Wielowymiarowe ujęcie estymacji wartości rynkowej przedsiębiorstw na przykładzie branży energetycznej

Pełen tekst

(1)Wydział Finansów Katedra Finansów. Bogusław Kaczmarczyk WIELOWYMIAROWE UJĘCIE ESTYMACJI WARTOŚCI RYNKOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW NA PRZYKŁADZIE BRANŻY ENERGETYCZNEJ. Rozprawa doktorska. Opiekun naukowy: dr hab. Łukasz Popławski prof. UR w Krakowie. Kraków 2014.

(2) Składam serdeczne podziękowania promotorowi Panu dr hab. Łukaszowi Popławskiemu prof. UR w Krakowie za okazaną pomoc i cenne uwagi przekazane mi w trakcie realizacji i ukończenia pracy. Słowa podziękowania składam Panu dr hab. Romanowi Marcinowi Olejnikowi OFM prof. PCz w Częstochowie za cenne uwagi w zakresie teorii pomiaru i jego dziedziny. 2.

(3) Spis treści. Wstęp. …4. Rozdział I. Przedsiębiorstwo a wartość rynkowa jako przedmiot badań ekonomicznych 1.1 Wprowadzenie w problematykę wycen wartości rynkowych przedsiębiorstw …9 1.2 Przedsiębiorstwo jako przedmiot praw na gruncie kodeksu cywilnego ... 30 1.3 Wartość rynkowa przedsiębiorstwa ujęcie deterministyczne i probabilistyczne … 41 1.4 Dobór zmiennych, atrybutów i cech wyceny wartości rynkowej … 51 Rozdział II. Metody wyceny przedsiębiorstw w praktyce obrotu gospodarczego 2.1 Systematyka wycen wartości rynkowych przedsiębiorstw 2.2 Metody ilościowe jako domena wycen przedsiębiorstw 2.3 Metody rynkowe a nierynkowe wyceny 2.4 Metoda cenowo-porównawcza wyceny przedsiębiorstw. … 57 … 98 … 105 … 108. Rozdział III. Uwarunkowania stosowania metod wielowymiarowych wyceny 3.1 Wielowymiarowa kostka danych w aspekcie wycen przedsiębiorstw 3.2 Model w oparciu o układ nadokreślony 3.3 Model w oparciu o układ tożsamy 3.4 Model w oparciu o układ niedookreślony. … 115 … 141 … 150 … 155. Rozdział IV. Wielowymiarowe ujecie estymacji wartości rynkowej przedsiębiorstwa 4.1 Przykład wyceny w wersji wielowymiarowej – branża energetyczna 4.2 Ocena zgodności predykcji uzyskanej wartości rynkowej 4.3 Ocena estymacji parametrów strukturalnych wyceny modelowej i VaR wyceny 4.4 Wpływ stosowania wycen modelowych na wartość rynkową przedsiębiorstw. … 163 … 237 … 240 … 245. Zakończenie. … 249. Bibliografia Spis rysunków Spis tabel Spis załączników. … 256 … 267 … 270 … 273. 3.

(4) Wstęp W gospodarce rynkowej, pojęcie wartości rynkowej w odniesieniu do przedsiębiorstw w nauce finansów stanowi jedną z kluczowych zmiennych zarówno w koncepcji neoklasycznej jak również w ramach koncepcji funkcjonalnej wyceny. Na gruncie europejskim dominuje nurt wyceny funkcjonalnej, zatem autor pracy podjął próbę przeanalizowania wyceny przedsiębiorstw jako procesu, wraz z metodyczno - metodologicznym ujęciem problematyki wyceny w wersji wielowymiarowej stanowiącej inspiracje badań. Przedmiotem zainteresowania w dyscyplinie finansów jest: „Wielowymiarowe ujęcie estymacji wartości rynkowej przedsiębiorstw na przykładzie branży energetycznej.” Jak wynika badań literatury polskiej oraz dostępnej badawczo literatury obcojęzycznej wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw, zaprezentowana w pracy metoda wyceny w formule ogólnej jako równanie typu: U  E  K jest metodą nową. Celem jak i przedmiotem badań jest zaprezentowanie metodyczne nowych, prawdopodobnych rozwiązań w zakresie metodologii wycen wartości rynkowych przedsiębiorstw jako podmiotu badawczego, w ramach podstawowego problemu badawczego rozprawy sprowadzającego się do pytań: - czy, kiedy i w jakim zakresie, na gruncie teorii pomiaru wartości istnieje oraz jaki jest optymalny w klasie rozwiązań liniowych w tym MP-odwrotnych, wielowymiarowy, łączny model wartości rynkowej wybranych przedsiębiorstw polskiej energetyki w badanym okresie?, - jakim wartościowym tłem dla przedsiębiorstwa wycenianego jest faktyczny rynkowy wzorzec wartości? – wycena jako pomiar względem wzorca wartości z uwzględnieniem relacji, w której proces ustalania wartości rynkowej spełnia aksjomatyczne postulaty pomiaru, w których podstawową jest relacja. . jako relacja. porządku. Problem badawczy analizowano w trzech zasadniczych płaszczyznach: - pierwszej, podmiotowej – celowy (nielosowy) wybór w ramach branży energetycznej w zakresie polskiego sektora elektroenergetycznego w formie dostępnych w procesie doktoryzowania spółek prawa handlowego notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych S.A w Warszawie. - drugiej, filozoficznej związanej z metodą [Kotarbiński, 1957] oraz formalnym ujęciem teorii pomiaru [Ajdukiewicz, 1975] i [Olejnik, 1998, 2011], 4.

(5) - trzeciej, metodycznej obejmującej: - pomiar wartości rynkowej przedsiębiorstw w dyscyplinie nauki finansów, - stan obecnej wiedzy w zakresie metodyki wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw, - analitykę i model wartości rynkowej ujętych w symbolice równań macierzowych z uwzględnieniem: - wymiaru geometrycznego wyjściowego układu równań ze szczególnym uwzględnieniem - ilości oraz jakości cech danych opisowych - aspekt normalizacji zmiennych, - losowego doboru zmiennych z uwzględnieniem grup: finansowej, efektywnościowej i demograficzno – techniczno - produkcyjnej, - liniowości rozwiązania z wykorzystaniem klasy rozwiązań MP-odwrotnych, - analizy i wpływu dokładności w ramach możliwie dostępnej lub analizowanej badawczo kompletnej wielowymiarowej kostki danych - KWKD [Grabiński, 1979], [Jajuga, 1987]. W celu wyjaśnienia zaobserwowanych faktów oraz przewidywania nowych faktów określono w trybie przypuszczającym (niesprawdzonych twierdzeń) [Kolman, 2004] sześć hipotez badawczych: - pierwsza H1: czy na gruncie finansów przedsiębiorstw jest możliwe ujęcie wartości ich wartości rynkowej w formie równania macierzowego w formule typu:. U  E  K ?,. - druga H2: prawdopodobnie w ramach rozważanej przestrzeni badawczej, pola naukowego ze względu na wymiar macierzy kostki danych istnieje klasyfikacja merytoryczna i analityczna wycen wartości rynkowych przedsiębiorstw w kategorii dalszych przyczynowych hipotez cząstkowych: H2.1: Macierz U jest prostokątną i pionową - układ nadokreślony, H2.2: Macierz U ma wymiar kwadratowy - układ tożsamy, H2.3: Macierz U jest kształtu prostokątnego i poziomego - układ nieodkreślony. - trzecia H3: w sytuacji kiedy wystąpiły: strata lub ujemny kapitał własny, bądź ujemny przepływ gotówki, prawdopodobnie jest możliwe przeprowadzenie wielowymiarowej estymacji wartości rynkowej przedsiębiorstwa przy zastosowaniu metody cenowo-porównawczej wyceny,. 5.

(6) - czwarta H4: czy w sytuacji, kiedy jest możliwa kwantyfikacja dla przypadków wynikających z hipotez: H1, H2 i H3 jest możliwy zapis wyceny w formie normy ogólnej (model) wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw?, - piąta H5: czy na gruncie postawionego problemu naukowego i wielowymiarowego ujęcia. estymacji. wartości. rynkowej. przedsiębiorstw. w. klasie. rozwiązań. uogólnionych, przy wykorzystaniu MP-odwrotności istnieje dla formuły U  E  K jednoznaczne i ścisłe rozwiązanie?, -. szósta. H6:. prawdopodobnie. w. dyscyplinie. finansów,. w. naukach. o przedsiębiorstwie, w tym wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw istnieją rzeczywiste: dane, wyniki i analiza dokładności oraz wnioskowanie na podstawie możliwej estymacji punktowej i przedziałowej wartości rynkowej z wykorzystaniem metod, technik i narzędzi badawczych w ramach realnego problemu badawczego dysertacji. Wyceny wartości rynkowej przedsiębiorstw to analizy ilościowe stanowiące część dyscyplin naukowych ekonomii i finansów, zatem postawione w pracy hipotezy badawcze zostały poddane próbie ich falsyfikacji zgodnie z istotą poznania naukowego jak dla metod ilościowych: [Brzeziński, 2002], [Babbie, 2003], [Stachak, 2003], [Apanowicz, 2005], [Creswell, 2009] i inni z wykorzystaniem: - metod: - obserwacyjnej, - analizy i konstrukcji logicznej modelu jako pomiaru wyceny wartości rynkowej przedsiebiorstwa względem wymiaru kompletnej wielowymiarowej kostki danych. - technik: - obserwacyjno - badawczych z uwzględnieniem zasad korelacji, normalizacji i estymacji, z wykorzystaniem: - narzędzi: - powszechnie obowiązującego oprogramowania, względem: - pytań o sens wielowymiarowości i taksonometrii, w tym MP-odwrotności na gruncie wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw, - gromadzenia danych, - analizy ilościowej danych z wykorzystaniem narzędzi taksonometrii,. 6.

(7) - interpretacji porównawczej względem przyjętych kryteriów i warunków brzegowych, - zapisu formalnego jako propozycji normy ogólnej w ramach przestrzeni badawczej rozważanego pola naukowego na gruncie nowej metody wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw, - wpływu stosowania rozwiązań wielowymiarowych względem wycen wskaźnikowych (jednowymiarowych), - walidacji, - wnioskowania w zakresie dokonanej falsyfikacji względem postawionych badawczo hipotez. Strukturalnie, poza wstępem i spisem bibliografii, w ramach części teoretycznej, metodologicznej i badawczej, treść pracy zawarto w czterech rozdziałach: - rozdział pierwszy dotyczy wprowadzenia do najważniejszych pojęć i koncepcji w zakresie teorii: pomiaru i wartości, w tym wartości rynkowej przedsiębiorstwa jako przedmiotu badań w ujęciu deterministycznym i probabilistycznym. Ponadto przedstawiono. zarys. koncepcji. wyceny. wielowymiarowej. na. podstawie. analizowanej, lub dostępnej kostki danych wraz z opisem związanym z tematem dysertacji. - rozdział drugi obejmuje typologie wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem nowych metod, technik i narzędzi wycen, w tym zaproponowanych dwóch autorskich twierdzeń TW 1 i TW 2 - pokazujących równość, zbieg metod opcyjnych wyceny (opcja typu call) wartości rynkowej przedsiębiorstw z metodą aktywów netto, bądź skorygowanych aktywów netto – wskazówka dla przyszłych badań. - rozdział trzeci opisuje metodologię i metodykę wycen wartości rynkowej przedsiębiorstw dla metody cenowo-porównawczej w ujęciu wielowymiarowym wyceny wraz z kompletną wielowymiarową kostką danych w różnych jej konfiguracjach (geometrycznym wymiarze zmiennych w ramach prawdopodobnie możliwych przypadków) z ścisłym rozwiązaniem i analizą dokładności w tym zakresie. - w rozdziale czwartym skupiono się na budowie, normalizacji, kwantyfikacji, analizie wrażliwości i wnioskowaniu w zakresie wynikowych wielowymiarowych 7.

(8) modeli wartości rynkowych przedsiębiorstw analizowanej badawczo branży energetycznej na przykładzie polskiego sektora elektroenergetycznego. Analityka została ukończona m. in. ważnym wnioskiem, że widoczne różnice w wariancjach resztowych. i. walidacjach. modeli. w. zależności. od. unormowania,. bądź. nieunormowania zmiennych pozostają bez wpływu na wynik końcowy estymacji wartości rynkowej przedsiębiorstw w wersji wielowymiarowej wyceny. Ponadto na podstawie zdefiniowanej pojemności informacyjnej pełnego modelu wyceny, stwierdzono istnienie ważnej odległości względnej pomiędzy estymatorami modelu pozwalającej na merytoryczne pogłębienie analizy. W ten sposób wykazano związek merytoryczny i analityczny dla metody wielowymiarowego ujęcia estymacji wartości rynkowej przedsiębiorstw wraz z taksonometrią jako narzędziem z finansami. W wyniku przyjętych założeń i metodologii badania, uzyskane wyniki potwierdzają merytorycznie i analitycznie postulowane w pracy pytania i hipotezy wraz z ich uzasadnieniem. Niniejsza praca jest próbą kompleksowej oceny i empirycznej weryfikacji metod, technik i narzędzi wycen wartości rynkowych przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem metody cenowo-porównawczej z wykorzystaniem macierzy MP-odwrotnych. Zdaniem autora, praca może stanowić podstawę podejmowania stosownych decyzji w dyscyplinie finansów. W końcowej części pracy wskazano wnioski badawcze, kierunki i plany dalszych badań naukowych.. 8.

(9) Rozdział I Przedsiębiorstwo a wartość rynkowa jako przedmiot badań ekonomicznych 1.1 Wprowadzenie w problematykę wycen wartości rynkowych przedsiębiorstw – teoretyczne podstawy wyceny Z pośród wielu cech charakteryzujących przedsiębiorstwo, jedną z najbardziej podstawowych i rozpoznawalnych w gospodarce rynkowej o jest wartość rynkowa. Na gruncie ekonomicznym różne cele wyceny wartości przedsiębiorstw determinują wielorakość metod, narzędzi i technik badawczych. W tym względzie, szczególnie wycena jako pomiar w ujęciu wielowymiarowym metodą cenowo – porównawczą. w dyscyplinie. finansów. daje. bogate. spektrum. możliwości. wnioskowań i zastosowań, ukazując nowe narzędzie jako wkład w typologie wartości w obszernym zbiorze możliwych narzędzi realizacji wycen wartości rynkowych przedsiębiorstw. Ogólnie termin wartości jest pojęciem wieloznacznym1 [Rybarski, 1914]2. Dodatkowo. w. ujęciu. filozoficznym. rozumienia. wartości,. zdaniem. [Elzenberga,1963]3, „(…) nie chodzi o to, aby osiągnąć wynik określony i ostateczny: raczej o coś wręcz przeciwnego: żeby wbrew jednostronnym naciskom, specyficznym dla każdej epoki, wszystkie rozsądne możliwości rozumienia świata pozostawić otwarte”. Ta koncepcja4 uznaje prymat wielości teorii i rozważań nad wynikiem, uwzględniającą preferencje tych pierwszych. Z kolei w ujęciu aksjologicznym, kwestia wartości w swej istocie jako opisu dobra traktowana jest z uwzględnieniem jednoznacznego podziału i rozróżnienia na wartości i tego, co wartościowe – [Filek, 1984]5 w konstatacji, słusznie podkreśla, iż wartość czegoś, nie jest aksjologicznie samowystarczalna. Dla osiągnięcia pełni swej wartościowości potrzebuje odniesienia do wartości bardziej źródłowej, do wartości samej. Z kolei wartość sama jest czymś różnym od wartości czegoś. Różność ta zostaje zaakcentowana poprzez odmienność sposobu. Wartość a cena, wypisy z dzieł autorów polskich i obcych, Wyd. Kazimierza Rutskiego, Warszawa – Łódź, Bibl. Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, tom X, 1949, źródło: C. Kochalski, Praca habilitacyjna – maszynopis, nr 29 z 2006 r., Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. Poznań 2006, s. 14 i nast. 2 R. Rybarski, Wartość wymienna jako miara bogactwa, nakł. Akademii Umiejętności w Krakowie, 1914, Zakład Główny w Księgarni G. Gebethnera i Spółki, Kraków 1914, s. 6 i nast. 3 H. Elzenberg, Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu. Kraków 1963, s. 355. 4 Koncepcja (łac. conceptus) – ogólne ujęcie czegoś; obmyślany plan działania, rozwiązania czegoś; teoria czegoś, pomysł, projekt. 5 J. Filek, Od „wartości czegoś” do „wartości samej”. Studia filozoficzne nr 6. Kraków 1984, s. 203. 1. 9.

(10) istnienia składowych wartości jako bytów różnych i rozłącznych, ale w niej się nie wyczerpuje. To rozróżnienie ma bogatą tradycje sięgającą czasów Arystotelesa6, również współcześnie ceni się jego głęboki sens praktyczny. Istnieją bowiem takie byty jak na przykład kształt, kolor, wymiar czy proporcja, które same w sobie nie przedstawiają żadnej wartości, natomiast włożone, czy umiejscowione w danej rzeczy - stanowią o wartości rzeczy łącznie. Łatwo to stwierdzić w dziedzinie sztuki malarskiej, czy architektonicznej, lub muzyki poważnej. Podobnie człowiek posiadający byty wartościowe wnosi je do społeczeństwa czyniąc je wartościowym jako wspólnotę osób. Z kolei na gruncie nauk prawa i finansów firma rozumiana jako nazwa przedsiębiorstwa nie może być bytem samodzielnym. Powyższa relacja bytów od wartości czegoś do wartości samej jest relacją przechodnią, ale nie jest relacją zwrotną – stopniowe wartościowanie, rozumienie narastania wartości do osiągnięcia jej pełni - działa tylko w jedną stronę. Drugie rozróżnienie zdaniem [Ingarden, 1970]7 dotyczy nierozerwalności wartości w sensie bycia osobnym. Wartość istnieje wtedy i tylko wtedy, kiedy istnieje przedmiot wartości w sensie „(…) wartość czegoś, wartość na czymś, lub wartość w czymś”. Ustalenie jednak, jak sprawy te mają się w odniesieniu do wartości w ogóle, jest rzeczą trudną, jeśli nie niemożliwą. Wydaje się raczej, że każdą z nich należy rozważać osobno w ramach poszczególnych rodzajów, czy typów wartości. Stąd też jako zadanie teoretycznie pierwsze, powstaje problem właściwego podziału wartości, co zależne jest z kolei od znalezienia zadawalającego kryterium tego podziału. W zgodzie z tendencjami, jakie pojawiły się w literaturze fenomenologicznej R. Ingarden tymczasowo z założeniem możliwych zmian, odróżnia następujące rodzaje wartości: - witalne, z którymi blisko spokrewnione są wartości użytecznościowe (utylitarne i przyjemnościowe), - kulturowe, w szczególności: - poznawcze, estetyczne, socjalne (obyczajowe), wartości moralne w węższym znaczeniu.. Arystoteles (384-322) p.n.e – filozof grecki. R. Ingarden, Czego nie wiemy o wartościach, [w:] R. Ingarden, Studia z estetyki, t. III, Warszawa 1970, s. 228. 6 7. 10.

(11) Filozofia wartości ma swoje współczesne kierunki [Hartmann, 1961]8, [Chmielnicki, 1999]9. R.S. Hartman dzieli je w zależności od akceptowania lub odrzucania pięciu następujących podstawowych tez: ● wartość istnieje, ● wartość jest poznawalna, ● wiedza o wartościach podlega systematyzacji, ● systematyzacja wartości opiera się na aksjomatycznym sformułowaniu i dedukcyjnym wypowiedzeniu istoty doświadczenia wartości, ● system wartości jest weryfikowany poprzez odniesienie do świata wartości. Analizując poszczególne kierunki w zakresie postawionych tez, R. S. Hartmann wyróżnia następujące stanowiska: ● kierunki zakładające niepoznawalność wartości (niekognotywistyczne): - empiryzm. Przyjmuje on, że poznawalne jest tylko to, co empiryczne, odrzuca wszelki inny charakter wartości, a wobec tego, przeczy także możliwości ich poznawania. Stanowisko to, charakterystyczne jest dla neopozytywizmu, szerzej w pracy [Ayer, 1965]10. - formalizm. Przyjmuje, że doświadczenie wartości przejawia się zasadniczo w sądach wartościujących, odrzuca jednak możliwość wypowiedzenia tych sądów z doświadczenia. ● kierunki zakładające porównywalność wartości (kognotywistyczne), w tym : - naturalizm. Przyjmuje, że wartość jest fenomenem dającym się obserwować i analizować, podobnie jak wszelkie zjawiska przyrodnicze lub społeczne. Stanowisko takie posiada dwie odmiany: - naturalizm: - empiryzm – który usiłuje wynajdować wartości w ramach przedmiotów nauk szczegółowych – przyrodniczych i społecznych. Przedstawiciele to m. inn: A. Edel, B. Russell, M. Ossowska.. 8. R.S. Hartmann, General Theory of Value. Philosophy in the Mid-Century, ed. by Raymond Klibansky, t.III, Values, History and Religion, Firenze 1961, s. 3-41. 9 A. Chmielnicki, Rzeczy i wartości. Humanistyczne podstawy edukacji ekonomicznej. PWN, Warszawa 1999, s. 159 i nast. 10 A.J. Ayer, Problem poznania, PWN, Warszawa 1965, s. 64 i nast.. 11.

(12) - formalizm – który proponuje wynajdowanie wartości raczej przez metody tych nauk niż w ich zawartości. Przedstawiciele: D. Davidson, J.J.C. Mc Kinsey, P.Suppes, C.I. Levis, F. Znaniecki, L. Strauss. - antynaturalizm. Przyjmuje, że wartość jest fenomenem swego rodzaju, również obejmujący dwa stanowiska: - empiryzm, który znajduje wartość bądź w doświadczeniu ontologicznym jako aspekt bytu. Przedstawiciele: J. Leclercq, M.A. Krąpiec, bądź w doświadczeniu fenomenologicznym, odnoszącym się do swoistej dziedziny przedmiotowej. Główni przedstawiciele: G.E Moore, M. Scheler, N. Hartmann, - formalizm, przyjmuje, że istnieje logika dostosowana do wartości, podobnie jak istnieje logika dostosowana do fenomenów przyrodniczych. Wyraźniej w pracach: Y. Bar – Hillel, J. Kalinowski, G.H. Von Wright, [Hartmann, 1961]. Jak widać, aksjologiczna typologia wartości, daleka jest od zadawalającego rozwiązania, rozdźwięk jest zbyt głęboki by próba ich pogodzenia mogła się powieść, także zasadniczo niewiadomym jest: czy, kiedy i na jakich zasadach typologia wartości na gruncie filozoficznym pod każdym względem jest w ogóle możliwa. Z kolei na gruncie ekonomicznym w ujęciu historii myśli ekonomicznej, teoria wartości stanowi ważny zakres przedmiotu i rozważań różnych terminów i pojęć. Warto wskazać na następujące osoby jako głównych teoretyków wartości: A. Smitha, D. Ricardo, K. Marksa, V. Pareto, J.M. Keynesa. W rozległej typologii teorii wartości zawartej w pracy [Dobb, 1964, 1976]11 podany jest ogólny podział na wartość w oparciu o pracę D. Ricardo. K. Marks oraz wartość opartą na subiektywnej użyteczności A. Smith, V. Pareto i inni. Na szczególną uwagę zasługuje przynależny pojęciu gospodarki rynkowej termin wartość rynkowa (fair market value) w odniesieniu do przedsiębiorstw. Niejako pośrednio, termin wartości przedsiębiorstw pojawia się również w makroekonomicznych modelach gospodarki: Kaleckiego, Goodwina, Smithsa. 11. M. Dobb: - Studia o rozwoju kapitalizmu. Wyd. PWE, Warszawa 1964, s. 20 i nast. b - Teorie wartości i podziału od Adama Smitha. Ideologia a teoria ekonomii. Wydawnictwo PWE, Warszawa 1976, s. 9 i nast. a. 12.

(13) i Philipsa, Marshalla, szerzej w pracach [Jakimowicz, 2003]12, [Dzionek-Kozłowska, 2007]13. Uniwersalne ujęcie wartości rynkowej prezentują [Black, Wright, Bachmann, 2000]14 traktując wartość w sposób niejako podwójny: -rzeczownik, w sensie posiadania, lub użyteczności w korelacji z ujęciem przedmiotowym przedsiębiorstwa na gruncie cywilistycznym [Gnela, 2012]15 i inni, -czasownik, oznaczający proces, czynność wyceny w celu określenia bieżącego (na dany moment czasowy) jego wartości, lub wprost jego estymacje syn. szacowanie. Proces ten tworzą: - logiczna metoda, w rozumieniu [Kotarbińskiego, 1957]16, czyli „sposób systematycznie stosowany”. Zdaniem [Kotarbińskiego, op. cit s. 5] „za metodę można przyjąć tylko i wyłącznie taki sposób postępowania, który jest systematycznie stosowany”, jak również: - sposób, czyli narzędzie działania jednostkowego, lub działania wielokrotnego w ramach stadiów ważnych czasowo dla analizowanego zdarzenia, - reizm, czyli konkretyzm - jako opis instrukcji działania, skutków działania, narzędzi działania, ewentualnie działania pod pewnym względem: co do czasu, miejsca, przedmiotu oraz warunków innych możliwych sytuacji działania, odrębności myślowej co do wykonywanej pracy, - badanie, lub wykładanie twierdzeń – mające przeważnie charakter wyłącznie naukowy-podstawowy, lub stosowany, wdrożeniowy, - algorytmiczność metody – działanie w ściśle określony sposób, „pod takim to, a takim względem”. T. Kotarbiński w ciągu dalszym, dokonuje bardzo klarownego rozróżnienia pomiędzy metodologią a metodą. Otóż metodologia, stanowi pojęcie szersze będące zbiorem metod, nauką o metodach, czy wprost obejmującej „cały świat metod” [Kotarbiński, 1957, op. cit. s. 11]. Natomiast za metodę T. Kotarbiński przyjmuje czynności oparte na zasadnym działaniu i rozumowaniu opartym na gruncie logiki formalnej jako zbiór zasad z wykorzystaniem praw logiki. 12. A. Jakimowicz, Od Keynesa do teorii chaosu, PWN, Warszawa, 2003, s. 34 i nast. J. Dzionek-Kozłowska, System ekonomiczno-społeczny Alfreda Marshalla, PWN, Warszawa, 2007, s. 43 i nast. 14 A. Black, P. Wright, J.E Bachmann, W poszukiwaniu wartości dla akcjonariuszy, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000, s. 17. 15 B. Gnela, Prawo handlowe dla ekonomistów. Wyd. Lex a Wolters kluwer business, Warszawa 2012, s. 19 i nast. 16 T. Kotarbiński, O pojęciu metody. PWN, Warszawa 1957, s. 3. 13. 13.

(14) Dalej, zdaniem T. Kotarbińskiego, metoda nie może być wzajemnie i wewnętrznie sprzeczna17, przesadnie tautologiczna18, czy pozbawiona fundamentu rozumowania w sensie dyrektyw możliwości ich użycia w danym i konkretnym przypadku. Podobnie argumentują [Łubnicki, 1965]19 oraz [Gumański, 1990]20, [Heller, 1997]21. Jednym z działów logiki formalnej jest logika pragmatyczna zawierająca w sobie teorie pomiaru w rozumieniu klasycznym. Na gruncie ekonomicznym, naturalnym odniesieniem pomiaru wartości rynkowej przedsiębiorstwa jako kategorii mierzalnej i policzalnej22 w finansach jest odniesienie wyceny jako takiej do formalnej teorii pomiaru w sensie logicznym będącej ważną teorią i domeną myśli naukowej nie tylko na gruncie filozofii i logiki. W nauce, w ujęciu teoretycznym istnieje wiele definicji pomiaru i wieloznacznych jego typologii. Na podstawie przeprowadzonych badań nie ma pełnej zgodności na to czym w zasadzie jest pomiar i jak należy go wykonać. Jak twierdzi [Babbie, 2003]23 w nauce wnioskowanie w zakresie pojęć opiera się głównie na definicjach, w tym: - nominalnych i operacyjnych. Definicje nominalne dotyczą nazw i przyjętej konwencji opisu danego zagadnienia. Z kolei operacyjne stanowią szczegółowe przyjęcie pojęć w kategorii opisu działań i kwalifikacji danej obserwacji. Zdaniem S. Benning, A. Biela, R.Borowiecki, T.Copeland, T.Cornell, A.Cwynar, W. Cwynar, J.Czaja, A.Damodaran, M.Dobija, T.Dyducz, E.Gordon, J.Franc-Dąbrowska,. T.Jachna,. A.Jaki,. M.Jędrzejczyk,. A.Kamela-Sowińska,. T.Koller, E.Kucharska-Stasiak, M.Kufel, M.Kulczycki, E.Mączyńska, J.Murrin, S.Nahotko,. L.Niemczyk,. M.Panfil,. M.Prystupa,. O.H.Sarig,. E.Shapiro,. M.Sierpińska, W.Skoczylas, A.Szablewski T.Wiśniewski, S.D.Young, S. Zabłocka, D.Zarzecki i wielu innych - proces wyceny wartości rynkowej przedsiębiorstwa jest pomiarem. W związku z powyższym, poniżej przedstawiono najpopularniejsze definicje pomiaru, jednocześnie nie pretendując do stanowczego i wyczerpującego przedstawienia tej problematyki. Zakres definicji obejmuje dość szerokie spektrum W języku logiki formalnej metoda nie może tworzyć antynomii. Zdarzenie ozn. jako A implikuje A. 19 N. Łubnicki, Nauka poprawnego myślenia, PWN, Warszawa, 1965, s. 283. 20 L. Gumański, Wprowadzenie logikę współczesną, PWN, Warszawa, 1990, s. 16. 21 M. Heller, Szczęście w przestrzeniach Banacha, Wydawnicwto ZNAK, Kraków 1997, s. 146-156. 22 Jako skończony zbiór cech wyceny. 23 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2003, s. 146. 17 18. 14.

(15) merytoryczne od definicji bardzo ogólnych, do bardzo zawężonych. Niektóre z nich według tej ważności przedstawiono w poniższej w tab.1.1:. Autor. Definicja pomiaru. Pomiar jako. 1. 2. 3 Ciągle niespełniona,. Galileusz. Motto: „Policz to, co można policzyć; zmierz to,. otwarta idea nauki. co można zmierzyć; a to co jest niemierzalne,. w dążeniu do danych,. uczyń mierzalnym”. opisu, wyniku oraz konstatacji właściwej.. „Niektórzy uczestnicy tej konferencji zdają się rozumieć przez pomiar każdy jednoznaczny eksperyment naukowy lub każdą obserwację. Tak na przykład Profesor Boring powiada, że. T. S. Kuhn a. Kartezjusz dokonał pomiaru, kiedy okazał, że na siatkówce w głębi gałki ocznej powstaje obrócony. „Eksperyment naukowy, obserwacja, lub dowolna operacja prowadząca do uzyskania danych”. obraz”. R. Mayntz,. Pomiar jako miejsce danych w procesie. K. Holm,. badawczym, jako ogół dostępnych obserwacji. P. Hübner b. cech badanego obiektu. Jako miejsce danych i formalne własności danych oraz ich przynależności Wielkość fizyczna w danych jednostkach i parametrach,. „Wyznaczanie wielkości fizycznej na drodze doświadczalnej za pomocą odpowiednich środków W.J. Rosenberg. c. technicznych (…) z uwzględnieniem: metody, zasad pomiaru, narzędzi pomiaru, dokładności pomiaru w dążeniu do uzyskania rzeczywistej wartości wielkości fizycznej”. w tym dokładnościowych jako odległości od wielkości rzeczywistej. Zgodnie z metodą najmniejszych kwadratów miarą dokładności, przybliżenia pomiaru do wzorca jest funkcja minimum dla wariancji resztowej.. „Definicja i pomiar wykazują niewątpliwie podobieństwo funkcjonalne, wskutek czego P. Caws d. niemal nieuchronnie dochodzi do tego, że omawianie jednego prędzej czy później rozciąga się na drugie. Obie te sprawy prowadzą do. „Procedura ściśle związana z definiowaniem naukowym”. 15.

(16) Autor. Definicja pomiaru. Pomiar jako. 1. 2. 3. zależności porządkujących fakty naukowe względem siebie” „Pomiar (…) jest to sposób uzyskiwania symboli przedstawiających własności przedmiotów, R.L. Ackoff. e. zdarzeń, lub stanów, które to symbole pozostają w takim samym istotnym związku miedzy sobą jak przedstawione. Przyporządkowanie liczb dla przedmiotów, zdarzeń, i stanów. prze nie rzeczy” „Przyjmuje więc, że pomiar (lub teoria w pełni T. S. Kuhn f. skwantyfikowana) daje zawsze w rezultacie. Liczba – cel pomiaru. liczbę”. M. Heller g. „Rzecz w tym, że właściwie wszystko da się. Wzorzec jednostkowy. zmierzyć, byle tylko zdobyć wzorzec jednostkowy. i sposób porównania jako. i sposób porównania mierzonej <<jakości>>. warunki konieczne. z wzorcem”. pomiaru. „Pomiar jest to proces poznawczy, polegający na S. Lebson. h. porównaniu za pomocą doświadczenia fizycznego wielkości mierzonej z pewną jej wartością obraną za jednostkę”. Proces, porównanie doświadczalne względem jednostki pomiaru. „Pomiar jest to taka obserwacja, w której przedmiotom obserwowanym Z. Ziembiński i. przyporządkowujemy pewne liczby w ten sposób,. Pomiar. że ze stosunków między liczbami możemy. jako obserwacja. wnioskować o stosunkach między przedmiotami zmierzonymi” G.J. Kawalerow, S.M. Mandelsztam j. „Pomiarem nazywamy proces otrzymywania na drodze doświadczalnej związku ilościowego. Czynność na etapie. między określoną wielkością fizyczną a jej. doświadczenia. wartością przyjętą za jednostkę odniesienia” „<<Mierzyć wielkość przedmiotu A pod względem za pomocą przedmiotu B>> – to tyle, co <<poddawać A i B takim manipulacjom, iżby. T. Kotarbiński k. się stało jawne, ile razy A jest większe od pewnego obranego z góry przedmiotu C, który nazywany wzorcem, a którego wielkość pod danym względem nazywamy jednostką pod. Czynność pod danym względem oparta na: - mierzeniu liczbowym, - dziedzinie pomiaru, wzorcu i jednostce. danym względem>>” E. Babbie. l. Na gruncie nauk społecznych, pomiar stanowi. Stosowany w pewnym. 16.

(17) Autor. Definicja pomiaru. Pomiar jako. 1. 2. 3. przemyślaną formę aktywności, ze szczególnym. sensie zamiennie. uwzględnieniem tego co mierzymy oraz jak. z obserwacją jako. mierzymy. specyficzny typ obserwacji Czynność w wyniku. „Pomiar polega na porównaniu według z góry ustalonych reguł mierzonego obiektu z J. Steczkowski m. odpowiednim wzorcem wyposażonym w określoną skalę, w efekcie czego jest się w stanie przynajmniej dokonać identyfikacji tego obiektu”. której uzyskuje się dwie wielkości: mówiące o liczebności zbioru, obiektów oraz o stopniu nasilenia się zjawisk realizujących się na tych obiektach. „Pomiarem nazywamy czynność prowadzącą do A.S. Gajewski n. ustalenia, w obranym układzie jednostek, wartości liczbowej x określonej wielkości fizycznej X”. D.I. Mendelejew o. „Nauka jest tam gdzie jest pomiar” Pomiar to funkcja f : X  R spełniająca warunki. W. Ostasiewicz. p. Czynność względem czegoś Warunek nauki. Formalnie. x  y  f ( x )  f ( y ) oraz. uporządkowany. f ( x  y)  f ( x)  f ( y). system relacji. znak  oznacza „dominację” x względem y „Przez pomiar rozumie się przyporządkowanie E. Gatnar, M. Walesiak r. liczb charakterystykom obiektów zgodnie z określonymi regułkami w taki sposób, aby liczby odzwierciedlały relacje zachodzące między tymi. Przyporządkowanie relacyjne. obiektami” Międzynarodowy słownik metrologii s. Pomiar to iloczyn liczby i jednostki miary. Wartość wielkości mierzonej. Tabela 1.1 Wybrane definicje i obszary pomiaru. Źródło: opracowanie własne na podstawie: R.M Olejnik, O Pomiarze, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 1998, s. 11 i nast,; Matematyczna teoria miary a metodologiczne analizy procedur pomiarowych, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej BIBLOS, Tarnów 2011, s. 107 i nast. oraz: aT.S Kuhn, The Essential Tension, Univ. of Chicago 1977; bR. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Einführung in die Methoden der empirischen Soziologie, München 1980 (tłum. pol. Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, PWN Warszawa 1985), s. 42 i nast; cW.J. Rosenberg, Einführung in die Theorie der Fehler der Mess – System, München 1976 (tłum. pol. Wstęp do teorii błędów systemów pomiarowych, PWN, Warszawa 1982); dP. Caws, Definition and Measurement in Physic, [w:] C.W. Church, M.P. Ratovsh., Measurement; Definitions and Theories, New York 1959; e R. L. Ackoff, Decyzje optymalne w zadaniach stosowanych, PWN, Warszawa 1969 s. 224; fT.S Kuhn, The Essential Tension, op. cit. s. 257; gM. Heller, Spotkania z nauką, Kraków 1974 – cykl. 17.

(18) wykładów,; hS. Lebson, Podstawy miernictwa elektrycznego, PWN, Warszawa 1972; iZ. Ziembiński, Logika praktyczna, PWN, Warszawa 2011, s. 147-148. jG. J. Kawalerow, S. M. Mandelsztam, Wprowadzenie do teorii pomiarów, PWN, Warszawa 1983 s. 23; kT. Kotarbiński, Elementy teorii poznania logiki formalnej i metodologii nauk, PWN, Warszawa 1986; lE. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2003, s. 12 i nast.; mJ. Steczkowski, Metoda reprezentacyjna w badaniach zjawisk ekonomiczno-społecznych, PWN, Warszawa - Kraków 1995 s. 124; nA.S. Gajewski, Błędy i niepewności pomiarowe, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1995, s. 5; oD.I. Mendelejew (1834 -1907) chemik rosyjski twórca okresowego układu pierwiastków; pW. Ostasiewicz, Pomiar statystyczny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2003, s. 17; rE. Gatnar, M. Walesiak, Metody statystycznej analizy wielowymiarowej w badaniach marketingowych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 19; s Główny Urząd Miar R.P, Międzynarodowy słownik podstawowych i ogólnych terminów metrologii, Warszawa 1996.. Ponadto szeroki przegląd definicji, właściwości w tym ujęcia typologicznego pomiaru, zawarty jest w pracach K. Ajdukiewicza [1975, 1985]24 oraz słusznie krytyczny pogląd dotyczący m.in. stosunków abstrakcji wykazanych w pracach R.M Olejnika, [1986, 1998, 2011]25, jak również według [Churchman, 1949]26, [Ackoff, 1969]27, [Ziembiński, 1984]28 oraz [Fox, Garbuny, Hooke, 1968]29, i [Kałuszyńska, 1983]30. Wskazując w powyższej tabeli 1.1 przegląd definicji pomiaru, widać że istotą dla badania naukowego na gruncie ilościowym jest próba zbudowania w pewnej konwencji, przybliżonego modelu rzeczywistości poprzez metodę i czynność pomiaru, podlegającą weryfikacji [Coombs, Dawes, Twersky, 1977]31.. 24. K. Ajdukiewicz: - Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1975, s. 218 i nast. b - Język i poznanie, t. 1, PWN, Warszawa 1985, s. 211-214. 25 R.M. Olejnik: a - Niekonsekwencja logiczna w teorii pomiaru Kazimierza Ajdukiewicza, [w:] Studia Philosophiae Chistianae, nr 1, Warszawa 1986, s 187-190, b - Zwrot relacji izomorfizmu i homomorfizmu, [w:] Studia Philosophiae Cristianae, nr 1, Warszawa 1991, s 112-115, c - O pomiarze, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 1998, s. 11 i nast.,; Matematyczna teoria miary a metodologiczne analizy procedur pomiarowych, Wyd. Diecezji Tarnowskiej BIBLOS, Tarnów 2011, s. 107 i nast. 26 C.W. Churchman, A Materialist Theory of Measurement [w:] Philosophy for the future, New York 1949, s. 61. 27 R.L. Ackoff, Decyzje optymalne w badaniach stosowanych, PWN, Warszawa 1969, s. 224, 255 i nast. 28 Z. Ziembiński, Logika praktyczna, PWN, Warszawa 1984, s. 133-134. 29 A. Fox, A. M. Garbuny, R. Hooke, Nauka o nauce, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1968, s. 42 i nast. 30 E. Kałuszyńska, Wielkość empiryczna a skale pomiarowe, Prace naukowe Instytutu Nauk Ekonomiczno- Społecznych Politechniki Wrocławskiej, Monografie t. 20, Wrocław 1983, s. 25 i nast. 31 C. H. Coombs, R. M. Dawes, A. Twersky, Wprowadzenie do psychologii matematycznej, PWN Warszawa 1977, s. 25 i nast. a. 18.

(19) Podsumowując zaprezentowane definicje, warto również zwrócić uwage na intensywno - ekstensywny charakter procesu pomiaru wskazany w pracy [Zuse, 1994]32 – rys. 1.1.. Empiryczny system relacyjny. Baza rozumienia. Wynik (empirycznie istotny). Formalny system relacyjny. Pomiar. Statystyka, matematyka. Interpretacja. Wynik numeryczny. Rysunek 1.1 Intensywno - ekstensywny charakter procesu pomiaru. Źródło: [Zuse, 1994, s. 137].. Pomiar intensywny mierzoną cechę uznaje za porządkową, natomiast pomiar ekstensywny cechę mierzalną traktuje jako wielkość [Ostasiewicz,1999]33. Na gruncie teoretycznej koncepcji, bardzo cenne założenia stawiane formalnej stronie pomiaru prezentuje w swojej pracy R.L Ackoff34. Mocno realistyczna konstatacja przedstawia się następująco: ● ostrożność, aby liczbom uzyskanym w wyniku przypisywania liczb przedmiotom, zdarzeniom lub własnościom nie przypisywać automatycznie tych własności, które wykazują jako liczby. R.L Ackoff [1969, op. cit. s. 256] wskazuje na ważną własność miary na gruncie algebry zbiorów tj. addytywność, oznaczającą iż suma składowych miar ozn. A i B dwóch35 wielkości. A. i B odpowiada sumie, która ją. tworzy  ( A  B ) , czyli: A  B   ( A  B ). (1.1). Ponadto addytywność na gruncie logiki, posiada szczególne znaczenie w połączeniu z możliwymi, dedukcyjnym, w tym redukcyjnym sposobami wnioskowania. 32. H. Zuse, Complexity metrics [w:] Encyclopedia of Software Engineering, Wiley, New York 1994, s. 137. 33 W. Ostasiewicz, pod red, Statystyczne metody analizy danych, Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1999, s. 17. 34 R. L. Ackoff, Decyzje …, op. cit, s. 255-269. 35 Zasada ta dotyczy również wielu zmiennych tworzących pomiar.. 19.

(20) Przykładem miary nieaddytywnej jest sytuacja, kiedy cechy wzrostu dwóch osób można dodać algebraicznie, lecz nie można dokonać tego w sposób fizyczny i taki pomiar nie formalnie pomiarem, lecz obliczeniem nieposiadającym żadnego operacyjnego odpowiednika36 – jest nieaddytywny. ● dokładność pomiaru jest ważnym informacyjnie, nieodłącznym elementem każdego pomiaru. Na gruncie probabilistycznym, każdy pomiar jest zmienną losową skokową lub ciągłą o odpowiednim rozkładzie prawdopodobieństwa rozkład związany jest z rozkładem błędów.. pi. , której. W praktyce ekonometrii, wartość. w procesie wyceny jest konkretną ceną, to znaczy zmienną losową skokową, opisaną odpowiednio przez: - wartość modalną [Francuz, Mackiewicz, 2005]37. Ogólnie modalna oznacza wartość, która w zbiorze danych pojawia się najczęściej. Szerzej na temat modalnej jej formalnej definicji i własności w pracy [Sokołowski, 2013]38. Ważną własnością modalnej jest to, iż to jedyny parametr, który można ustalić dla każdej ze skal pomiarowych. - wartość średnia39 ogólnie oznaczona jako:. . E (U )  U . in. u. i.  pi. (1.2). in. wraz ze swoim parametrem dokładnościowym tj. współczynnikiem zmienności (błędem względnym pomiaru)40 oznaczonym jako:  .  . (1.3). U. - wariancja41 w formule:. in. V (U ) .  [u. i. E (U )] 2  pi. (1.4). i 1. i jej poniższe własności: - wariancja ze stałej równa zeru, to znaczy: V ( S )  0. (1.4.1). Analogiczny przykład dotyczy innych zjawisk: temperatury, energii, wartości firmy w rozumieniu ich połączenia. 37 P. Francuz, R. Mackiewicz, Liczby nie wiedzą skąd pochodzą. Przewodnik po metodologii i statystyce nie tylko dla psychologów, Wyd. KUL, Lublin 2005, s. 151. 38 A. Sokołowski, Bezpośrednie estymatory modalnej, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2013, s. 18-29. 39 Moment pierwszego rzędu. 40 Parametr dokładnościowy dla średniej. 41 Moment centralny drugiego rzędu względem średniej. 36. 20.

(21) - wariancja iloczynu stałej S przez zmienną losową u i odpowiada iloczynowi kwadratu tej stałej przez wariancję:. V ( S  ui )  S 2  V ( ui ). (1.4.2). - addytywność wariancji, wariancja sumy (różnicy) dla niezależnych zmiennych losowych A i B równa się sumie wariancji tych zmiennych: V ( A)  V ( B )  V ( A  B ) (1.4.3). - wariancja średniej arytmetycznej. wynosi. . V (U ) . 1 n2. n. niezależnych zmiennych losowych. . U . 1  n. in. u. i. in. in. .  V (u ). (1.4.4). i. in. - odchylenie standardowe zdefiniowane jako: .  V (U ). (1.5). Najczęściej stosowanym dla wielkości prawdziwej modelem pomiaru w ujęciu klasycznym jest model zaproponowany w pracach Ch. Spearmana, J.P. Guilforda w powiązaniu z matematycznym rachunkiem błędów w ujęciu w ujęciu skokowym, dyskretnym42, opartym na normalnym rozkładzie prawdopodobieństwa43, gdzie wielkość. . stanowi różnicę obserwacji i błędu obserwacji stanowiąc ogólne. równanie: ui  uobi. i.  i. (1.6). gdzie: ui -. wielkość prawdziwa, uobi - wielkość mierzoną (obserwowaną),  i - błąd pomiaru. przynależy danej obserwacji44 u i . Zgodnie z rozkładem normalnym, prawdopodobieństwo wystąpienia błędów  i pomiaru na plusie jak i na minusie jest takie samo, zatem na gruncie teorii błędów Chodzi o konkretne obserwacje jako punkty pomiarowe zmiennej losowej. W przypadku rozważań ciągłych analizy i obliczenia dotyczą alternatywnie rachunku całkowego. 43 Istnieją inne tak zwane nieklasyczne metody analizy danych w tym wzajemnie stosowne transformacje dla rozkładów prawdopodobieństwa, na podstawie: Cz. Domański, K. Pruska, Nieklasyczne metody statystyczne, PWE, Warszawa 2000, s. 21 i nast. Na mocy głównego twierdzenia granicznego Lindeberga - Levy’ego przy n   niezależnie od typu rozkładu cechy, rozkład średniej z próby jest asymptotycznie zbieżny do rozkładu normalnego. 44 M. Kosiorowska, T. Stanisz, Metody numeryczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004 s. 18 i nast. 42. 21.

(22) pomiarowych i symetrycznego ich rozkładu z formuły (1.6) wynika przedział dla wielkości prawdziwej – rys. 1.2.. u obi.   ,  u i  u obi   . (1.7). . . ui. Rysunek 1.2 Ogólna ilustracja błędu pomiaru. Źródło: opracowanie własne.. W celu weryfikacji pomiaru, uściślenia wyniku w toku oczyszczenia z błędów . wielkości mierzonych. u obi. niezbędna jest ocena wartości tego błędu. Aby. rozstrzygnąć czy wyniki pomiarów są wartościowe dla danej konkretnej sytuacji. Odnosząc ten fakt do wycen przedsiębiorstw i analizując proces wyceny, łatwo można stwierdzić, iż wycena oparta na pomiarze jest zależnością funkcyjną od zdefiniowanych w pomiarze czynników (elementów) wartości rynkowej. Istnieje ogromna ilość różnych typów, form i przejawów urzeczywistniania się ryzyk. Przykładową ich klasyfikacje na gruncie wycen przedsiębiorstw zawiera podana w pracy [Panfil, Szablewski, 2011]45 poniższa tab. 1.2.. Osobiste i własności 1 Losowe. Polityczne. Rynkowe. Produkcyjne. Finansowe. 2. 3. 5. Międzynarodowe. Oceny popytu. 4 Struktury produkcji Jakości. Lokat. Życiowe Krajowe Zbytu Płynności MajątkowoTransformacji Cenowe Innowacji Inflacji rzeczowe Tabela 1.2 Typy ryzyk i formy ich urzeczywistniania. Źródło: [T.P Tkaczyk. Ryzyko gospodarowania a strategie konkurencji, Wyd. Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 1997, s.14].. Ryzyko stanowi jedno z najbardziej popularnych pojęć w ekonomi [Tarczyński, Mojsiewicz, 2001]46, na gruncie wycen [Milo, 2003]47 najczęściej spotykane jako ryzyko wartości (Value at Risk – ozn. VaR) podobnie jak wartość, M. Panfil, A. Szablewski, red. nauk., Wycena przedsiębiorstwa od teorii do praktyki, Wyd. Poltext, Warszawa 2011. s. 164 - 207. 46 W. Tarczyński, M. Mojsiewicz, Zarządzanie ryzykiem, Wyd. PWE, Warszawa 2001, s. 38. 47 W. Milo, Wybór portfela inwestycyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003, s. 21 i nast. 45. 22.

(23) zgodnie z [Pritchard, 2002]48 ryzyko jest „metodą zarządzania koncentrującą się na identyfikacji i kontroli obszarów lub zdarzeń, które mogą prowadzić do niepożądanych zmian”. Zdaniem J. Czekaja i Z. Dreslera [1998]49 nie jest możliwa maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa bez uwzględnienia i eliminacji szeregu ryzyk jej samej. To słusznie wskazane kryterium. dodatkowo z uwzględnieniem. zdefiniowanych ryzyk w zakresie badania sprawozdań finansowych [Karliński, 2005]50 istotnie wzmacnia rekomendacje wyniku pomiaru jako wyceny w kwestii jego dziedziny, czyli liczb mających istotne znaczenie dla wyniku wyceny po czynnościach audytu i badania sprawozdania. Więcej w pracach: [Altman, 1968]51, [Castanias, 1983]52, [Owczarek, 1995]53, [Sierpińska, Wędzki, 2001]54, dokument Najwyższej Izby Kontroli55 z 2002 oraz [Rutkowska, 2004]56, [Hołda, Pociecha, 2004 i 2009]57, [Maślanka, 2012]58. Nieco odmiennie uregulowana sytuacja występuje na polu terminologii i klasyfikacji ryzyka w sektorze bankowym, tam ocena ryzyka nie jest oceną wolno-. L. Pritchard, Zarządzanie ryzykiem w projektach, Wyd. WIG-Press, Warszawa 2002, s. 7 i nast. J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii. PWN, Warszawa 1998, s. 155. 50 W. Karliński, Dobór próby w audycie. Wyd. Instytut Rachunkowości i Podatków, Warszawa 2005, s. 14 i nast. 51 E. Altman, Financial ratios, Discriminant Analysis and the Prediction of Corporate Bankruptcy, Journal of Finance Vol. XXIII, No. 4, 1968 s. 589 - 603. 52 R. Castanias, Bankruptcy Risk and Optimal Capital Structure, Journal of Finance, December 1983, Vol. 38, s. 1617-1635. 53 K. Owczarek, Badanie próbki jako narzędzie wspomagające rewizję (próbkowanie według atrybutów) [w:] Rachunkowość nr 5, 1995. 54 M. Sierpińska D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa, 2001, s. 73 i nast. 55 Najwyższa Izba Kontroli R.P., Metodyka doboru próby do kontroli – Departament Strategii Kontrolnej, Warszawa 2002. 56 J. Rutkowska, Możliwości zastosowania polskich modeli dyskryminacyjnych w sygnalizowaniu sytuacji kryzysowych przedsiębiorstw. [w:] Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, red. nauk. Z.Dresler. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Katedrę Bankowości, Katedrę Finansów, Katedrę Finansów Przedsiębiorstw, Katedrę Rynku Kapitałowego oraz Katedrę Ubezpieczeń Akademii Ekonomicznej w Krakowie Zakopane, 13-15 IX 2004 r., t. 2, Finanse przedsiębiorstw, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 215-221. 57 A. Hołda, J. Pociecha: a – Rewizja finansowa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 78 i nast. b - Probabilistyczne metody badania sprawozdań finansowych, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2009, s. 13 i nast. 58 T. Maślanka, Wartości krytyczne wybranych wskaźników analizy finansowej – wnioski z badań nad upadłością przedsiębiorstw notowanych na GPW w Warszawie w latach 2001-2011 [w:] Stabilność systemu finansowego warunkiem rozwoju gospodarczego, tom II, red. nauk. S. Owsiak, Wyd. Wyższej Szkoły Finansów i Prawa w Bielsku Białej, Bielsko-Biała 2012,. s. 206-219. 48 49. 23.

(24) rynkową, lecz bardziej nakazowo-korporacyjną, na przykład dokument59 standard Basel III jako zbiór dobrych praktyk i warunków brzegowych sektora bankowego. Ponadto szczegółowo na temat typów ryzyk i ich oceny w pracach [Reuters, 1999]60, [Miklaszewska, 2011]61, [Krawczyk, 2013]62. Z pośród wielu szeroko możliwych ozn. ogólnie jako zbiór  , teoretycznych sposobów ujęć matematycznych pomiaru wartości rynkowej przedsiębiorstwa ozn. WR. można przedstawić w postaci: WR  F U ,    F (uob1  e ^ 1 , uob2  e ^ 2 ,..., uobn  e ^ n ,  ). (1.8). gdzie: F U ,   u obi. - oznacza funkcje wartościującą przy warunku F   ,. - oznacza cechy wyceny jako zmienne objaśniające,. (e ^ 1 , e ^ 2 ,..., e ^ n ) . - uzyskane w procesie estymacji współczynniki dla zmiennych. u obi. .. - oznacza składnik (błąd) losowy. W praktyce pomiaru, ważną klasę zbioru  stanowią jej możliwe podzbiory. i reprezentacje w tym: ● funkcja liniowa63 ozn. WR LN , lub jako funkcja nieliniowa64 ozn. WR NLN czyli: WR LN  WR NLN  F U ,  . (1.9). W przypadku znanych wielkości błędów parametrów strukturalnych dla funkcji F U ,   jako u obi. , zgodnie z prawem przenoszenia się błędów Gaussa - Laplace’a. 65. w postaci: Tak zwana Nowa Umowa Kapitałowa (NUK), dokument Bazylejskiego Komitetu ds. nadzoru Bankowego – International of Capital Measurement and Capital Standards, A Revised Framework z 2011r. – http://www.bis.org/bcbs/basel3/b3summarytable.pdf, data pobrania 18 grudnia 2013 r. 60 Reuters, Instrumenty pochodne wprowadzenie, przek. M. Ferlak, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2001 s. 151. 61 E. Miklaszewska, Pokryzysowa regulacja europejskiego rynku bankowego. Skutki dla Polski. [w:] Zeszty naukowe PTE numer 11 z 2011, Kraków 2011, s. 45-55. 62 T. Krawczyk, Modelowanie ryzyka inwestycyjnego zastosowania praktyczne z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego Excel i programu GRETL. Wyd. CeDeWu, Warszawa 2013, s. 7 i nast. 63 Technika wyceny według skorygowanych aktywów netto (SAN). 64 Metody wyceny oparte na technice zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF) wraz z jej szeregiem technik i konfiguracji. 65 C.F Gauss (1777 - 1855) – matematyk niemiecki. P.S. Laplace (1749 - 1827) – matematyk francuski. 59. 24.

(25) f ( ) . h.  e h. . 2.  2. (1.10). gdzie: f ( ) jest funkcją prawdopodobieństwa,  - błąd obserwacji, szerzej [Zeliaś i współ.,. 2004]66,. e. - podstawa logarytmu naturalnego w przybl.. e. 2,72, h - określa. dokładność67 pomiaru i oznacza tempo zmian dla funkcji f ( ) . C.F. Gauss jako twórca uzasadnienia dla metody najmniejszych kwadratów w swoim dziele68 Theoria Motus … udowodnił, że najbardziej optymalny w sensie prawdopodobieństwa rozkład błędów zachodzi w sytuacji, kiedy błędy. . spełniają. warunek: in. . 2. = min.. (1.11). i 1. Współczesny kształt metody najmniejszych kwadratów nadał A. A Markow matematyk rosyjski69, formując słynne twierdzenie, mówiące o tym, że estymatory parametrów uzyskane metodą najmniejszych kwadratów są zgodne, nieobciążone i najefektywniejsze, szerzej w pracach: [Draper, Smith, 1966]70, [Fisz, 1967]71, [Luszniewicz, Słaby, 2001]72. W metodach ilościowych oraz w statystyce istnieją inne, oczywiście nie jedyne, niemniej ważne metody uzyskiwania efektywnych estymatorów: - metoda momentów K.Pearsona73, - metoda największej wiarygodności74, - metoda Bayesa75.. A. Zeliaś, red. nauk., Statystyczne metody oceny ryzyka w działalności gospodarczej, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 1998, s. 17 i nast. 67 Wraz ze wzrostem parametru h wzrasta dokładność pomiaru. 68 C.F. Gauss, Theory of the motion of the heavenly bodies moving about the sun in comic sections, New York 1963. Tytuł oryginału: THEORIA MOTUS CORPORUM COELESTIUM, Hamburg, 1809, http://books.google.pl/books?id=ORUOAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_s ummary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false, data pobrania 16 grudnia 2013 r. 69 A. A Markow (1856-1922) – matematyk rosyjski. 70 N. R. Draper, H. Smith, Applied Regression Analysis, John Wiley and Sons, Inc, N.Y 1966, s. 12 i nast. 71 M. Fisz., Rachunek prawdopodobieństwa i statystyka matematyczna, PWN, Warszawa 1967, s. 479 i nast. 72 A. Luszniewicz, T. Słaby, Statystyka z pakietem komputerowym STATISTICA PL. Teoria i zastosowania, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 136 i nast. 73 Karl Pearson (1857-1936) – matematyk, statystyk angielski. 74 Metoda oparta o funkcje maksymalizującą prawdopodobieństwo. 75 Thomas Bayes (1702-1761) – statystyk angielski. 66. 25.

(26) Współcześnie na gruncie nauki finansów jedną z pierwszych instytucji stosujących wycenę błędu jako miernik ryzyka na gruncie metod ilościowych był J.P. Morgan Bank wprowadzając w latach 1993 - 1996 standard76 RiskMetricsTM. Szeroki zakres tematyki ryzyka przedstawiono w pracach: [Zeliaś, red. nauk, 1998]77, [Kosiorowska, Stanisz, 2004]78, [Ostrowska, 2002, 2003]79. Zasadę (1.11) przedstawia rys. 1.3 - Interpretacja graficzna wyników obserwacji w pomiarze wartości. F (U ,  ). Model analityczny 1. i. 2. pomiaru z błędem  ,  Pomiar. Wielkość prawdziwa pomiaru Rysunek 1.3 Idea działania i minimalizacji błędów w procedurze pomiaru wartości rynkowej przedsiębiorstw z uwzględnieniem prawa C.F. Gaussa – Markowa. Źródło: opracowanie własne.. Jak widać przy spełnieniu warunku minimalizacji wielkości. . model. analityczny pomiaru dąży do wielkości prawdziwej, zbliżając go w toku estymacji do wielkości najbardziej prawdopodobnej w przyjętej konwencji pomiaru.. Błąd. . w tym przypadku jest kategorią niepewności w warunkach subiektywizmu wyboru metody jako takiej. W literaturze słusznie podkreślony jest pogląd, iż powiększenie niezawodności w procedurze pomiarowej wartości (zmniejszenie wielkości. . ). zawsze jest związane z kosztem, bowiem wymaga określonych nakładów myślowych i materialnych w poszukiwaniu wynikowego modelu [Arrow, 1979]80, [Sawyer, 1973]81. jak również systematycznych i konsekwentnych badań. naukowych. Dodatkowo wiele teoretycznych koncepcji [Hellwig, 1964]82 oraz 76. http://tess2.uspto.gov/bin/showfield?f=doc&state=4801:33jx8p.2.1, data pobrania 16 grudnia 2013 r. A. Zeliaś, red. nauk., Statystyczne …, op.cit. s. 20 i nast. 78 M. Kosiorowska, T. Stanisz, Metody … op. cit. s. 11 i nast. 79 E. Ostrowska: a - Ryzyko projektów inwestycyjnych, PWE, Warszawa 2002, s. 152. b - Inwestycje finansowe, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 91. 80 K. J. Arrow, Eseje z teorii ryzyka, PWN, Warszawa 1979, s. 60 i nast. 81 W.W. Sawyer, W poszukiwaniu modelu matematycznego, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 7 i nast. 82 Z. Hellwig, Regresja liniowa i jej zastosowanie w ekonomii, PWN, Warszawa 1967, s. 63 i nast. 77. 26.

(27) różnych metod83 szerokiego przeglądu definicji, zwłaszcza w kontekście jej operacyjnego znaczenia i późniejszego wykorzystania wynika z prac nad metodą najmniejszych kwadratów prowadzonych przez P. S. Laplacea84, P. L. Czebyszewa85 oraz, współcześnie [Romanowski, 1955]86, [Rao, 1982, 1994]87, [Hellwig, 1965]88. Wobec powyższego istnieje wzór na błąd wyceny dla liniowej funkcji wartościującej - ozn. jako WR LN w postaci: WR LN   (uob1 ) 2  (uob2 ) 2  ...  (uobn ) 2. (1.12). Ponieważ prawo przenoszenia się błędów dotyczy funkcji liniowej, każdą funkcje nieliniową ozn. jako. W R NLN  F (u ob1  e ^ 1 , u ob2  e ^ 2 ,..., u obn  e ^ n ). należy rozwinąć. w szereg89 Taylora z pominięciem wyrazów pochodnych cząstkowych rzędów wyższych niż pierwszy [Allen, 1961]90, [Leja, 1977 s. 108]91, [Chiang, 1994]92, [Ginter, 2008]93. W zbiorze funkcji wartościujących i różniczkowalnych ozn. jako F U ,  . dla małych przyrostów du obi zmiennych niezależnych94. różniczka zupełna dF funkcji odległość Euklides w. n ,. F U ,  . ( u ob1 , u ob 2 ,..., u obn ) ,. szybciej dąży do zera niż wielowymiarowa. dając w efekcie przyrost F (U ,  ) .. To znaczy zachodzi związek: F U ,    dF U ,  . (1.13). W efekcie otrzymano wzór (1.14) na błąd dowolnej, nieliniowej funkcji wartościującej ozn. WR NLN : WR NLN   (. WRNLN 2 W W )  (u ob1 ) 2  ( RNLN ) 2  (u ob2 ) 2  ...  ( RNLN ) 2  (u obn ) 2 u ob1 u ob2 u obn. (1.14). Metoda najmniejszych kwadratów, metoda największej wiarygodności, metoda rozmytych modeli hierarchicznych, metoda wektorowej średniej ważonej, czy metody sztucznych sieci neuronowych (SSN) i inne. 84 Pierre Simon de Laplace (1749 -1827) - matematyk francuski. 85 Panfutij Lwowicz Czebyszew (1821-1894) - matematyk rosyjski. 86 W. I. Romanowski, Podstawowe zagadnienia teorii błędów, Warszawa 1955, s. 9 i nast. 87 C. R. Rao: a - Modele liniowe statystyki matematycznej, PWN, Warszawa 1982, s. 236-325. b – Statystyka i prawda, PWN, Warszawa 1994, s. 21 i nast. 88 Z. Hellwig, Aproksymacja stochastyczna, PWN, Warszawa 1965, s. 10-133 i nast. 89 Proces linearyzacji funkcji, nazwa potoczna „aproksymacja krzywej kawałkami prostej”. 90 R. G. D. Allen, Ekonomia matematyczna, PWN, Warszawa 1961, s. 115-116. 91 F. Leja, Rachunek różniczkowy i całkowy, PWN, Warszawa 1977, s. 108. 92 A. C. Chiang, Podstawy ekonomii matematycznej, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994, s. 636. 93 J. Ginter, Nie bój się pochodnej, Wydawnictwo Naukowo - Techniczne, Warszawa 2008, s. 74. 94 Macierz korelacji zmiennych jest macierzą jednostkową. 83. 27.

(28) gdzie: (. W RNLN ) u obi. zmiennej u obi. jest stosowną pochodną cząstkową nieliniowej funkcji u obi. F U ,  . względem. ,. - oznacza błąd95 dla danej zmiennej. u obi. .. Na podstawie omawianej własności dokładności pomiaru wzory (1.12) i (1.14) noszą nazwę prawa przenoszenia się błędów odpowiednio dla funkcji liniowej i nieliniowej. Kolejną ważną kwestią dotyczącą pomiaru wielkości obserwowanej jest: - rzetelność instrumentów pomiarowych rozumiana jako niezawodność danego przyrządu pomiarowego w kategorii systematyczności i powszechności jego stosowania w warunkach zbliżonych [A.S. Rebber, 2000]96 oraz ich trafność doboru, [Brzeziński, 2002]97, [Ferguson, Takane, 2002]98, [Kaczmarczyk, 2002]99. - trafność pomiaru najczęściej rozumiana jako czynność właściwego doboru narzędzia pomiarowego do samej czynności pomiaru [Hornowska, 2005]100. W kwestii ważnego, aksjomatycznego ujęcia pomiaru w rozumieniu przedmiotowym, w zakresie krytyki naukowej dla odniesienia metodycznego, przeprowadzonej obiektywnymi i równorzędnymi metodami naukowymi, na szczególną uwagę zasługuje dyskusja naukowa w formie publikacyjnej pomiędzy K. Ajdukiewiczem oraz R. M. Olejnikiem. R.M Olejnik w swoich pracach [1986, 1998] dokonał analizy, swoistej weryfikacji i remanentu pojęciowego, a także faktycznej rekonstrukcji teorii pomiaru. Na podstawie analizy krytycznej tekstów źródłowych z alternatywnym ujęciem innych autorów R.M. Olejnik dokonał uściśleń i doprecyzowań w zakresie logiczno-metodologicznego ujęcia pomiaru, jego własności z zachowaniem aksjomatycznego ujęcia jak u K. Ajdukiewicza.. Najczęściej jako odchylenie standardowe, w skr. stanowiące miarę dokładności danej cechy jako jej liczbowy rozrzut wokół średniej arytmetycznej. 96 A.S. Rebber, Słownik psychologii. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2000, 521def. pomiaru według S.S Stevensa: „przypisanie wartości liczbowych przedmiotom lub zdarzeniom zgodnie z jakimiś regułami”. 97 J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa 2002, s. 125 i nast. 98 G. A. Ferguson, Y. Takane, Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice, PWN, Warszawa, 2002, s. 369 i nast. 99 S. Kaczmarczyk, Badania marketingowe – metody i techniki, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2002, s. 74 i nast. 100 E. Hornowska, Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Wyd. naukowe Scholar, Warszawa 2005, s. 81. 95. 28.

(29) Dalece, merytorycznie słuszna jest ocena dorobku i pracy naukowej R.M. Olejnika [1998] dokonana przez J. Życińskiego – recenzenta prac R.M. Olejnika [1998], mówiąca o wynikach dokonanej rekonstrukcji teorii jako ważnym wkładzie dla teoretyków i praktyków pomiaru. Z pracy [1998] wynika szereg ważnych kwestii filozoficznych, zdaniem J. Życińskiego często pomijanych, lub uznanych za nieistotne przez autorów skupiających się wyłącznie na technicznej stronie pomiaru z uwagi na bezkrytyczny konwencjonalizm. Uwzględniając teorię pomiaru K. Ajdukiewicza [1975], i wkład R.M. Olejnika [1998], zaprezentowano na podstawie [R.M. Olejnik 1998 op. cit. s. 14] podstawowe, aksjomatyczne ujęcie pomiaru jako aksjomaty od 10 do 80 włącznie - formuła (1.15). Według tej koncepcji, pomiar to przyporządkowanie: 10 – przedmiotom mierzonym, 20 – cechom przedmiotów mierzonych, 30 – liczbowych miar,. (1.15). 40 – względem wzorca pomiaru101, w sposób: 50 – homomorficzny (jednoznaczny) przedmiotom, 60 – izomorficzny (wzajemnie jednoznaczny) cechom tych przedmiotów, 70 – osobliwy, to jest nieprzypadkowy i niedowolny, czyli taki, który pozwala z pewnych stosunków zachodzących między liczbami, wnioskować o zachodzeniu odpowiednich stosunków pomiędzy przedmiotami i cechami, 80 – poszukiwanie liczby, która jest przyporządkowana w sposób 50 lub 60 spełniając powyższe warunki stanowi pomiar pod danym względem – pomiar właściwy. Punkty od 10 do 40 włącznie oznaczają dziedzinę pomiaru ozn. D . W następnych punktach dysertacji dysertacji przedstawiono przedsiębiorstwo jako przedmiot badań oraz jako dziedzinę pomiaru i jego wycenę wartości rynkowej.. W wyniku konsultacji naukowej z R.M. Olejnikiem w dniu 19 listopada 2013r. autor pracy uzyskał akceptację na możliwe uzupełnienie dziedziny pomiaru D w ramach podstaw aksjomatycznej teorii o punkt 40 - wzorzec pomiaru. 101. 29.

(30) 1.2 Przedsiębiorstwo jako przedmiot praw na gruncie kodeksu cywilnego Obecnie w systemie gospodarczym przedsiębiorstwo funkcjonuje w dwóch podstawowych aspektach: ● przedmiotowym, na gruncie ustawodawczym, w tym ustawy Kodeks Cywilny102 przedsiębiorstwo jest „zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności: - oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa); - własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości; - prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych; - wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne; - koncesje, licencje i zezwolenia; - patenty i inne prawa własności przemysłowej; - majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; - tajemnice przedsiębiorstwa; - księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej”. ● podmiotowym, na gruncie formalnym z chwilą wpisania do odpowiednich rejestrów, przedsiębiorstwo stanowi podmiot praw nabytych będących podstawą ustanowienia swoich organów, nabycia własności rzeczy i praw majątkowych względem działania przez właścicieli na jego rzecz i w jego imieniu. Definicja. przedsiębiorstwa. w. kontekście. wskazania. przykładowych. składników stanowi katalog otwarty103, przy czym definicja jasno wskazuje, iż przedsiębiorstwo nie jest rzeczą i nie jest prawem, jest natomiast zespołem składników w formie zorganizowanego kompleksu skupiającego się głównie na kwestiach majątkowych ze szczególnym uwzględnieniem więzi funkcjonalnych i organizacyjnych łączące poszczególne i zarazem różnorodne składniki w jednolitą. 102. Na podstawie http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093 - data pobrania 11 grudnia 2013 r. 103 Z uwagi na zawarty w przepisie art. 551 k.c zwrot „w szczególności” – wykaz przykładowy.. 30.

(31) całość; tak m.in. w pracach: [Litwińska, 1993]104, [Sołtys, 1995]105, [Gniewek, 1996]106, [Szumański, 1997]107, [Witczak, Kawałko, 2012]108 oraz istotne rozróżnienie pomiędzy kategorią majątku i mienia dokonane w pracy [Ciszewski, Stępień-Sporek,. 2013]109.. Literatura. przedmiotu. m.in.. [Zabłocka,. 1998]110. klasyfikuje przedsiębiorstwa pod względem właścicielskim bardzo różnorodnie z uwzględnieniem elementu organizacji w której zawarta jest istota funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dzięki organizacji przedsiębiorstwo wyodrębnia, rozdziela kwestie jego majątku od osoby. Z powyższego wynika, iż przedsiębiorstwo nie jest jedynie sumą składników niematerialnych i materialnych, lecz samoistnym dobrem o wartości rynkowej funkcjonującym w realiach gospodarki. W zarysie prawnym, elementami stanowiącymi wyróżniki faktyczne każdego przedsiębiorstwa są: ● firma – czyli nazwa pod którą przedsiębiorstwo funkcjonuje w obrocie gospodarczym. Firma (poza definicją stosowaną w ustawie o rachunkowości) jest elementem wyróżniającym przedsiębiorstwo w obrocie gospodarczym i ważnym składnikiem przedsiębiorstwa zwłaszcza na gruncie prawnej ochrony w kontekście używania nazwy w celu: - nabywania praw aktywnych i zobowiązaniowych, - indywidualnego oznaczenia przedsiębiorstwa, - reklamy w środkach przekazu. ● znak towarowy [Gnela, 2014]111 - czyli oznaczenie najczęściej słowno-graficzne służące do oznaczenia towarów wytworzonych, czy usług wprowadzonych do obrotu przez dane przedsiębiorstwo. Znak towarowy ułatwia nabywcom orientacje, co do pochodzenia rzeczy, usługi. Zazwyczaj przedsiębiorcy posługują się jednym, wiodącym znakiem, przy czym nie ma przeszkód, aby prawnie chronić tyle towarów M. Litwińska, Pojęcie przedsiębiorstwa w prawie handlowym i cywilnym. Przedsiębiorstwo, jako przedmiot obrotu, [w:] Przegląd Prawa Handlowego Nr 1 i 2, 1993 s. 9. 105 B. Sołtys, Sprzedaż przedsiębiorstwa państwowego, [w:] Przegląd Prawa Handlowego Nr 7 z 1995, s. 19 - 26. 106 E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Wyd. Stowarzyszenia Notariuszy R.P, Poznań-Kluczbork 1996, s. 54. 107 A. Szumański, Wkłady niepieniężne do spółek kapitałowych, Wyd. Prawnicze PWN, Warszawa 1997 s. 57 i nast. 108 H. Witczak, A. Kawałko, Prawo rzeczowe. Wyd. 3, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2012, s. 16. 109 J. Ciszewski, A. Stępień-Sporek, Prawo cywilne, Wyd. LexisNexis, Wyd. 5, Warszawa 2013, s.111-112. 110 S. Zabłocka, Jak wycenić przedsiębiorstwo, Wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998, s. 7. 111 B. Gnela, red. nauk. Prawo własności intelektualnej, Wyd Difin, Warszawa 2014, s. 102 i nast. 104. 31.

(32) i usług ile przedsiębiorca uważa za konieczne oraz jakie są w tym zakresie prawne możliwości ochrony. Kolejne ważne kategorie z zakresu praw majątkowych tak zwanych praw na dobrach niematerialnych obejmują: ● patenty, wzory użytkowe i wzory zdobnicze - będące istotą przychodów operacyjnych, stanowią istotną role zwłaszcza na mocno konkurencyjnych rynkach zbytu. Z punktu widzenia faktycznego bytu przedsiębiorstwa posiadanie, lub nie posiadanie ochrony patentowej przez przedsiębiorstwo po wielokroć decydowało o jego funkcjonowaniu. Przeważnie właścicielem patentu jest przedsiębiorstwo, w sytuacji braku zakazu prawa patentowe stanowią przedmiot wyceny rynkowej i obrotu w kategorii wartości rynkowej. ● tajemnice przedsiębiorstwa informacje. techniczne,. to nieujawnione do wiadomości publicznej. technologiczne,. handlowe,. lub. organizacyjne. przedsiębiorstwa, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. ● autorskie prawa majątkowe – formalnie pominięte w definicji przedmiotowej przedsiębiorstwa. Obejmują wszelkie utwory wymienione w ustawie112 z dnia 4 kwietnia 1994 r. – o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ogólnie wymienione prawa dotyczą, prawnej ochrony i przeniesienia praw na zasadzie własnościowej, lub tak zwanej koncesyjnej w zakresie wyłącznego korzystania, zwielokrotnienia, wprowadzenia do obrotu, najmu, lub dzierżawy na zasadzie licencji o określonych cechach. ● prawo do klienteli – stanowi czynnik ochronny dla posiadanych przez przedsiębiorcę klientów. Ogólnie prawo zakazuje pod rygorem sankcji prawnej nakłaniania klientów przedsiębiorcy do rozwiązania z nim umowy w celu przysposobienia korzyści sobie lub osobom trzecim, albo szkodzeniu przedsiębiorcy. ● prawo do lokalu i wzajemne prawa pracownicze – czyli, prawo do miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, lub siedziby przedsiębiorstwa. Wbrew powszechnej opinii jest to ważne prawo przysługujące przedsiębiorstwu. Z kolei Dz. Ustaw nr 24 z 1994r. poz. 83 z późn. zmianami, tekst jednolity: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19940240083, data pobrania 20 grudnia 2013 r.. 112. 32.

(33) prawa pracownicze dotyczą istoty czynnika osobowego, bez którego żadne przedsiębiorstwo nie mogłoby istnieć samoistnie, bez wzajemnego ścisłego stosunku prawnego mającego konsekwencje w wielu przepisach prawa. ● majątek i księgi handlowe – na gruncie prawnym materialny byt zasobów materialnych i niematerialnych przedsiębiorstwa, wraz z ogółem prowadzonych przez. przedsiębiorstwo. urządzeń. księgowych. służących. do. rejestrowania. i grupowania operacji finansowych dokonywanych w związku prowadzoną działalnością gospodarczą. W procesach wycen kwestia majątku przedsiębiorstwa wprost ma szczególne znaczenie. Według. [Nahotko, 1998]113 majątek przedsiębiorstwa w szerszym. znaczeniu jako ogół rzeczy i praw, nie jest jednoznaczny obejmując w szczególności trzy zasadnicze wymiary: ● prawny, oparty między innymi na kategorii mienia. Poprzez nabytą konstytutywnie osobowość prawną, ochronę prawną w szczególności, co do nazwy własnej indywidualizującej przedsiębiorstwo. Charakter prawny polega na zdolności przedsiębiorstwa do zawierania, umów, zaciągania zobowiązań, pozywania i bycia pozwanym. Ponadto, przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej działając w różnych formach organizacyjno-prawnych może być zgodnie z art. 75 k.c przedmiotem: - zbycia, w tym w zgodzie z instytucją dziedziczenia na podstawie art. 922 § 1 k.c, - wydzierżawienia, - użytkowania, - wkładu niepieniężnego - aportu. ● ekonomiczno - finansowy. Zdaniem Gruszeckiego [1989]114 przedsiębiorstwa stanowią jedyne miejsce tworzenia się wartości odzwierciedlonej pod postacią dochodu narodowego jako struktury podmiotowej gospodarki. Na gruncie funkcji, przedsiębiorstwo w swej działalności kreuje zarówno podaż w sensie produkcyjnym, oraz popyt jako zapotrzebowanie, niejako samo określając swoje miejsce, cele i zadania operacyjne – zwane ogólnie misją.. S. Nahotko, Współczesne metody wyceny wartości przedsiębiorstwa. Oficyna Wyd. Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz 1998, s. 17. 114 T. Gruszecki, Przedsiębiorstwo jako kategoria ekonomiczna, [w:] Teoria i praktyka przemian gospodarczych – wybrane problemy, praca zbior. pod red. W. Jakóbika, Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków - Łódź 1989, s. 105. 113. 33.

(34) Celem. tej. misji,. zarazem. miernikiem. wymiaru. ekonomicznego. przedsiębiorstwa działającego w określonym systemie ekonomicznym jest m. inn zysk odnoszony poprzez sprzedaż jego produktów i usług. Gospodarka rynkowa przyznaje przedsiębiorstwu czołowe miejsce w rozwoju społeczno-gospodarczym i ekologicznym. T. Wiśniewski i W. Skoczylas [2002]115 wskazują istotne czynniki określające cel przedsiębiorstwa - rys. 1.4:. Globalizacja gospodarki. Technologia Ukierunkowanie na wartość kapitału. Przepływy pieniężne Koordynacja. Ukierunkowanie na odbiorców. Jakość. Czas Integracja. Ukierunkowanie na dostawców. Zachowania. Otoczenie społeczne. Ukierunkowanie na współpracowników. Ekologia. Rysunek 1.4 Czynniki określające cel przedsiębiorstwa. Źródło: [T. Wiśniewski, W. Skoczylas, op. cit. s. 3, na podstawie D. Hahn: Unternehmungsziele im Wandel. Konsequenzen für das Controlling, [w:] Controlling nr 6 z 1995, s. 330].. Zależność między różnymi motywami prowadzenia działalności gospodarczej a odmienną decyzją w zakresie przeznaczenia zysku przedsiębiorstwa oraz formą własności a rentownością oraz efektywnością ekonomiczną przedsiębiorstw. T. Wiśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, s. 3 i nast. 115. 34.