Sprawozdania
Międzynarodowa konferencja naukowa „W przestrzeni
biografii. Identyfikacja doświadczeń, procesów i zmian”,
Dolnośląska Szkoła Wyższa, Wrocław, 09–11.05.2018 r.
W dniach 9–11.05.2018 r. na Wydziale Nauk Pedagogicznych w Dolnoślą-skiej Szkole Wyższej we Wrocławiu odbyła się międzynarodowa konferen-cja naukowa pt. „W przestrzeni biografii. Identyfikakonferen-cja doświadczeń, proce-sów i zmian”. Wyjątkowe wydarzenie zostało poświęcone 100-leciu wydania
Chłopa polskiego w Europie i w Ameryce Williama Thomasa i Floriana znanie -ckiego, a jego współorganizatorami były polskie i zagraniczne uczelnie, na-ukowe stowarzyszenia oraz towarzystwa: Dolnośląska Szkoła Wyższa, Uni-wersytet Łódzki, UniUni-wersytet Lavala (Quebec, Kanada) wraz z Centrum Badań Interwencyjnych w zakresie (nie)powodzeń szkolnych, Uniwersytet im. François Rabelais’go w Tours (Francja), Uniwersytet Paryski 13 (Fran-cja), Uniwersytet Lille 3 wraz z laboratorium CIReL (Międzyuniwersyteckie Centrum Badań edukacyjnych, którego dyrektorem jest prof. dr Christophe Niewiadomski), Uniwersytet we Fryburgu (Szwajcaria), Państwowy Uniwer-sytet w Salvadorze (Brazylia), Publiczny UniwerUniwer-sytet w Natal (Brazylia), Na-ukowe Towarzystwo Poradoznawcze (NTP – przewodnicząca prof. dr hab. Bożena Wojtasik), Międzynarodowe Stowarzyszenie „Podmiot w Mieście” (przewodnicząca prof. dr Christine Delory-Momberger), Międzynarodowe Stowarzyszenie Historii Życiowych w Kształceniu i Badań Biograficznych (przewodniczący dr Hervé Breton, wcześniej prof. dr gaston Pineau), Na-ukowe Stowarzyszenie „Autobiografia. Kształcenie i Historia Ustna” (prze-wodniczący prof. dr elizeu Clementino de Souza). W konferencji uczestni-czyło 130 osób, w tym 90 uczonych zagranicznych z Kanady (Quebec), ze Szwajcarii (Lozanna, genewa, Neuchâtel), z Meksyku, Francji, Portugalii, Brazylii, Chile i Niemiec.
Obrady konferencyjne koncentrowały się wokół czterech obszarów te-matycznych, dotyczących:
• dotychczasowych doświadczeń w stosowaniu metody biograficznej jako podejścia badawczego i praktycznego (osiągnięcia, trudności, krytyka metodologiczna);
• aktualnych sposobów realizacji podejścia biograficznego, w tym na przykładzie doświadczeń uczestników konferencji;
• perspektyw rozwoju podejścia biograficznego w badaniach spo-łecznych i humanistycznych;
• identyfikowanych doświadczeń, procesów i zmian w przestrzeni ludzkich biografii dokonywanych przez różnych badaczy.
Te cztery obszary tematyczne przenikały się w sesjach plenarnych i sekcjach tematycznych konferencji.
W pierwszym dniu odbyło się uroczyste otwarcie naukowego spotka-nia. Uczestniczyli w niej rektor DSW prof. dr hab. ewa Kurantowicz oraz dziekan Wydziału Nauk Pedagogicznych DSW prof. dr hab. Paweł Rudnicki. Natomiast wprowadzenia w konferencję dokonała dr Aneta Słowik. W tym samym dniu wykład plenarny wygłosił prof. dr gaston Pineau. Uczony na-kreślił dotychczasowe tendencje i nowe perspektywy w stosowaniu metody biograficznej jako podejścia badawczego w różnych krajach. Pokazał, jakie zmiany dokonały się na przestrzeni kilkudziesięciu lat w badaniach bio-graficznych (szczególnie w krajach frankofońskich). Następnie głos zabrali dr Piotr Filipkowski i mgr Danuta Życzyńska-Ciołek. Pracownicy Archiwum Danych Jakościowych przy Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akade-mii Nauk pokazali sposoby archiwizacji danych jakościowych (szczególnie badań biograficznych). Opowiedzieli o archiwum, które zawiera np. badania Józefa Obrębskiego (macedońskie, poleskie, autobiografie chłopskie z lat 30. XX w.), Andrzeja Sicińskiego (style życia w miastach polskich), zbignie-wa Bokszańskiego (dotyczące tożsamości narodowej).
W tym samym dniu odbyła się sesja plenarna zatytułowana „Doświad-czenie życia w biografiach”. Profesor dr Christian Leray (Uniwersytet w Ren-nes 2, Francja) wraz z doktorantką mgr Fatimatą Hamey-Warou przedsta-wili interkulturowy tygiel historii życiowych migrantów (głównie z Nigerii) przybyłych do Bretanii. W planowaniu swoich badań wśród społeczności ni-geryjskiej czerpali ze sposobu interpretacji dokumentów autentycznych grantów zaproponowanego przez znanieckiego i Thomasa. Opowieści mi-grantów z Afryki wykorzystali do projektu nazwanego „W cieniu drzewa”, w którym przy udziale animatora ludzie skupieni w różnych grupach wieko-wych opowiadają o swoich doświadczeniach migracyjnych i spisują je
(sym-bolicznie siedząc w kręgu, w cieniu drzewa, tak jak w Nigerii i w innych kra-jach afrykańskich, dzieląc się tym, co ich spotkało, co jest dla nich ważne, trudne, radosne). Następnie w tej sesji głos zabrała prof. dr Muriel Molinié (Sorbona – Paryż 3, Francja), które swoje wystąpienie zatytułowała: „gdy podmiot mapuje drogę swojej migracji. Ku wielojęzykowemu paradygma-towi w edukacyjnych badaniach biograficznych w XXI wieku”. Prelegentka omówiła autorskie badania biograficzne, w których zaprosiła migrantów i migrantki (studentów i studentki) do narysowania osobistej drogi migra-cyjnej. Słuchała ich narracji i nagrywała ją, zwracając uwagę na stronę lin-gwistyczną. Rysunek stał się iskrą do dłuższej spontanicznej, wypowiedzi o doświadczanej drodze życia migranta/migrantki. Uczestnicy konferencji mogli zobaczyć kilka prac i poznać znaczenia, jakie ich autorzy nadają dro-dze życiowej w sytuacji migracji. Pani profesor, doskonały dydaktyk w ucze-niu się języka francuskiego jako języka drugiego, pokazała źródło swoich za-interesowań badawczych, nazywając go „wielojęzykowym paradygmatem”. W tej sesji prof. dr hab. Kaja Kaźmierska (Uniwersytet Łódzki) omówiła „Dylematy etyczne w badaniach biograficznych w perspektywie współczes-nej zmiany kulturowej”, zaakcentowała przy tym trudności, jakich badacz biograficzny może doświadczyć, projektując i przeprowadzając badania. Na-kreślone zostały źródła dylematów etycznych, które towarzyszyły również znanieckiemu i Thomasowi. Niektóre z nich można rozstrzygnąć, skorzy-stawszy z rozwiązań metodologicznych, jednak jak podkreślała prof. Kaź-mierska, nie zawsze można tam znaleźć odpowiedzi na nurtujące pytania. Profesor zw. dr hab. Olga Czerniawska sięgnęła do własnych inspiracji badań biograficznych na przykładzie czasopisma „La faute de Rousseau” („z Winy Rousseau”). Prelegentka pokazała działalność wydawniczą francuskiego stowarzyszenia APA (Stowarzyszenia na rzecz Autobiografii i Dziedzictwa Autobiograficznego), założonego przez prof. dr. Philippe’a Lejeune’a. Do czasopisma „La faute de Rousseau” nadsyłane są fragmenty narracji auto-biograficznych, spisane przez ludzi zainteresowanych podzieleniem się swo-imi doświadczeniami i upamiętnieniem przeżytego życia. Później narracje są „wiązane” jednym, wspólnym tematem, np. morze, korespondencja, dom czy jedzenie. Prelegentka podkreślała wartość tych subiektywnych i jednost-kowych opowieści oraz pokazała, że działalność APA stanowi źródło inspira-cji dla łódzkich badaczy. z tych fascynainspira-cji powstały takie publikacje jak np.
Jedzenie jako sytuacja edukacyjna i społeczna (pod red. Barbary Juraś-Kraw -czyk i elżbiety Woźnickiej, Wyd. AHe, Łódź 2015), Podróże jako projekt
edu-kacyjny (pod red. Olgi Czerniawskiej i Barbary Juraś-Krawczyk, Wyd. AHe,
(Uniwersy-tet w Nantes, Francja). Autorka swoje wystąpienie zatytułowała „Opowieści biograficzne i ich przyszłość. Ważąc słowa”. Sięgnąwszy do III tomu Chłopa
polskiego w Europie i w Ameryce – Pamiętnik Władka, pokazała, jaka jest róż -nica pomiędzy opowieścią biograficzną z życia i życia oraz jakie są później-sze losy ludzi, np. w jaki sposób historie życia ludzi wykorzystane są przez inne podmioty, jakie jest ich przeznaczenie, kto i w jakim celu je gromadzi.
W pierwszym dniu konferencji rozpoczęły się prace w trzech odbywają-cych się równolegle sekcjach tematycznych. W pierwszej z nich wystąpił ze-spół badaczy z Uniwersytetu w Montrealu (Kanada). goście pokazali spe-cyfikę badań biograficznych w Quebecu, kontekst historyczny, społeczny i kulturowy. Sesja ta nosiła tytuł: „Aktualność praktyk (auto)biograficznych w Quebecu: kwestie historyczne, społeczne i epistemologiczne”. Wystąpili w niej prof. dr Jacques Rhéaume, który mówił o historii życia wspólnotowe-go i powiązanej z nią strategii obywatelskiej mającej przeciwdziałać margi-nalizacji społecznej. Jego zdaniem praca warsztatowa z ludźmi zagrożony-mi wykluczeniem, poświęcenie im czasu i przestrzeni do konstruowania narracji o sobie, rodzinach i doświadczeniach biograficznych sprzyjają uru-chomieniu różnych działań obywatelskich, angażujących nie tylko samych narratorów i narratorki, ale również podmioty formalne, pozaformalne i nieformalne w przeciwdziałaniu wykluczeniu. Magister Céline Yelle poka-zywała, w jaki sposób opowiadanie o sobie (narracje biograficzne) uczest-ników religijnych spotkań formacyjnych sprzyja zawiązaniu się wspólnoty, w której ludzie dzielą się swoimi problemami, doświadczeniami i pomoco-wymi rozwiązaniami. Profesor dr gaston Pineau pokazał różne przyczy-ny zainteresowań badaniami biograficzprzyczy-nymi i historiami życia w Quebecu (od 1980 r.). Omówił kierunki, obszary i rozwiązania badawcze związane z kontekstem społecznym, gospodarczym i geograficznym różnych regio-nów w Quebecu.
Druga sesja tematyczna została zatytułowana „Historie życia jako ożywczy potencjał dla kształcenia i rozwoju”. Wziął w niej udział dr Hervé Breton (Uniwersytet w Tours), który omówił, dlaczego i jakie historie życia są obecne w całożyciowym uczeniu się różnych grup zawodowych. Podczas zajęć akademickich o charakterze warsztatowym zaprosił słuchaczy wyko-nujących tę samą profesję do podjęcia refleksji nad osobistymi doświadcze-niami zawodowymi. Wspólne i indywidualne rozważania służyły wzajem-nemu przyjrzeniu się posiadanym doświadczeniom, konstruowaniu nowych znaczeń, budowaniu wspólnoty, wypracowaniu dobrych praktyk i dziele-niu się skutecznymi rozwiązaniami. Profesor dr Martine Lani-Bayle mówiła o uważności etycznej w działaniach badawczych, w których centralne
miej-sce zajmują spotkania z ludźmi. Presja szybkiego ukończenia badań uzależ-nionych od dotacji, pozyskania stypendium, utrzymania stanowiska w pra-cy, publikacji punktowanych artykułów może sprzyjać przedmiotowemu traktowaniu narratorów i narratorek. z kolei dr Catherine Schmutz-Brun (Uniwersytet we Fryburgu, Szwajcaria) zarysowała prowadzony od kilku lat autorski roczny moduł edukacyjny, kończący się certyfikatem tzw. zbieraczy i zbieraczek historii życia. Animatorzy, pedagodzy, wolontariusze seniorzy kształcą się, aby być przygotowanym do edukacyjnej pracy w społecznoś-ciach, w środowiskach, we wspólnotach. Po ukończeniu kursu są przygoto-wani do wysłuchania, zarejestroprzygoto-wania, przedstawienia historii życia ludzi np. seniorów będących pierwszymi mieszkańcami danej dzielnicy, pionierów imigracyjnych mniejszości etnicznych, pracowników fabryki, założycieli in-stytucji kulturalnych itd. W tej sesji wystąpiła również prof. dr Marie-Clau-de Bernard (Uniwersytet Lavala, Quebec, Kanada). Prelegentka pokazywała, że opowieści życia mogą być narzędziem zmiany społecznej. głosy, biogra-ficzne doświadczenia, wydarzenia wypowiedziane, usłyszane, dzielone z in-nymi mogą zaowocować podjęciem konkretnych rozwiązań w celu poprawy jakości życia jednostek i grup. Decydenci, politycy, samorządowcy dowiadu-ją się w ten sposób o potrzebach, trudnościach, skutecznych rozwiązaniach wyartykułowanych przez ludzi, którzy opowiadają o sobie i przeżytym/prze-żywanym życiu.
Trzecia sesja tematyczna nosiła tytuł: „Poszukiwanie sensu a historie życiowe – na skrzyżowaniu rytuałów i praktyk artystycznych”. W obradach uczestniczyli akademicy z Uniwersytetu Quebecki w Rimouski (Kanada). Profesor dr Diane Léger zatytułowała swoje wystąpienie: „Poszukiwanie sensu a historie życiowe – na skrzyżowaniu rytuałów: studia z praktyki – ra-dykalnie w pierwszej osobie”. Podzieliła się swoim doświadczeniem badaw-czym w przeprowadzaniu badań biograficznych. znaczącą dla niej sytuacją były spotkania z ludźmi, którzy opowiadali historie własnego życia. Odda-nie głosu i przestrzeni narracyjnej obecności drugiego człowieka określiła jako radykalne (potrzebne) działanie, uwzględniające i przywracające utra-coną podmiotowość jednostki. zwróciła uwagę na możliwość poznawania sensów, jakie ludzie nadają różnym doświadczeniom, oraz na moc takich wypowiedzi, inspirującą do krytycznych przemyśleń i spostrzeżeń w za-kresie biegu własnego życia. Doktor Monyse Briand nawiązała do autor-skich doświadczeń badawczych w tzw. kręgach kobiecych, w których opo-wieść ustna o swoim życiu stała się formą rytuału w tworzeniu wspólnoty. Różne grupy kobiet (matek na urlopach, spodziewających się dziecka, mi-grantek, seniorek) spotykały się w ramach warsztatów edukacyjnych
i ani-macyjnych organizowanych przez kluby, ośrodki gminne i dzielnicowe, aby uczestniczyć w zajęciach tematycznie odpowiadających ich potrzebom. Pro-ponowane tam aktywności zaowocowały rytuałem kontynuowania spotkań, rozwijania wspólnoty udzielającej sobie wzajemnego wsparcia. Kobiety po zakończeniu projektów wyrażały chęć organizowania dalszych jednoczących je aktywności. Natomiast dr Marja Murray na podstawie badań biograficz-nych wyróżniła sposoby przejścia żałoby okołoporodowej. Badaczka wysłu-chała historii kobiet, które straciły dziecko w trakcie porodu. Oparłszy się na ich doświadczeniach, zaproponowała formy radzenia sobie w trudnych sy-tuacjach. Pokazała braki w zakresie formalnego wsparcia, które powinno być adresowane do kobiet przeżywających żałobę. Dostępne aktywności wspie-rające nazwała pustym, nieznaczącym gestem rytualnym. Profesor dr Jean-ne-Marie Rugira zaprezentowała, jak może być rozumiana biograficzność na skrzyżowaniu praktyk rytualnych, psychospołecznych i artystycznych. Ry-tuałem mogą być codzienne działania jednostki, mające swoje źródła w so-cjalizacji człowieka. Prelegentka animowała warsztaty artystyczne dla doro-słych migrantów/migrantek i pokazywała, jakiego rodzaju rytuały zostają przez nich wyróżnione oraz które podlegają modyfikacji w trakcie organizo-wania życia w nowym miejscu.
W pierwszym dniu konferencji, w czasie popołudniowym, również od-były się równolegle trzy sesje tematyczne. Pierwsza z nich została zaty-tułowana „Aktualność praktyk (auto)biograficznych w Quebecu: kwestie historyczne, społeczne i epistemologiczne”. W tej sesji wzięli udział bada-cze z Uniwersytetu w Montrealu (Kanada). Profesor dr Yves de Champla-in mówił o znaczeniu badań biograficznych w środowisku uchodźców. Uza-sadniał, że poznanie treści tych narracji biograficznych, uznanie obecności uchodźców w przestrzeni publicznej, oddanie im głosu, miejsca do wypo-wiedzi może być drogą integracji, akceptacji inności i szukania form dialogu. z kolei mgr François-Xavier Charlebois zwrócił uwagę na procesy konstruo-wania tożsamości młodzieży pochodzącej z ubogich środowisk w Quebecu. Wspominał o trudnościach szkolnych adolescentów powiązanych z sytua-cją materialną i społeczną ich rodzin. Doświadczenia biedy, wykluczenia ro-dziców, dziadków, dalszej rodziny korelowały z powtarzalnym, wielopoko-leniowym wyborem miejsca zamieszkania, zawodu, szkoły, drogi życiowej. Profesor dr Danielle Desmarais pokazała relację między ścieżką edukacyj-ną i heurystycznym potencjałem podejścia biograficznego. Omówiła projek-ty badawcze, interwencyjne realizowane przez zespół kanadyjskich badaczy z centrum PARcours, zajmujących się identyfikacją trudności edukacyjnych w biegu życia człowieka. Prace tego zespołu doprowadziły do
wprowadzo-nego nowego przedmiotu (edukacja młodych osób dorosłych z doświadcze-niem trudności w uczeniu się), do programu kształcenia przede wszystkim pracowników socjalnych, doradców, nauczycieli. Prelegentka na podstawie badań biograficznych omówiła profil społeczno-demograficzny ich uczestni-ków. Wskazywała rozmaite doświadczenia edukacyjne (z przedszkola, szkół, środowiska rówieśniczego), które naznaczyły bieg życia ludzi podejmują-cych decyzję o wczesnym opuszczeniu formalnego systemu kształcenia.
Druga sesja tematyczna, zatytułowana „Położenie «zbieracza» opo-wieści życia w ryzykownych sytuacjach badawczych”, zgromadziła francu-skich prelegentów. Doktor Corinne Chaput-Le Bars (Instytut Pracy Socjalnej w Caen, Francja) opowiedziała o osobistych doświadczeniach z przeprowa-dzonych badań biograficznych. Wskazywała na procesy konstruowania nar-racji, identyfikowała trudność interpretacji treści przemilczanych, powie-dzianych nie wprost, pomiędzy wierszami, insynuowanych. Pokazywała, że jako badacz znajdowała się w sytuacji rozsupływania zawiłych, wieloznacz-nych narracji, łamania kodu metafor, niekiedy kończącego się odmową wy-jaśnienia niejasnych treści. Jej zdaniem tego rodzaju postępowanie wymaga od badacza przygotowania metodologicznego, wysokich umiejętności inter-personalnych, również zaakceptowania swoich ograniczeń, ścisłej współ-pracy z narratorem i promotorem oraz dalszego kształcenia. Następnie dr Thierry Chartrin (Centrum Kształcenia Pracowników Socjalnych Caferuis, Angers, Francja) mówił o podobnych doświadczeniach „cofania się”, pozor-nego stania badacza w miejscu. Prelegent przedstawiał ukończony projekt pracy doktorskiej. Rozmawiał z osobami chorymi terminalnie, leczonymi paliatywnie. Wskazywał na potrzebę przygotowania do spotkań z ludźmi znajdującymi się w trudnej sytuacji pod względem egzystencjalnym. Kreślił dylematy, trudności doświadczane przez siebie, sytuacje odstąpienia od ba-dań, ich czasowego zawieszenia z powodu braku dystansu i ogromnego cię-żaru emocjonalnego wysłuchiwanych narracji. Wymieniał formalne i nie-formalne obszary wsparcia, jakie badacz „biograficzny” otrzymuje, jakich potrzebuje, a których de facto brakuje. Magister Nathalie gourdelier (Insty-tut Pracy Socjalnej w Caen, Francja) omówiła przebieg procesu wykorzysta-nia opowieści życiowych w kształceniu różnych grup zawodowych na uczelni wyższej. Prowadziła warsztaty biograficzne wśród studentów pracy socjal-nej i pracowników socjalnych z wieloletnim stażem zawodowym. Jej zda-niem podobne biograficzne doświadczenia wypowiedziane na głos mogą stanowić przestrzeń do uwolnienia nagromadzonej frustracji, rozczarowań, napięć, ale również sprawić, że w doświadczeniach innych osób wykonują-cych ten sam zawód znajdzie się rozwiązanie swoich problemów. To również
możliwość wypracowania „na żywo” różnych form radzenia sobie w codzien-ności pracownika socjalnego.
Trzecia popołudniowa sekcja została zatytułowana „Ciało i historia ży-cia”. Doktor Jean Humpich (Uniwersytet Quebecki w Rimouski, Kanada) mówił o znaczeniu cielesności w podejściu (auto)biograficznym. Jego zda-niem w badaniach (auto)biograficznych zbyt mało uwagi poświęca się ciału ludzkiemu, jego kondycji, komunikowaniu, holistycznemu zdrowiu. Prele-gent na podstawie autorskiego projektu badawczego, pokazywał jak cieles-ność zazębia się z doświadczeniami (auto)biograficznymi człowieka. Ciało wpływa na sposób narracji jednostki i dyspozycję do niej, również na goto-wość do konstruowania życia i podejmowania refleksji w zakresie biegu ży-cia. Doktor elise Argouarch przedstawiła, jak cielesność człowieka, dbałość o nią, wpływa na procesy rezyliencji uchodźców. Ich droga biograficzna jest sprzężona z kondycją i zasobami ciała (choroby, waga, metabolizm, gospo-darka hormonalna). Brak odpowiedniej żywności, opieki medycznej, odwod-nienie, niemożliwość zachowania higieny odciskają swoje piętno na zdrowiu człowieka. Postrzeganie siebie, swojego życia, konstruowanie przyszłości zależą od odporności jednostki, której jakość pozostaje w relacji z jego cie-lesnością. Ciekawe wątki poruszył w swoim wystąpieniu mgr Vincent Co-usin (Uniwersytet Quebecki w Rimouski, Kanada). Mówił o potrzebie sta-łego poszukiwania i odkrywania więzi z własną historią, znalezienia czasu na bardziej refleksyjne konstruowanie biegu życia, poszukiwanie znaczeń, ukrytych sensów doświadczeń. Adolescentom proponował warsztaty bio-graficzne, których celem było odkrywanie możliwości i rozwijanie umiejęt-ności autonomicznego kierowania życiem.
W drugim dniu konferencji w godzinach porannych odbyła się sesja plenarna zatytułowana „Identyfikacja procesów i zmian w badaniach bio-graficznych”. Jako pierwsza wystąpiła prof. dr Christine Delory-Momber-ger, która pokazywała, jak i dlaczego biograficzne doświadczenia mogą być traktowane jako nowa konfiguracja więzi jednostki ze społeczeństwem. Jej zdaniem eksplozja w publicznej przestrzeni jednostkowych narracji biogra-ficznych staje się przymusem, wymogiem dla współczesnego społeczeństwa. To, co biograficzne, prywatne, musi zostać pokazane grupie, określonemu środowisku, tylko bowiem w ten sposób jednostka ma możliwość bycia uznaną, zauważoną, może „przedrzeć” się przez natłok wydarzeń, sytuacji i głosów. Wiąże się z tym ryzyko utraty intymności, prywatności, ale rów-nież zagrożenie stawania się podmiotem poniżenia, wyszydzenia. Następnie głos zabrała prof. dr Maria de Passeggi (Uniwersytet w Sao Paulo, Brazylia), mówiąc o „eksplodującej” subiektywności w opowieściach o sobie. Jej
zda-niem w osobistych narracjach można zauważyć proces przejścia od podmio-tu epistemicznego do podmiopodmio-tu (auto)biograficznego. Autorka omówiła, jak proces opowiadania o sobie może być źródłem poznania tego, co obiektyw-ne, ale przede wszystkim – konstruowania wiedzy subiektywnej, o sobie, o przeżywanym świecie. Według prelegentki sytuacje i możliwości uwalnia-nia jednostkowych historii życia mogą być doświadczeniem pozwalającym na zdobycie niezależności i autonomii w tworzeniu indywidualnego biegu życia. z kolei prof. dr hab. elżbieta Kowalska-Dubas (Uniwersytet Łódzki) przedstawiła realizowany na przestrzeni wielu lat projekt badawczy pt. „Bio-grafia i badanie biografii”. Jego owocem jest seria wydawnicza, w której każ-da publikacja jest poświęcona oddzielnemu tematowi. Wystąpienie profesor spotkało się z dużym zainteresowaniem zagranicznych gości, którzy zapo-znali się z różnymi obszarami i metodologią prowadzenia badań biograficz-nych w Polsce. Liczba prac, ich zróżnicowanie, bogactwo dorobku polskich akademików przyczyniły się do zainicjowania działań zmierzających do za-cieśnienia współpracy naukowej, również wydawniczej, co udało się zrea-lizować dzięki zawarciu w tomie VII Biografia i badanie biografii (pod red. elżbiety Dubas i Anety Słowik) artykułów uczonych spoza Polski. Profesor dr Catherine Nafti-Malherbe i prof. dr Jean-Yves Robin (zachodni Katolicki Uniwersytet w Angers, Francja) pokazali, jak postrzegane są badania biogra-ficzne przez podmiot opowiadający swoje życie. Dla jednych była to możli-wość odkrywania różnych zapomnianych, nigdy niewypowiedzianych, prze-milczanych sytuacji i doświadczeń. Według nich opowiadanie o życiu sprzyja rozwijaniu refleksji nad jego biegiem, a później podejmowaniu autonomicz-nych decyzji. Dla inautonomicz-nych zaś to szansa na „pozostawienie” zapisu życia swo-im dzieciom i wnukom. Upamiętnienie uważali za najcenniejsze doświad-czenie. Jeszcze inni stwierdzali, że opowieść o życiu ma moc prowadzącą do inicjowania zmian społecznych. znajdowali sens w opowiadaniu, ponieważ chcieli, aby decydenci usłyszeli ich potrzeby i uruchomili działania społecz-ne zapobiegające np. wkluczeniom, marginalizacjom seniorów w określospołecz-nej dzielnicy, dokonującej się dewastacji mienia publicznego itd.
W kolejnej sesji plenarnej wzięły udział uczone z Dolnośląskiej Szko-ły Wyższej we Wrocławiu. Sympozjum w całości zostało poświęcone „Po-radoznawczym identyfikacjom w pracach Floriana znanieckiego”. Profe-sor dr hab. elżbieta Siarkiewicz zarysowała wielowymiarowość poradnictwa w przestrzeni społecznej i indywidualnej w publikacjach znanieckiego. Poka-zała różne obszary poradniczej praktyki zawartej w czasopiśmie „Wychodź-ca Polski” oraz w Chłopie polskim w Europie i w Ameryce Thomasa i znanie-ckiego. Profesor dr hab. Bożena Wojtasik przedstawiła badania biograficzne
w poradnictwie zawodowym. Jej zdaniem zainteresowanie praktyków i ba-daczy doświadczeniami biograficznymi doradców sprzyja rozwojowi porad-nictwa zawodowego i kariery. Człowieka będącego doradcą traktuje się jako podmiot (re)(de)konstruujący swoje życie, obdarzony dyspozycją do poszu-kiwania sensów i znaczeń osobistych doświadczeń, również tych trudnych, zawiłych. Następnie dr Aneta Słowik pokazała różnice pomiędzy poradni-ctwem inicjowanym i konstruowanym w środowisku polskich emigrantów a tym adresowanym do nich i realizowanym dla nich. Powiązała je z obsza-rami formalnych, pozaformalnych i nieformalnych praktyk poradniczych. Przywołała ich przykłady, pokazując dynamikę organizowania, wygaszania czy pomijania tych praktyk, ale również ich siłę sprawczą, pozwalającą na zdo-bywanie autonomii, niezależności i samodzielne poszukiwanie rozwiązań.
W drugim dniu popołudniu odbyły się trzy sesje tematyczne. Pierw-sza z nich była zatytułowana „Współczesne problemy i aktualne badania w podejściach biograficznych”. Jako pierwszy wystąpił prof. dr Jean-Phi-lippe gauthier (Uniwersytet Quebecki w Rimouski, Kanada), który przed-stawił działania uruchamiane przez badacza po wysłuchaniu i zarejestrowa-niu narracji. Opowiadał o organizowai zarejestrowa-niu wsparcia i towarzyszei zarejestrowa-niu osobom dzielącym się swoją historią życia. Prelegent doświadczenie uczestnicze-nia w badauczestnicze-niach i późniejszych pomocowych spotkauczestnicze-niach określił jako pro-ces przejścia od braku nadziei do odnajdywania radości i bezpieczeństwa. Możliwość opowiedzenia o biegu życia, o trudnych wydarzeniach i proble-mach, jak i również (w razie potrzeby) skorzystanie z dostępnej, formal-nej pomocy, np. terapeutyczformal-nej, edukacyjformal-nej czy psychologiczformal-nej, pozwala-ły odnaleźć zaufanie i rozwiązania zmierzające do poprawy sytuacji życiowej uczestników badań. Następnie mgr Aurélie gill-Couture (Uniwersytet Que-becki w Rimouski, Kanada) przedstawiła, jakie może być znaczenie wie-dzy o sobie w procesie konstruowania tożsamości Innego. Wskazała na róż-ne rodzaje wiedzy, np. autobiograficzną – subiektywnie konstruowaną, tę otrzymywaną od innych oraz wyobrażoną – związaną z tym, jak postrze-gają nas inni. Profesor dr Marie-emmanuelle Laquerre (Uniwersytet Que-becki w Rimouski, Kanada) omówiła obszary przenikania się opowiadanej narracji o życiu ze zorganizowaniem profesjonalnej pomocy osobom star-szym. Wysłuchane i zarejestrowane wypowiedzi seniorów przyczyniły się do uruchomienia wsparcia odpowiadającego na potrzeby narratorów i narrato-rek. zdaniem autorki w takich działaniach widoczny jest praktyczny wymiar badań biograficznych. Doktor gil Labescat (Uniwersytet w Montrealu, Ka-nada) opowiedział o narracji jako „śmierci administracyjnej”, kiedy histo-rie ludzi giną, ulegają zapomnieniu, zalegają w archiwach, niszczeją, gdyż
z różnych przyczyn nie mogą być wykorzystane w badaniach biograficznych. Również same opowieści nie mają praktycznego zastosowania, co – jak mó-wią narratorzy i narratorki – służy tylko instrumentalnemu wykorzystaniu opowiadających. Następnie prof. dr Pascale Bergeron (Uniwersytet Quebe-cki w Rimouski, Kanada) przedstawiła tzw. inicjacyjny etap w badaniach bio-graficznych. Prelegentka mówiła o różnych sposobach zaproszenia osób do podzielenia się historią życia. Wspominała o wymiarze etycznym tej fazy badawczej, merytorycznym przygotowaniu badacza, trudnościach i proble-mach, jakich doświadczają debiutujący badacze, potrzebie prowadzenia war-sztatów metodologicznych jako jednej z form przygotowania osób zaintere-sowanych badaniami biograficznymi.
Druga równoległa sesja tematyczna miała charakter sympozjum, w którym wystąpili badacze z Kanady, Brazylii i Polski. Magister Ibrahim gbetnkom (Uniwersytet Lavala, Quebec, Kanada) mówił o projekcie badań biograficznych dotyczących osób dorosłych z doświadczeniem upokorzenia i przemocy doznawanych w szkołach ponadpodstawowych w Kamerunie. Autor po zanalizowaniu wypowiedzi narratorów i narratorek przedstawił źródła tych praktyk, ich rodzaje, skutki i próby eliminowania z przestrze-ni szkolnej. Magister Isabelle Lavoie (Uz przestrze-niwersytet Lavala, Quebec, Kanada) przedstawiła zagadnienie z przygotowywanej rozprawy doktorskiej. Doty-czyło ono możliwości i metodologicznych sposobów poszukiwania biogra-ficznych sensów i znaczeń doświadczeń zawodowych w konstruowaniu toż-samości nauczycieli i nauczycielek. W tej sesji głos zabrała również prof. dr Ana Chrystina Mignot (Państwowy Uniwersytet w Rio de Janeiro, Bra-zylia), która nawiązała do uśpionych, nieodkrytych znaczeń doświadczeń biograficznych, zaprezentowanych w szkolnych zeszytach. zapiski, rysun-ki graficzne, symbole, komentarze (również znajdujące się na marginesach zeszytów, pustych stronach notatników i okładek książek) przyczyniły się stymulacji narracji o doświadczeniach szkolnych osób dorosłych. Doktor Małgorzata Piasecka (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza, Częstochowa) omówiła rolę marzeń w narracji autobiograficznej. Swój autorski projekt nazwała geopetyką marzeń.
Trzecia równoległa sesja tematyczna również została poświęcona bio-grafii i badaniom biograficznym w środowisku szkolnym oraz wśród wspól-noty nauczycieli. Sesję rozpoczęły mgr Anna-Marie Lo-Presti i mgr Sabi-ne Oppliger z Wyższej Szkoły PedagogiczSabi-nej Vaud (Lozanna, Szwajcaria). Opowiadały o autorskich warsztatach (auto)biograficznego pisania zorga-nizowanych w grupie nauczycieli i nauczycielek. W trakcie zajęć redagowa-no tematycznie powiązane ze sobą eseje. Bazowały one na autentycznych
biograficznych sytuacjach i doświadczeniach, które były iskrą do zainicjowa-nia powstazainicjowa-nia nauczycielskiej grupy udzielającej sobie wzajemnego wspar-cia. Magister Tzvetelina Tzoneva (Uniwersytet w Montrealu, Kanada) przedstawiła trajektorię życia młodych ludzi rezygnujących z edukacji po-nadpodstawowej w kantonie genewskim (Szwajcaria) i w Quebecu (Kana-da). Jej zdaniem w wysłuchanych historiach życia adolescentów powtarzały się następujące problemy: trudna sytuacja materialna rodziny, niskie kom-petencje wychowawcze rodziców i opiekunów, mieszkanie w dzielnicach wy-kluczonych, obowiązkowe przyporządkowanie do określonych szkół (po-strzeganych jako gorsze), brak wsparcia w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, brak środków finansowych na jego zorganizowanie w in-stytucjach edukacyjnych. Doktor gilvete Lima-gabriel (Federalny Uniwer-sytet w Roraimie, Brazylia) omówiła swój projekt badań biograficznych, któ-rych końcowym efektem było uznanie, docenienie, wykorzystanie wiedzy i umiejętności nauczycieli oraz nauczycielek wspólnoty plemiennej. Wcześ-niej nauczyciele ci byli wykluczani ze społeczności pedagogicznej, uznawa-ni przez innych kolegów i koleżanki za uznawa-nieprzygotowanych do wykonywauznawa-nia profesji, niepoważnych, zacofanych. Inne ciekawe wystąpienie przedstawi-ły prof. dr Maria Teresa Jacinto Sarmento Pereira i dr Conceição Leal da Co-sta (Uniwersytet w Évorze, Portugalia), które mówiły o badaniach biogra-ficznych przeprowadzonych wśród społeczności nauczycieli. Wskazywali oni na frustrację, wypalenie zawodowe, potrzebę systemowych zmian i podję-cia refleksji w zakresie powtarzającego się pytania: Co zrobić z tym, co oni nam robią…? Uczone wskazywały różne uwikłania nauczycieli i nauczycie-lek, którzy muszą spełnić (często pod presją) oczekiwania wielu podmiotów (dyrektorów, rodziców, władz samorządowych, ministerialnych itd.). Trud-nością jest nieprzewidywalność warunków, zadań, wymagań adresowanych do nich, doświadczanie wypalenia zawodowego i ciągłej potrzeby (re)kon-strukcji tożsamości zawodowej.
W części popołudniowej odbyły się równoległe cztery sesje tematycz-ne. Pierwsza z nich dotyczyła historii życia i edukacji w obszarze międzykul-turowości w czasie kryzysu migracyjnego. Profesor dr Jeanne-Marie Rougi-ra (Uniwersytet Quebecki w Rimouski, Kanada) przedstawiła historie życia migrantów i migrantek ujęte w różnych formach wyrazu poetyckiego i lite-rackiego (wiersz, esej, dramat, bajka, poemat autobiograficzny, sztuka tea-tralna). Podczas warsztatów artystycznych migranci i migrantki poszukiwa-li najbardziej dla nich odpowiednich środków opowiedzenia o swoim życiu. Pani profesor pokazała scenariusz tych warsztatów, proces kształcenia ani-matorów prowadzących spotkania i niektóre projekty uczestników.
Uza-sadniała, kto i dlaczego wybrał określoną formę reprezentacji życia oraz ja-kie były znaczenia zaakcentowanych doświadczeń biograficznych. Magister Vinciane Cousin (Uniwersytet Quebecki w Rimouski, Kanada) wspominała o procesie odkrywania w biegu biograficznym różnych przestrzeni edukacyj-nych, umożliwiających stawanie się podmiotem globalnie zaangażowanym. Jej zdaniem wiele doświadczeń biograficznych może być obszarem uczenia się globalnych postaw, zachowań, zdobywania wiedzy, aby bardziej świa-domie podejmować wybory, decyzje wpisujące się w praktyki ekologiczne i inne aktywności realizowane dla małych społeczności lokalnych i świato-wych wspólnot. Magister Ingrid Lathoud (Uniwersytet w Montrealu, Kana-da) pokazała historię życia migranta/migrantki jako przestrzeń rozwijania tożsamości człowieka. Doświadczenie migracji może prowadzić do inicjowa-nia zmian tożsamościowych, np. modyfikacji w zakresie posiadanego syste-mu wartości. Dzięki odpowiednim rozwiązaniom pomocowym i dostoso-waniu ich do indywidualnych potrzeb można wspierać migranta/migrantkę w procesie ukorzenienia się w nowym miejscu i odnajdywania siebie w no-wych warunkach. Magister Clency Rennie (Uniwersytet Lavala, Quebec, Ka-nada) zaprezentował swoją historię (auto)biograficzną, w której pokazał, jak i gdzie doświadczał Innego i Inności. Jako metys poznał różny koloryt włas-nej Inności, tej przekazywawłas-nej od ludzi i konstruowawłas-nej przez samego sie-bie. Opisywał, w jaki sposób te obrazy wpływały na bieg jego życia, podejmo-wane decyzje i poczucie własnej wartości.
Druga sesja została poświęcona „Sytuacjom trudnym w doświadcze-niach biograficznych podmiotu”. Profesor dr elizeu Clementino de Souza (Państwowy Uniwersytet w Salwadorze, Brazylia) wspominał o drogach ży-cia, oporze i procesie odzyskiwania podmiotowości w chorobie przewle-kłej. Do uczestnictwa w badaniach biograficznych zaprosił osoby chore na AIDS oraz nosicieli wirusa HIV. Wyrysował ich drogi biograficzne, np. wal-ki o zdrowie, rezygnacji, poddania się losowi, zaangażowania w poszerzanie praw osób chorych na AIDS. Mówił o przyczynach ukrywania rozwijającej się choroby, pomijania opieki lekarskiej, unikania badań diagnostycznych. Pokazywał miejsca i sposób pracy podmiotów, dzięki którym może dokony-wać się proces odzyskiwania poczucia wartości przez chorych (w przychod-niach, w gabinetach terapeutycznych, w streetworkingu, w obszarach nie-formalnych relacji). Doktor Manuela Braud (Uniwersytet w Nantes, Francja) postanowiła odpowiedzieć na pytanie, jakie są zasoby rezyliencji i w jaki sposób mogą być dostępne dla osób pozbawionych bezpiecznych, trwałych więzi. Wspominała o związkach rezyliencji z doświadczeniami biograficzny-mi ludzi. Środowisko rodzinne, rówieśnicze, sąsiedzkie, szkolne, zawodowe
stanowi obszary zdobywania odporności psychicznej. Ważny jest również dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej i pedagogicznej dla osób pozbawionych przywiązania do podmiotów znaczących. Doktor Camila Alo-isio Alves (Uniwersytet Paryż est-Créteil, Francja) odwołała się do badań biograficznych prowadzonych wśród osób cierpiących na rzadkie (w fazie ba-dań klinicznych) przewlekłe choroby dermatologiczne. Ich droga życiowa, radzenie sobie z chorobą zależały od kontekstów edukacyjnych, społecznych i politycznych, w których ich życie było osadzone (np. uruchomienie wspar-cia psychologicznego dla nich i ich rodzin, decyzji politycznych pozwalają-cych na sfinansowanie tych działań, przygotowania lekarzy i innych specja-listów do pracy w interdyscyplinarnych zespołach dostępnych dla pacjenta). Wiele tych rozwiązań jest obecnie analizowanych i wprowadzanych w za-kres świadczeń zdrowotnych. Doktor Jean Humpich (Uniwersytet Quebe-cki w Rimouski, Kanada) pokazywał różne wymiary pisania performatywne-go w podejściu biograficznym, w którym podczas warsztatów biograficznych stwarza się przestrzeń do wyrażenia emocji w formie takiego przekazu. za pomocą różnych technik (głównie artystycznych) osoby prezentują swoje doświadczenia biograficzne, mówiąc o tym, co jest dla nich bolesne, rados-ne i ważrados-ne. Te inicjatywy performatywrados-ne mogą być dalej omawiarados-ne w gru-pie bądź indywidualnie z psychologiem, pedagogiem, animatorem itd. Magi-ster Bessa Myftiu (Wyższa Szkoła Pedagogiczna Vaud, Lozanna, Szwajcaria) podzieliła się osobistym doświadczeniem bycia Albanką w Szwajcarii. Mówi-ła o różnych wymiarach biograficznego odkrywania siebie jako uchodźczyni w innym kraju, a później obywatelki tego państwa. Jej zdaniem proces ten wymuszał dokonywanie zmian tożsamościowych. Pokazywała, z których po-staw, zachowań, przyzwyczajeń, wartości zrezygnowała, a które nowe uzna-ła za swoje. Opisywauzna-ła koszt tych zmian, dylematy, wątpliwości, negocjacje podejmowane w zakresie konstruowania życia w nowym kraju.
Trzecia równoległa sesja tematyczna została zatytułowana „Florian znaniecki i badania biograficzne”. Magister Agnieszka Markowska (Uni-wersytet Śląski, Katowice) pokazała, co uznaje za klucz biograficzny w od-czytywaniu twórczości Jana Józefa Szczepańskiego. Autorka zadała pytanie o charakter tego klucza. W jaki sposób można go traktować: bardziej jako metodę naukową czy może formę taniej psychologii? z kolei dr Tomasz Bu-gaj (Uniwersytet Śląski, Katowice) mówił o współczynniku humanistycz-nym Floriana znanieckiego jako główhumanistycz-nym postulacie kulturoznawczych ba-dań terenowych w krajach byłego zSRR. Wyjaśnił, czym jest współczynnik humanistyczny znanieckiego, pokazał, jak go wykorzystał w badaniach te-renowych wspólnoty religijnej w krajach byłego zSSR, nakreślił sytuację
hi-storyczną i współczesną interesującej go grupy religijnej. Magister Paula Wełyczko (Uniwersytet Wrocławski) opowiedziała o dwóch wymiarach biografii – naukowej i antropologicznej. Pokazała ich różnice, zadając pytania o moż-liwość potraktowania ich jako kontynuacji metody biograficznej lub (pro-wokacyjnie) jako zapowiedzi nowej humanistyki. Doktor elżbieta Woźnicka (Akademia Humanistyczno-ekonomiczna, Łódź) wskazała na biograficzny wymiar wychowania dorosłych w ujęciu Floriana znanieckiego. Prelegent-ka omówiła, jak wychowanie dorosłych rozumiał znaniecki oraz jak definio-wał jego biograficzny wymiar. Sięgając do wielu prac znanieckiego, uczona zwróciła uwagę na zainteresowanie socjologa jednostkowym biegiem życia człowieka, potrzebą i procesami wzmacniania potencjału biograficznego, stwarzania warunków, sytuacji biograficznych do rozwoju podmiotu. Dok-tor Karolina Kuryś-Szyncel (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) mówiła o biografii rodzinnej jako nowej perspektywie w pedagogicznych ba-daniach systemów rodzinnych. Prelegentka pokazała różne rodzaje biogra-fii rodzinnej oraz możliwości ich wykorzystania w poznawaniu i opisywaniu systemów rodzinnych.
Czwarta sesja była w całości prowadzona w języku angielskim i doty-czyła „Autobiograficznego pisania w edukacji”. Sesję moderował dr Marcin Starnawski (DSW, Wrocław). Wystąpili w niej uczeni z Uniwersytetu Peda-gogicznego w Meksyku – prof. dr Juan Mario Ramos Morales oraz prof. dr Jose Antonio Serrano Castaneda. Dzielili się doświadczeniem organizowa-nia, prowadzenia warsztatów z pisania (auto)biograficznego. Podobnie jak poprzedni referujący, zwrócili uwagę na potrzebę wprowadzenia tego rodza-ju zajęć do systemu kształcenia nauczycieli. Postulat ten został zgłoszony przez samych uczestników warsztatów. Prelegenci mówili o zaletach spot-kań, na których można „przegadać” trudne kwestie, zwierzyć się z proble-mów instytucjonalnych, zobaczyć, że trudności są podobnie postrzegane przez innych. z kolei dla animujących warsztaty był to czas diagnozy śro-dowiska szkoły, poszukiwania dobrych rozwiązań w systemie kształcenia pedagogów i w ten sposób odpowiedzenia na potrzeby nauczycieli/nauczy-cielek w formie uruchomienia fakultetów, ćwiczeń, szkoleń. Doktor Kata-rzyna gawlicz z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu podzieliła się doświadczeniem prowadzenia i moderowania warsztatów dla nauczycie-li/nauczycielek, w trakcie których jest czas i miejsce do zainicjowania oraz odkrywania transformacyjnej refleksji w zakresie osobistych praktyk peda-gogicznych. Uczestniczki spotkań podkreślały, że w grupie (opartej na za-ufaniu) istotne jest wypowiedzenie ukrywanych napięć, frustracji,
wynikają-cych np. z rozwiązań systemowych. Nauczycielki podkreślały, że refleksyjna praktyka może pomagać w codziennej pracy nauczyciela.
Trzeci dzień konferencji to kolejne cztery odbywające się równolegle se-sje tematyczne. Pierwsza z nich została zatytułowana „zróżnicowanie nar-racji i podejścia biograficznego”. Profesor dr Maria Isabel Toledo Jofré (Uni-wersytet Diego Portalesa, Chile) zaprezentowała genezę i kierunki rozwoju podejścia biograficznego w Chile. Wskazała pięć etapów, które były związa-ne z wydarzeniami politycznymi. Kluczową rolę w eksplozji badań biogra-ficznych odegrały kobiety, które podczas działań wojennych równocześnie odgrywały wiele ról społecznych. Trudne sytuacje i traumatyczne doświad-czenia prezentowały w wierszach, opowieściach, pamiętnikach i dzienni-kach spisywanych po kryjomu. z kolei niepiśmienne kobiety przekazywały ustnie historie, które były przelewane na papier przez inne osoby. Historie ich życia stopniowo udostępniane w przestrzeni publicznej, moc pochodzą-ca z samodzielności, zaradności stanowiły inspirację do wspólnych, grupo-wych działań w zakresie ruchów emancypacyjnych i poszerzania praw kobiet (np. zakładano stowarzyszenia, organizowano protesty kobiet, wybierano panie do władz regionalnych i miejskich). Doktor Catherine Schmutz-Brun (Uniwersytet we Fryburgu, Szwajcaria) zwróciła uwagę na nieustającą obec-ność ruchów migracyjnych we współczesnym świecie. Porównała drogi wy-branych współczesnych migrantów, których biograficznych narracji wysłu-chała, z tymi dostępnymi w Chłopie polskim w Europie i w Ameryce Thomasa i znanieckiego. Opowiedziała o podobieństwach i różnicach biograficznych doświadczeń dawnych i aktualnych migrantów/migrantek. Następnie prof. dr hab. Maria Reut (Dolnośląska Szkoła Wyższa, Wrocław) mówiła o ograni-czeniach i możliwościach opowiedzenia siebie, swojej narracji. Pokazywała różnice i zależności pomiędzy narracją, biografią a tożsamością, wskazując na etiologię tych terminów oraz ich metodologiczne rozwiązania i ograni-czenia w projektach badawczych.
Druga równoległa sesja tematyczna została zatytułowana „Walka o sie-bie i Innego w biografiach”. Wystąpiła w niej m.in. prof. dr Livia Fialho de Costa (Państwowy Uniwersytet w Salwadorze, Brazylia), przedstawiając hi-storie życia prostytuujących się kobiet. zwróciła uwagę, że podobny bieg ich życia wynika z ograniczonej mobilności społecznej, trudnych warunków so-cjalizacyjnych, skomplikowanej ekonomicznej i społecznej sytuacji rodzin-nej, formalnych i nieformalnych barier w uruchomieniu i inicjowaniu walki o życie, o siebie. Magister Pierre Chambon (Uniwersytet w Nantes, Fran-cja) przedstawiał badania biograficzne przeprowadzone wśród społeczno-ści algierskich migrantek w Montrealu w Kanadzie. Wspominał o procesie
negocjowania tożsamości, rezygnacji z niektórych algierskich zwyczajów, przyswojenia kanadyjskości, odkrywania nowych wymiarów przeżywania kobiecości, w tym np. prawa do dyskutowania na tematy objęte tabu. Magi-ster Michel Rival (Uniwersytet w Nantes, Francja) opowiedział o procesach upamiętnienia obecności stoczniowców w nieczynnym porcie w Nantes. Jed-nostkowe historie byłych pracowników przyczyniły się do odkrywania, po-znawania wspólnej, regionalnej historii, a dla narratorów były sposobem na wzmocnienie poczucia wartości i uznanie znaczenia ich obecności w histo-rii miasta Nantes. Doktor Daniel Feldhendler (Uniwersytet Johanna Wolf-ganga goethego we Frankfurcie nad Menem, Niemcy) podzielił się doświad-czeniem pracy w teatrze, gdzie młodzi uchodźcy i migranci wplatają osobiste opowieści w scenariusz przygotowanych przez siebie sztuk. Później biorą w nich czynny udział, odgrywając wybrane role, co było jedną z dróg wyra-żenia ukrytych emocji i doświadczeń. z kolei dla prowadzących było to źród-ło informacji diagnostycznych o przeżywanych problemach, procesie zdro-wienia, potrzebach. Magister Yann Strauss (Uniwersytet w Nantes, Francja) mówił o codzienności przeżywanej przez seniorów w wybranych francuskich domach pomocy społecznej, sprowadzającej się, jego zdaniem, do przeżycia lub dożycia do kresu życia.
Trzecia sesja została poświęcona biografii i zmianie społecznej. Wystą-piła w niej mgr geneviève Tschopp-Rywalski (Wyższa Szkoła Pedagogicz-na Vaud, Szwajcaria), która mówiła o zmiaPedagogicz-nach identyfikowanych w biegu swojego życia przez uczestników warsztatów z zakresu refleksyjnego pisa-nia i dzielepisa-nia się doświadczepisa-niami biograficznymi. Jej zdaniem przedsta-wianie wydarzeń z życia sprzyja przede wszystkim ich głośnemu wypowie-dzeniu, innemu przyjrzeniu się biegowi życia, uruchomieniu refleksji oraz poszukiwaniu znaczeń tego, co jednostkowe. Ważna jest praca w grupach, w których osoby słuchają się, nie oceniają i pozostawiają swobodę wypowie-dzi. Magister Patrick Rywalski (Federalny Instytut Badań zaawansowanych Rozwoju zawodowego, Szwajcaria) nawiązał do bogactwa i możliwości wy-korzystania podejścia biograficznego w kształceniu osób wspierających do-rosłych w całożyciowym uczeniu się. W pracy zawodowej zajmuje się opraco-waniem programów szkoleń (jak i ich prowadzeniem) adresowanych do osób odpowiedzialnych za dalszy rozwój zawodowy młodszych stażem kolegów i koleżanek (np. pielęgniarek, kierowców komunikacji miejskiej, nauczycieli, doradców). Podczas kursów dla kadry z działów personalnych prowadzący pokazywał potencjał edukacyjny narracji biograficznych i możliwość pozna-nia w ten sposób rzeczywistych problemów i skutecznych rozwiązań w śro-dowisku mniej doświadczonych pracowników. Profesor dr Marie-Claude
Bernard (Uniwersytet Lavala, Quebec, Canada) zastanawiała się, czy histo-rie życia mogą być narzędziem zmiany społecznej. Jej zdaniem, jeśli można udzielić odpowiedzi pozytywnej na pytanie, należałoby postawić następne, dotyczące rodzajów tych zmian. z przeprowadzonych autorskich badań wy-ciągnęła wniosek, że biograficzne zmiany mają charakter indywidualny, ale również wspólnotowy, grupowy. Bywają pożądane, wymagane, niekiedy po raz pierwszy wyartykułowane. W ten sposób znajdują miejsce w przestrzeni publicznej, stają się słyszalne, a zwielokrotnione mogą być inspiracją do dys-kusji o zmianach społecznych i procesach ich wdrażania. Profesor dr Rémy Landy (Uniwersytet w Le Mans, Francja) przedstawił sylwetkę Wiaczesława gasztowtta, obywatela polskiego i francuskiego, wskazując na jego między-pokoleniową historię życia. Ten wybitny prekursor i propagator kultury pol-skiej we Francji pozostawił dzieła (biblioteki, szkoły, kluby, stowarzyszenia kulturalne), z których czerpią (i nadal je rozwijają) kolejne pokolenia polo-nijne i następni sympatycy kultury polskiej.
Profesor dr Myriam graber i prof. dr Véronique Haberey-Knuessi (Wyższa Szkoła Arc, Neuchâtel, Szwajcaria) podzieliły się swoim projektem badawczym, w którym opowieści życia mogą służyć poznawaniu interkultu-rowych doświadczeń migrantów i migrantek. Ludzie znajdujący się w sytua-cji zmiany kulturowej wskazywali na niewidzialność ich światów, brak zain-teresowania ich losami przez władze lokalne, pomijanie i bagatelizowanie problemów, osamotnienie w nowym kraju. Organizowanie wystaw, semina-riów, debat, podczas których ludzie opowiadają o swojej drodze migracyjnej, jest dla niektórych słuchaczy pierwszym doświadczeniem bliższego pozna-nia migrantów i migrantek.
Czwarta sesja została zatytułowana „zróżnicowanie badań biograficz-nych”. Magister Przemysław Szczygieł (Uniwersytet gdański) pokazał pro-ces uczenia się buntowniczki na przykładzie opowiedzianej osobistej nar-racji. Jednym z obszarów uczenia się było odkrywanie różnych wymiarów (również tych ukrytych) manifestacji, w której narratorka brała czynny udział. zobaczyła, w jaki sposób staje się narzędziem w rękach systemu na-wołującego do buntu, oraz mówiła o skutkach poznania swojego uwikłania. Doktor Agnieszka Pawluk-Skrzypek (Szkoła główna gospodarstwa Wiej-skiego w Warszawie) przedstawiła badania biograficzne wśród bliźniąt jed-nojajowych. Wskazywała obszary, w których bliźniacy identyfikują się jako „my”, oraz te, które wyróżniają jako indywidualne „ja”. Magister Angelika Pawlaczyk (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) podzieliła się re-fleksją metodologiczną nad wykorzystaniem metody biograficznej w pozna-waniu języka i kultury staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Mówiła
o trudnościach wejścia do tej społeczności, potrzebie wcześniejszego uzu-pełniania wiedzy o języku i kulturze wspólnoty oraz ciągłego jej aktualizo-wania, również poznawania literatury przedstawiającej jej tradycje, zwycza-je. Doktor Monika Sulik (Uniwersytet Śląski, Katowice) pokazała autorski projekt badawczy, w którym mapa życia może być katalizatorem refleksyj-nego uczenia się dorosłych. Autorka przedstawiła różne mapy, wykonane podczas zajęć dydaktycznych przez studentów i studentki, a także opisała proces mapowania biegu życia. Istotny w tym procesie był czas przeznaczo-ny na refleksję, stopniowy proces powstawania i omawiania własnej mapy życia. Doktor Monika Jurewicz (Szkoła główna gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) opowiedziała o granicach i pograniczach poznawczej warto-ści biografii.
Podsumowania trzydniowej konferencji dokonali prof. dr gaston neau, prof. dr hab. elżbieta Siarkiewicz oraz dr Aneta Słowik. Profesor Pi-neau podziękował organizatorom za możliwość spotkania się w międzyna-rodowej grupie, właśnie tutaj, w Polsce, skąd pochodził Florian znaniecki i Władek Wiśniewski (główny bohater III tomu Chłopa polskiego w Europie
i w Ameryce). Uczony w końcowym wystąpieniu wskazał różne kierunki i ob -szary refleksji podejmowanych w trakcie konferencji, szczególnie docenił możliwość poznania prac polskich badaczy z różnych ośrodków akademi-ckich. zaprosił wszystkich do uczestnictwa w międzynarodowej konferencji poświęconej badaniom biograficznym, która będzie organizowana w Mont-realu w 2020 r.
Profesor dr hab. elżbieta Siarkiewicz w swoim podsumowaniu zaak-centowała, jak ważne w relacji Floriana znanieckiego i Williama Thomasa były ich wspólna praca oraz powiązanie biografii dwóch badaczy. Prelegent-ka podkreśliła, że wspólne działania w zespole międzynarodowym, otwar-tość na to, co nowe, poznawanie odmiennych stanowisk, szukanie płasz-czyzn porozumienia, zaangażowanie w projekt badawczy zaowocowało powstaniem dzieła wyjątkowego, o znaczeniu historycznym, stanowiącego źródło inspiracji i jednoczącego badaczy z wielu krajów. Doktor Aneta Sło-wik złożyła podziękowania kolegom i koleżankom za przyjęcie zaproszenia do udziału w wydarzeniu, włączenie się w prace Komitetu Naukowego i Or-ganizacyjnego, inicjowanie dalszych projektów, spotkań i badań międzyna-rodowych. Było to wyjątkowe naukowe spotkanie, co jest stale podkreślane przez wielu gości przybyłych z zagranicy i z Polski.
Aneta Słowik
https://orcid.org/0000-0002-4738-2515 Dolnośląska Szkoła Wyższa
