IV Polska Konferencja Paleobotaniki Czwartorzêdu
Jeziorowskie, 16–19.06.2009
Po Bia³owie¿y, Okunince na Polesiu Lubelskim (¯urek S., 2006, II Polska Konferencja Paleobotaniki Czwartorzê-du. Prz. Geogr., 78, 3: 443–445) i Szklarskiej Porêbie (¯urek S., 2008, III Polska Konferencja Paleobotaniki Czwartorzêdu. Prz. Geogr., 80, 3: 478–480), na obszarze Wielkich Jezior Mazurskich odby³a siê IV Polska Konfe-rencja Paleobotaniki Czwartorzêdu. Obradowano w Oœrod-ku Wypoczynkowym w Jeziorowskim, uroczo po³o¿onym nad jeziorem Go³dapiwo. G³ównym organizatorem by³ Pañstwowy Instytut Geologiczny, a wspó³organizatorami: Komitet Badañ Czwartorzêdu PAN i Muzeum Kultury Ludowej w Wêgorzewie. Nad ca³oœci¹ prac czuwa³y dr Katarzyna Pochocka-Szwarc i dr Hanna Winter z PIG. W konferencji wziê³o udzia³ 45 uczestników, w tym 3 oso-by z Czech: dr Vlasta Jankovska, dr Eva Bøizová i dr Petr Kunes. Konferencja mia³a 5 sesji referatowych, sesjê posterow¹ i 2 sesje terenowe. G³ówny akcent naukowy tego spotkania dotyczy³ obszaru Niecki Skaliskiej.
Pierwsz¹ sesjê referatow¹, 17 czerwca rano, otworzy³ i prowadzi³ dr Marcin ¯arski z PIG. Wyniki badañ 11-osobo-wego zespo³u nad póŸnoglacjalnymi i holoceñskimi zmianami œrodowiska przyrodniczego Niecki Skaliskiej zreferowa³a R. Stachowicz-Rybka z Instytutu Botaniki PAN. Profile geologiczne torfów i gytii z 7 wierceñ badane by³y palinologicznie, od strony makroszcz¹tków, okrze-mek i Cladocera. Przeprowadzono równie¿ analizy izo-topowe 18O i 13C oraz szczegó³owe prace geologiczne z wykorzystaniem sond mechanicznych. W kolejnym refe-racie M. Karpiñska-Ko³aczek z Instytutu Botaniki UJ omó-wi³a wyniki zespo³u palinologów (P. Ko³aczek, H. Winter). Akumulacja gytii zaczê³a siê od Allerödu lub m³odszego dryasu. Torfy odk³ada³y siê od okresu subborealnego. Bar-dzo interesuj¹cy referat, który wyg³osi³a M. Obremska z Zak³adu Biogeografii i Paleoekologii UAM, równie¿ w imieniu K. Mileckiej i K. Tobolskiego, dotyczy³ analizy palinologicznej osadów jeziora Hañcza, o mi¹¿szoœci 270 cm, pobranych z g³êbokoœci 100 m. Prace wchodz¹ zakres projektu DECLAKES, w ramach którego rekonstruuje siê zmiany klimatyczne ostatnich 13 tys. lat na podstawie badañ osadów 6 jezior europejskich (w tym 5 alpejskich). W Hañczy datowania radiowêglowe wykaza³y, ¿e w osa-dach zapisanych jest 9 tys. lat, od Allerödu do subborea³u. Nie stwierdzono w tym czasie dzia³alnoœci cz³owieka. Zapis palinologiczny z osadów jezior: Mi³kowskiego, Woj-nowskiego i Kluczysko w NE Polsce pokaza³a, w imieniu 4 autorów, A. Wacnik z Instytutu Botaniki PAN. Skoncentro-wano siê g³ównie na okreœleniu podstawowej grupy roœlin wskaŸnikowych dla NE Polski w okresie 2 ostatnich tysi¹cleci. M. Malkiewicz i K. Tomaszewska zreferowa³y badania paleoekologiczne (palinologia i makroszcz¹tki) nad osadami ma³ego wytopiskowego torfowiska ko³o Gry-fina. Osady o mi¹¿szoœci 6,8 m, w po³owie gytiowe, by³y akumulowane od okresu preborealnego do subatlantyckie-go. W diagramie py³kowym wyró¿niono 7 faz osadniczych (od okresu subborealnego). Badania makroszcz¹tkowe pozwoli³y wyró¿niæ w torfowisku seriê torfów niskich: torf wodorostowy (tu wynik³a o¿ywiona dyskusja, czy jest to
rzeczywiœcie jest torf) — torf turzycowo-mszysty — torf olchowo-brzozowy — torf mszysty — torf drzewno-turzy-cowy — torf drzewny.
Po przerwie, drugiej sesji referatowej przewodniczy³a doc. Dorota Nalepka. W tej sesji M. Nita z Uniwersytetu Œl¹skiego referowa³a tezy swej pracy habilitacyjnej dotycz¹cej interglacja³u mazowieckiego zachodniej i œrod-kowej czêœci Wy¿yn Polskich. Praca oparta jest na analizie 12 profili w 5 stanowiskach (Raków, Malice, Wielki Bór, Katowice i Bia³e £ugi). Interesuj¹cy jest bardzo wysoki udzia³ py³ku cisa (62–52%). Nowych danych uzyskanych na podstawie mikrofosyliów pozapy³kowych i datowañ14
C dostarczy³y badania w profilu Wolin II w dolinie Dziwny (A. Pêdziszewska, M. Lata³owa). Sp¹gowe gytie pochodz¹ z prze³omu holocenu i m³odszego dryasu, torfowiska k³ociowe rozwinê³y siê na zbiorniku wodnym w okresie preborealnym. W okresie borealnym i pocz¹tkach atlantyc-kiego wystêpuje hiatus. Torfowisko uleg³o zalaniu miêdzy 7300 i 6300 lat temu (transgresja litorynowa), a kolejna faza wzrostu poziomu wody to prze³om okresu subboreal-nego i subatlantyckiego. Od 140 cm g³êbokoœci torfowisko szuwarowe ponownie opanowuje zbiornik. Zmiany poziomu wody maj¹ wyraŸny zwi¹zek z histori¹ Zalewu Szczeciñskiego (Lata³owa M. & Borówka R.K., 2003, Palino- i chronostratygrafia osadów dennych Zalewu Szczeciñskiego. Pr. Komis. Paleogeogr. Czwartorz. PAU, 1: 105–108). Dawid Weisbrodt z Uniwersytetu Gdañskiego powróci³ do badañ geograficznych nad póŸnym glacja³em i holocenem, w osadach Jeziora Raduñskiego Górnego (Go³êbiewski R., 1976, Osady denne jezior raduñskich. Gdañskie Towarzystwo Naukowe, Gdañsk). Szczególn¹ uwagê zwróci³ na obraz palinologiczny osadów póŸnogla-cjalnych Allerödu i m³odszego dryasu. M³odszy holocen jest s³abo zaznaczony z uwagi na erozjê osadów. Powa¿n¹ lukê w obrazie palinologicznym Polski wype³ni³y analizy py³kowe P. Ko³aczka z Instytutu Botaniki UJ. Dwa profile starorzeczne z doliny Dolnego Sanu (Grodzisko Nowe i Ja-ros³aw–Kruchla) oraz dwa z P³askowy¿u Tarnogrodzkiego (Kobylnica Wo³oska) wnosz¹ du¿o materia³u do historii roœlinnoœci tego obszaru. Ponowne badania s³ynnego w œwiecie stanowiska w Staruni w rejonie Stanis³awowa (na Ukrainie) podjêli badacze krakowscy (W. Granoszew-ski, A. Hrynowiecka-Czmielewska, R. Stachowicz-Rybka) i paleobotanik M. Ga³ka z Poznania. Zbadano 3 profile i 2 ods³oniêcia a zapis palinologiczny i makroszcz¹tkowy obj¹³ plenivistulian, póŸny glacja³ i holocen.
Po obiedzie 3 sesjê referatow¹ prowadzi³a dr hab. Miros³awa Kupryjanowicz. S. ¯urek, w referacie wspól-nym z paleobotanikiem M. Klossem, mówi³ o geologii tor-fowisk w rejonie jezior Bia³ego, Lucieñskiego i G¹saka na Pojezierzu Gostyniñskim. Rdzenie z jeziora Lucieñskiego (od póŸnego glacja³u) i jeziora Bia³ego (od koñca borea³u) mia³y ca³kowicie wapienny charakter. 10-metrowy rdzeñ z torfowiska przejœciowego ko³o jeziora G¹sak rozpoczy-na³ siê od mu³ku, na którym akumulowa³a siê gytia ila-sto-detrytusowa, potem drobno- i grubodetrytusowa. Od 2,5 m g³êbokoœci rozwijaj¹ siê torfy pocz¹tkowo turzyco-1026
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 12, 2009
wo-mszyste niskie, potem przejœciowe mszarne. Analizy py³kowe omówionych tu rdzeni maj¹ precyzyjnie okreœliæ fazy osadnicze tego obsza-ru i porównaæ z badaniami znanego w œwiecie profilu laminowanego jeziora Goœci¹¿ (odkryte-go w 1985 r. przez dr. K. Wiêckowskie(odkryte-go), le¿¹cego 20 km na NE od omawianego obszaru. Z kolei prof. Klara Tomaszewska z Uniwersyte-tu Przyrodniczego we Wroc³awiu referowa³a wyniki swoich badañ paleobotanicznych nad trzema torfowiskami Grzbietu Wysokiego Gór Izerskich. Odbiegaj¹ one w swym rozwoju od bardziej znanych torfowisk w dolinie Izery, przede wszystkim s¹ p³ytkie. Zabagnienia ini-cjowa³y tu lasy œwierkowe a kontynuowa³y je zbiorowiska mszarne zarówno wysokotorfowi-skowe, jak i przejœciowe. Dr Vlasta Jankowska, sta³y uczestnik tych konferencji, mówi³a o roz-woju najwiêkszego w Czechach jeziora Komo-øanskégo, le¿¹cego u stóp Gór Kruszcowych. Jego osady akumulowa³y siê od najstarszego dryasu do dziœ, a g³ównym elementem wskaŸni-kowym dla okreœlenia ¿yznoœci wód jeziornych by³a analiza glonów Pediastrum oraz okrzemek. Po przerwie 4. sesji referatowej
przewodni-czy³a prof. K. Tomaszewska. J. Twardy z Katedry Badañ Czwartorzêdu U£ podsumowa³ badania palinologiczne centralnej Polski z punktu widzenia geomorfologa. Naj-wiêcej analiz i ekspertyz wykona³a Zofia Balwierz, a poje-dyncze stanowiska palinolodzy z innych oœrodków: warszawskiego, krakowskiego, poznañskiego i gdañskie-go. J. Twardy skupi³ siê na analizie form rzeŸby, w których powstawa³y torfowiska. Podkreœli³ znaczenie interdyscy-plinarnych badañ nad unikalnym co do g³êbokoœci (16 m) rdzeniem z ¯abieñca ko³o Brzezin. Zespó³ z Instytutu Nauk o Ziemi UMCS (M. Kusznerczuk, I.A. Pidek, P. Kulesza, W.P. Alexandrowicz) pokaza³ wyniki swych badañ nad dwoma starorzeczami doliny Bugu pod Janowem. Mate-ria³y te potwierdzi³y, ¿e tak jak i w innych du¿ych dolinach rzecznych, w preboreale tworzy³y siê na tym obszarze
wielkie paleomeandry, a w neoholocenie meandry mniejsze. T. Krzywicki przybli¿y³ zebranym historiê geologiczn¹ wielkiego garbu terenowego Wzgórz Szeskich w czasie zlodowacenia wis³y. Podkreœli³ znaczenie procesów glaci-tektonicznych, dziêki którym osady wczeœniej z³o¿one zosta³y spiêtrzone i z³uskowane.
Przed wieczorem odby³a siê sesja posterowa. Posterów nie by³o du¿o, bo tylko dwanaœcie. Dwa z nich dotyczy³y badañ torfowiska Wilczków, le¿¹cego w martwej dolinie ³¹cz¹cej Ner i Wartê. Przedstawiono fragment szerokich interdyscyplinarnych badañ nad torfowiskami dolinnymi regionu ³ódzkiego. Prowadz¹ te prace m.in. J. Forysiak (rzeŸba, budowa geologiczna), M. Kloss i S. ¯urek (paleo-botanika), M. Obremska (palinologia), D. Paw³owski (Cladocera) i P. Kittel (archeologia). Inne postery doty-czy³y zmian szaty roœlinnej okolic Gronowa ko³o Torunia w czasie ostatnich 12 tys. lat (B. Noryœkiewicz, W. Gamrat), zmian fauny Ostracoda w póŸnoglacjalnych osadach Pagó-rów Che³mskich (P. Kulesza), wp³ywu osad-nictwa na historiê lasów okolic jeziora Me³no na Pojezierzu Che³miñskim (A. Noryœkie-wicz), historii szaty roœlinnej ostatnich 12 tys. lat w rejonie jeziora Warno³ty ko³o Rucianego (I. Olczak-Dusseldorp), wspó³czesnego opadu py³ku jod³y (I.A. Pidek), wczesno- i œrodkowo-holoceñskiej historii torfowiska Go³êbiewo na WysoczyŸnie Gdañskiej (zespó³ z Katedry Eko-logii Roœlin UG), zwi¹zku dwucentymetrowej warstwy makroszcz¹tków w stawie S³awków ze wspó³czesn¹ roœlinnoœci¹ zbiornika (A. Szym-czyk), oceny neolityzacji kultur ³owiecko-zbie-rackich Zedmar na podstawie analiz py³kowych i makroszcz¹tkowych w Szczepankach ko³o Gi¿ycka (A. Wacnik, W. Gumiñski, M. Ral-ska-Jasiewiczowa, R. Stachowicz-Rybka) oraz paleoekologicznych i palinologicznych badañ trzech torfowisk na Wy¿ynie Czesko-Moraw-skiej (E. Bøizová).
1027 Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 12, 2009
Ryc. 1. Dr K. Pochocka-Szwarc (z lewej) referuje geologiê Niecki Skaliskiej; z prawej dr R. Stachowicz-Rybka. Ryc. 1, 2 fot. S. ¯urek
Wieczorem odby³o siê, jak zwykle, towarzyskie spo-tkanie przy suto zastawionym stole, na którym zarówno dobrze ju¿ znaj¹cy siê uczestnicy konferencji, jak i przed-stawiciele m³odego pokolenia paleobotaników wymieniali siê swoimi doœwiadczeniami.
18 czerwca 5. sesja referatowa odbywa³a siê w Mu-zeum Kultury Ludowej w Wêgorzewie. Przewodniczy³ jej prof. S³awomir ¯urek. W pierwszym referacie K. Pochoc-ka-Szwarc przedstawi³a tezy swej ostatnio obronionej pra-cy doktorskiej na temat zlodowacenia wis³y, opartej na wykonanych mapach geologicznych w skali 1 : 50 000 (ark. Budry, Banie Mazurskie i Or³owo). Omówi³a proces deglacjacji tej czêœci Pojezierza Mazurskiego, skupiaj¹c siê g³ównie na genezie zag³êbieñ Niecki Skaliskiej. Z. Prz¹dka z Instytutu Ochrony Œrodowiska omówi³ bada-nia klimatyczne prowadzone na Stacji Monitoringu Zinte-growanego Puszcza Borecka w latach 1994–2008. Z kolei dr J.M. £apo z Muzeum Kultury Ludowej w Wêgorzewie nawi¹za³ do dzia³alnoœci Jerzego Andrzeja Helwinga (1666–1748), wêgoborskiego pastora, a jednoczeœnie bota-nika, geologa, archeologa i krajoznawcy. Dziœ w muzeum prowadzi siê badania z zakresu kultury ludowej, historii i archeologii. Œlady cz³owieka w tym regionie pojawi³y siê w póŸnym paleolicie, a póŸniej dominowa³a przez tysi¹cle-cia gospodarka ³owiecko-zbieracka. Osadnictwo ba³tyjskie rozpoczyna siê dopiero na prze³omie epok br¹zu i ¿elaza, od czasów rzymskich zasiedlali ten obszar Prusowie, a od XIV w. Krzy¿acy.
Po zwiedzeniu muzeum odby³a siê na kilku stanowi-skach Niecki Skaliskiej sesja terenowa, której przewodni-czy³ prof. Boles³aw Nowaczyk. W punkcie widokowym Popio³y dr K. Pochocka-Szwarc omówi³a raz jeszcze pro-blemy geologii i rzeŸby Niecki Skaliskiej (ryc. 1), na sta-nowisku 2 w Parchatce prezentowano wyniki badañ palinologicznych rdzenia torfowego o mi¹¿szoœci 5,7 m (P. Ko³aczek). Na stanowisku 3 w Rapie dr H. Winter omó-wi³a zmiany szaty roœlinnej od Allerödu (torf pod gyti¹) a¿ do okresu subatlantyckiego. Ogl¹daliœmy tu te¿ bardzo interesuj¹cy grobowiec pruskiej rodziny Fahrenheidów w postaci piramidy, projektowany przez znanego rzeŸbia-rza B. Thorvaldsena (ryc. 2). Po obiedzie prezentowano 10-metrowy profil geologiczny Budzewo 4, w którym wykonano badania palinologiczne, makroszcz¹tkowe, malakologiczne, izotopowe, w tym14C.
19 czerwca 2. sesji terenowej przewodniczy³ dr hab. Adam Walanus. Odby³a siê ona w Puszczy Boreckiej. Pocz¹tkowo zwiedzono Stacjê Monitoringu Puszcza Borecka, nastêpnie dr P. Szymañski z Instytutu Archeolo-gii UW pokazywa³ w Czerwonym Dworze bardzo ciekawe cmentarzysko kurhanowe. By³o ono u¿ytkowane od III do VI w. n.e. i zwi¹zane z kultur¹ sudowsk¹. Nad jeziorem Wolisko, przy zagrodzie ¿ubrów, mgr Andrzej Sulej, miej-scowy nauczyciel, mówi³ o florze, faunie i ochronie Pusz-czy Boreckiej. Tym akcentem zakoñczono bardzo starannie przygotowan¹ i sprawnie przeprowadzon¹ przez organizatorów konferencjê.
S³awomir ¯urek
VIII Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna
Obieg pierwiastków w przyrodzie — biokumulacja–toksycznoœæ–przeciwdzia³anie
Warszawa, 24–25.09.2009
W dniach 24–25 wrzeœnia 2009 r. w Warszawie odby³a siê VIII Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Tech-niczna Obieg pierwiastków w przyrodzie —
biokumula-cja–toksycznoœæ–przeciwdzia³anie. Problematyka
konfe-rencji by³a kontynuacj¹ tematyki poprzednich spotkañ poœwiêconych wystêpowaniu pierwiastków w œrodowisku biotycznym i abiotycznym, mo¿liwoœci przeciwdzia³ania przedostawaniu siê ich nadmiaru do ³añcucha troficznego oraz skutkom wynikaj¹cym z degradacji œrodowiska. Omawiano, oprócz wystêpowania wybranych pierwiast-ków w œrodowisku (m.in. o³owiu, cynku, manganu, chloru, rtêci, glinu, kadmu, arsenu i metali szlachetnych), tak¿e ocenê ryzyka œrodowiskowego i zdrowotnego spowodo-wanego dop³ywem zanieczyszczeñ oraz kwestiê przeciw-dzia³ania mu. Wiele uwagi poœwiecono równie¿ technologiom i technikom rekultywacji i remediacji tere-nów zdegradowanych i zagospodarowaniu odpadów oraz analityce badañ œrodowiskowych, ze szczególnym uwzglêdnieniem prac na rzecz monitoringu. Problematyka spotkania zosta³a ponadto poszerzona o zagadnienia dotycz¹ce organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz wykorzystania biomasy do celów energetycznych.
Organizatorem konferencji by³ Instytut Ochrony Œrodowiska przy udziale Ministerstwa Obrony Narodowej (Departament Infrastruktury) oraz Uniwersytetu Trent w Kanadzie, pod patronatem ministra œrodowiska i
sekreta-rza stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej. Przewod-nicz¹c¹ Komitetu Naukowego by³a prof. dr hab. Barbara Gworek, a sekretarzem naukowym prof. dr hab. Apolonia Ostrowska.
Na konferencji przedstawiono 28 referatów w oœmiu sesjach. Na dwie sesje posterowe zg³oszono ³¹cznie 158 posterów. W konferencji wziê³o udzia³ 87 osób z kilkudzie-siêciu uczelni (m.in. AGH, SGGW, Politechniki Warszaw-skiej, Politechniki £ódzkiej, Politechniki Bia³ostockiej, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Wroc³awskie-go, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie), z instytutów badawczych zajmuj¹cych siê problematyk¹ œrodowiskow¹ (m.in. Pañstwowego Instytut Geologicznego — Pañstwo-wego Instytutu Badawczego, G³ównego Instytutu Górnic-twa, Instytutu Biotechnologii, Instytutu Melioracji i U¿ytków Zielonych) oraz przedstawicieli jednostek administracji pañstwowej i samorz¹dowej.
Pañstwowy Instytut Geologiczny na konferencji repre-zentowali: prof. dr hab. Izabela Bojakowska (referat: Kadm
w surowcach mineralnych Polski i jego potencjalna emisja do œrodowiska) i mgr in¿. Aleksander Biel (wspó³autor
referatu dr Marty Wardas Wp³yw aktywnoœci cz³owieka na
zmiany w³aœciwoœci fizykochemicznych gruntów w nawar-stwieniach kulturowych w rejonie pó³nocnej czêœci Ma³ego Rynku w Krakowie).
Izabela Bojakowska
1028
