnego, dawno uformowanego pióro-pusza w górnym p³aszczu. W porównaniu z Hawajami, ewolucja wysp jest bardziej skomplikowana z powodu bliskoœci obrze¿a Afryki i zwi¹zanych z tym zjawisk tektonicznych, powoduj¹cych wielokrotne odnawianie do dziœ trwaj¹cej aktywnoœci wulkanicz-nej. O geoturystycznej atrakcyjnoœci wysp przes¹dza zw³aszcza mnogoœæ m³odych form wulkanicznych, sto¿ków, pokryw lawo-wych i sukcesji piroklastycznych. Wybrze¿a uleg³y wymodelo-waniu przez ogromne obrywy grawitacyjne, po których pozosta³y kilometrowe urwiska, takie jak Gigantes na Teneryfie. Wyspy wschodnie, zw³aszcza Fuerteventura i Lanzarote, ods³aniaj¹ skomplikowane nastêpstwo zjawisk — od osadów oceanicznych, przez wulkanizm podmorski do stadium ewoluuj¹cych wysp wul-kanicznych. Zainteresowani m³odszymi procesami powierzch-niowymi odkryj¹ przyk³ady sedymentacji eolicznej i wêglanowej (w tym wspó³czesn¹ dolomityzacjê), badacze gleb — ró¿ne ich ciekawe odmiany, a hydrogeolodzy — bardzo interesuj¹cy sys-tem cyrkulacji wód podziemnych i zaopatrzenia w wodê.
Te wszystkie informacje, a do tego wiele innych, mo¿na zna-leŸæ w omawianym przewodniku, którego autor, Peter Rothe, jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu w Mannheim i d³ugolet-niem badaczem geologii Wysp Kanaryjskich. Jest to kolejne,
poprawione wydanie ksi¹¿ki, wzbogacone o nowe wyniki, w tym wierceñ podmorskich, badañ geofizycznych i petrologicznych. Od typowego przewodnika geologicznego ksi¹¿kê ró¿ni nacisk na przedstawienie t³a regionalnego (ok. 240 str.), przy znacznie skróconym opisie wycieczek (ok. 30 str.). G³ówn¹ czêœæ publika-cji stanowi omówienie kolejno geografii, historii odkryæ i wcze-snych etapów osadnictwa oraz syntezy geologiczno-petrolo-gicznej ca³ego archipelagu, a nastêpnie regionalny opis siedmiu g³ównych wysp. Te ostatnie s¹ szczegó³owo opisane pod wzglê-dem stratygraficznym i etapów rozwoju geologicznego; osobno przedstawiono specyficzne zagadnienia, takie jak wspó³czesny wulkanizm lub sedymentacja. Tekst jest zilustrowany mapkami geologicznymi, przekrojami i zdjêciami wa¿niejszych ods³oniêæ. Ksi¹¿ka jest napisana w stylu monografii naukowej, z licznymi powo³aniami na dane stratygraficzne i petrologiczne. Rzetelnoœæ naukow¹ autora charakteryzuje fakt, i¿ cytowana literatura liczy ok. 1200 pozycji, w tym wiele prac najnowszych.
Czêœæ wycieczkowa sk³ada siê z lapidarnych opisów kilku tras na ka¿dej z g³ównych wysp. Autor sam przyznaje, ¿e nie sili³ siê na szczegó³owe omówienie punktów wycieczkowych uznaj¹c, ¿e czytelnik mo¿e siê pos³u¿yæ czêœci¹ ogóln¹ ksi¹¿ki lub dodat-kowymi publikacjami popularnonaudodat-kowymi na temat wysp. Jak wiêc widaæ, przewodnik jest adresowany do czytelnika z wykszta³ceniem geologicznym, który, zaopatrzony przez autora w informacje regionalne i podstawowe wytyczne terenowe, bêdzie w stanie samodzielnie zaplanowaæ zwiedzanie poszcze-gólnych stanowisk. Taka formu³a ksi¹¿ki wymaga od u¿ytkow-nika sporej wiedzy i dodatkowego wysi³ku, tote¿ nie przez ka¿dego bêdzie akceptowana. Polscy czytelnicy byæ mo¿e chêt-niej siêgn¹ po przewodnik Carracedo i Daya Canary Islands wydany w 2002 r. w serii Classic Geology in Europe. Ta ksi¹¿ka te¿ jest przeznaczona g³ównie dla geologów i „geologicznie oœwieconych” laików, aczkolwiek wiêkszy nacisk k³adzie na opis wycieczek.
Mo¿na za³o¿yæ, ¿e wœród tysiêcy polskich turystów odwie-dzaj¹cych co roku Wyspy Kanaryjskie znajd¹ siê osoby zaintere-sowane kompetentnym, ale zarazem bardziej przystêpnym objaœnieniem zadziwiaj¹cego krajobrazu i widowiskowych form skalnych. Tacy pocz¹tkuj¹cy geoturyœci nie znajd¹ dobrego wsparcia w popularnych przewodnikach turystycznych. Te ostat-nie zwykle zadowalaj¹ siê uproszczonym podsumowaostat-niem pseudo-geologicznym w ramach ogólnego krótkiego wstêpu geograficz-nego, poprzedzaj¹cego obszerne informacje o kultowych restau-racjach i warunkach parkowania. To samo dotyczy zreszt¹ innych masowo odwiedzanych regionów turystycznych o ciekawej geo-logii, od Hiszpanii kontynentalnej po Krym i od Sycylii po Skan-dynawiê, nie mówi¹c o krainach bardziej egzotycznych. Pozostaje wiêc przebrn¹æ przez obcojêzyczny tekst przewodników geolo-gicznych, takich jak recenzowany, by z pog³êbion¹ wiedz¹ odkry-waæ inne krajobrazy i nowe ska³y.
Marek Narkiewicz
202
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 3, 2009
