"Die fünf grossen Weltreligionen : Hinduismus, Buddhismus, Islam, Judentum, Christentum", wyd. Emma Brunner-Traut, Freiburg im Breisgau 1975 : [recenzja]

Andrzej Śliwiński

"Die fünf grossen Weltreligionen :

Hinduismus, Buddhismus, Islam,

Judentum, Christentum", wyd. Emma

Brunner-Traut, Freiburg im Breisgau

1975 : [recenzja]

Collectanea Theologica 47/1, 243-244

R E C E N Z JE

₂₄₃

Brzm ienie tej tezy nie jest nowe, lecz om awiana książka w nosi tu nowe akcenty, przede w szystkim w kontekście interpretacji dziejów człowieka i św ia­ ta, jak rów nież w od niesieniu d o problemu zm artwychwstania ciał. Interesu­ jące są także uwagi krytyczne, jakie autorzy czynią pod adresem, zbliżonej dio ich koncepcji, tak zwanej „hipotezy ostatecznej decyzji’’, wiążącej się przede w szystkim z nazw iskiem L. B o r o s a i jego M isterium m artis.

K siążkę zam ykają dwie wypowiedzi: jedna o charakterze wykładu dla szerokiego kręgu odbiorców, druga zaś w form ie kazania. U siłują one prze­ łożyć teoretycznie treślci problem ów eschatologicznych ma żyw y język przepo­ wiadania. To usiłow anie, przewijające się przez ca łą książkę, czyni z niej nie tyliko cenny głos na /polu teologicznym , leoz rów nież w artościową pomoc dla wszystkich, których interesują ,spra'wy śm ierci i tego, co po niej następuje.

ks. Jacek B olew ski SJ, W arszaw a

Die fünf grossen W eltreligionen. H induism us, B uddhism us, Islam , Judentum , C h risten tum , wyd. Emma B r u n n e r - T r a u t , Freiburg im Breisgau 1975,

wyd. 3, «Verlag Herder, s. 144.

Jako 488 torn H erderbücherei, ukazała się n iew ielka rozmiarami książka, poświęcona pięciu w ielkim religiom , ,a m ianow icie hinduizm owi, 'buddyzmowi, islam owi, judaizmo'wi i chrześcijaństw u. O potrzebie i wartości książki św iad ­ czy, m iędzy innym i, fakt, ż e w bliskiej odległości czasowej ukazały się jej trzy wydania, pierwsze vw kwietniu 1974 roku, drugie w lipcu tegoż roku, natom iast trzecie w lutym 1975 roku. Książka ta nie ma charakteru rozprawy nauko­ w ej, ale jest pozycją popularyzatorską i — w edle założeń — została przezna­ czona dla uczniów, w ychow aw ców , zw łaszcza zaś dla nauczycieli religii i duszpasterzy, jak również dla tych, ‘których interesuje w szczególniejszy sposób zagadnienie w ielkich religii (s. 11).

Mimo popularyzatorskiego charakteru książki, autorowie są w ybitnym i znawcam i zagadnienia. W ydawczyni i autorka przedm owy oraz w stępu, po­ św ięconem u w ielkim religiom w ogólności, Emma B r u n n e r - T r a u t , jest profesorem archeologii, członkiem kilku tow arzystw i instytutów archeologicz­ nych. Autor rozdziału o reliigii hinduskiej Peter S c h r e i n e r doktoryzował się na u niw ersytecie w Monaslterze <z indologii. Rozprawkę O' buddyzmie n a­ pisał Adel — Theodor K h o u r y , profesor i kierow nik seminarium z zakre­ su religioznaw stw a na uniw ersytecie w Monasterze. Autor traktatu o religii izraelskiej, żydowiskiej, profesor Arnlolid M. G o l d b e r g , studiował filologię semicką, egzegezę Starego Testam entu i egiptologię, jest kierownikiem kate­ dry juidaistyki na u niw ersytecie w e .Frankfurcie nad Menem. Profesor Josef v a n E sis jest od 1968 roku profesorem zwyczajnym religiologii islam u przy uniw ersytecie w Tybindze i jednocześnie autorem rozdziału na tem at islamu. Rozdział o chrześcijaństw ie napisał W alter K a s p e r , profesor dogmatyki w Tybindze, autor w ielu publikacji.

K siążka jiest tworem kilku autorów i jako taka nie może być jednolita. Autorom chodzi o ukazanie, w jaki sposób każda religia odpowiada na bar­ dzo egzystencjalne pytania .człowieka, na czym polega zlba wienie. Domeną re­ ligii jest to, co można nazwać system em moralnym i w ytycznym i postę­ powania jej w yznaw ców . R eligie m ówią człow iekow i, jakie dla niego ma znaczenie otaczający św iat, drugi człowiek. Z jednej strony religie mają w iele w spólnych cech, z drugiej strony — św iat w ierzeń religijnych jest bardziej skom plikowany niż się w ydaje, a kultura europejska nie jest jedyna, lecz jedna z w ielu. Przedm iotem w ierzeń jest bóstwo, ale każda religia inaczej je czci, wyznaje, przedstawia. R eligie m ają sw oje dzieje historyczne. Bez nad­ m iernego balastu inform acyjnego autorzy ukazują czytelnikom religie w h i­ storycznym rozwoju. Więcej uw agi poświęcają twórcom religii, okolicznościom

244

powstania, księgom .świętym, atmosferze, jaką wytwarza religia, by w dal­ szym ciągu zanotować głóWne tireś-ci om awianych religii. Okazuje się, że w ie l­ kie religie nie są jndnolitem , leciz w ^wielkiej m ierze są w szczegółach nieraz mocno zróżnicowane. Patrząc z tego punktu widzenia, chrześcijaństw o u ka­ zuje się nam jako najbardziej rozbite wśród pięciu w ielkich religii. Jedno­ cześnie w ystępują w nim najsilniejsze teirademcje zm ierzające ku zjednoczeniu, ku ekum enizm owi. Z puinktu widzenia historycznego w ielkie religie przeży­ w ają okresy rozkwitu i zmierzchu, zamierania pew nych elem entów , rodzenia się nowych treści, wzbogacanie w coraz to inne spojrzenia. Po om ówieniu treściow ym każdej religii zostają jeszcze raz w ypunktowane najważniejsze jej treści oraz postaw ione czytelnikowi pytania, które m ają m ieć charakter refleksji nad omawianą religią i zarazem stanow ią podstawę do dalszej dys- kuisji. Ta ostatn ia może być bazą w yjściow ą do rozpoczęcia w spólnego dia­ logu m iędzy w ielkim i religiam i. Ważną dla dydaktyki i cenną w spopulary­ zowaniu rolę spełniają tablice chronologicznie ukazujące początki religii i w aż­ niejsze .daty z jej historii. Prócz tego rodzaju tablic, książka posiada rów nież zestaw ienie chronologiczne w pięciu obok siebie kolumnach om awianych re­ ligii, co pozwala czytelnikow i zestaw ić czas powstania, w ażniejsze wydarzenia w czasie, i .ma w ielk ie znaczenie dla kom paratystyki. .Każda rozprawka jest nie' tylko napisana z w ielkim znawstwem , lecz również z obiektyw izm em i jednocześnie m iłością dk> danej religii.

Książka ta jest ze wszech miar interesująca, ciekawa i godna polecenia, tym bardziej, że w spółczesny świat, mimo rozbicia, dąży do zbliżenia i jed ­ ności na bazie pluralizmu. Nie m oże być jednak o tym m owy bez p ozytyw ­ nego n astaw ienia do każdej religii, bez znajom ości ducha i głównych treści przede w szystkim w ielkich religii. Te w szystkie tendencje zawiera niniejsza pozycja, dzięki czemu również realizuje w ielk ie m yśli Soboru W atykańskie­ go II o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich.

ks. A n drzej Ś liw iń ski, P e lp lin

Helm er RINGGREN i Ake V. STRÖM, Religie w przeszłości i w dobie w sp ó ł­

czesnej, przełożył ze szwedzkiego Bogdan K u p i s , W arszawa 1975, Książka

i Wiedza, s. 620.

Pierw sze w ydanie książki zawierało ogłoszone (drukiem w 1957 roku w y ­ kłady z historii porównawczej religii. W drugim w ydaniu dodano opracow a­ nie na tem at religii izraelskiej, chrześcijaństwa i kilku nowszych ugrupowań religijnych, jak św iadkow ie Jehow y, mormoni. W ydanie trzecie przedstawia szerzej religie Dalekiego Wschodu. Czwarte w ydanie ukazało ,się drukiem w Uppsali w 1968 roku i ma tylko mało znaczące uzupełnienia. Książka ta została przetłumaczona ,na w iele języków. Przekład polski pochodzi z w yd a­ nia czwartego.

Na różne sposoby, z różnego punktu widzenia, można patrzeć na religie. K siążka om aw iana jest pozycją z zajkresu religioznaw stw a lub .historii religii. Nauki te zajm ują się religią, jej funkcjam i i dziejami. Historia religii bada religie i zjaw iska religijne z pozycji obserwatora nie zaangażowanego po stro­ nie takiej czy innej religii. Historię religii św iata w omawianej pozycji po­ przedza syntetyczny i rzeczowy w ykład ma tem at samej .religi'i, a Więc p oję­ cia religii, jej powszechności. Autorzy książek tego rodzaju korzystają z róż­ nych metod i kryteriów podziału religii. H. R i n g g r e n i A. V. S t r ö m przy­ jęli zasadę podziału i grupowania religii w edług różnicy, jaka zachodzi m ię­ dzy kulturą ludów piśm iennych i niepiśm iennych, podkreślając w ten sposób rolę pism a w dziejach ludzkich. Dalszym kryterium podziału jest klucz geo­ graficzny i historyczny, w edług którego w ym ienieni autorzy om awiają religie ludów piśm iennych najpierw na B liskim W schodzie, a w ięc religie :Bgipcja>n, Sum erów i Akadów, Sem itów zachodnich, Hetytów; w dalszej kolejności