Sposoby zapewnienia interoperacyjności inteligentnych systemów transportowych (ITS) Methods of Intelligent Transport Systems (ITS) Interoperability Assurance

Pełen tekst

(1)PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 95. Transport. 2013. Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej Pkalski Instytut cznoci - Pastwowy Instytut Badawczy. SPOSOBY ZAPEWNIENIA INTEROPERACYJNO

(2) CI INTELIGENTNYCH SYSTEMÓW TRANSPORTOWYCH (ITS) Rkopis dostarczono, kwiecie 2013. Streszczenie: Problem interoperacyjnoci jest jednym z kluczowych problemów systemów transportowych a dotyka zwaszcza systemów, których zoono znacznie wzrasta przez zastosowanie technik informacyjno-komunikacyjnych. Dyrektywa 2010/40/UE w sprawie ram wdraania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu ustala rodki do zapewnienia zgodnoci, interoperacyjnoci i cigoci ITS. Dokonano przegldu moliwoci osigania interoperacyjnoci ITS oraz procesów ich praktycznego wykorzystania, zwaszcza przez badania implementacji norm i specyfikacji. Sowa kluczowe: inteligentny system transportowy, ITS, C-ITS, interoperacyjno , badanie. 1. INTEROPERACYJNO

(3) SYSTEMÓW GENERALNIE A SYSTEMY TRANSPORTOWE - GDZIE JEST PROBLEM? Problem interoperacyjnoci pojawia si wszdzie tam, gdzie maj wspópracowa róne systemy lub nawet tylko ich fragmenty traktowane jako pewna cao pod wzgldem funkcjonalnym, konstrukcyjnym czy realizacyjnym. Jest to spowodowane tym, e z reguy obiekty te traktuj otoczenie i inne systemy jako wiat zewntrzny, o nie do koca znanych i opanowanych waciwociach. Próby nawizania wspópracy takich obiektów, czsto stwarzaj problemy. Ma to miejsce szczególnie we wszystkich systemach zoonych, w tym telekomunikacyjnych i teleinformatycznych, w których zapewnienie interoperacyjnoci jest podanym warunkiem..

(4) 44. Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej Pkalski. W kontekcie wiadczenia europejskich usug uytecznoci publicznej interoperacyjno oznacza moliwo wspódziaania rónych odrbnych organizacji i systemów technicznych na rzecz osignicia uzgodnionych i korzystnych dla wszystkich stron celów. W procesie tym przyjto zasad jednoczesnego dzielenia si informacjami i wiedz pomidzy wspódziaajcymi organizacjami poprzez wspierane przez nie procesy biznesowe, za pomoc wymiany danych oraz porednictwem odpowiednich systemów technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) [3]. Systemy transportowe w wikszoci wiadcz lub wykorzystuj usugi uytecznoci publicznej. Ze wzgldu na sieciowy i infrastrukturalny charakter systemów transportowych oraz ich znaczny zasig, powinny one wspópracowa z innymi systemami, jak i powinny by dekomponowane na wspópracujce ze sob fragmenty. Z tych wzgldów problem interoperacyjnoci jest jednym z kluczowych problemów systemów transportowych, a dotyka zwaszcza systemów, których zoono znacznie wzrasta przez zastosowanie technik informacyjno-komunikacyjnych.. 2. CZY INTELIGENCJA SYSTEMU UATWIA CZY UTRUDNIA INTEROPERACYJNO

(5) ? Wedug dokumentu [6] Europejskiego Instytutu Norm Telekomunikacyjnych (European Telecommunications Standards Isttitute – ETSI) yjemy w wiecie wzajemnych powiza, w których interoperacyjno jest kluczem do normalnego funkcjonowania. Przejawia si to zwaszcza w przypadku takich problemów jak: zaawansowane zastosowania TIK, czego przykadem jest: cyfrowy dom, inteligentny dom, komunikacja maszyna - maszyna (M2M), Internet rzeczy (ang. Internet of Things), inteligentne systemy transportowe, itp.; korzystanie przez uytkowników z rosncych moliwoci wyboru producentów i dostawców, np.: produktów adresowanych do rónych segmentów odbiorców (biznesowy, publiczny, prywatny), oczekujcych atwoci wykorzystania (Plug&Play); korzystanie przez producentów z mechanizmów rynkowych uwzgldniajcych skal gospodarki oraz faktycznie wiatowy zasig wikszoci produktów. Wiele (jeli nie wikszo ) z powyszych problemów jest zwizanych z rozwizaniami, w których podstawowe znaczenie maj systemy TIK a w szczególnoci wprowadzajce do procesów wytwarzania, dystrybucji i wykorzystania „inteligencj”, która musi by podatna na szeroko rozumiane wspódziaanie. Brak lub ze wspódziaanie systemów lub nawet ich komponentów jest zwykle kosztowne, gdy: podwaa zaufanie do techniki producenta lub marki; wywouje niezadowolenie konsumenta, a przez to powoduje zmiany zainteresowania produktami lub utrudnia wprowadzanie nowych rozwiza; utrudnia lub wrcz uniemoliwia realizacj zoonych przedsiwzi integrujcych róne produkty (fizyczne, usugi, informacje), integrujcych rozwizania techniczne.

(6) Sposoby zapewnienia interoperacyjnoci inteligentnych systemów transportowych (ITS). 45. i technologiczne obejmujcych swoim zasigiem znaczne obszary lub obejmujcych swoim zasigiem róne organizacje. Zapewnienie interoperacyjnoci wymaga poniesienia pewnych kosztów, jednak zwykle to si opaca a czsto jest obowizkowe. Inteligencja produktów czsto zwiksza ich zoono , ale równie zwiksza elastyczno ich przystosowania do warunków ich wytwarzania i uytkowania, a w konsekwencji równie do wspóistnienia i wspódziaania z innymi obiektami.. 3. MODELE ZAPEWNIENIA INTEROPERACYJNO

(7) CI SYSTEMÓW INTELIGENTNYCH Czasami mona by odnie wraenie, e problem interoperacyjnoci pojawi si niedawno. Faktem jest, e zyska on na znaczeniu w zwizku z rozwojem zastosowa sieciowych w rónych dziedzinach, co dotyka waciwie wszystkich: od masowych uytkowników aplikacji internetowych po wysokospecjalistyczne orodki opracowujce nowe rozwizania techniczne, które maj pracowa w sieci. Istnieje wic problem co powinno sie zrobi i co si robi aby zapewni interoperacyjno . Zwaszcza dotyczy to systemów o rozbudowanej logice dziaania, jakimi s np. inteligentne systemy transportowe. W tym miejscu na uwag zasuguj europejskie dziaania na rzecz interoperacyjnoci oraz polskie krajowe ramy interoperacyjnoci, które dotycz take problemów ITS. Europejska Strategia Interoperacyjnoci (ang. European Interoperability Strategy – EIS) oraz Europejskie Ramy Interoperacyjnoci (ang. European Interoperability Framework – EIF) [3] maj pomaga w zapewnieniu pynnej wspópracy administracji publicznych zarówno w poszczególnych krajach jak i pomidzy krajami Unii Europejskiej. Strategia (EIS) ma charakter deklaracji politycznego wsparcia dla interoperacyjnoci, która ma by przeksztacona „w pakiet konkretnych projektów i wyników”. Ramy (EIF) natomiast to „takie wspólne elementy, jak sownictwo, pojcia, zasady, polityki, wytyczne, zalecenia, normy, specyfikacje i praktyki”. Na podstawie omówionych w EIT zasad sformuowano 25 zalece dla administracji publicznych i zarzdzajcych usugami publicznymi, zmierzajcych do wskazania konkretnych dziaa sprzyjajcych zapewnieniu interoperacyjnoci usug na wszystkich poziomach – od politycznego po techniczny wcznie. Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 r [4] okrela Krajowe Ramy Interoperacyjnoci, to znaczy „sposoby postpowania (...) w zakresie doboru rodków, metod i standardów wykorzystywanych do ustanowienia, wdroenia, eksploatacji, monitorowania, przegldu, utrzymania i udoskonalania systemu teleinformatycznego” [4]. Celem jest zapewnienie „interoperacyjnoci semantycznej, organizacyjnej oraz technologicznej, z zapewnieniem zasady neutralnoci technologicznej” [4]. Sposoby te s opisane ogólnie, co oznacza, e s ogólnymi wytycznymi..

(8) 46. Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej Pkalski. Najistotniejsze jest sformuowanie wymogów publikowania w Biuletynie Informacji Publicznej i w repozytorium interoperacyjnoci informacji, które maj znaczenie dla wspópracy w realizacji usug uytecznoci publicznej. Najmocniej sformuowano zasady osigania interoperacyjnoci na poziomie technologicznym przez stosowanie minimalnych wymaga dla systemów teleinformatycznych, okrelonych w Rozporzdzeniu [4].. 4. ROLA NORMALIZACJI W ZAPEWNIENIU INTEROPERACYJNO

(9) CI Normalizacja w telematyce transportu jest dziaalnoci ukierunkowan na urzdzenia i systemy telekomunikacyjne, teleinformatyczne oraz informacyjne, na procesy w nich zachodzce oraz usugi wiadczone przez te systemy uytkownikom. W swej istocie dotyczy ona funkcjonalnoci rozwiza i aplikacji telematycznych, ich uytecznoci zgodnie z potrzebami uytkowników oraz zgodnoci ze stawianymi wymaganiami, normami i zaleceniami. Normalizacja w telematyce ma zwizek take z eliminowaniem zbdnej funkcjonalnoci i rónorodnoci rozwiza oraz aplikacji. Zapewnienie zgodnoci rozwiza i aplikacji telematycznych ma bezporedni zwizek z zapewnieniem ich kompatybilnoci elektromagnetycznej i interoperacyjnoci. Kompatybilno elektromagnetyczna polega na zapewnieniu zdolnoci urzdze i systemów telematycznych do bezkolizyjnej pracy w konkretnym rodowisku teleinformatycznym – w tym w infrastrukturze teleinformatycznej transportu. Oznacza to, e jest ona zwizana z nieemitowaniem zaburze elektromagnetycznych w tym rodowisku i niegenerowaniem jakichkolwiek zakóce w ich funkcjonowaniu a take z odpornoci na zakócenia. Interoperacyjno rozwiza i aplikacji telematycznych oznacza zdolno urzdze i sieci teleinformatycznych transportu do efektywnej wspópracy w celu bezkolizyjnego wiadczenia usug ich uytkownikom. Usug o wymaganej jakoci i bezpieczestwie zgodnie z ich potrzebami i wymaganiami. Narzdziem do spenienia tych potrzeb i wymogów uytkowników jest normalizacja. Umoliwia ona ujednolicenie rozwiza i aplikacji poprzez prezentowanie opracowanych modeli i wzorów, ich propagowanie w formie norm, zalece i wytycznych uwzgldniajcych potrzeby kompatybilnoci i interoperacyjnoci w telematyce. Normalizacja w swej istocie, umoliwiajc zapewnienie bezkolizyjnego funkcjonowania wdroonych rozwiza i aplikacji, poprawia jako , skuteczno i bezpieczestwo transportu. Wpywa dodatnio na projektowane urzdzenia i systemy, pomniejsza rónorodno , wyspowo ich rozwiza oraz koszty ich wytwarzania. Dziaalnoci normalizacyjn zajmuj si agendy pastwowe, grupy zainteresowanych producentów oraz niezalene organizacje midzynarodowe. W skali globalnej wiodc rol w normalizacji odgrywa Midzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ang. International Organization for Standardization – ISO). Uzupenia te dziaania Midzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (ang. International.

(10) Sposoby zapewnienia interoperacyjnoci inteligentnych systemów transportowych (ITS). 47. Electrotechnical Commision – IEC), która opracowuje i publikuje normy dotyczce technik elektrycznych i elektronicznych oraz pokrewnych dziedzin, w tym telekomunikacji. W dziedzinie telekomunikacji dziaa wyspecjalizowana organizacja Midzynarodowy Zwizek Telekomunikacyjny (ang.: International Telecommunication Union - ITU), który opracowuje i rozpowszechnia normy gównie w obszarze telekomunikacji. Stanowi one podstaw opracowywania norm europejskich i krajowych. W skali europejskiej normalizacj zajmuj si gównie: Europejski Komitet Normalizacyjny (European Committee for Standardization - CEN), Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (European Committee for Electrotechnical Standardization - CENELEC), Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (European Telecommunications Standards Institute - ETSI). Ich misj jest opracowywanie od podstaw lub przyjmowanie opracowanych przez ISO, IEC i ITU norm, których celem jest wspieranie rozwoju jednolitego europejskiego rynku, który jest lub powinien by rynkiem uporzdkowanym w zakresie interoperacyjnoci. W Polsce dziaalnoci normalizacyjn zajmuje si Polski Komitet Normalizacyjny (PKN), który jest czonkiem lub zaoycielem wskazanych midzynarodowych organizacji normalizacyjnych. Komitet ten realizuje podstawowe zadania w obszarze normalizacji, dostosowujc do potrzeb krajowych lub opracowujc od podstaw szereg norm w obszarze telekomunikacji. Zgodnie z ustaleniami, od chwili Traktatu Ate skiego z 2004 r., PKN zajmuje si gównie wprowadzaniem do zbioru polskich norm dokumentów ISO, IEC oraz ETSI. Rysunek na nastpnej stronie pokazuje zestaw podstawowych dokumentów normalizacyjnych obszaru C-ITS..

(11) 48. Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej Pkalski. Bezpieczestwo ISO IS 16445 Handover Architecture. ETSI TS 102 731 Secure services and architecture. ETSI TS 102 893 Thread Vulnerability and Risk Analysis. ETSI ES 202 910 Identity management and protection. ISO IS 16460 WAVE Integration. ISO IS 1318 1 Security. ISO IS 11776 Lawfull intercept. ISO IS11769 Data retention for law enforcement. ISO IS 21217 CALM Architecture. ETSI EN 302 665 Communications Architecture. ETSI TS 102 890 Comms mngmt / service announcement. IEEE 1609 .3 WAVE Networking Services. IEEE 802.11 Amendment p. IEEE 1609.4 WAVE Multi Channel Operation. ETSI TS 102 637 Basic Set of Applications. ETSI TS 102 636 GeoNetworking. ETSI ES 202 663 5,9 GHz European Profile of 802.11. ETSI TS 102 724 Channel Specification. IEEE 1609.1 WAVE. IEEE 1609.0 WAVE Architecture. IEEE 1609 .2 WAVE Security Services. ETSI TS 102 894 Facility layer structure ISO IS 21218 LL SAPs ETSI EN 302 895 BSA, LDM specification. IEEE 1609.5 WAVE. ISO IS 24978 ITS safety and emergency notification. Aplikacje. ETSI TS 102 723 Interfaces (SAPs). ETSI TS 102 687 Power Control. ISO IS 29283 IEEE 802.20. ISO IS 29281 Legacy Systems. ISO IS 29281 Non-IP networking. ISO IS 29282 Satellites. ISO IS 29281 Non-IP DSRC legacy systems. ISO IS 25113 WBB Existing Systems. ISO IS 24102 FAST service provision , Legacy Systems. ISO IS 16444 Geo-routing. ISO IS 25112 WBB WiMAX. ISO IS 25111 WBB General support. ISO IS 24103 MAIL. ISO IS 24101 Application management. ISO IS 21210 IP networking. ISO IS 21216 CALM MM. ISO IS 21215 CALM M5 International profile of 802.11. ISO IS 21214 CALM IR. ISO IS 15662 TICS message management information. ISO IS 24103 MAIL. ISO IS 21212 2G EDGE, GPRS. ISO IS 21213 3G UMTS, CDMA2K. ISO IS 18183 Public broadcast reception. Udogodnienia. ISO IS 24101 Application management. Sie & transport. ISO IS 24102 Station and communication management. ISO IS 29281 FAST service advertisement. Techniki dostpu. ETSI TS 102 860 ITS-AID. Zarzdzanie. Rysunek 2. Bazowe normy C-ITS (wedug [8]). 5. WDRA ANIE ITS W EUROPIE ZGODNIE Z DYREKTYW 2010/40/UE W Unii Europejskiej dominuje przekonanie o potrzebie istnienia skoordynowanego transportu obejmujcego wszystkie kraje i wszystkie rodzaje transportu. Jest to regulowane Dyrektywami Parlamentu i Rady. Przeomowe znaczenie w zakresie ITS ma Dyrektywa.

(12) Sposoby zapewnienia interoperacyjnoci inteligentnych systemów transportowych (ITS). 49. Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdraania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu [1] oraz zwizana z ni decyzja Komisji z 15 lutego 2011 w sprawie przyjcia roboczego programu implementacji Dyrektywy 2010/40/EU [2]. Z tych dokumentów wynikaj plany opracowania specyfikacji oraz norm niezbdnych do zapewnienia zgodnoci, interoperacyjnoci i cigoci w zakresie priorytetowych dziaa. Przedmiotowe specyfikacje s opracowywane pod egid Komisji Europejskiej i przyjmowane jako akty delegowane, zgodnie z artykuem 290 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zaplanowano przyjcie specyfikacji dla szeciu dziaa priorytetowych, mianowicie: usugi informowania o podróy rónymi rodzajami transportu (wielomodalne) o zasigu europejskim; usugi informowania w czasie rzeczywistym o ruchu w skali europejskiej; dane i procedury bezpatnego dostarczania uytkownikom informacji zwizanych z bezpieczestwem na drogach; zharmonizowana, wspópracujca w skali europejskiej obsuga eCall; usugi informacyjne w zakresie parkingów dla ciarówek i pojazdów komercyjnych; usugi rezerwacyjne w zakresie parkingów dla ciarówek i pojazdów komercyjnych.. Rysunek 3. Kontekst mandatu M/453 (wedug [12]).

(13) 50. Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej Pkalski. Komisja Europejska zaprosia organizacje normalizacyjne takie jak CEN/CENELEC i ETSI do opracowania spójnego zestawu norm, specyfikacji i przewodników, które maj pomaga w implementacji i wdraaniu wspópracujcych inteligentnych systemów transportowych w Unii Europejskiej wydajc mandat M/453 [11]. Zaoono wykorzystanie rezultatów innych projektów oraz wspóprac z innymi organizacjami normalizacyjnymi (patrz rysunek 3). Rezultaty prac w ramach mandatu M/453 mona ledzi na portalach internetowych CEN TC278 oraz ETSI. Okresowo stan prac jest raportowany Komisji Europejskiej [12], [13].. 6. CZY INTEROPERACYJNO

(14) POWINNA BY. OBLIGATORYJNA I POWINIEN ISTNIE. APARAT EGZEKUCJI INTEROPERACYJNO

(15) CI? Dotychczasowe regulacje europejskie a za nimi równie krajowe, w zakresie technik informacyjno-komunikacyjnych, unikaj obligacji stosowania okrelonych przepisów. Zobowizania ogranicza si gównie do zagadnie bezpieczestwa i kompatybilnoci elektromagnetycznej. Pozostae normy, specyfikacje, przewodniki maj charakter zalece. Oznacza to faktycznie rezygnacj z egzekwowania tych wszystkich przepisów, które s nieobowizkowe. Jeli jednak interoperacyjno jest podana to warto uruchomi mechanizmy promujce rozwizania i produkty, które speniaj warunki interoperacyjnoci i bd wspópracowa z innymi. Aby to byo moliwe potrzeba ocenia , które rozwizania lub produkty speniaj warunki interoperacyjnoci, a które tych warunków nie speniaj. Rozwizania i produkty speniajce okrelone warunki, czyli zgodne z okrelonymi normami i specyfikacjami, ale te faktycznie zdolne (potwierdzone stosownymi badaniami) do wspópracy w praktycznych zastosowaniach, powinny otrzymywa certyfikat interoperacyjnoci. Certyfikat taki powinien pokazywa normatywny i zweryfikowany zakres zastosowa rozwizania, produktu czy aplikacji. Nie jest to ostateczna metoda na eliminowanie rozwiza lub produktów niemajcych cech interoperacyjnoci w ogóle, lub majcych je poza zakresem uwzgldnionym w badaniach. Pomimo to jest to rozwizanie skuteczne i na obecn chwil wymagane.. 7. JAK BADA INTEROPERACYJNO

(16) I CZEMU BADANIA MAJ SU Y ? Badania interoperacyjnoci powinny by wykonywane takimi metodami, aby praktycznie udowodni , bd zagroenie brakiem wspópracy, bd wykaza faktyczny brak wspópracy. Badania interoperacyjnoci maj suy wskazywaniu miejsc gdzie s.

(17) Sposoby zapewnienia interoperacyjnoci inteligentnych systemów transportowych (ITS). 51. problemy ze wspóprac i ma to istotny wpyw na rezultaty dziaania systemów. Eliminacja zagroenia lub braku lokalnej interoperacyjnoci nie jest gwarancj istnienia cakowitej interoperacyjnoci. Generalne zasady badania interoperacyjnoci sformuowano w dokumentach ETSI opracowanych przez Komitet Techniczny Metod Bada i Specyfikowania (TC MTS) [7] w oparciu o norm ISO/IEC 9646 [10]1 (patrz rysunek 4)..

(18) rodki do bada (MoT). Rejestracja bada. Interpretacja procedur bada. Opracowanie sprawozda. Koordynator bada System badany (SUT). QE. Wykonawca bada (strona QE). EUT. Interfejs badawczy. Interfejs badawczy rodki komunikacji. Wykonawca bada (strona EUT). Rysunek 4. Koncepcja bada interoperacyjnoci wedug [7] (QE- ang. Qualified Equipment, urzdzenie kwalifikowane, EUT - ang. Equipment Under Test, urzdzenie badane). Badania interoperacyjnoci stanowi rozszerzenie bada zgodnoci konkretnych implementacji z normami i specyfikacjami. Dziki temu byo moliwe wykorzystanie ju opracowanych metod bada zgodnoci. Praktycznie badania zgodnoci i interoperacyjnoci uzupeniaj si. Dugotrwao , zoono i kosztowno bada interoperacyjnoci mona próbowa ogranicza poprzez formalizacj i automatyzacj bada [9]. Istot formalizacji jest uycie standardowych procesów bada oraz zwizanych z nimi narzdzi takich jak formularze deklaracji zgodnoci i interoperacyjnoci a take jzyka TTCN (ang. Testing and Test Control Notation, notacja bada i sterowania badaniami). Tak przygotowane badania mona, przynajmniej czciowo, wykonywa i dokumentowa automatycznie.. 1 Z norm ISO/IEC 9646 jest zgodna tre Zalecenia ITU-T X.290. W zbiorze Polskich Norm istniaa norma PN-EN ISO/IEC 9646-1:1999 (nietumaczona, cho wczeniejsza wersja zostaa przetumaczona) ale zostaa wycofana bez zastpienia..

(19) 52. Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej Pkalski. Do bada zgodnoci i interoperacyjnoci ITS wprowadza przewodnik ETSI EG 202 798 dotyczcy ram bada zgodnoci i interoperacyjnoci ITS [8]2. Istot tego przewodnika jest: wprowadzenie do identyfikacji badanych implementacji (IUT- ang. Implementation Under Test) w przypadku bada zgodnoci oraz identyfikacji badanych urzdze (EUT - ang. Equipment Under Test) w przypadku badania interoperacyjnoci, czyli wskazanie „co ma by badane”; wprowadzenie do definiowania procedur bada, czyli okrelenie „jak to ma by badane”; wskazanie jak opracowa specyfikacje bada produktów (np. okrelenie celów bada i struktury zestawów procedur (TSS&TP - ang. Test Suite Structure & Test Purposes), formularzy deklaracji zgodnoci implementacji (ICS - Implementation Conformance Statement) i/lub deklaracji wspópracy funkcji (IFS - ang. Interoperable Functions Statement), opisów bada (TD - ang. Test Description, zapisanie abstrakcyjnych metod bada (ATM - ang. Abstract Test Method) i zestawów procedur bada (ATS ang. Abstract Test Suite) w jzyku TTCN-3). Zaleno pomidzy skadnikami procesów bada ITS pokazuje rysunek 5. Bazowe normy ITS. Specyfikacje bada interoperacyjnoci ITS rodowisko bada IOP TTCN-3. Ramy bada ITS. Abstrakcyjne metody bada. ATS ATM. Opracowanie specyfikacji bada. IFS. TD. Specyfikacje bada zgodnoci ITS. TTCN-3. ICS Identyfikacja IUT oraz EUT. TD. IUT oraz EUT. Rysunek 5. Zalenoci pomidzy skadnikami procesów bada ITS (wedug [8]). Wskazane podejcie do bada ITS zakada istnienie norm lub specyfikacji, które bd stanowi podstaw do wydawania werdyktów, czy przedmiot bada dziaa zgodnie z dokumentem bazowym. Podstawowe dokumenty z tym zwizane prezentuje rysunek 2 i 6. 2. Dokadniejsze omówienie i wskazanie metod praktycznego wykorzystania bada zgodnoci i interoperacyjnoci w obszarze ITS to temat na kolejne opracowania..

(20) Sposoby zapewnienia interoperacyjnoci inteligentnych systemów transportowych (ITS). 53. Bezpieczestwo. ETSI TS 102 870 Test of "BTP". ETSI TS 102 871 Test of "Geo Networking". ETSI TS 102 870 Test of "GeoNet basic transport ". ETSI TS 102 859 Test of "IPv6 over Geo Networking ". ETSI TS 102 868 Test of "CAM". ETSI TS 102 871 Test of "GeoNet". ETSI TS 102 869 Test of "DENM". ETSI TS 102 859 Test of "IPv6 over GeoNet ". ETSI TS 102 985 Test of ISO 29281. ETSI TS 102 985 Test of ISO 29281. ETSI TS 102 985 Test of ISO 29281. ETSI TS 102 983 Test of ISO 21215. ETSI TS 102 797 Test of ISO 24102. ETSI TS 102 981 Test of ISO 21210. ETSI TS 102 982 Test of ISO 21214. ISO IS 24101 -2 Test of "Application management ". Aplikacje. ETSI TS 102 984 Test of ISO 21217. Udogodnienia. ISO IS 24101 -2 Test of "Application management ". ETSI TS 102 760 Test of ISO 21218. Sie & transport. ETSI TS 102 797 Test of ISO 24102. Techniki dostpu. ETSI TS 102 985 Test of ISO 29281. Zarzdzanie. Rysunek 6. Dokumenty bada norm bazowych (wedug [8]). W procesach przygotowywania i prowadzenia bada powinny by wykorzystane bd standardowe, bd specjalnie opracowane oraz wypenione dokumenty stanowice deklaracj zgodnoci implementacji (ICS) lub deklaracj wspópracy funkcji (IFS). Wypenienie formularzy tych dokumentów naley do projektanta i/lub producenta i/lub dostawcy badanych realizacji. Z normami lub specyfikacjami mog by zwizane dokumenty definiujce cele bada struktur zestawu procedur bada oraz same procedury. Procedury i ich zestawy mog by opracowane na podstawie norm i specyfikacji w ramach przygotowywania bada. Pod nazw Plugtests™, ETSI organizuje spotkania, których gównym celem jest: moliwo zbadania wytworzonych prototypów na zgodno z normami oraz wspópracy z rozwizaniami partnerów i konkurentów. Jest to równie okazja do: ulepszenia norm i specyfikacji, przypieszenia procesu normalizacji,.

(21) 54. Bogdan Chojnacki, Marian Kowalewski, Andrzej Pkalski. . zredukowania czasu przygotowania produktu na rynek, wsparcia wdroe nowych rozwiza technicznych. Spotkania Plugtests s dostpne nie tylko dla czonków ETSI, s one wspierane przez organy Unii Europejskiej. Przykadem tego stanu rzeczy s spotkania, które odbyy si w roku 2012: eCall w Nuneaton, Wielka Brytania, od 22 do 24 maja 2012; Cooperative Mobility Services Plugtests w Wersalu, Francja, od 11 do 15 czerwca 2012.. 8. PROPOZYCJA PLANU ZAPEWNIENIA INTEROPERACYJNO

(22) CI ITS W KRAJU Powyej wskazane uwagi i stwierdzenia upowaniaj do przedstawienia szeregu wniosków w zakresie zapewnienia interoperacyjnoci rozwiza i aplikacji ITS w naszym kraju. 1. Na pocztek naley uzgodni , e interoperacyjno ITS jest istotnym czynnikiem i potrzebne s rodki do jej zapewnienia na wszystkich jej poziomach – od politycznego poprzez prawny, organizacyjny, semantyczny po techniczny wcznie. 2. Naley okreli podany i wymagany zakres interoperacyjnoci - jakich rozwiza i produktów skadajcych si na systemy ITS i jakich systemów ITS bdzie dotyczy . 3. Zalenie od zakresu interoperacyjnoci naley dobra odpowiednie rodki do jej zapewnienia oraz okreli warunki ich zaimplementowania poprzez regulacje prawne, rozwizania organizacyjne i procesowe, stosowanie normy i standardów oraz specyfikacji technicznych. 4. Rozpocz planow implementacj rodków do zapewnienia interoperacyjnoci, w tym rodków do badania, oceny i certyfikacji konkretnych rozwiza wprowadzanych na rynek i do systemów uytecznoci publicznej. 5. Kontrolowa rezultaty wdraania i utrzymywania interoperacyjnoci, zarówno funkcjonalne jak i ekonomiczne. 6. Badaniem i monitorowaniem interoperacyjnoci rozwiza ITS w kraju powinna zajmowa si instytucja pastwowa, wspierana niezalenymi podmiotami, w tym placówkami naukowo-badawczymi dysponujcymi specjalizowanym potencjaem i zapleczem pomiarowym. W procesie realizacji minimalnego planu zapewnienia interoperacyjnoci ITS wanym jest opracowanie i wdroenie narzdzi na potrzeby tego procesu. Za wane uznaje si opracowanie rozwiza i aplikacji, z jednej strony zapewniajcych wdraanie interoperacyjnych rozwiza eliminujcych charakter wyspowy wdroe, a z drugiej strony uatwiajcych producentom i dostawcom rozwiza oraz decydentom realizowanie tego procesu. Aplikacje, o których tutaj mowa powinny zawiera dane dotyczce wymaga, norm i standardów rozwiza ITS, procedur postpowania w ich wdraaniu, narzdzia do.

(23) Sposoby zapewnienia interoperacyjnoci inteligentnych systemów transportowych (ITS). 55. projektowania rozwiza ITS w zakresie interoperacyjnoci. Aplikacje tego typu powinny by udostpnione wszystkim podmiotom zainteresowanym ITS, z administracj pastwow wcznie tak, aby stymuloway one dobre praktyki i promoway najlepsze rozwizania. Uwaa si, e w ten sposób istnieje moliwo optymalnego zadbania o problemy interoperacyjnoci ITS w naszym kraju.. Bibliografia 1.. 2. 3.. 4.. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.. 12. 13.. DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdraania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu COMMISSION DECISION of 15 February 2011 concerning the adoption of the Working Programme on the implementation of Directive 2010/40/EU KOM(2010) 744 KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPO ECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW W kierunku interoperacyjnoci europejskich usug uytecznoci publicznej (zawiera EIS oraz EIF 2.0 po polsku) Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 r. w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjnoci, minimalnych wymaga dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymaga dla systemów teleinformatycznych (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 526) Intelligent Transport Systems, ETSI Portal Wiles A., Zoric M.: ACHIEVING INTEROPERABLE STANDARDS -THE ETSI APPROACH, ETSI, 2010 ETSI EG 202 237: "Methods for Testing and Specification (MTS); Internet Protocol Testing (IPT); Generic approach to interoperability testing". ETSI EG 202 798 V1.1.1 (2011-01) ETSI Guide Intelligent Transport Systems (ITS); Testing; Framework for conformance and interoperability testing ETSI EG 202 810: "Methods for Testing and Specification (MTS); Automated Interoperability Testing; Methodology and Framework". ISO/IEC 9646 (all parts): "Information technology - Open Systems Interconnection - Conformance testing methodology and framework".(atwiej dostpna jest seria zalece ITU-T X.290). Standardisation mandate addressed to CEN, CENELEC and ETSI in the field of information and communication technologies to support the interoperability of co-operative systems for intelligent transport in the European community, M/453, October 2009. Joint CEN and ETSI Response to Mandate M/453, CEN/ETSI Task Force on Standardisation Mandate M/453, 15 April 2010 2nd joint CEN/ETSI-Progress Report to the European Commission on Mandate M/453. METHODS OF INTELLIGENT TRANSPORT SYSTEMS (ITS) INTEROPERABILITY ASSURANCE Summary: Interoperability is one of crucial problems in transport systems and it is touching especially the systems, when their complexity is growing through application of information and communications techniques. Directive of 2010/40/EU on frameworks of the implementation of intelligent transport systems in the area of the road transport and interfaces with other types of transport have established measures to ensure ITS conformance, interoperability and continuity. Here there is review of the possibilities how to achieve ITS interoperability as well as processes of their practical application. Special focus is on testing of the implementation of norms and the specifications. Keywords: intelligent transport system, ITS, C-ITS, interoperability, testing.

(24)