Wkład badawczy śląskich pedagogów w teorię pedagogiki pracy

Erwin Gondzik

Wkład badawczy śląskich pedagogów

w teorię pedagogiki pracy

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (22-23), 78-83

Erwin Gondzik

Wkład badawczy śląskich pedagogów

w teorię pedagogiki pracy

1. G enezy badań nad w ypracow aniem teoretycznych podstaw pedagogiki p ra c y szukać należy w kręgu badaczy tej dyscypliny pedagogicznej w latach sześćdzie­ siątych XX wieku. Pionieram i w tej m aterii byli m. in.: M arian Janusz, Jó z e f Pieter i Sławom ir Wilk, którzy tw orzyli podstaw y pod zręby dydaktyki i metodyki w ycho­ w ania technicznego1. N a kanw ie tych przesłanek, pow stał zespół problem ow y, zajm ujący się kształceniem zaw odow ym , w którym dom inow ały zagadnienia w y­ chow ania w zakładach pracy, postaw y uczniów w obec pracy, poznaw anie osobo­ w ości zaw odow ej, rozpoznaw anie i kształtow anie zdolności technicznych, m oty­ w ów uczenia się, adaptacji zaw odow ej i inne2. Z espół badaczy, pow ołany przez Tadeusza W. N ow ackiego, a kierow any przez K azim ierza M . Czarneckiego, sku­ piał w sw ych szeregach autentycznych badaczy, głów nie z W SP w K atow icach.

Pow ołany przez Profesora T. W. N ow ackiego Z akład K ształcenia Z aw odow e­ go, funkcjonow ał jak o O ddział Instytutu Badań Pedagogicznych w W arszawie, z siedzibą w K atow icach, pod kierow nictw em K azim ierza C zarneckiego. W skład struktury organizacyjnej tworzącej zaplecze badaw cze wchodzili: pracow nicy W SP w K atow icach, IK N iB O , ZD Z, G IG , C liB E H oraz szeroki aktyw ośw iatow y na­ uczycieli szkolnictw a zaw odow ego3.

W prezentow anym m ateriale ograniczę się do tych badaczy, z którym i m iałem bezpośredni kontakt badawczy, głównie w pracach Seminarium, kierowanego przez prof. T. W. N ow ackiego. Cytow ani przeze m nie uczeni i badacze, tw orzyli w m i­ nionym okresie teoretyczne przesłanki pod no w ą subdyscyplinę pedagogiki, ja k ą je s t w obecnym kształcie p ed ag o g ik a p ra c y 4.

’ Dydaktyka szkoły wyższej. Z. 1. Księga pamiątkowa sesji naukowej. Gliwice 1961.

2 W Zakładzie Kształcenia Zawodowego w Katowicach, swoje wyniki publikowali: K, Czarnecki, E. Gondzik, JI. H rapkiewicz, M. Pindera w: Poznawanie uczniów szkolnictw a zawodowego. Katowice 1975 3 W iększość badaczy publikuje sw oje w yniki w różnych pracach, m. in. Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku. Katowice 1992, Red. A. Radziewicz-W innicki; M. Pindera: Społeczno - pedagogiczne czynniki adaptacji zawodowej pracow ników w przem yśle hutniczym . K atow ice 1982.

Ą Warto przypom nieć o znaczących wynikach, znanych autorów. Z. Ratajczak: Niezawodność czło­

w ieka pracy. Warszawa 1988; Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku. Red. Λ. Radziewicz-W innicki. Katowice 1992; E. Syrek: Teoretyczne standardy zdrowia. Katow ice 1997 i inne.

Erwin Gondzik - W kład badawczy śląskich pedagogów w

79

2. Badacze skupieni wokół kierownika Zakładu Kształcenia Zawodowego w Katowi­ cach, w późniejszym okresie pracujący na różnych uczelniach wyższych (Uniwersytet Śląski, Górnośląska WSP), tworzyli znaczącągrupę nauczycieli eksperymentujących^.

Z naczący w kład w dzieło tw orzącej się subdyscypliny m ieli: Zdzisław M adej (Z ewolucji zwierząt), badacze zarządzania ośw iatowego w szkołach zaw odowych, H enryk Gąsior, (autor w ychow ania pozaszkolnego), W łodzim ierz G oriszow ski (znaw ca czytelnictw a i zarządzania ośw iatow ego w system ie edukacji narodow ej) oraz badacze, zajm ujący się szeroko rozum ianą problem atyką: dydaktyczną, w y­ chow aw czą i zaw odow ą. N a terenie Śląska przeprow adziła sw oje badanie K azi­ m iera K orabiow ska-N ow acka (przydatność zaw odow a absolw entów szkół zaw o­ dow ych), Jadw iga Binczycka (kształcenie karności uczniów ), Zygm unt K alisz (z m etodyki prom ieniotw órczości), Edw ard W itkowski (kształtow anie sam odziel- nościw uczeniu się), A ndrzej M ężyk (znajom ość pracy i zaw odów ) i inni6.

3. O so b n ą grupę badaczy stanow ią osoby bezpośrednio zw iązane z O ddziałem Instytutu K ształcenia Z aw odow ego w K atow icach. N iezw ykła osobow ość kie­ row nika tegoż O ddziału, K. C zarneckiego, ciągle zaangażow anego w proces ba­ dawczy, um iejącego pozyskiw ać now ych entuzjastów tej dyscypliny, zachęcające­ go sw oich pracow ników do zgłębienia procesu dojrzew ania naukow ego. Sw oją p asją prow okow ał do badań nad zgłębianiem m etodologii badań. Sam przejaw ia zainteresow anie w różnych dziedzinach naukow ych: historii polskiej psychologii naukow ej, zaw odow ego rozw oju człow ieka pracy, w iedzy pojęciow ej uczniów, m etodologii badań zaw odoznaw czych, a także karieram i zaw odow ym i uczniów zdolnych (w spólnie z zespołem E. W itkowskiego, E. G ondzika i S. Czygiera).

W sw oim dorobku naukow ym posiada kilkanaście pozycji zw artych7, głów nie z rozw oju zaw odow ego człow ieka, m etodologii badań zaw odoznaw czych i psy­ chologii kształcenia zaw odowego.

W ychow aw czym i aspektam i kształcenia zaw odow ego w śród uczniów różnych typów szkół zajm ow ali się badacze w yw odzący się ze środow iska naukow ego, skupionego w Sem inarium O gólnopolskim . Cenne prace w tej materii pojaw iają się na rynku w ydaw niczym , głów nie w oficynie W ydaw nictw Szkolnych i Pedago­ gicznych, m onografiach „Prac N aukow ych” U niw ersytetu Śląskiego oraz „Stu­ diach Pedagogicznych”8.

5 K. Czarnecki: Rozwój zawodowy człowieka. Warszawa 1985; E. Witkowski: Kształtowanie się samo­

dzielności w uczeniu się młodzieży zasadniczych szkół ogrodniczych. Warszawa 1977; W. Goriszowski: Funkcje nadzoru pedagogicznego system ie edukacji narodowej. Katowice 1982, Wyd. „Prace Naukow e” nr 422.

6 Pedagogika pracy, w tomie XLII1, znajdujemy odbicie twórczości badaczy z kształcenia przedzawo- do w cg o (A . M ężyk: Z n a jo m o ść p r a c y i za w o d ó w p r z e z m ło d zie ż), M. K o łak o w sk iej, E. G o n d zik a , 11. H rapkiew icz, E. D ąbrow skiej - głów ne z zagadnień w ychow aw czych doskonalenia zaw odow ego.

7 Pełny zestaw osiągnięć naukowych tegoż Autora znajduje się w pracy zatytułowanej - Psychologia zawodow ego rozwoju człow ieka. Kraków 1998.

9 Mam tutaj na uwadze doniesienia z badań, publikowane w czasopism ach pedagogicznych, m. in. Cytowane „Studia Pedagogicznez”, ja k i „Prace N aukowe” Uniwersytetu Śląskiego i WSP w Katowicach.

80

S ą to dziedziny z zakresu: kształtow ania sam odzielności u uczniów szkół ogrod­ niczych, w ychow ania przez pracę, kształtow ania zdolności technicznych, pracy nauczycieli z uczniam i zdolnym i i inne. Teoretyczny dorobek upow szechniany był na konferencjach i sym pozjach naukow ych9.

4. B adacze skupieni poza O ddziałem Zakładu K ształcenia Zaw odow ego, a zaj­ m ujący się bezpośrednio tem atyką pedagogiki pracy, skupieni są w okół A ndrzeja R adziew icza-W innickiego i Zofii R atajczak10. Prof. zw. dr hab. A. R adziew icz- W innicki, członek w ielu tow arzystw naukow ych, w pisuje się do pedagogiki pracy w ielom a publikacjam i z dziedzin: płynności załóg w zakładach przem ysłow ych, identyfikacji z zaw odem oraz m etodam i w badaniach naukow ych. Pokaźne dzieło pod Jego redakcją: Pedagogika społeczna u schyłku X X w ieku, daje odpow iedź na w iele interesujących zagadnień z pogranicza pedagogiki społecznej i pracy.

N iem ały w pływ na rozwój pedagogiki pracy notujem y w pracach prof. zw. dr hab. H enryka M oroza. W pracy Zrozum ieć sw ój cza s11 kreśli oryginalną koncep­ cję struktury w łasnego dojrzew ania naukow ego, jaw iącego się ja k o w ybitnego badacza pedagogiki pracy. Zaw arte w tym dziele propozycje, dotyczące dojrzew a­ nia naukow ego, są tożsam e z propozycjam i w ybitnych pedagogów pracy. Inspira­ cje, dotyczące rozw oju zaw odow ego człow ieka, w y p ły w ająz Jego drogi życiowej. W artości w ypływ ające z dom u rodzinnego dotyczą m ądrości życiow ej, zaradności i ciężkiej pracy, która tw orzyła Jego niezw ykłą osobow ość.

Teoretyczny dorobek badaczy, skupionych w okół kierow ników katedr U niw er­ sytetu Śląskiego, przenoszono na grunt pedagogiki gospodarczej.

W spom nę tylko o ścisłej w spółpracy niektórych teoretyków i badaczy z Z akła­ dem D oskonalenia Zaw odow ego w K atow icach12. O ryginalne przem yślenia, prze­ noszono bezpośrednio do szkół i ośrodków kształcenia kursow ego. B yły to kw e­ stie zw iązane z rozw ojem zaw odow ym ludzi dorosłych (K. C zarnecki), w ychow a­ niem w gospodarności uczniów (H. G ąsior), nauczyciele i pedagodzy w strukturze uspołecznionych zakładów pracy (A. R adziew icz-W innicki) pow odzenie m istrza w kształceniu kursow ym (E. G ondzik), planow anie pracy a funkcje kierow nicze (P. K ow olik), nadzór pedagogiczny w ZDZ (W. G oriszow ski), sam ookreślenie za­ w odow e w procesie pracy (K. D urąj-N ow akow a) i inne.

O sobną pozycją, pośw ięconą strategiom edukacyjnym po 1989 roku, je st intere­ sująca m onografia, w której zaprezentowano spektrum dyskusji w ybitnych naukow ­ ców, badaczy środow iska naukow ego U niw ersytetu Śląskiego13. Pozycja ukazała

9 M. in. udział w konferencjach i sympozjach naukowych w Prímorskú (Bułgaria), Erfurcie, Katowi­

cach, Białymstoku (Filia UW) i inne.

10 A. R adziew icz- W innicki: O blicza zm ieniającej się w spółczesności. K raków 2001. 11 H. M oroz: Zrozum ieć sw ó j czas. K raków 200 1.

12 Referaty na K onferencję z okazji 6 0 -le c ia ZD Z w Katowicach. K atow ice 1986.

11 Educational S trateg ie s ... Red. A. R adziew icz-W innicki. K atow ice 2001, P race N aukow e UŚ. w K atow icach, nr 1968.

Erwin G ondzik - Wkład badaw czy śląskich pedagogów w

81

się pod red. A. R adziew icza-W innickiego w języ k u angielskim . Popularyzuje za­ tem najnow sze w yniki poza granicam i naszego kraju.

5. Transfer osiągnięć badaw czych śląskiego środow iska naukow ego na grunt

pedagogiki pracy, ograniczyłem do tych osób, z którym i m iałem okazję bezpośred­ niego udziału w badaniach. N ajw iększy w pływ na rozw ój now ej dyscypliny na­ ukow ej w yw arli: Jó z e f Pieter, M arian Janusz, W anda B obrow ska-N ow ak, Sław o­ m ir W ilk, Jan B ohucki oraz szeroki aktyw ośw iatow y w osobach: W ładysław a M ajki, Z dzisław a Rabickiego, Tadeusza Pałysa, Jacka K w iatkow skiego, Janusza D ubiela i innych14.

Na m apie naukow ej śląskich badaczy, zajm ujących się różnym i zagadnieniam i

pedagogiki pracy, w yróżnić m ożem y: dojrzew anie naukow e poprzez sem inaria, konferencje i sym pozja naukow e, rozwój zaw odow y człow ieka pracy, kształtow a­ nie zdolności, zainteresow ań i zam iłow ań zaw odow ych, uczestnictw o m łodzieży w kulturze, w ychow anie przez pracę, kształtow anie sam odzielności w uczeniu się, planow anie i nadzór pedagogiczny w szkołach zaw odow ych i inne.

P rzykładem dojrzew ania naukow ego (głów nie m etodycznego), m oże być Sem i­ narium prof. dr. hab. F. S zloska15.

W zaprezentow anym transferze osiągnięć badaw czych na gruncie pedagogiki pracy, ograniczę się do trzech kw estii: sieci pojęciow ej, przedm iotu badań i m etod tej nowej subdyscypliny pedagogicznej. O grom ny wpływ na rozwój pojęć w peda­ gogice pracy m iało środow isko naukow e 1KZ w W arszawie, W SP w K atow icach (J. Pieter, M. Janusz, S. Wilk, K. Czarnecki) oraz aktyw badawczy, skupiony w okół W ydziału PiPs U niw ersytetu Śląskiego i Instytutu D oskonalenia N auczycieli w W arszawie O ddział w K atow icach. Lista badaczy je s t szeroka, toteż ograniczę się do tych najw ażniejszych. Prof. Jó z e f Pieter i prof. M arian Janusz - stworzyli przyjazny klim at do badań szeroko rozum ianego w ychow ania politechnicznego. Spośród szerokiego grona w yrosło pokaźne zaplecze naukow e, dbające o w ysoką jak o ść kształcenia kadr dla potrzeb tego regionu.

K siążka C zesław a Struzika (7 w ydań o nakładzie 250 tyś. egz.) - pod tytułem

P racow nia techniczna - w yrosła z teorii i praktyki dla potrzeb w ykładow ców

i studentów politechniki i w yższych szkół pedagogicznych na kierunku w ychow a­

nie techniczne. W ielu autorów w yw odzących się z naszego regionu (E. W itkow ­

ski, S. Wilk, J. Ruszkow ski, S. Wyra, A. M ężyk, J. D utka i inni) - ja k w ym ienia Stanisław Tokarczyk w sw oich rocznych spraw ozdaniach Instytutu K ształcenia N auczycieli w K atow icach - zaznaczyli swój ślad z pedagogiki pracy w różnych czasopism ach naukow ych o zasięgu krajowym i zagranicznym . O każdym z nich m ożna napisać osobną m onografię. Ich tw órczy w kład w rozwój sieci pojęciow ej,

14 M ateriały z Konferencji, w służbie oświaty zawodowej na 75-lecie. Katowice 2001.

15 B adanie - D o jrzew an ie - R ozw ój, pod red. K. C zarn eck ieg o i F. S zloska. R adom - Piotrków Trybunalski 2002. Biblioteka Pcd. Pracy.

82

m ożna znaleźć w „Studiach Pedagogicznych” , „R oczniku P edagogicznym ” czy w „Słow niku Pedagogiki P racy” .

P rz e d m io t b a d a ń badaczy śląskich nie ograniczał się tylko do m etodyki kształ­ cenia zaw odow ego. Choć przyznać trzeba, iż ta tem atyka zdom inow ała postaw y badaw cze w okresie tw orzenia się tej dyscypliny.

P ojaw iająsię oryginalne koncepcje i rozw iązania w zakresie: w ychow ania przez pracę, nadzoru pedagogicznego w szkołach i ośw iacie dorosłych, kształtow ania sam odzielności, rozw ijania talentów, ochrony środow iska, rozw oju zaw odow ego, identyfikacji z zaw odem , stosow ania now oczesnych środków dydaktycznych, osią­ gnięć uczniów, kształcenia szerokoprofilow ego i inne.

M etodologii badań pośw ięcono najw ięcej uw agi, jeśli prześledzim y rozw ój na­ ukow y reprezentantów tej dyscypliny na Śląsku. M istrzem w tej dziedzinie pozo­ staje prof. J. Pieter, który w K rytyce d ziel twórczych (1948), zm ierzył się z po­ trzebą krytyki racjonalnej.

O w ocem tej próby poszukiw ań pow stała m onografia zatytułow ana O gólna m e­

todologia p ra cy naukow ej (1967). U czniow ie prof. J. Pietera p odejm ują poszu­

kiw ania w tej m aterii, w zbogacając w arsztat badań naukow ych o pro ced u ry ba­

daw cze z dziedziny poznaw ania uzdolnień czy rozw oju zaw odow ego. D ow odem

je s t praca K. C zarneckiego - N aukow y rozw ój człow ieka (K raków 2001). 6. K o n k lu z ja poznaw cza, tak sw oiście rozum ianej roboty naukow ej badaczy śląskich w dziedzinie pedagogiki pracy, napaw a optym izm em . O ceny jakościow ej m oże pokusić się jed n a k szerszy zespól, kierow any przez uznane autorytety z in­ nych ośrodków naukow ych. W naszej ocenie, a w ięc w gronie najbliższych w spół­ pracow ników , z którym i rozw iązyw ałem różne problem y badaw cze, najw iększy w pływ na rozw ój pedagogiki pracy m ieli: w ybitni uczeni (J. Pieter, H. M oroz, W. B obrow jska-N ow ak) oraz kolejne pokolenie, skupione w okół K. C zarneckie­ go, H. G ąsiora i A. Radziew icza-W innickiego. N iem ały wpływ na rozwój pedago­ giki pracy mieli rów nież szeregow i badacze i popularyzatorzy tej dyscypliny. Ich cząstkow e w yniki rozsiane są w różnych m onografiach, czasopism ach naukow ych i pracach uczelnianych. O siągnięcia ilościow e, w w iększości przekładały się na osobisty rozwój naukow y w karierze w ertykalnej w postaci zdobyw ania tytułów, stopni naukow ych oraz osiągnięć zaw odow ych w karierze horyzontalnej.

Z katow ickiego O ddziału, funkcjonującego na przestrzeni 1969-1989 - stopnie doktora habilitow anego uzyskało pięć osób, w tym jed en - profesora nadzw yczaj­ nego i trzech - profesora uczelnianego.

Wielu z nich w yróżnia się nadal aktyw nością: naukow ą, organizacyjną i popula­ ryzatorską. C iągle penetrow any je s t problem pracy, godnego życia i kłopotów zw iązanych z przystosow aniem się do now ych w arunków pracy w gospodarce wolnorynkowej.

Erwin Gondzik - W kład badawczy śląskich pedagogów w

83

Su mma r y

The S u b ject m a tte r, co n tain ed in th e p resen ted a rticle, ta lk s about im p o rtan t stu d ie s o f S ilesian educators.

These studies refer to pedagogics o f work. These educators are research workers and they were chosen by me. They worked with prof. Tadeusz W.No^vacki, who is the author o f the new branch o f pedagogics - pedagogics o f work .

A group o f theoreticians is exposed in the article / J. Pieter, W. Janusz, К .Czarnecki /and practicians/ A .M ężyk, E .W itkowski, W.Majka, J.Dubiel and others. Laboured conceptions refer to: scientific matura­ tion according to pedagogics o f work, man’s professional developmen, forming abilities, se lf - dependen­ ce, environm ental protection, identification w ith profession and school achievem ent .