Profil kulmu z okolic Głubczyc (Sudety Wschodnie)

upper variegated marl with bOl"dering d'olomite (Grenzdlolomit), malin s.an.dstone (Haupł.sandstein) !o-wer vańegated marl

+ )llain dolomite (Hauptdiolomit)

and lower sandstone. In the bore-hole of Gorzów

Wlkip. IG-1 .diolomites are lacking i:n the main varie-gated marl; these are wen developed in bore-hole of Sulechów IG-1, where they dełline boundary bet-ween the !.ower and the upper K-elJiPeT.

PE310ME

Helłnei>c.KHe O'l'JIOiKeHHR B romoBe-BeJibKOllOJibCKOM H CynexOBe npe~cTaBJieHbi B BH~e noJI'HOJ:I: cepHH, 'iTO OOYCJIOBJieHO paCllOJIOiKeHHeM 3THX TO'ieK npH6JIH3H-TeJibHO B ~eJITpaJibHOJ:I: 'iaCTH TpHaCOBOrO Ce~eHTa­ ~HOH'HOrO 6accelłHa. Hx M~HOCTb B romvBe-BeJibKQ-llOJibCKOM paiBHa 360,7 M, B CynexoBe - 366,5 M. BbiAepiKaHHOCTb ·B MOW.HOCTH H JIHTOJIOrH'iecKoe nocTo-RHCTIBO 3TOJ:I: cepHH ll03BOJIReT Ha npOBe~eHHe ee

TO'i-Hoo Koppenn~HH. CTpamrpa4>HR Kelłnepa ocHOBbiBaeT-cn HCKJIIO'iHTeJibHO Ha xapaKTepHbiX JIHTOJIOrH'iecKHX 'iepTaX, TaK RaK MHKpo:riaJieOHTOJIOrH'lecKHe HCCJie~o­ BaHHR no CKBaiKRHe romyB-BeJibKOllOJibCKH He. npHBe-JIH K llOJIOiKHTeJibHbLM peayJibTaT8iM, 'B CHBaiKHHe me .

Cynexy:B TaKHe HCCJie~OBaHHR He npoBo~HJIHCb. B CBR-3H C TeM, :tłTO KeJ:I:nep .B 3THX CKIBaiKHHaX CXO~eH C Kefi-rrepoM repMaHHH, npHMeHRJIOCb HeMe~KOe CTpaTHll'pa-I)JH'IeCKOe no~·paa~eJieHHe. B o6eHx cRBaiKHHax 'Bbi~e­ neH BepXHHJ:I: H HHmHHJ:I: KeJ:I:nep. BepXHHJ:I: KeJ:I:nep B CIBOIO O'iepe~b no~pa3~eJieH Ha BepXHIOIO rHllCOByiO cepHIO, TpOCTHHKOBbiJ:I: nec'iaHHK H HHiKHIOIO rHllCOBYIO cepHIO. B 'HHiKHeM Kelłnepe Bbi~eneHbi cne.zzyrolU,He ro-PH30HTbl: BepxHHJ:I: necTpbiJ:I: ·MepreJib C Melf«łJOPMa~HOH­ ltbiM ~OJIOMHTOM, OCHOBHOJ:I: nec'!aHHK, HHiKHHJ:I: necTpbiJ:I: MepreJib C OCHOBHblM ~OJIOMHTOM. H HHiKHHJ:I: nec'iaHHK. B ·BepxHeM necTpoM Meprene cRBaiKHHbi romy:B Hr l ·HeT ~oJioMHTOB npeKpaCHo paaBHTbiX ·B CKBamHHe Cy-nexyB Hr l H onpe~eJIRIOlU,Hx rpaHH~y Mem~y Bepx-HHM H HHiKHH'M KeJ:I:nepOM.

ANTONI M. ZELICHOWSKI Instytut Geologiczny

PROFIL KULMU Z OKOLIC

GŁUBCZYC

(SUDETY WSCHODNIE)

W

OKOLICACH GŁUBCZYC występują łupki

ilaste i piaskowce szarogłazowe wchodzące

w skład ·szerokiego pasa wychodni osadowej osłony

masywu Jesionika d Ko~emika. Bezpośrednio na seriach krystaHczny>eh leżą utwory dewońskie, nad którymi leżą utwory dolnego karbonu rozwinięte w litofacji kulmu.

W sąsi-edztwie na t~rytorium CSRS w utworach dolnego karbonu wyróżnia .się, idąc od dołu, nastę­ pują-ce ogniwa: Warstwy 1beneszow.skie, pos.idoniowc

łupki morawickle i hradeckie szarogłazy (2; 8). Na.

terytorium Polski Łydka (7) na podstawie analizy

.petrografi07lilej .wyróżnił ltmy :zespoły litologdczne, które paralelizuje z powyższymi ogniwami.

Najstarszymi utworami dolnego karbemu w oko-licach Głubczyc są dość silnie zmetamorfizowane

łupki szarogłazowe (dachówkowe łupki z Chomiąży)

i piaskowce szarogłazowe z wkładkami zlepieńców szarogłazowych występujące na zachód i pd.-zachód od Głubczyc (Opawica, Krasne Pole ·i inne). Podlegle metamorfozie ut\1. ory szarogłazowe i ilaste zmie-nione zostały W utwory łupkowe - tak zwane

łupki dachówkowe, które wykazują bardzo dobrą oddzielność płytkową ujawrua]ącą się wzdłuż płaszczyzn równoległych do warstwowania. Bez trudu można uzyskiwać płyty do l · mz przy grubości płyty 2-3 mm. Utwory te ·wykorzystywane były do 1939 r. Po zakończeniu działań wojennych wydobycie ich zostało zaniechane. Należy tu za-·

znaczyć, że do dziś na sąsiednim terytorium CSRS wydobywane są łupki dachówkowe. W obrębie

Polski do największych kamieniołomów, dziś już

nieczynnych, należą stare zroby w Chomiąży na N od wsi (ryc. 1). Ek:;;ploatacja odbywsła się tu w kilku poziomach o wys. 3 m, z których widoczne

są dzisiaj dwa, a niższe uległy zalaniu wodą. Prócz

łupków dachówkowych w obrębie tych utworów o znacznym stopniu metamorfizacji wydobywano

także na szeroką skalę piaskowee ,szsroglazowe

używane do celów budowlanych i drogowych. Z większych kamieniołomów należy wymienić

Bra-c~szów i Pietrowice Głubczyckie.

Od wschodu wkraczają na nie utwory o mniej-szym stopniu metamorfizacji zawierające faunę. Stanowią one odpowiedniki warstw m~raw.iekich

i hradeckich, które ujmuję łącznie w jeden zespół.

Utwory te wypełniają synkliny między strefami antyklinalnyroi warstw beneszowskich. Ku

wscho-196

dowi kulminacje antyklin zapadają, tak że nieco na wschód od linii Głubczyc warstwy

beneszow-skie zanurzają się pod pokrywę warstw wyższego

zespołu.

Podobnie jak warstwy niższego zespołu podlegały

one eksploatacji, jednak niższy stopień zdiagenezo-wania otraz częstszy IW porównaniu do pojprzednich

występujący detrytus zwęglonej flory powodują

znaczne obniżenie walorów technicznych.

Kamienio-łomy pracujące na tych utworach · były na ogół

niewielkie i nigdy nie były eksploatowane na taką skalę jak w obrębie warstw niższego zespołu, tzn.

'odpowiedników warstw beneszowskich z terenu CSRS. Eksploatacja ich odbywała się na potrzeby lokalne systemem chałupniczym.

Ryc. 1. Kamieniolom w Chomiąży. Sciana północna, l poziom, wys. ściany 3 m. ·

Fot. autor Fig. 1. QuaTT'IJ at Chomiąża. Northern wall, I horizon,

height of the wall - 3 meters

Author's photograph

Na N od Głubczyc w dolinie rzeki Straduni mię­

dzy Zawiszycami a BiernaŁówkiero znajduje się

szereg odkrywek łupków i piaslrowców ;szarogłazo­

wych wyższego zespołu, wychodzących spod poki"Y-wy czwartorzędowej.

Za najniższe serie w powyższym profilu uznaję

stronie szosy z Głubczyc do Lisięcic (odkrywka nr 1). Są to, łu.t>ki. na;;te b~:~rwy czat·nej, silnie spękane z wkłaclk:am1 ,Plaskowców szaJroglatowych.

Obser-wowałem wśrod · nich warstwowanie konwolutne

Całość tej ~serH jest silnie spękana. U;pad warsn~

wy':losi 65 w . kierunku ~chodnim. Powyżej nich

u!ll~eszcza~ łupki ze starych łomików po

zachod-~lleJ strome szosy . (odkrywk~ nr

2).

Są to łupl.d

ilaste barwy szareJ, zawieraJąCe cienkie przerosty hematytowe. Występuje w nich zarówno detrYtus

roślinny, ja.k i fauna goniatytowa., reprezentowana przez Nomumoceras cf. germanieurn S c h m i d t.

... o I

l

I

z

3

'

,

.

'

\ \ l Krolowl" \ l l :a lu"

t

Crfubc~'Jc•

Ryc. 2. Szkic rozmieszczenia odkrywek z okolic

Glub-. czyc. ·

l - linia przekroju, 2 - oś synkliny, 3 - domniemane

linie ml;ątszoścl, 4 - nr stanowiska z zaznaczoną wa·rtością l klerunkiem upadu.

Fig. 2. · Sketch of outcropping distribution . in the Glubc2Jyee vici11.ibies

l - cross-section line, 2 - syncline axis, 3 - presumed

lines of thlck>ness, 4 __. No of slte wlth marked value and

· direction of dip · ·

w

.

sposobie rozmieszczenia zarówno goniatytów,

·jak i flory widoczne jest kierunkowe ich ułożende.

Dłuższe ich osie ułożone są równolegle do

hiero-glifów opływo\vych . i wleczeniowych, wskazując

na istnienie przepływu z NWW na SEE. Utwory te

zapadają w kierunku zachodnim pod kątem 35-40

°.

Bieg 175 °~

.

Pasuwając się n'a upadzie natrafiamy na zbite czarne łupki szarogłazowe uławicone przekątnie

koło Królowego (odkrywka nr 3). Oznaczyłem stąd

kilka okazów Posidonia becherii B r o n n.

Rów-nież <me inają · zor.ienroowane ułożenńe dłuższymi

osiami. Prócz tych małży WYStępują drobne, nie-aznaczalne goniatyty.

Nieco na zachód odsłaniają· się · w kamieniołomie

w Królowem (odkrywka nr 4) piaskowce szarogła­ zowe przedzielone pakietem . czarnych łupków szarogłazowych z Posidon.ia becherii ·Bron n iden ..

tycznych do tych, _jakie występują w oc:Utrywce nr 3. Ponadto występuJą tu jasnoszare mułowce z de .. trytusem flory. Bieg 170/40 W. · ··

Powyżej umieszczam kilkunastometrowy profil z dawnego kamieniołomu z Biernatówka (odkryw-ka nr 5). Wy&tępują tu piasekowce szarogłazowe, często z frakcjonalnym uwarstwięniem. Łupki ilaste

~worzą zazwyczaj drob~e przewarstwienia, niekiedy Jednak tworzą znaczmejsze pakiety. W. łupkach

spotykana jest zarówno fauna, ja·k i detrytus flory.

O:zm.aczyłem Nomismoceras germanieurn S c h m i d t. Flora przywiązana jest głównie do piaskowców lub mułowców. W obrębie tej odkirywki widoc~ne

są dw~e wyrą~e, linie dyslokacyjne o azymuci~

ok. 10;' , przy plOnOWYm ich nachyleniu. Nachyle-nie warstw podobNachyle-nie jak w poprzednich odkryw-kach jest zachodnie i wynosi 40

°,

przy biegu lQ-13 °~

··Najwyższe serie odsłaniające się w dolinie

Stra-duni to łupkowe utwory występujące przy

spalo-nym młynie (odkrywka 6) na południe od

Bierna-towka (odsłonięcie to znane jest w literaturze jako "Richtermtihle", 5). Występują tu łupki ilaste szare, lam~nowane oliwkowymi. Powierzt!lmie·

war-stwowań. często pok·ryte są czerwono-wiśniową

substancją hematytową. Pochodzi stąd dość liczna

fauna w porównaniu do innyeh stanowisk z -Ob-. szaru Głubczy·c. Występują tu małże, goniatyty

i ortokony. Najsdłniej reP11eiZentawarne są małże,

wśród których można· wyróżnić .przedstawicieli

takich rodzajów, jak: Edmondia, P.seudcunusium, Pterinopecten. Goniatyty mające największe zna•.

czenie · przy określaniu pozyeji stratygraficznej za-.

chowane są w ba·rdz.o złym stanie, zwykle w po-staci fragmentów muszli. Należą one do Gonia-tites ex. gr, striatus, przy czym prawdopodobnie

reprezentują G. striatus · striat'IJJS '{S o w.). Ponieważ

fauna występuje na powierzchniach, wzdłu~ któ-rych następuje wietrzenie, wiele. okazów nie na-daje się do bliższy~h oznaezeń i dopiero wykonanie znacznych prac ziemnych pozwoli na otrzymanie

materiału w pełni nadającego się do opraeowania.

.Stradunia, która na tym odcinku odpreparowała

serie karbońskie, od Biernart;ówka skręca ku NE, gdzie ;pokrywa utworów czwartorzędu jest· znaczniej-sza. Również .ku zachod.owi utwory kulmowe przy-kryte są znacznym płaszczem czwartorzędu, tak że

rozp<>zrnanie serii kulmu wyższych od łupków z od-krywki przy spalonym młynie (nr 6) jest utrud-nione, poznane więc zostały one tylko fragmenta-rycznie ..

Następny-m z kolei odsłonięciem jest odkrywka nr 7 - stary łom na S od Biernatowa. Podobnie jak nad Stradunią upad warst jest zachodni, jednak obserwujemy t1,1 bardziej połogie zaleganie warstw. U.pad 'WYnosi 10 °, bieg w tej odkrywce

również odbiega od poprzednich i odchyla si~ ku E

i 1WYnOISii 150-155

°.

Występują tu kilkumetr.awej

miąższości pakiety piaskowców szarogłazowych,

przedzielone kompleksam.i łupkowymi zbudowanymi

z łupków ilastyeh i szarogłazowy·ch, w ty.ch ostatnich

często spotykany jest detrytus uwęglonY'Ch roślin.

W położonych bardziej ku W odsłonięciach

war-stwy zapadają w kierunku przeciwnym. - ma!ą

upad wschodni, ·reprezentują więc drugie skrzydło jednostki synklinalnej.

Najbliżej .na W od odkryi\Vkli 7 utWIOry

kul-mowe WYChodzą spod pokry'wy czwartorzędu w sta•

rym łomi.ku przy wsi Kletlice (odkrywka nr 8).

Widoczne są tu parometrowe pakiety piaskowc(>w

szarogłazowych, niekiedy z uwarstwieniem

fra):tcjo:-nalnym, . przedzielone wkładkami łupkowymi, zło­

żonymi z łupków ilastych i szarogłaZOWYCh. Ze

szczątków or.ganicznych zostało stwierdzone wystę­

powanie jedynie detrytusu roślinnego, który jest

przywiązany .przeważnie do serii łupkowych. Są one

ustawione stosunkowo stromiej niż nad· Stradunia i upad ich wynosi 40 o E, przy biegu 10 "'.

· Pod nie zanurzają . się serie łupkowe rozpoznane w odkrywce m 9, położonej o.l;t. .0,5 · km na.

W

od

poprzedniej. Odsłania się tu kilkunastometrow:r kom-pleks z naprzem.ianległyeh ławkzek piaskowca

szarogłazowego drobnoziarnistego, łupku szarogła;..

zow-ego i rupku ilastego~ Miąższość poszczególnych warstewek jest nieznaczna i wynosi ok. 10--20 cm.

Spoczywają tu one. na utworach poznanych w ·

od-krywce ·nr 10, gdzie przeważają piaskowce

szaro-głazowe. Ziarno w nich jest różne i można

wy-~różnić piaskowce drO"bno-, średnio- i

gruboziar-niste. Ponadto występują tu, nie obserwowane w in-nych odsłonięciach nad Stradunią, złeopieńce kwar-cowe. Materiał w nich jest dość dobrze obtoczony i wysel-ekcjonowany pod względem średnicy, która viynosi od 15 ·do 20 cm. Bieg i upa-d w tych dwu ostatnich odkrywkach jest Zibliżony i wynosi 25 °/30 o E.

: N a W od powyższych odsłonięć pokrywa

czwar-tO"rzędowa jest tak znaezna, że utwory k~u . nie

WY>Chodzą na powierzchnię .. Odsłaniają się dopiero

ok. 7 km na W od terytorium CSRS. · Wynosząc z wzajemnego położenia opisanych ,wyżej odkrywek i ·sposobu zalegania warstw, ma-my do ezynienia z formą synklin;;tlną. Bieg warstw jest zgodny z połudi).ikowym - nazywanym sudec-kim albo głównym (Patteisky fide Czarnocki - 1).

Waha się on w granicach 350 o do 15 °. Od tej

war-tości odbiega,ją jedynie dane otr,zymane z odkrywki nr 7, gdzie bieg odchyla się od południkowego i wy-nosi 150--155°. Sygnalizować to może podnoszenie się osi w kierunku północnym, a tym samym zwę­

żanie się synldiny. W takim przypadku mamy do

(;Zynienia z formą brachysynklinalną. Tę jednostkę

tektoniczną nazywam brachysynk:liną St·raduni.

·li .!! ; .!:

·

:.:

tO 9

e-

T

-ilastym, przy cr:ym ilość wkładek ilastych rośnie ku· partiom spągowym. Górny kompleks tworzą głównie piaskowce szarogłazowe, ilaste serie mają

m-n.iejszy udział i nie :zawtierają fauny, na-tomiast

występuje w . nich liczniej flora. Miąższość serii

odsłoniętych należących do dolnego kompleksu

wy-. nosi ok. 400 m. Wyżej leżący kompleks pozbawiony fauny ma miąższość ok. 1000 m. W takim rażie łączna miąższość odsłaniających się serii dolnokar-. bońskich nad Stradunią wynosi 1400 m (ryc. 4).

Określenie pozycji stratygraficznej· całości

po-wyższych utworów należy oprzeć na faunie gonia-tytowej, występującej w dolnym kompleksie. Są to Nomismoceras germanieurn S c h m i d t i

Go-niatites striatus striatus (?) (S o w.). Pierwszą

for-mę opisał Schmidt (9) z utworów górnego wizenu Gór Harcu, przy czym najczęstsza jest w pozio-mie III a . Późniejsze prace Kobolda (6) i innych

wykazały, że gatunek ten występuje · jeszcze

i w wyższych poziomach, aż do poziomu III ~ł (= Go ~f) - GO"niatites striatus elegans B i s a

t.

Z ob.>zaru kulmu .śląsko.,.morawskiego· opisywał go

K:nopp (5) jako Nomismoceras vittiger P h i 11.. Za-kowa (11) opisuje ten gatunek w utworach

odpo-wiadających poziomom Go a - Go ~a ; · czyli całemu

profilowi morskich utworów z fauną występujących w okolicy Wałbrzycha. .

Wśród muszli oznaczonych jako Goniatites ex. gr.

striatus wydaje się, że należeć by one mogły do podgatunków G. striatus striatus (S o w.). Knopp (3, 4, 5) oznaczył stąd (odkrywka nr 6) te same podgatunki. Goniatites striatus i jego podgatunki

wyznaczają poszczególne podpoziomy poziomu

f

;,..~-l.-:1 . ,-:-... ' . -~ ... ' "a' , ... . ' " , " .! '

.= ,

..

'

E

V>/ ::i \ /

'

/ 1'3 l

_

, . ' s'

l t. , .

.

.

.

.

... "'

.

.

.

.

.

...

.

.

-

-

. ..

.

.

.

.

.

.

/

.

/ ' / /

.

/

.

. / /

.

.

...

,

..

·.---

...

·

.

/ ' / ' / . ' / / / / / • ' · \ l

,

l

.

. . . -

. .

.

. ...

.

. .

.

. . . .

.

.

~

....

.

. . . / . / / . '/ / / /

"

/ i •

.

. .

.

.

._,....

....

...

.

...

-

.. ·

·

...

"

.

/ / / . / . / / / / / /

·/·....

.

.

.

. ·

...

····---·· .·.··

/ • / / / · / · / / / · ··· · · . ·

.

. / ... _ _ _ . . / . / / / • / • / / / . l . • . , /

.

-

-·

.

...

. . . .

. . .

/

.

" / / . / / -· / / / /.'

..

• / • • • · " : ' • • ~... • • . • • • .". " , l • , . " / / " • • • •

.

.

Ryc. 3. Przekrój przeŻ brachysynktinę Straduni.

l - piaskowce szarogłazowe, 2 - mułowce i iłowce (łupki).

Upady w częściach peryferycznych wschodniego

skrzydła brachysynkliny wynoszą zwykle 35-40

°,

w

·

cżęściaeh osiowych zawa,rtości upadów maleją

znacznie i w odkrywce nr 7, położonej najbliżej osi,

wynoszą zaledwie 10 °,

Zachodnie skrzydło brachysynkliny Straduni jest asymetryczne i bardziej strome. W odkrywkach

po-łożonych stosunkowo blisko osi upady są tego rzędu

jak w peryferycznych częśeiach wschodniego skrzydła i wyn<>Bzą od 27 do 42 °,

Obtaz ,taki jest zgodtny z og61Jnile jpanująell w tym rejonie sytuacją tektoniczną. Występowanie wer-gencji wschodniej .powszechne jest w cąłym · kul-mie okolic Głwbczye. Takie samo nachylenie

obser-wować możemy i w obszarach położonych zdała od

ciągłej strefy wychOdni kulmu morawsko-śląskiego

(Toszek).

w

opisanych powyze] odsłonięciach wyróżnić

można dwa: kompleksy: dol-ny - obejmujący serie

z odkryWek od nr l do nr 6 i -górny, do którego

należy zaliczyć serie z odkrywek nr 7 do 70. Dolny

kompleks charakteryzuje się rozwojem

piaszczysto-Go

p,

Croco.

o

1

Fig. 3. Cross-section through the brachlls-vncline of Stmdunia

1 - graywacke sandstone, 2 - siltstones and claystones

(schlsts)

Go~ (=

m

~) (6, 10, 11). Ponieważ poszczególne

podgatu-nki poza · właściwym podpoziomem mogą

przechodzić do wyższych lub niższych poziomów,

dokładne ustalenie stratygrafii może być

przepro-wadzone dopiero w przypadku wyraźnej przewagi

któregoś podgatunku. Dlatego też możemy tu-

je-dynie stwierdzić, iż . najwyższe udokumentowane ogniwa

w

dolnej serii (odkrywka nr 6) reprezentują podpoziomy Go

flz-

Go ~s

.

Patteisky (8) na pod-stawie tych· podgatullłków wydziela w obrębie mo-rawickich warstw posidoniowych · dwa poziomy "HanseLmUhle" i "Glockersdorf", przy czym autor ten Striatus falcatus (obecnie . uznawany za prze-wodni dla podpoziomu Go ~s) umieszcza poniżej

Striatus striatus, który reprezentuje podpoziom

Go {Jz.

W referacie przedstawionym na IV Kongresie Stratygrafii i · Geologii Karbonu· w ;Heerlen, · l'at-teisky nieco zmienia schemat stratygrafil warstw morawiokicll. Naj.wyższą ich część, poziom "Glo-.ckersdor;f" zalicza do Go~. z Goniatites striatus mucronatus Knopp. Natomiast G. striatus

e-m er) mają należeć do dwu niższych poziomów. Pierwsza forma należy wg niego do poziomu "Hanselmiihle" - Go

fi«,

druga wespół z

Nomismo-cęras vittigerum (P h i 11), Sagittoceras

burhen-ń~i Bru111i:ng i S. brilningianum H. Schmidt reprezentuje niższy poziom ,,Pollak Stollen", do-tyehczas nie wyróżniany, odpowiadający Go

fh.

Ppziom . ten podesłany . jes·t utworami zaliczonymi przez Patteiskiego do poziomu "Si.impfenwald"

(odpowiadający Go

fi-a)

z N. vittigerum (P h i 11.)

i G .. intermedius (H a u b o l d). . W podziale tym Patteisky również G. striatus striatus (S o w.) umieszcza ponad G. striatus falcatus (R o e m e r).

::::

_.

_....

:·::::

_...

::::

_....

:: ···

; i

\1~

l1i1

~\

1\1

~

l

H

)LJ~

J

j

n

~

:::::

::::

:

:

:

:::

:+

~

Hli!l!i!l!!ll·ll

-~~:

=

:===:

=

::::=

=

::T

l

.S ~ ... a

.

~l

;;

;

;;;;

;

;;;;;;;

;

ftb

~

i .:::·:::::::::·.::

l

·a

r::::l1

~

t

--

82

Ryc. 4. Schematyczny profil kulmu z okolic Glubczyc.

1 - piaskowce, 2 - iłowce i mułowce, 3 - zlepieńce, 4

-występowanl.e fauny wraz z zasięgiem, 5 - występowanie flory z zasię'giem: a - Gonla.tltes strlatus strlatus (S o w.),

b - Nomlsmoceras german !cum S c h m i d t.

Fig. 4. Schematic profile of Culm in the Głubczyce vicitńities

1 - sandstones, 2 - claystones and siltstones, 3 -

con-glomerates, 4 - occurrence of fauna with its extension,

5. - occurrence of flora. With its extension; a - Gonlatłtes

strlatus strlatus (S o w.), b - Nomłsmoceras germanłcum

Schm~dt

Ponieważ Goniatites striatus striatus (S o w.)

występuje jedynie. w stropowych warstwach dol-nego kompleksu piaszczysto-ilastego (łupkowego), roożna przyjąć, że górna .jego granica przypada nie niżej jak Go tfla[Go

fi• .

Określenie dolnej gra-nicy jest utrudnione, sądząc z występowania No-mismoceras germanieurn H. S c h m i d t. Utwory,

w których on występuje, nie są starsze od pozio-mu Go a - Goniatites crenistria. Dolny kompleks piaszczysto-Uasty (łupkowy) reprezentul,e Więc

utwory . górnego wlzenu od poziomu Go a po Go 1}4 • )3;rć 'może, iż pozbawione fauny utwory w

odkryw-:ce. nr .. l reprezentują już serie środkowego

wi-. zenu · - piętro Beyrichoceras.

Występudące powyżej nich utwory piaszczyste

z wkładką zlepieńcową odpowiadają więc wyższym

podpoziomom poziomu Goniatites striatus.

Porów-nując te. dane ze schematem stratygraficznym Patteiskiego, dolny kompleks piaszczysto-ilasty (łup­

kowy) odpowiadałby części warstw morawickich, · natomiast· kompleks piaszczysty warstwom

hra-.deckich szarogłazów. Ponieważ najwyższy poziom warstw morawickich "Gross Glockersdorf"

re-prezentować ma wg ostatnich poglądów Patteiskiego Go (Ja, toteż na podstawie· występującej fauny w dolinie Straduni należy sądzić, ze stropowe serie warstw morawickich nie są 'odkryte i spoczywają

pod utworami czwartorzędu między odkrywkami nr 6 i nr 7. Odsłaniają się w takim przypadku odpo.Wiiedni·ki poziomów "HanseLmi.ihle" - ·

"Siim-pfenwald". Przyjmując dalej za Patteiskym, że

Goniatites striatus mucronatus (K n o p p) wystę­

puje w najwyższym poziomie warstw morawic-kich - "Gross Glockersdorf", gdzie został on 7, na-leziony wespół z G. striatus striatus (S o w.)

-można przyjąć, że szarogłazy hradeckie

rozpoczy-nają się od podpoziomu Go fl7 • Należy przypomnieć

sugestie Knoppa (4), który negatywnie ustOl~unko­ wuje się do podziału warstw morawickich doko-nanego przez Patteiskiego. Knopp uważa, że jest zbyt mało stanowisk z fauną goniatytową, które by w dostateczny sposób dokumentowały ta·ki podział.

W zakończeniu należy stwierdzić, że górny

kom-pleks piaszczysty-będący równoważnikiem warstw hradeckich - spoczywa w omawianym terenie 1ia warstwach morawickich, których udokumentowa-nie faunistyczne sięga do podpoziomu Go fla/Go

fi• ,

a zaten1 hradeckie szarogłazy reprezentować

mo-głyby już podpoziom Go

fis.

Należy raz jeszcze przypomnieć, że wyróżnione

zespoły skalne w okolicy Głubczyc stanowią

odpowiedniki warstw wyróżnialnyeh na terytorium CSRS. Jak było powiedziane, najstarsze są utwo-ry z okolic Opawicy, odpowiadadą one · warstwon1

beneszowskim. Dla podkreślenia·, że są to opisy-wane utwory na terytorium Polski, być może celowe ·byłoby wprowadzenie nazwy polskiej.

Po-nieważ występują one najliczniej w dolinie Opawy

i okolicach Opawicy, proponuję nazwanie ich warstwami opawickimi. Postępując w ten sposób dla dolnego kompleksu piaszczysto-ilastego,

odpo-wiadającego warstwom morawickich łupków po-. sidoniowych, wprowadzam nazwę warstwy zawi-szyckie. Nazwa ta pochodzi od miejscowości Zawi-szyce, w pobliżu której występują odsłonięcia tego kompleksu zawierające dość liczną faunę. Nato-miast dla najwyższego kompleksu dolnokarboń­

skiego proponuję nazwę warstwy kietlickie, ~ miejscow,ości Kletlice leżącej w centralnej ·-częśc1

występowania tych utworów.

LITERATURA

1. Czar n o ck i S. - Polskie Zagłębie Węglowe

w świetle badań ostatnich lat dwudziestu 19lh1934. Warszawa 1935.

2. D VI() f ak J. - Ro71wój facjalno-liitolo~czny

dewonu i karbonu w Sudetach Wschodnich i na Morawach. "Kwart. Geol." 1959, z. l. 3. K n o p .p L. - N eue Fund e in Kulm

Ober-schlesiens. "Jb. Geol. Verein Oberschles." Gledtwitz 1938.

4. K n o p p L. Uber die Tektonik und Stra-tigraphie .der Ostsudeten. Ibidem. 1933.

5. K n o p p L. - tl'ber die unterka·rbonischen Goniatiten der Ostsudeten. "Lotos" 79. Prag 1931. 6. Ko b o 1 d A. - Die Gliederung des Oberharzer Kulms nach Goniatiten. "Jb. P.reuss. Geol. L.-A." Bd. 53 f. 1932. Berlin 1933.

7. Ł y d k a K. - Studium petrograficzne kulmu okolic Głubczyc. "Arch. Minera!." t. XX, z. l. Warszawa 1958 .

8. P a t t e isk y K. - Die Geologie und Fossil-fiihrung die Mlirisch-Schlesichen Dachschiefer und Grauwacken Formation. Natur. Verein.

Troppau 1929.

9. R o e m e r F. - Geologie von Oberschlesien.

Breslau 1870.

10. S c h m i d t H. - Die carbonischen Goniattten Deutschlands. "Jb. Preuss. Geol. L.-A." Bd. 4!:, f. 1924. Berlin 1925:

11. Z ak o w a H. - Biostratygrafia utworów mor-skich dolnego karbonu z obszaru Wałbrzycha; miasta na Dolnym Sląsku. Prace Inst. Geol. t. XIX. Warszawa 1958.

SUMMARY

ln the .Głubczyce vidnities (East Sudeten) the for-mations of Culm facies crop out. They make a

com-ponent part of · the wide bel t of Culm exposures in

.the Sile&ia-Moravia zone, the elaborat.ions o!

w.bk}l. concern. exclusively territories of the

Czecho-ąlov.akian Sodalist Republic.

~ Whole. -series of tne · tCUlm lithof.acies · has been

divided. by the authar into two main complexes

-the: !ower complęx and the upper one. The !ower

co~plex .comprises strongly metamorphosed clayey

Slates1, · san~tones and graywacke conglpmerates,

sometimes C9Iltaining also detritus of flora. They

make aJll equivalent of the Bene5ov •beds there .. The

aiithor. agrees . to the opinio n concerning their Lower

Carboniferous age, i. e. Tournaisian - !ower Visean.

- The upper complex comprises rocks similar · to the

previous ones; these are, however, characteriistic of

their less metamorphism degree. Among them, the

occurrence of fauna debris has been recordęd, too.

'fhey' present. a distinct brachysyndinal

form

stret-ching to thel nórth of the Głubczyce area (Figs 1-2).

'rwo complexes have been distinguished here: a lower

(;la,yey arenaceous complex and · an upper arenaceous

one with. iriterbeddings of quartz conglomerate (Fig.

3); Thickne5S of the lo\vler complex amounts about

40'0 meters. After author's opinion this complex

re-presents the . Vis·ean formatioris occurring as far as

the, GoB4 sub-horizon. Their !ower ·boundary cannot

·be ttaced !Precisely, Thickness · of the u;pper complex

i~ :qpproximately 1000 metres'. Thls ·com.plex has been

incluqed into the Go3s- Go37 sub-hordzon.s. '!'he corptplexes distinguished here have been parallelized

w.łth : the known beds occurrJng iJn the area of the

CzecłJ:oslovakian Socia1ilst Republic. Thus; the lower

COHllpłex oorrestJonds tto the Moravia beds, the upper

one .-'- to the HraC:ec graywackes.

Moreover, in the article an introduction of the

new Polish terms for these beds is proposed,

too.

PE310ME

B OKpecTHOCT.HX rny6'ł!U~ (BOCTO'łHbie Cy;lleTbi)

OD-Ha>Ka!OTC.fł o6pa3osaHH.H KYJibMOBoit nHTo<Pa~HH. OH!i

.HBJI.HIOTC.fł COCTaBHOit 'łaCTbiO IIIHPOKOit IIOJIOCbi KYJib'Ma,

o6Ha>Ril~eroc.H 'R CH;Jie3CKo-Mopascxoit 3oHe, H3y'leH-Hoit ;!lo cHx rroo B rroenenax qcHP.

Bc.H ·KYJih'MOIBa.H cepH.H IIOAPa3iten.HeTc.H ··aaTopoM ua

ABe rpyiiiibi - HHJK.HIOIO H BepXHIOIO. HH>KH.H.H rpyrrrra

BKJIIO'łaeT CHJibHO IIpeo6pa>KeHHbie rJIHHHCTble

CJiaH-qbi, iiiec'łaHHKH H .rpaysaKKO'Bbie KOHrJIOMepaTbi, CO·

~epma~He MecTa'MII pacrHTemmbie ocTaTKH. OHM

RlB-JI.HIOTC.H aHanorOM 6eHeiiiOIBCKHX cnoes. AlBrop

corna-eeH C OTHeCeHHeM HX K .HH,lRHeMy Kap6oHy (TypHe '

-HH>KHHit BH3e). BepXH.fł.fł rpynrra OXBaTbiBaeT· 'IIO,lt06Hbie,

HO J'.YeHee MeTaJMO'P<ł>H30Ba'lłHbie IIOpoA!;>I, CO].Iepm~e

4JayHy. 0HH 00Pa3YIOT OT'IeTJIH•BYIO 6paXHCHHKJIHHaJib·

· Hy!O <ł>oPMY K cesepy OT rny6'!H~ (pHc. 1,. 2). Cpe,ttH

HHX Bbi;lleJieHbi )lBa KOMI!IJieKCa: HH>KHHit -

rJIHHHCTO-!IeC'łaHH.CTbiit H IBepXHHil: - IIec'łaHHCTbiit, Ć npOCJIO.fł­

MH KBap~eBbiX KOHrJIOMepaTQs ( pHC. 3). Mo~HOCTb Hlł>KHero KOMIIJieKCa onpe.l{eJI.fłeTC.fł BeJIH'IHHOit B 400 M.

Ilo MHeHHIO asropa OHH OTHOC.HTbC.fł- K BH3eitCKOMY

Rpycy ].lo rro.~tropH30HTa Go{J4. Hx HH>KH.H.H rpaHH~R

TO'łHO He orrpe;lleJieHa. Mo~HOCTb BepxHero

KOMIIJieK-ca - 1000 M; OH OTHecea K TIOAfOpH30H'I'aM

Go{Js-Go/J7. BbiAeJieHHbie KOMIIJieKCbi COIIOCTaBJI.fłiOTC.fł

aBTO-POM CO CJIO.fłMH H3y'!eHHbiMH Ha TeppHTOpHH qCHP.

IiTaK, HH>KHHit KOMIIJieKC COOTBeTCTByeT 'MO'plłlBH~KHM

CJIO.HM, sepXHHit - rpa.~te~KHM rpayBaKKaM.

ABTOp rrpe.~tJiaraeT BIBecTH IIOJibCKHe Ha3'Ba'HH.fł OIIH

-caHHbiX CJIOe!B.

JERZY MILEWICZ

Instytut Geologiczny

PRÓBA OPRACOW AN

IA

TE

KTOFACJI SUDETÓW NA

PRZYKŁADZm

SUDETóW

ZACHODNICH

S

UDETY SĄ MOZAIKĄ różnowiekowych

kom-. pleksów skalnych o zrnlennym stopniu

zaanga-żowania tektonicznego. Obok zajmujących najwięk-.

$Zą powier:~X:hnię kaledonidów i her.cynidów występu­

ją zarówno jednostki rbuodowy prekambryjskiej, jak

i saksoń,skie. Ponadto itStniejące w Sudetach liczne

dysJ.okacje <przyczyniają się do dalszego

skompliko-wania ich budowy.

Na obecnym etapie badań geologicznych nie jest

jeszcze możliwe przedstawienie syntezy

tektofacjal-nej Sudetów, gł6wnie ze względu na niepewną·straty­

·grafię ·utworów metamorfkzny.ch, co powoduje, że

rozwój kaledonidów sudeckich mający istotne .

zna-czenie dla dalszego kształtowania się ty•ch gór nie

j.est. d.otychczas jasny i pewny. Natomiast nie

zme-tamorfiwwane osady młodsze są poznane ·lepiej, ·co

.upoważnia do wysnuwania w.niosków dotyczących

rozwoju tektófacjalnego Sudetów Zachodnich

w

tym

okre8iie. Dlatego podjąłem próbę Qpracowa•nia tek.

to-facji wycinka Sudetów, traktując ją jako ·przyczynek

do poznania ,rozwoju tych gór a zarazem jako

dy-skusję możliwości zasto.sowania badań tektofacjalnych

w Sudetach. ·

Opracowaniem objęto polską część Sudetów

Za-chodnich oraz przyległy do niej fragment bloku

przedsudeckiego. Na część Sudetów Zachodnich obj.ę.­

ty.ch rozważaniem składają się następujące jednostki

tektoniczne wyższego rzędu :(5): I - Starokrystaliczny

·fundament Sudetów: metamorfik Gór Izer.skich,. II _;_

Jednostlci kaledofu!kie: kaledonik kaczawski, III

-200

Granitaidy ·waryscyjskie: granit Karkonoszy, granit

zawidowski, IV - Jednostki późnowaryscyjsko-lara­

mijskie: niecka północnosudecka.

W obrębie bloku . przedsudeckiego dotychcza.s ·nie

.wydzielono mniejszy,ch jednostek tektonicznych

wo-bec. jego zbyt fragmentarycznej znajomości.-· ·

Sudety Zachodnie i przyległa część rbloku

przedsu-deckiego

w

ciągu swej historii zachowywały się

nie-jednolkie. Brzeżne części WYrnlenionego obszaru,

a

więc Góry Izerskie oraz zewnętrzna część bloku przedsudeckiego zbudowana z granitagnejsów (ryc. 1),

najdłuzej zachow;Ywały dążność dO podnqsżenia się.

Kaledonik kaczawski części . sudeckiej a : zwłaszcza

bloku przedsudeckiego (ry.c. l) był obniżany w więk~

szym · stopniu, szczególnie · w początkowym okresie

swej histo·rii, natoffiiast obszar niecki północnosudec­

kiej {ryc. l) wykazywał tendencję do znacznie więk'­

szego obniżania niż. -obszary przyległe doń od SW

i !IlE. Ta cecha .północno-za<:hodniej CI2JęŚci Sudetów

przejawiała się w różnych okresach d~ejów sugerując

pogląd, że ·jest to stara strefa w znacznym stopniu

la'Qilna między dwoma obszarami wY'kazującymi

większe tendencje do podnoszenia się. Obniżanie

ob-,szaru północno~zachodniej części Sudetów nie było

·stałe. jednak utrzymywało się.·

w

teJ samej . części

·gór, . powodując zapełnianie go osadami przeważnie

klastycżnymi, częściowo chemicznymi oraz w małym

stopniu .organogenicznymi. W . wypełnianiu .

obni7.one-go obszalil brały- udział. w niektól"ych epokach .także