Potencja³ naftowy utworów dolomitu g³ównego w strefie Kamienia Pomorskiego.
Czêœæ 2 — Analiza ropotwórczoœci
Pawe³ Kosakowski*, Wac³aw Burzewski*, Maciej J. Kotarba*
Petroleum potential of the Main Dolomite strata of the Kamieñ Pomorski area (northern Poland). Part 2 — Petroleum genera-tion and expulsion processes. Prz. Geol., 51: 663–672.
S u m m a r y. The structural element of the Kamieñ Pomorski carbonate platform, separated from the Main Dolomite basin, is facially contoured with oil accumulations. For this reason the area was selected for a comparative analysis of hydrocarbon potential and the volume of accumulation. Hydrocarbon potential (2.5 to 8.8 kg HC/m3of source rock) was calculated in relation to the thickness of the source rock by a numerical modelling method. On this basis the hydrocarbon potential was estimated. It ranges from 11 to 163 kg HC/m2in the structural area of the Main Dolomite strata of Kamieñ Pomorski carbonate platform. With such parameters, the oil sys-tem in the carbonate platform could be classified as normally charged basin, with 16% efficiency of hydrocarbon potential in the oil accumulations of Kamieñ Pomorski carbonate platform.
Key words: Main Dolomite, hydrocarbon potential, thermal evolution, modelling of hydrocarbon generation and expulsion, Kamieñ
Pomorski carbonate platform
Analizê ropotwórczoœci dolomitu g³ównego w strefie Kamienia Pomorskiego wykonano metod¹ modelowañ numerycznych. Metoda ta uzasadnia w sposób wymiarowany identyfikacjê wytworzonych faz wêglowodorowych i ich eks-pulsji z kwalifikowanych geochemicznie poziomów ska³ macierzystych, podlegaj¹cych procesom pogr¹¿enia, zmia-nom temperatury i ciœnienia w czasie ewolucji basenu sedy-mentacyjnego. Powy¿sz¹ analizê przeprowadzono w poprzecznym przekroju platformy wêglanowej Kamienia Pomorskiego i jej bezpoœredniego otoczenia w szeœciu repre-zentatywnych odwiertach Laska-2, Laska-1, Zastañ-1, Kamieñ Pomorski-7, Wrzosowo-8 i Strze¿ewo-1, (ryc. 1, 2). Otwory te zosta³y wyznaczone w oparciu o charakterystykê geochemiczn¹ macierzystoœci utworów dolomitu g³ównego podan¹ w pierwszej czêœci tego artyku³u (Kotarba i in., 2003). Udokumentowane zasoby ropy naftowej, w okonturo-wanej facjalnie i strukturalnie strefie zbioru akumulacyjne-go utworów dolomitu g³ówneakumulacyjne-go Kamienia Pomorskieakumulacyjne-go w zachodniopomorskiej czêœci basenu cechsztyñskiego, uza-sadniaj¹ jej wybór do analizy naftowej jako argumentu porównawczego wykorzystania ich potencja³u wêglowo-dorowego w wielkoœci akumulacji z³o¿owej.
Metodyka modelowañ numerycznych
Zintegrowana analiza procesów generowania i ekspulsji wêglowodorów, jako podstawa numerycznych modelowañ, zosta³a szczegó³owo przedstawiona w pracach Ungerera i in. (1990), Dore i in. (1993) i Weltego i in. (1997). Na tych zasadach zosta³ opracowany model koncepcyjny programu numerycznego BasinMod™, który zastosowano w niniej-szej pracy.
Poszczególne elementy wykonawcze bloku programo-wego BasinMod™ rozwi¹zano wed³ug powszechnie stoso-wanych procedur, które dla celów niniejszej analizy s¹ sprowadzone do nastêpuj¹cych ustaleñ:
1) wielkoœæ kompakcji wydzielonych litotypów skal-nych w profilach stratygraficzskal-nych analizowaskal-nych odwier-tów obliczono algorytmem Dykstry (1987),
2) przewodnoœæ ciepln¹ szkieletu skalnego dla ka¿dego kompleksu litostratygraficznego okreœlono metod¹ Demin-ga i Chapmana (1989), a przy obliczeniu przepuszczalnoœci
*Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30,
30-059 Kraków
linia przekroju geologicznego poprowadzona wzd³u¿ fragmentu przekroju sejsmicznego ZGR 00197 (ryc. 2)
geological cross-section based on seismic section ZRG00197 (Fig. 2)
opróbowany odwiert
sampled well
stok platformy wêglanowej
slope of carbonate platform
równia basenowa (czêœæ p³ytsza)
basinal plain (shallower part)
równia basenowa (czêœæ g³êbsza)
basinal plain (deeper part)
zatoka bay 0 10 20km 0 100 200km N IE M C Y B IA £O R U Œ WARSZAWA KRAKÓW Laska-1 Laska-2 Zastañ-1 Strze¿ewo-1 Wrzosowo-8 Kamieñ Pomorski-7
platforma wêglanowa – ogólnie
carbonate platform
platforma wêglanowa – salina –
carbonate platform saline
przykrawêdziowa bariera oolitowa
barrier reef
rampa wêglanowa
carbonate ramp
Ryc. 1. Mapa paleogeograficzna depozycji dolomitu g³ównego strefy Kamienia Pomorskiego (Wagner, 2000) z lokalizacj¹ odwiertów dla których wykonano modelowania numeryczne Fig. 1. Paleogeographic map of Zechstein Main Dolomite strata of Kamieñ Pomorski area (Wagner, 2000) with location of wells in which performed numerical modelling
ska³ wykorzystano metodê Kozeny-Carmana (Doligez i in., 1986; Ungerer i in., 1990),
3) przep³yw ciep³a obliczano metod¹ stanu równowagi przejœciowej zgodnie z algorytmem zastosowanym w tym programie (BasinMod™ Reference Manual, 1987),
[m] Tm
Z
Zsp Z
Etap I. Koniec sedymentacji wapienia muszlowego
Stage I. End of Muschelkalk sedimentation
Zsp Tm Ca2 -5000 -1000 -2000 -1500 -2500 -5000 -1000 -2000 -1500 -2500 K2sp K2sp Tm Tm Z Z Z Z Ca2 Ca2 -500 0 -1000 -2000 -1500 -2500 -3000 -4000 -4500 -3500
Etap II. Koniec sedymentacji dolnej kredy
Stage II. End of Lower Cretaceous sedimentation
-500 0 -1000 -2000 -1500 -2500 -3000 -4000 -4500 -3500 K2sp K2 J2sp Tm Z Zsp Ca2 Tm Z Ca2 K2 Zsp 0 -500 -1000 -2000 -1500 -2500 -3000 -4000 -4500 -5000 -3500
Etap III. Koniec sedymentacji górnej kredy
Stage III. End of Upper Cretaceous sedimentation
0 -500 -1000 -2000 -1500 -2500 -3000 -4000 -4500 -5000 -3500 [m] Ca2 Zsp J3sp Tm K2sp J2sp J1sp T1 Z Zsp Z3 Ca2 K1sp J3sp -500 0 -1000 -2000 -1500 -2500 -3000 -4000 -4500 -5000 -3500
Etap IV. Przekrój wspó³czesny
Stage IV. Recent cross-section
Zastañ-1 Kamieñ Pomorski-7 Wrzosowo-8 Strze¿ewo-1 Laska-2 Laska-1 0 2 4 6 8 10km [m] -500 0 -1000 -2000 -1500 -2500 -3000 -4000 -4500 -5000 -3500
kompleks kredy górnej
Upper Cretaceous strata
kompleks kreda dolna – trias œrodkowy
Lower Cretaceous – Midle Triassic strata
kompleks trias œrodkowy – dolomit g³ówny
Midle Triassic – Zechstein Main Dolomite strata
Ryc. 2. G³ówne etapy rozwoju paleotektonicznego strefy Kamienia Pomorskiego z lokalizacj¹ profili wierceñ na wspó³czesnym prze-kroju geologicznym. Rekonstrukcja paleotektoniczna wg Wagnera i in. (2002); K2 — strop kredy górnej, K2sp — sp¹g kredy górnej, K1sp — sp¹g kredy dolnej, J3sp — sp¹g jury górnej, J2sp — sp¹g jury œrodkowej, J1sp — sp¹g jury dolnej, Tm — strop wapienia muszlowego, T1 — strop dolnego pstrego piaskowca, Z — strop cechsztynu, Z3 — strop cyklotemu Leine, mCa2 — strop dolomitu g³ównego, Zsp — sp¹g cechsztynu
Fig. 2. Main paleotectonic stages for Kamieñ Pomorski area with location of analyzed wells on recent geological cross-section. Paleo-tectonic reconstruction after Wagner et al. (2002); K2 — top of Upper Cretaceous, K2sp — bottom of Upper Cretaceous, K1sp — bot-tom of Lower Cretaceous, J3sp — botbot-tom of Upper Jurassic, J2sp — botbot-tom of Middle Jurassic, J1sp — botbot-tom of Lower Jurassic, Tm — top of Muschelkalk, T1 — top of Lower Buntsandstein, Z — top of Zechstein, Z3 — top of Leine-series, Ca2 — top of Main Dolomite, Zsp — bottom of Zechstein
Strze¿ewo-1 Laska-2 Laska-1 Wrzosowo-8 g³êbokoœæ (m) depth (m) wiek (mln lat) age (Ma) Kamieñ Pomorski-7 Zastañ-1 1000 0 100 0 2000 200 300 3000 4000 perm Permian trias Triassic jura Jurassic kreda Cretaceous trzeciorzêd Tertiary Q
¬
Ryc. 3. Wykresy pogr¹¿ania poziomu dolomitu g³ównego w ana-lizowanych odwiertach strefy Kamienia Pomorskiego, wed³ug modelu termiczno-erozyjnego I (Poprawa, 2000)
Fig. 3. Burial history curves of Main Dolomite strata in wells on Kamieñ Pomorski area, according to thermal-erosion model I (Poprawa, 2000)
4) w rekonstrukcji zmian pola termicznego w analizo-wanym obszarze uwzglêdniono historiê zmian temperatury powierzchniowej (np. Wygrala, 1989; Yalcin i in., 1997) w odniesieniu do zmian pozycji p³yty europejskiej (np. Besse i Courtillot, 1991; Van der Voo, 1993; Nawrocki, 1997),
5) dojrza³oœæ termiczn¹ materii organicznej obliczono
metod¹ EASY %Ro(Sweeney & Burnham, 1990).
Genero-wanie wêglowodorów obliczano zgodnie z modelem zaproponowanym przez Peppera i Corviego (1995), a eks-pulsjê metod¹ nasycenia przestrzeni porowej (Ungerer i in., 1988a, b, 1990; Forbes i in., 1991),
6) granice stratygraficzne wydzielonych warstw i luk stratygraficznych przyjêto wed³ug tabel Gradsteina i Ogga (1995) oraz Meninga (1995).
Powy¿sza metodyka uœciœla wielkoœæ podstawowych parametrów procesu generacyjnego w rekonstrukcji rozk³adu faz generacyjnych i iloœciowych wskaŸników potencja³u wêglowodorowego w badanych basenach naftowych.
Za³o¿enia geologiczne i termiczne modelu generacyjnego
Podstaw¹ modelu koncepcyjnego w celu odtworzenia przebiegu procesów generowania i ekspulsji wêglowodorów jest rekonstrukcja ewolucji geologicznej obszaru, w której ele-menty — stratygrafii, mi¹¿szoœci i litologii warstw oraz tektoniki i luk erozyjnych profilu osadowego s¹ wyjœciowymi parametrami kon-strukcji wykresu pogr¹¿enia warstwy
macierzy-stej w rekonstruowanych warunkach
paleotermicznych.
Model ewolucji geologicznej systemu
naftowego dolomitu g³ównego w strefie Kamienia Pomorskiego opiera siê na rozwoju cechsztyñskiego kompleksu ewaporatowego w œcis³ym zwi¹zku z rozwojem tektonicznym pokrywy mezozoicznej w zachodniopomor-skiej czêœci basenu. Dlatego odtworzenie
podstawowych cech geologicznych
(mi¹¿szoœæ pierwotna, litologia, wielkoœæ ero-zji itd.) pokrywy permsko-mezozoicznej jest istotnym czynnikiem rozwi¹zañ modeli gene-rowania i ekspulsji wêglowodorów w analizo-wanych profilach wierceñ. W tym uk³adzie geologicznym, cechsztyñski kompleks ewa-poratowy, o mi¹¿szoœci do ponad 1500 m, obejmuje cztery cyklotemy w sekwencji transgresywno-regresywnych utworów soli, anhydrytów, wêglanów i i³owców (Wagner, 1988, 1994). Wystêpuj¹cy u podstawy cyklo-temu PZ2-Stassfurt poziom dolomitu g³ówne-go ma mi¹¿szoœæ od kilku do ponad 80 m i tworzy jednorodny kompleks wêglanowy, w którym wystêpuj¹ jedyne w profilu cechsztynu, kwalifiko-Odwiert Well Stratygrafia Stratigraphy Przedzia³ opróbowania Sampling interval Rr Liczba próbek Number of samples Brojce IG1 J2 65,0 0,27 1 J1 409,0–1139,0 0,25–0,40 9 PZ2 3247,0 0,92 1 PZ1 3588,8 1,03 1 Czaplinek IG1 J1 355,0–360,5 0,34–0,39 2 T3 745,0 0,43 1 T2 1198,0 1,07 1 T1 1476,3–1749,0 0,47–0,92 5 PZ3 3081,0–3125,0 0,81–1,13 2 PZ2 3633,3–3860,0 1,57–2,33 3 PZ1 4077,8–4083,0 1,63–2,4 2 C1 5250,0 2,60 1 Czaplinek IG2 T2 697,0 0,70 1 T1 858,1 0,71 1 PZ3 2804,9 1,54 1 PZ2 2861,0–3199,0 0,76–1,55 3 PZ1 3457,5 1,62 1 Moracz IG1 T3 1275,0 0,45 1 Wolin IG1 J2 551,0–662,1 0,46–0,47 2 J1 852,0–1422,0 0,46–0,61 3 T3 1502,0 0,61 1 T1 2019,0 0,56 1 T1 2812,5 0,58 1
Tab. 1. Pomiary refleksyjnoœci witrynitu Rr wykorzystane do kalibracji modeli termiczno-erozyjnych (Grotek & Wagner, inf. ustna)
Table 1. Vitrinite reflactance Rr measurements used to calibration of thermal-ero-sion models (Grotek & M. Wagner, pers. comm.)
J2 — jura œrodkowa (Middle Jurassic), J1 — jura dolna (Lower Jurassic), T3 — trias górny (Upper Triassic),T2 — trias œrodkowy (Middle Triassic), T1 — trias dolny (Lower Triassic), PZ3 — cechsztyn — Leine (Zechstein-Leine), PZ2 — cechsztyn — Stassfurt (Zechstein-Stassfurt), PZ1 — cechsztyn — Werra (Zechstein-Werra), C1 — karbon dolny (Lower Carboniferous)
sta³a wielkoœæ strumienia cieplnego w czasie dla poszczególnych analizowanych odwiertów
steady heat flow for studied wells
I
II
Strze¿ewo-1 Laska-2 Laska-1 Wrzosowo-8 strumieñ cieplny (mW/m ) 2 heat flow ( ) mW/m 2 strumieñ cieplny (mW/m ) 2 heat flow ( ) mW/m 2 wiek (mln lat) age (Ma) Kamieñ Pomorski-7 Zastañ-1 40 40 60 60 100 0 20 20 200 300 0 0 permPermian Triassictrias Jurassicjura Cretaceouskreda trzeciorzêdTertiary
Q
®
Ryc. 4. Alternatywne modele ewolucji strumienia cieplnego w analizowanych profilach wierceñ strefy Kamienia Pomorskiego; I — model termiczno-erozyjny I (Karnkowski, 1999), II — model termiczno-erozyjny II (Poprawa, 2000)
Fig. 4. Alternative models of heat flow evolution in analysed wells of Kamieñ Pomorski area; I — thermal-erosion model I (Karnkowski, 1999), II — thermal-erosion model II (Poprawa, 2000)
wane facje ska³ macierzystych i œródformacyjne facje zbior-nikowe (Kotarba i in., 1998a, b, 2003).
W ci¹g³oœci sedymentacyjnej z utworami cechsztynu zalega mezozoiczny kompleks strukturalny. Pokrywa
mezozoiczna, w pomorskim segmencie rowu
œródpolskie-go zosta³a uformowana z sekwencji transgresywnych i regresywnych kompleksów terygenicznych i wêglano-wych triasu, jury i kredy, wyniesionych i erodowanych na prze³omie kredy i trzeciorzêdu (Dadlez i in., 1995). W pro-filu triasu wyró¿nia siê dolnotriasow¹ seriê terygenicznych utworów pstrego piaskowca o mi¹¿szoœci do 1200 m (Szy-perko-Teller & Moryc, 1988; Szy(Szy-perko-Teller, 1997; Dadlez i in., 1998), œrodkowotriasow¹ seriê wêglanowych utworów wapienia muszlowego o mi¹¿szoœci do 350 m (Gajewska, 1997; Dadlez i in., 1998) i górnotriasow¹ seriê terygenicz-nych utworów kajpru i retyku o mi¹¿szoœci do 800 m (Decz-kowski & Franczyk, 1988; Gajewska, 1997; Dadlez i in., 1998).
Profil stratygraficzny jury rozpoczynaj¹ osady liasu, rozwiniête w platformowej asocjacji terygenicznej pia-skowców i i³owców z pojawiaj¹cymi siê sporadycznie zespo³ami ska³ o cechach typowo morskich. Ich mi¹¿szoœæ wynosi od 100 m w czêœci brze¿nej do ponad 1000 m w czêœci œrodkowej analizowanego obszaru (Deczkowski, 1997; Dadlez i in., 1998). W profilu doggeru wyró¿nia siê transgresywne morskie utwory i³owcowo-mu³owcowe z piaskowcami o mi¹¿szoœci od 100 m w czêœci brze¿nej do ponad 500 m w czêœci œrodkowej basenu (Dayczak-Cali-kowska, 1997; Dadlez i in., 1998). Profil litostratygraficz-ny jury górnej obejmuje utwory terygeniczne z wk³adkami wêglanowymi o mi¹¿szoœci od 300 m w czêœci brze¿nej, do
ponad 700 m w czêœci osiowej pomorskiego segmentu basenu (Niemczycka & Brochwicz-Lewiñski, 1988; Niem-czycka, 1997).
Pokrywa kredowa w zachodniopomorskiej czêœci base-nu mezozoicznego obejmuje do 300 m terygenicznych utworów z przedzia³u stratygraficznego od œrodkowego beriasu do górnego albu oraz do ponad 2000 m wêgla-nowo-i³owcowych utworów od górnego albu–cenomanu do mastrychtu (Jaskowiak-Schoeneichowa, 1981; Marek, 1988, 1997; Dadlez i in., 1998). Sedymenta-cja kredy górnej zosta³a przerwana wypiêtrzeniem na prze³omie kredy i trzeciorzêdu, a proces erozji obj¹³ utwory kredowe i czêœciowo jurajskie. Jego rozmiary w œrodkowej czêœci obszaru pomorskiego wynosz¹ do 2500 m, a w partiach brze¿nych do 100 m (Dadlez i in., 1997; Poprawa, 2000). W niezgodnoœci struktu-ralnej z pokryw¹ mezozoiczn¹ zalegaj¹ tu utwory terygeniczne trzeciorzêdu i czwartorzêdu o suma-rycznej mi¹¿szoœci do ponad 200 m.
Powy¿szy schemat stratygraficzno-litologiczny cechsztynu, mezozoiku i kenozoiku zosta³ przyjêty do konstrukcji wykresów pogr¹¿enia jako podstawy mode-lowania procesów generowania i ekspulsji
wêglowodo-dojrza³oœæ
maturity
temperatura TMAX rock eval temperature TMAX
czwartorzêd Quaternary portland Portland oksford Oxford kelowej Callovian baton Bathonian bajos Bajocian aalen Aalenian toars Toarcian domer Domerian karyks Karixian hetang+synemur Hettangian+Sinemurian retyk Rhaetian wapieñ muszlowy Muschelkalk
pstry piaskowiec dolny
Buntsandstein PZ2-Stassfurt dolomit g³ówny Main Dolomite ska³a macierzysta source rock PZ1-Werra perm dolny (Ps)
Lower Permian (Saxonian) 0 1000 2000 3000 4000 0,2 1,0 1 2 3 3,0 refleksyjnoœæ witrynitu Rr vitrinite reflectance Rr g³êbokoœæ (m) depth (m) dojrza³oœæ (%R )r maturity (%Rr) faza dojrza³a (0,7–1,0% Rr)
Mid Mature (oil)
faza gazowa (1,3–2,6% Rr)
Main Gas Generation
faza wczesnej dojrza³oœci (0,5–0,7% Rr)
Early Mature (oil)
faza póŸnej dojrza³oœci (1,0–1,3% Rr)
Late Mature (oil)
®
Ryc. 5. Krzywe kalibracyjne modeli termiczno-erozyjnych odwiertu Laska-2; 1 — model termiczno-erozyjny I, przy wiel-koœci erozji prze³omu kredy i trzeciorzêdu E=350 m i dopasowa-niu do temperatury Tmax, 2 — model termiczno-erozyjny II, przy wielkoœci erozji prze³omu kredy i trzeciorzêdu E=350 m i dopasowaniu do temperatury Tmax, 3 — model termiczno-ero-zyjny II, przy wielkoœci erozji prze³omu kredy i trzeciorzêdu E=700 m i dopasowaniu do refleksyjnoœci witrynitu Rr Fig. 5. Calibration curves for thermal-erosion models in Laska-2 well; 1 — thermal-erosion model I with Cretaceous-Tertiary ero-sion E=350 m fit to Tmax temperature, 2 — thermal-eroero-sion model II with Cretaceous-Tertiary erosion E=350 m fit to Tmax temperature, 3 — thermal-erosion model II with Cretaceous-Ter-tiary erosion E=700 m fit to vitrinite reflectance Rr
Odwiert
Well
Interwa³ opróbowania
Sampling interval
T
maxLiczba próbek Number of samples Laska-2 2857,0–2865,4 419–430 4 Laska-1 2820,2–2827,0 424-431 10 Strze¿ewo-1 2791,3–2825,4 424–441 20 Kamieñ Pomorski-2z 2320,9 433 1 Kamieñ Pomorski-4z 2372,2–2374,1 432–436 2 Zastañ-1 2324,8–2330,8 416–431 2 Wrzosowo-8 2739,2–2757,0 438–441 6
Tab. 2. Pomiary temperatury Tmax w profilu dolomitu g³ównego wykorzystane do kalibracjimodeli termiczno-erozyjnych
Table 2. Rock Eval temperature Tmax values for Main Dolomite strata used to calibrationof thermal-erosion models
rów w analizie naftowej dolomitu g³ównego strefy Kamienia Pomorskiego (ryc. 3).
Model ewolucji termicznej pogr¹¿anego poziomu ska³
macierzystych by³ odtwarzany dla kolejnych przedzia³ów czasowych sedymentacji i konsolidacji profilu osadowego przez dopasowanie do pomierzonych wskaŸników doj-rza³oœci termicznej materii organicznej — refleksyjnoœci witrynitu Rri temperatury Tmax (tab. 1, 2) oraz fizycznych parametrów ska³. Do ogólnych rozwa¿añ analizy naftowej w strefie Kamienia Pomorskiego dla jej profilu litostraty-graficznego od cechsztynu do trzeciorzêdu przyjêto dwa alter-natywne regionalne modele ewolucji termicznej (ryc. 4).
Model termiczny I — zak³ada sta³¹ wielkoœæ
strumie-nia cieplnego od cechsztynu do czwartorzêdu, która
wyno-si 40–45 mWm-2 (Karnkowski, 1999), w zale¿noœci od
lokalizacji analizowanych profili wierceñ.
Model termiczny II — zak³ada sta³¹ wielkoœæ
strumie-nia cieplnego od cechsztynu do jury, która w zale¿noœci od lokalizacji analizowanych profili wierceñ zmienia siê od
40 do 55 mWm-2oraz jego obni¿enie w kredzie do 35–40
mWm-2(Poprawa, 2000).
Obydwa modele wykaza³y podobny stopieñ dopasowa-nia regionalnych wielkoœci gêstoœci strumiedopasowa-nia cieplnego i odtworzonych wielkoœci erozji do pomierzonych wskaŸni-ków dojrza³oœci termicznej materii organicznej dolomitu g³ównego. Krzywe kalibracyjne powy¿szego dopasowania przedstawiono na przyk³adzie profilu odwiertu Laska-2 (ryc. 5). Podobne dopasowanie uzyskano w pozosta³ych 5 profilach odwiertów. W kalibracji modeli termicznych 6 analizowanych profili wierceñ dla utworów mezozoiczne-go nadk³adu uwzglêdniono wskaŸniki transformacji orga-nicznej z odwiertów Brojce IG-1, Czaplinek IG-2 i Kamieñ Pomorski IG-1 (tab. 1).
Do szczegó³owej analizy naftowej obszaru badañ wybrano model II, ze wzglêdu na dok³adniejsz¹ rozdziel-noœæ paleotermiczn¹ i dla jego warunków erozyjnych wyli-czono wielkoœæ potencja³u generacyjnego i ekspulsji.
Wydzielenie poziomów ska³ macierzystych z geochemiczn¹ kwalifikacj¹
ich macierzystoœci
Wyjœciowym materia³em
dokumentacyjnym powy¿szej
analizy jest zestaw 6 profili wier-ceñ (ryc. 1, 2), które charaktery-zuj¹ rozwój dolomitu g³ównego w strefie Kamienia Pomorskiego i maj¹ wystarczaj¹ce rozpoznanie geochemiczne (Kotarba i in., 2003). Obszar platformy wêglano-wej obejmuje facje greinstonowe, które w analizowanej strefie spe³niaj¹ warunki szczelinowych ska³ zbiornikowych (Semyrka, 1985; Dar³ak i in., 1998; G¹sie-wicz i in., 1998) i facje bandstono-we o bardzo dobrych cechach pierwotnej macierzystoœci (Kotar-ba i in., 2003). W bezpoœrednim otoczeniu platformy wêglanowej wyró¿nia siê strefê stoku platfor-my z utworami facji greinstono-wej i madstonogreinstono-wej o dobrych cechach pierwotnej macierzysto-œci materii algowej oraz strefê równi basenowej z facj¹ madsto-now¹ o podobnych cechach macierzystoœci (Kotarba i in., 2003).
Wydzielenie
kwalifikowa-nych iloœciowo poziomów ska³ macierzystych w analizowanych profilach wierceñ oparto na wyni-kach badañ geochemicznych tych profili (ryc. 6, 7) z
uwzglêdnie-niem regionalnego rozk³adu
macierzystoœci utworów dolomi-tu g³ównego platformy wêglano-wej Kamienia Pomorskiego i anhydryt anhydrite dolomit dolomite wapieñ limestone Litologia: Lithology: greinstony grainstone bandstony boundstone madstony mudstone dolomit zrekrystalizowany crystalline carbonate Struktury sedymentacyjne: Depositional texture: intraklasty intraclasts peloid peloids ooidy ooids okruchy > 2mm pieces >2mm bioklasty bioclasts
Typy ziarn i fragmenty organiczne:
Grain types and fossil frags:
anhydrytyzacja
anhydritization
wyraŸna pozioma powierzchnia kontaktu
clear horizontal contact surface
nieregularna powierzchnia kontaktu
irregular contact surface
brak rdzenia no core szczeliny fracture Tekstury: Texture: HI HC Tmax TOC S2 H/C ( C)° (%) PI CPI(Total) Pr/Ph Rr OI 0, 01 410 0,2 0,4 60, 80, 20, 0,40,680, 01, 43 0 45 0 47 0 0, 51,0 1,52,02,5 0, 5 1,0 1,5 0, 5 1,0 1,5 10 0 20 0 30 0 10 0 20 0 30 0 40 0 80 0 12 00 16 00 50 0 10 00 20 00 40 00 0, 01 0,1 1 10 0, 1 1 10
PARAMETRY GEOCHEMICZNE MATERII ORGANICZNEJ
GEOCHEMICAL PARAMETERS OF ORGANIC MATTER
G£ ÊB OK OŒ Æ[ m ] D E P T H[ m ] LI TO LO GI A L IT H O L O G Y TE KS TU RY SE DY M EN TA CY JN E S E D IM E N TA T IO N T E X T U R E G£ ÊB OK OŒ CP RÓ BK I[ m ] S A M P L ED E P T H[ m ] EKSTRAKT EXTRACT (mg/g ska³y) (mg/g rock) (mg HC/g ska³y) (mg HC/g rock) (% wag.)
(% weight) (ppm) (mg HC/g TOC) (mg CO /g TOC)2
2340 2330 2320 ZA ST AÑ1 LA SK A1 2817 2820 2827,5 LA SK A2 2860 2856 2869 2323,9 2324,8 2325,8 2325,9 2328,0 2330,8 2331,1 2333,7 2337,3 2337,4 2339,5 2333,0 2817,8 2818,4 2819,2 2820,25 2822,3 2823,1 2820,2 2823,15 2824,05 2824,7 2825,0 2825,7 2826,5 2826,55 2827,0 2857,0 2858,9 2861,7 2863,4 2865,4 2867,3 2868,3
Ryc. 6. Profile geochemiczno-sedymentologiczne odwiertów Laska-2, Laska-1 i Zastañ-1, wykorzystanych do analizy generacyjnej; TOC — ca³kowita zawartoœæ wêgla organicznego, S2 — zawartoœæ wêglowodorów rezydualnych, HC — wêglowodory, Hl — wskaŸnik wodoro-wy, Ol — wskaŸnik tlenowodoro-wy, CPI — wskaŸnik preferencji n-alkanów nieparzystowêglowych nad parzystowêglowymi, Pr/Ph — pristan/fitan, PI — wskaŸnik produkcyjnoœci
Fig. 6. Geochemical and sedimentology profiles of Laska-2, Laska-1 and Zastañ-1 wells used in generation analysis; TOC — total organi carbon, S2 — amount of residual hydrocarbons, HC — hydrocarbons, Hl — hydrogen index, Ol — oxygen index, CPI — carbon preference index, Pr/Ph — pristan/phytan, PI — production index
bezpoœredniego jej otoczenia (Kotarba i in., 2003). W profilu odwiertu Laska-1, sumaryczna mi¹¿szoœæ kwalifikowanych geochemicznie poziomów ska³ macierzy-stych w facji madstonowej wynosi oko³o 4 m. Skorygowanie kwalifikacji geochemicznej z wynikami analizy sedymentolo-giczno-petrograficznej (ryc. 6) uœciœli³o mi¹¿szoœæ efektywn¹ ska³ macierzystych do 6 metrów. Dla powy¿szego komplek-su macierzystego oszacowana œrednia pierwotna zawartoœæ TOC wynosi 0,5% wag. Na podobnej zasadzie oceniono mi¹¿szoœæ efektywn¹ ska³ macierzystych i œredni¹ pier-wotn¹ zawartoœæ TOC w pozosta³ych profilach dolomitu
g³ównego, która wynosi odpowiednio: w profilu wiercenia Laska-2 ok. 8 m przy zawartoœci œredniej TOC = 0,5% wag., w profilu Zastañ-1 — ok. 5 m z TOC = 0,4% wag., Kamieñ Pomorski-7 — ok. 5 m z TOC = 0,4% wag., Wrzosowo-8 — ok. 5 m z TOC = 1,0% wag. i Strze¿ewo-1 — ok. 23 m z TOC = 1,0% wag.
Ocenê naftow¹ ska³ macierzystych dolomitu g³ównego przeprowadzono metod¹ jakoœciowych modelowañ doj-rza³oœci termicznej kerogenu z wyznaczeniem przedzia³ów odpowiadaj¹cego im rozk³adu faz generacyjnych.
Analizê iloœciow¹ procesu generowania i ekspulsji
wêglowodorów wykonano
metod¹ modelowañ kinetycznych. Pozwoli³a ona na wydzielenie gra-nic wytworzonych faz
wêglowo-dorowych oraz obliczenie
potencja³u wêglowodorowego
jednostki objêtoœci ska³y macie-rzystej i jednostkowego
poten-cja³u powierzchniowego
powierzchni strukturalnej basenu dolomitu g³ównego.
W modelowaniach procesów generowania wêglowodorów
przy-jêto po³o¿enie wydzielonych
mi¹¿szoœci ska³ macierzystych w sp¹gu profilu dolomitu g³ównego ze wzglêdu na to, ¿e jego mi¹¿szoœæ ca³kowita nie przekra-cza jednostkowego przedzia³u skali przemian termicznych kerogenu.
Identyfikacja faz wêglowodorowych i czasu
ich powstania
W rozpatrywanym przekroju poprzecznym strefy Kamienia Pomorskiego uzyskano nastê-puj¹cy wynik analizy generacyj-nej ska³ macierzystych dolomitu g³ównego w profilach odwiertów
Laska-2, Laska-1, Zastañ-1,
Kamieñ Pomorski-7, Wrzoso-wo-1 i Strze¿eWrzoso-wo-1.
W zrekonstruowanych warun-kach termicznych modelu II, przy
dopasowanej wielkoœci erozji
polaramijskiej 600–1100 m, ska³y macierzyste dolomitu g³ównego wesz³y w wstêpn¹ fazê dojrza³oœci termicznej (0,5–0,7% w skali Rr) w triasie górnym, w przedziale czasowym od 227 mln lat w profi-lu Wrzosowo-8, do 203 mln lat w profilu Laska-2, przy pogr¹¿eniu od 1750 m w profilu Laska-1, do 2200 m w profilu Strze¿ewo-1 (ryc. 8, 9). Rozwiniêta faza doj-rza³oœci termicznej profilu okna
ropnego (0,7–1,0% w skali Rr)
zosta³a osi¹gniêta z koñcem jury dolnej w odwiertach Laska-1 i HI HC Tmax TOC S2 H/C ( C)° (%) PI CPI(Total) Pr/Ph Rr OI 0, 01 0, 2 0, 4 0, 8 1, 0 0, 6 0, 2 0, 4 0, 6 0, 8 41 0 43 0 45 0 47 0 0, 5 1, 0 1, 5 2, 0 2, 5 0, 5 1, 0 1, 5 0, 5 1, 0 1, 5 10 0 20 0 30 0 10 0 20 0 30 0 40 0 80 0 12 00 16 00 50 0 10 00 20 00 40 00 0, 01 0, 1 1 10 0, 1 1 10
PARAMETRY GEOCHEMICZNE MATERII ORGANICZNEJ
GEOCHEMICAL PARAMETERS OF ORGANIC MATTER
G£ ÊB OK OŒ Æ[ m ] D E P T H[ m ] LI TO LO GI A L IT H O L O G Y TE KS TU RY SE DY M EN TA CY JN E S E D IM E N TA T IO N T E X T U R E G£ ÊB OK OŒ CP RÓ BK I[ m ] S A M P L ED E P T H[ m ] EKSTRAKT EXTRACT (mg/g ska³y) (mg/g rock) (mg HC/g ska³y) (mg HC/g rock) (% wag.)
(% weight) (ppm) (mg HC/g TOC) (mg CO /g TOC)2
2790 2800 2810 2820 2827 ST RZ E¯ EW O1 2760 2786,2 2786,6 2786,65 2788,7 2791,3 2792,15 2793,7 2794,1 2795,05 2797,2 2799,25 2800,0 2800,05 2802,4 2803,0 2804,75 2805,0 2806,75 2807,95 2808,2 2808,75 2809,9 2811,1 2813,5 2813,8 2815,1 2816,4 2818,4 2819,05 2819,10 2820,65 2821,1 2823,0 2823,05 2823,6 2823,8 2825,2 2825,4 2827,0 2817,5 2735 2740 2750 2760 W RZ OS OW O8 2770 2772 2737,3 2739,2 2740,7 2744,5 2754,3 2754,7 2755,1 2756,1 2757,0 2364 2370 2380 2390 KA M IE ÑP OM OR SK I7 2364,0 2365,1 2366,0 2367,2 2367,9 2372,8 2372,9 2373,7 2373,8 2377,5 2383,1 2384,2 2385,7 2385,8 2388,9 2389,2 2390,0
Ryc. 7. Profile geochemiczno-sedymentologiczne odwiertów Kamieñ Pomorski-7, Wrzoso-wo-8 i Strze¿ewo-1, wykorzystanych do analizy generacyjnej. Objaœnienia jak na ryc. 6 Fig. 7. Geochemical and sedimentology profiles of Kamieñ Pomorski-7, Wrzosowo-8 and Strze¿ewo-1 wells used in generation analysis. Explanation see Fig. 6
Wrzosowo-8 i w jurze œrodkowej w odwiercie Laska-2, przy g³êbokoœci pogr¹¿enia rzêdu 2700–2950 m. Maksy-malne pogr¹¿enie poziomu macierzystego dolomitu g³ównego w analizowanych profilach, osi¹gniête w kre-dzie górnej, nie spowodowa³o ju¿ przyrostu dojrza³oœci ter-micznej kerogenu (ryc. 8, 9).
Ocena potencja³u wêglowodorowego
Zidentyfikowanie, w kryteriach dojrza³oœci termicznej kerogenu, wystêpowania faz generacyjnych w poziomach ska³ macierzystych dolomitu g³ównego da³o podstawê
ilo-œciowej oceny ich potencja³u wêglowodorowego w modelowaniach kinetycznych.
Modelowanie kinetyczne warunków generowania i ekspulsji wêglowodorów wykaza³o, ¿e ska³y macierzyste dolomitu g³ównego wesz³y w triasie górnym w przedzia³ generacyjny fazy wczesnej, realizuj¹c do 25% potencja³u generacyjnego i do koñca jury dolnej osi¹gnê³y fazê g³ówn¹ — 25–65% potencja³u generacyjnego (ryc. 10). Przedzia³ generacyjny fazy póŸnej — 65–90% potencja³u generacyjnego, zosta³ osi¹gniêty przed laramijskim wydŸ-wigniêciem obszaru.
Powy¿szy stan warunków generacyjnych w strefie Kamienia Pomorskiego zosta³ spowodowany wysokim
izolinie paleotemperatur paleotemperature isolines faza dojrza³a (0,7–1,0% Rr) Mid-Mature (oil)
faza wczesnej dojrza³oœci (0,5–0,7% Rr)
Early Mature (oil)
Laska-2 Laska-1
Zastañ-1 Kamieñ Pomorski-7
Wrzosowo-8
Strze¿ewo-1
perm
Permian Triassictrias Jurassicjura Cretaceouskreda trzeciorzêdTe tiaryr Permianperm Triassictrias Jurassicjura Cretaceouskreda trzeciorzêdTe tiaryr
Q Q 1000 1000 1000 2000 2000 2000 3000 3000 3000 4000 4000 4000 0 0 0 g³êbokoœæ (m) depth (m) g³êbokoœæ (m) depth (m) g³êbokoœæ (m) depth (m) wiek (mln lat) age (Ma) wiek (mln lat) age (Ma) 100 100 0 0 200 200 300 300 40 C° 40 C° 40 C° 40 C° 40 C° 40 C° 60 C° 60 C° 60 C° 60 C° 60 C° 60 C° 60 C° 80 C° 80 C° 80 C° 80 C° 80 C° 80 C° 80 C° 80 C° 100 C° 100 C° 100 C° 100 C° 120 C° 120 C° 100 C° 100 C° 80 C° 80 C° 80 C°
Ryc. 8. Krzywe pogr¹¿ania wydzielonych kompleksów litostratygraficznych z przedzia³ami dojrza³oœci termicznej kerogenu wed³ug modelu termiczno-erozyjnego II. W rozk³adzie izolinii peleotemperatur wg³êbnych uwzglêdnia siê wp³yw paleotemperatur powierzchniowych wyró¿nionych przedzia³ów stratygraficznych
Fig. 8. Burial history curves for selected litostratigraphic complexes with thermal maturity zones according to the thermal-erosion model II. In paleotemperatures distribution, the influence of surface paleotemperatures of selected stratigraphic intervals was taken into account
stopniem transformacji termicznej kerogenu, od 70% w odwiertach Zastañ-1, Kamieñ Pomorski-7 i Strze¿ewo-1 do ca³kowitej transformacji w odwiertach Laska-1, Laska-2 i Wrzosowo-8 (ryc. 10).
Z wyników modelowañ procesów generowania i eks-pulsji wêglowodorów, obliczono potencja³ generacyjny jednostki objêtoœci ska³y macierzystej i potencja³ ekspulsji, w wymiarze odpowiednio iloœci wygenerowanych
wêglo-wodorów z m3 ska³y macierzystej i iloœæ wêglowodorów
wydalonych z m3ska³y macierzystej.
Obliczony potencja³ generacyjny mieœci siê w prze-dziale od minimalnej wielkoœci 2,6 kg HC/m3s.m. w profi-lu dolomitu g³ównego odwiertu Zastañ-1 do maksymalnej
wielkoœci 9,6 kg HC/m3s.m. w profilu odwiertu
Wrzoso-wo-8 (ryc. 11). Potencja³ ekspulsji wynosi odpowiednio od 2,5 kg HC/m3s.m. w profilu odwiertu Zastañ-1 do 8,8 kg HC/m3s.m. w profilu Wrzosowo-8 (ryc. 11).
Odniesienie potencja³u ekspulsji do sumarycznej mi¹¿szoœci ska³ macierzystych w profilu dolomitu g³ówne-go pozwala na ocenê produkcyjnoœci naftowej jednostki powierzchni basenu sedymentacyjnego. Obliczone st¹d wielkoœci jednostkowego powierzchniowego potencja³u
wêglowodorowego wynosz¹, od 11 do 53 kg HC/m2
powierzchni strukturalnej basenu dolomitu g³ównego z
anomaln¹ wielkoœci¹ 163 kg HC/m2(tab. 3). Stwierdzona
podwy¿szona wielkoœæ jednostkowego powierzchniowego
potencja³u wêglowodorowego wynosz¹ca 163 kg HC/m2
basenu w profilu Strze¿ewo-1 wskazuje na mo¿liwoœæ wystêpowania w analizowanym rejonie lokalnych stref o wysokim potencjale wêglowodorowym.
Wyliczone wielkoœci potencja³u generacyjnego i potencja³u ekspulsji (tab. 3) zosta³y uœrednione dla skali analizowanego obszaru. Œredni powierzchniowy potencja³ generacyjny powierzchni strukturalnej dolomitu g³ównego wynosi 56,1 kg HC/m2, a œredni powierzchniowy potencja³ ekspulsji powierzchni strukturalnej dolomitu g³ównego 50,2 kg HC/m2. Odniesienie powy¿szych wielkoœci poten-cja³u do powierzchni zbioru akumulacyjnego platformy
Kamienia Pomorskiego ocenianej na 2800 km2 daje 150
mln t wêglowodorów wygenerowanych z powierzchni zbioru i 140 mln t wêglowodorów wydalonych. Odniesie-nie wielkoœci wygenerowania i wielkoœci ekspulsji do sumarycznej wielkoœci zasobów geologicznych z³ó¿ powy¿szej strefy wynosz¹cych 22,9 mln t ropy naftowej
wspó³czynnik transformacji transformation ratio wiek (mln lat) age (Ma) 1,0 100 0 200 300 0,2 0,4 0,6 0,8 0 perm
Permian Triassictrias Jurassicjura Cretaceouskreda trzeciorzêdTertiary
wczesna faza generowania (10–25%)
Early Generation
póŸna faza generowania (65–90%)
Late Generation
g³ówna faza generowania (25–65%)
Main Phase Strze¿ewo-1
Laska-2 Laska-1 Wrzosowo-8 Kamieñ Pomorski-7 Zastañ-1 Q
Ryc. 10. Stopieñ transformacji kerogenu w utworach dolomitu g³ównego strefy Kamienia Pomorskiego
Fig. 10. Transformation ratio of kerogen in Main Dolomite strata on Kamieñ Pomorski area
Strze¿ewo-1 Laska-2 Laska-1 Wrzosowo-8 dojr za³oœæ (%R )r maturity ( ) %R r wiek (mln lat) age (Ma) Kamieñ Pomorski-7 Zastañ-1 3,0 100 0 200 300 0,5 1,0 0,2 perm Permian trias Triassic jura Jurassic kreda Cretaceous trzeciorzêd Te tiaryr Q
Ryc. 9. Krzywe ewolucji dojrza³oœci w analizowanych odwier-tach strefy Kamienia Pomorskiego. Objaœnienia przedzia³ów dojrza³oœci termicznej na ryc. 8
Fig. 9. Maturity evolution curves for analysed wells on Kamieñ Pomorski area. Explanation thermal maturity zones Fig. 8
Odwiert
Well
Mi¹¿. poziomu ska³ macierzystych
Source rock thicknees[m]
Potencja³ jednostkowy Potential unit Potencja³ powierzchniowy Surface potential generacyjny generation ekspulsji expulsion generacyjny generation ekspulsji expulsion kg HC/m3s.m (dry mass) kg HC/m2basenu kg HC/m2 (basin) Laska-2 8 4,8 4,4 38 35 Laska-1 6 4,8 4,4 29 26 Zastañ-1 5 2,6 2,2 13 11 Kamieñ Pomorski-7 5 2,9 2,5 15 13 Wrzosowo-8 6 9,6 8,8 58 53 Strze¿ewo-1 23 8,0 7,1 184 163
Tab. 3. Wielkoœæ potencja³u generacyjnego i potencja³u ekspulsji oraz jednostkowego powierzchniowego potencja³u wêglo-wodorowego dolomitu g³ównego w odwiertach strefy platformy wêglanowej Kamienia Pomorskiego
Table 3. Quantity of generation, expulsion and hydrocarbon potentials of Main Dolomitestrata in wells on Kamieñ Pomorski carbonate platform
(Nowicka, 2002) pozwala wyznaczyæ dwa podstawowe wskaŸniki akumulacyjne.
WskaŸnik GAE (ang. generation-accumulation effi-ciency) — stosunek wielkoœci akumulacji do wydajnoœci generacyjnej, który dla strefy platformy wêglanowej Kamienia Pomorskiego wynosi 15%, co w odniesieniu do publikowanych wielkoœci globalnych 2–14% (Hunt, 1996) wskazuje na wysok¹ wydajnoœæ kerogenu dolomitu g³ównego i szczelnoœæ struktur akumulacyjnych.
WskaŸnik %E — stosunek wydajnoœci ekspulsji do akumulacji (zasoby geologiczne x100/wskaŸnik ekspul-sji), wynosi 16% i mieœci siê w przedziale œrednich wielko-œci podawanych w dostêpnej literaturze (Hunt, 1996).
Powy¿sze wskaŸniki s¹ testem naftowym zamkniêtej strefy akumulacyjnej Kamienia Pomorskiego i maj¹ jedynie znaczenie porównawcze dla bilansu wêglowodorowego innych dokumentowanych obszarów poszukiwawczych.
Podsumowanie analizy ropotwórczoœci
Analiza procesu generowania wêglowodorów ze ska³ macierzystych dolomitu g³ównego strefy platformy wêgla-nowej Kamienia Pomorskiego wykaza³a, ¿e dla przyjêtego
modelu termiczno-erozyjnego, proces ten prze-biega³ w przedziale stratygraficznym pomiêdzy triasem górnym i jur¹ œrodkow¹.
Iloœæ wytworzonej masy wêglowodorowej, liczona w kryteriach jednostkowego potencja³u generacyjnego ska³y macierzystej wynosi od 2,6 do 9,6 kg HC/m3s.m., natomiast wyliczona wielkoœæ jednostkowego potencja³u ekspulsji mieœci siê w przedziale od 2,5 do 8,8 kg HC/m3 s.m. (tab. 3). Obliczona na tej podstawie wiel-koœæ jednostkowego powierzchniowego
poten-cja³u wêglowodorowego powierzchni
strukturalnej dolomitu g³ównego w badanej strefie wynosi od 11 do 53 kg HC/m2z
podwy¿-szon¹ wielkoœci¹ 163 kg HC/m2 w odwiercie
Strze¿ewo-1.
Powy¿sze wielkoœci potencja³u wêglowo-dorowego platformy wêglanowej Kamienia Pomorskiego uwarunkowa³y akumulacje udo-kumentowanych z³ó¿ w proporcji wykorzysta-nia 16% wytworzonego potencja³u ekspulsji wêglowodorów.
Autorzy dziêkuj¹ Panu doc. Ryszardowi Wagne-rowi z Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie za udostêpnienie materia³ów niepubliko-wanych i konsultacje oraz Pani dr Izabelli Grotek z Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz Panu prof. Marianowi Wagnerowi z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie za udostêpnienie nie-publikowanych wyników pomiarów refleksyjnoœci witrynitu. Wnikliwe i merytoryczne uwagi w recen-zji Pana mgr in¿. Paw³a Poprawy pozwoli³y na wpro-wadzenie istotnych poprawek. Niniejsza publikacja jest oparta na wynikach badañ uzyskanych w trakcie realizacji prac statutowych nr 11.11.140.970, finan-sowanych przez Komitet Badañ Naukowych i wyko-nanych w Zak³adzie Surowców Energetycznych na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowi-ska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, z wykorzystaniem materia³ów z grantu Komitetu Badañ Naukowych nr 8T12B 04021 oraz z opraco-wañ wykonanych dla Polskiego Górnictwa Naftowe-go i Gazownictwa S.A. w Warszawie.
Literatura
BASINMOD™ 1-D Reference Manual 1987 — Platte River Associa-tion. Boulder, Colorado.
BESSE J. & COURTILLOT V. 1991 — Revised and synthetic apparent polar wander paths of the African, Euroasian, North American and India Plates, and true polar wander since 200 Ma. Jour. Geophys. Res., 96 (B3): 4029–4050.
DADLEZ R., NARKIEWICZ M., STEPHENSON R.A., VISSER M.T.M. & VAN WEES J.-D. 1995 — Tectonic evolution of the Mid-Polish Trough: modelling implications and significance for central European geology. Tectonophysics, 252: 179–195
DADLEZ R., JÓWIAK W. & M£YNARSKI S. 1997 — Subsidence and inversion in the western part of Polish Basin — data from seismic velocities. Geol. Quater., 41: 197–208.
DADLEZ R., MAREK S. & POKORSKI J. (ed.) 1998 — Atlas pale-ogeograficzny epikontynentalnego permu i mezozoiku w Polsce. Pañst. Inst. Geol.
DAR£AK B, KOWALSKA-W£ODARCZYK M., KOBY£ECKA A., LESNIAK G. & SUCH P. 1998 — Przegl¹d wyników badañ w³aœciwo-œci zbiornikowych i filtracyjnych wybranych ska³ zbiornikowych base-nów m³odopaleozoicznych Ni¿u Polskiego. [In:] Narkiewicz M. (ed.),
ropa naftowa In-situ Oil gaz ziemny In-situ Gas ekspulsja HC ciek³ych Expelled Oil ekspulsja HC gazowych Expelled Gas Laska-2 Zastañ-1 Wrzosowo-8 Laska-1 Kamieñ Pomorski-7 Strze¿ewo-1 perm Permian perm Permian trias Triassic trias Triassic jura Jurassic jura Jurassic kreda Cretaceous kreda Cretaceous trzeciorzêd Te tiaryr trzeciorzêd Te tiaryr Q Q 10 10 10 2 2 2 4 4 4 6 6 6 8 8 8 0 0 0 ca³kowita iloœæ wêglowodorów (kg HC/m s.m. ) 3 cumulative HC (kg HC/m s.r .) 3 wiek (mln lat) age (Ma) wiek (mln lat) age (Ma) 100 0 100 0 200 200 300 300
Ryc. 11. Ca³kowita iloœæ wytworzonych i wydalonych wêglowodorów z pozio-mów ska³ macierzystych dolomitu g³ównego strefy Kamienia Pomorskiego Fig. 11. Total amount of hydrocarbon generated and expelled from Main Dolo-mite source rocks on Kamieñ Pomorski area
Analiza basenów sedymentacyjnych Ni¿u Polskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 165: 147–153.
DAYCZAK-CALIKOWSKA K. 1997 — Jura œrodkowa – sedymenta-cja, paleogeografia i paleotektonika. [In:] Marek S., Pajchlowa M. (red.), Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 269–283.
DECZKOWSKI Z. & FRANCZYK M. 1988 — Paleomi¹¿szoœæ, litofa-cje i paleotektonika noryku i retyku na Ni¿u Polskim. Kwart. Geol., 32: 93–102.
DECZKOWSKI Z. 1997 — Trias górny— sedymentacja, paleogeogra-fia i paleotektonika. [In:] Marek S., Pajchlowa M. (ed.), Epikontynen-talny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 184–187. DEMING D. & CHAPMAN D.S. 1989 — Thermal histories and hydrocarbon generation: example from Utah-Wyoming thrust belt. AAPG Bull., 73: 1455–1471.
DOLIGEZ B., BESSIS F., BURRUS J., UNGERER Ph. & CHENET P.Y. 1986 — Integrated numerical modelling of sedimentation, heat transfer, hydrocarbon formation and fluid migration in sedimentary basin. [In:] Burruss J. (ed.), Thermal modelling in Sedimentary Basins. Technip, Paris: 173–195.
DORE A.G., AUGUSTSON J.H., HERMANRUD C., STEWART D.J. & SYLTA O. (eds.) 1993 — Basin Modelling: Advances and Applica-tions. NPF Spec. Publ. 3, Elsevier, Amsterdam.
DYKSTRA J. 1987 — Compaction correction for burial history curves: application to Lopatin’s method for source rock maturation determination. GeoByte, 2: 16–23.
FORBES P.L., UNGERER., KUHFUSS A.B., RIIS F. & EGGEN S. 1991 — Compositional modelling of petroleum generation and expul-sion. Trial application to as local mass balance in the Smorbukk Sor field (Norway). AAPG Bull., 75: 873–893.
GAJEWSKA I. 1997 — Trias œrodkowy — sedymentacja, paleogeogra-fia i paleotektonika. [In:] Marek S., Pajchlowa M. (ed.), Epikontynen-talny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 144–151. G¥SIEWICZ A., WICHROWSKA M. & DAR£AK B. 1998 — Sedy-mentacja i diageneza a w³aœciwoœci zbiornikowe utworów dolomitu g³ównego (Ca2) w polskim basenie cechsztyñskim. [In:] Narkiewicz M. (ed.), Analiza basenów sedymentacyjnych Ni¿u Polskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 165: 195–203.
GRADSTEIN F.M. & OGG J.G. 1995 — A Phanerozoic time scale. Episodes, 19.
HUNT J. M. 1996 — Petroleum geochemistry and geology. W.H. Fre-eman and Company, San Francisco.
JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. 1981 — Sedymentacja i straty-grafia kredy górnej w pó³nocno-zachodniej Polsce. Pr. Inst. Geol., 98. KARNKOWSKI P. H. 1999 — Origin and evolution of the Polish Rotliegend Basin. Pol. Geol. Inst., Spec. Pap., 3.
KOTARBA M., KOSAKOWSKI P., KOWALSKI A., WIÊC£AW D. 1998a — Wstêpna charakterystyka geochemiczna substancji organicz-nej i potencja³u wêglowodorowego utworów dolomitu g³ównego Ni¿u Polskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 165: 227–235.
KOTARBA M., WIÊC£AW D. & KOWALSKI A. 1998b — Wstêpna charakterystyka geochemiczna substancji organicznej i potencja³u wêglowodorowego utworów dolomitu g³ównego Ni¿u Polskiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 165: 261–273.
KOTARBA M.J., KOSAKOWSKI P., WIÊC£AW D. & KOWALSKI A. 2003 — Potencja³ naftowy utworów dolomitu g³ównego w strefie Kamienia Pomorskiego. Czêœæ 1 — Macierzystoœæ. Prz. Geol., 51: 587–594.
MAREK S. 1988 — Paleomi¹¿szoœæ, litofacje i paleotektonika epikon-tynentalnej kredy dolnej w Polsce. Kwart. Geol., 32: 157–173. MAREK S. 1997 — Kreda dolna — sedymentacja, paleogeografia i paleotektonika. [In:] Marek S., Pajchlowa M. (ed.), Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 362–367. MENNING M. 1995 — A Numerical Time Scale for the Permian and Triassic Periods: An Integrated Time Scale. [In:] Scholle P.A., Peryt T.M., Ulmer-Scholle D.S. (eds.), The Permian of Northern Pangea, 1, Springer-Verlag: 77–97
NAWROCKI J. 1997 — Permian to Early Triassic magnetostratigraphy from the Central European basin in Poland: Implications on regional and worldwide correlation. Earth & Planetary Sc. Letters, 152: 37–58 NIEMCZYCKA T. & BROCHWICZ-LEWIÑSKI W. 1988 — Rozwój górnojurajskiego basenu sedymentacyjnego na Ni¿u Polski. Kwart. Geol., 32: 132–147.
NIEMCZYCKA T. 1997 — Jura górna — sedymentacja, paleogeogra-fia i paleotektonika. [In:] Marek S., Pajchlowa M. (ed.), Epikontynen-talny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 327–333. NOWICKA A. 2002 — Iloœciowa ocena prognostycznych zasobów geologicznych wêglowodorów w poziomie dolomitu g³ównego w pó³nocno-zachodniej Polsce. Basen permski Ni¿u Polskiego — dolomit g³ówny — budowa i potencja³ zasobowy. Konf. Nauk.-Tech., Pi³a: 89–98.
PEPPER A.S. & CORVI P.J. 1995 — Simple kinetic models of petro-leum formation. Part I: oil and gas generation from kerogen. Mar. Petrol. Geol., 12: 291–319.
POPRAWA P. 2000 — Analiza historii termicznej basenu polskiego. [In:] Kotarba M. (ed.), Potencja³ i bilans wêglowodorowy utworów dolomitu g³ównego basenu permskiego Polski — Blok VII. Raport z realizacji projektu badawczego. Arch. BG Geonafta, Warszawa. SEMYRKA R. 1985 — Uwarunkowania roponoœnoœci utworów dolo-mitu g³ównego na obszarze Pomorza Zachodniego. Pr. Geol. Komis. Nauk Geol. PAN Kraków, 129: 1–114.
SWEENEY J.J. & BURNHAM A.K. 1990 — Evaluation of a simple model of vitrinite reflectance based on chemical kinetics. Bull. AAPG, 74: 1559–1570.
SZYPERKO-TELLER A. 1997 — Trias dolny — sedymentacja, pale-ogeografia i paleotektonika. [In:] Marek S., Pajchlowa M. (ed.), Epi-kontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 121–133.
SZYPERKO-TELLER A. & MORYC W. 1988 — Rozwój basenu sedymentacyjnego pstrego piaskowca na obszarze Polski. Kwart. Geol., 32: 53–70.
UNGERER P., ESPITALIE J., BEHAR J. & EGGON F. 1988a— Modelisation mathematique des interaction entre craquege thermique et migration lors de la formation du petrole et du gaz. C. R. Acad. Sc., 2: 927–934.
UNGERER P., BEHAR F., VILLALBA M., HEUM O.R. &
AUDIBERT A. 1988b — Kinetic modelling of oil cracking. Advances of Organic Geochemistry, 13: 857–868.
UNGERER P., BURRUS J., DOLIGEZ B., CHENET P. & BESSIS F. 1990 — Basin evaluation by integrated 2-D modelling of heat transfer, fluid flow, hydrocarbon generation and migration. Bull. AAPG, 74: 309–335.
VAN DER VOO R. 1993 — Paleomagnetism of the Atlantic, Tethys and Iapetus Oceans. Cambridge Univ. Press.
WAGNER R. 1988 — Ewolucja basenu cechsztyñskiego w Polsce. Kwart. Geol., 32: 33–51.
WAGNER R. 1994 — Stratygrafia osadów i rozwój basenu cechszty-ñskiego na Ni¿u Polskim. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 146: 1–71. WAGNER R. 2000 — Charakterystyka facjalna i paleogeograficzna utworów dolomitu g³ównego. [In:] Kotarba M. (ed.), Potencja³ i bilans generowania utworów dolomitu g³ównego basenu permskiego Polski — Blok II. Arch. BG Geonafta, Warszawa.
WAGNER R., LESZCZYÑSKI K., POKORSKI J. & GOMULAK K. 2002 — Palaeotectonic cross-sections through the Mid-Polish Trough. Geol. Quart., 46: 293–306.
WELTE D.H., HORSFIELD B. & BAKER D.R. (eds.) 1997 — Petro-leum and Basin Evolution, Springer-Verlag.
WYGRALA B. 1989 — Integrated study of an oil field in the southern Po Basin, northern Italy. Berichte der Forschnugszentrum, Germany, 2313.
YALCIN M.N, LITTKE R. & SACHSENHOFER R.F 1997 — Ther-mal History of Sedimentary Basins. [In:] Welte D.H., Horsfield B., Baker D.R. (eds.), Petroleum and Basin Evolution. Springer: 71–168.
