Emil Stanula
"Las bases antropologicas de Pelagio
en su tratado de las Expositiones", J.
B. Valero, Madrid 1980 : [recenzja]
Collectanea Theologica 54/1, 192-194
R E C E N Z J E
ta j e m n i c y W c ie le n ia ; F. M . L é t h e l a n a liz u je m o d litw ę w G e ts e m a n i w k o n te k ś c ie s p o r u z m o n o te le ta m i; P . P i r e t p re c y z u je w y b r a n e a s p e k ty c h ry s to lo g ic z n e w ś w ie tle n a u k i o T ró jc y Ś w ię te j; K . H . U t h e m a n n z w ra c a u w a g ę n a m o d y f ik a c je c h a lc e d o ń s k ie j n a u k i o u n ii h ip o s ta ty c z n e j; a r t y k u ły M . J . l e G u i l l o u i B. S t u d e r o m a w ia ją so te rio lo g ię n a tle ó w c z e s n y c h s p o r ó w te o lo g ic z n y c h ; V. C r o c e i B. V a l e n t e p o ś w ię c a ją s w ó j r e f e r a t b o s k ie j p e d a g o g ii z b a w c z e j; P. C h r i s t e n p o ru s z a z a g a d n ie n ia a n tr o p o lo g ic z n e , z w ła sz c z a p r o b le m n ie ś m ie r te ln o ś c i c z ło w ie k a ; C h. S c h ö n b o r n a k c e n tu je p e w n e a s p e k ty ż y c ia d u c h o w e g o c h r z e ś c ija n in a ; L. T h u n b e r g w p r o w a d z a w z a g a d n ie n ie s y m b o lu i .ta je m n ic y ; w re s z c ie B. E. D a 1 e y ro z w a ż a ró ż n o r o d n e a s p e k ty n a u k i M a k s y m a W y z n a w c y o rz e c z a c h o s ta te c z n y c h . O s ta tn ia część p u b li k a c ji p o ru s z a z a g a d n ie n ia w p ły w u M a k s y m a n a p ó ź n ie js z y c h te o lo g ó w i p is a rz y . E. J e a u n e a u w y k a z u je z a le ż n o ść m y ś li E riu g e n y ; C. S t e e l u ja w n ia z b ie ż n o śc i m y ś lo w e , lite r a c k ie p o m ię d z y d z ie ła m i M a k s y m a a I z a a k ie m S e b a s to k r a to r e m ; H . S t i c k e l b e r g e r z w ra c a u w a g ę n a p o d o b ie ń s tw o r o z u m ie n ia c h a lc e d o ń sk ie g o d o g m a tu u M a k s y m a W y z n a w c y i te o lo g a n a s z y c h c z a só w K . R a h n e r a . K s ią ż k ę z a m y k a a r t y k u ł, w k tó r y m J . P e l i k a n p o d s u m o w u ją c p ra c e sy m p o z ju m u m ie js c a w ia M a k s y m a W y z n a w c ę w h is to r ii m y ś li te o lo g ic z n e j.
P a tr z ą c cało śc io w o n a o m a w ia n ą k s ią ż k ę m u s im y p o w ie d z ie ć , że m a m y do c z y n ie n ia z k la s y c z n ą p o z y c ją p a tr y s ty c z n ą , z t ą u w a g ą , że w m ie js c e b io g r a f ii w y d a w c y u m ie ś c ili a r ty k u ły n a te m a t ź ró d e ł m y ś li M a k s y m a W y z n a w c y . K s ią ż k a b o w ie m u w z g lę d n ia p o d s ta w o w e z a d a n ia p a tr o lo g a : w y d a n ia k r y ty c z n e te k s tu , a n a liz a tr e ś c i te o lo g ic z n e j, ź ró d ła m y ś li o ra z je j d z ie je . N a le ż y p o d k re ś lić , iż p o m im o k la s y c z n e g o o p r a c o w a n ia d z ie ł i m y śli M a k s y m a W y z n a w c y , w y c z u w a się b r a k a r t y k u ł u n a t e m a t ży c ia , d z ia ła ln o ś c i M a k s y m a W y z n a w c y , z w ła sz c z a r e f e r a t u z z a k re s u te g o e ta p u h is to r ii, w k tó r e j t a k p o w a ż n ą r o lę o d e g ra ł z n a k o m ity te o lo g V II w ie k u . K s ią ż k a m a c h a r a k t e r m o n o g r a fii o M a k s y m ie W y z n a w c y . Z teg o p u n k t u w id z e n ia z b y t m a ło p o św ię c o n o u w a g i M a k s y m o w i W y z n a w c y ja k o ..o jc u d u c h o w e m u ” . N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że M a k s y m k s z ta łto w a ł d u c h o w o ść c h rz e ś c i ja ń s k ą s w o ic h c zasó w i w p ły n ą ł n a ży cie c h rz e ś c ija ń s k ie p ó ź n ie js z y c h l u dzi. P o d k r e ś la ją c b o g a c tw o z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z te o lo g ią M a k s y m a W y z n a w c y , m u s im y p o w ie d z ie ć , iż p r a w ie n ie u w z g lę d n io n o te o lo g ii m o r a ln e j, k tó r a n ie je s t m n ie j i n t e r e s u ją c a u M a k s y m a W y z n a w c y n iż n a u k a c h r y s
to lo g ic z n a czy tr y n it a r y c z n a .
K s ią ż k a n ie je s t p rz e z n a c z o n a do c z y ta n ia ciąg łeg o . R ó ż n o ro d n o ść t e m a tó w i w ie lo ś ć a s p e k tó w w y d o b y ty c h z te o lo g ii M a k s y m a W y z n a w c y s p r a w ia , że p u b li k a c ja m a c h a r a k t e r e n c y k lo p e d ii p ro b le m ó w d o ty c z ą c y c h M a k s y m a W y z n a w c y . Z teg o w z g lę d u m o n o g r a fia p e łn ić b ę d z ie r o l ę in s p i- r a t o r s k ą w p r a c a c h p a tr y s ty c z n y c h . B u d z i z a in te r e s o w a n ie n ie ty le in f o r m a c ja m i, ile p rz e d e w s z y s tk im ro d z ą c y m i się p rz y je j le k tu r z e p ro b le m a m i. ks. E m il S ta n u la C S S R , W a r s z a w a
J . B. V A L E R O , L a s b a se s a n tr o p o lo g ic a s d e P e la g io e n s u tr a ta d o de las
E x p o s itio n e s , M a d r id 1980, P u b lic a c io n e s de la U n iv e r s id a d P o n tif ic ia C®-
m illa s , s. 398. P e la g iu s z i p e la g ia n iz m , p o m im o b o g a te j ju ż li t e r a t u r y , s ta w ia n a d a l p y ta n ia , k tó r e d o m a g a ją się o d p o w ie d z i. D o ty c h c z a so w e b a d a n ia z w ra c a ły u w a g ę n a z a g a d n ie n ia lite r a c k ie , te o lo g ic z n e , p o lity c z n o - s o c ja ln e sp u ś c iz n y p iś m ie n n ic z e j P e la g iu s z a . Z a g a d n ie n ia te o lo g ic z n e r o z w ią z y w a n o głów m ie w ś w ie tle n a u k i o ła s c e św . A u g u s ty n a . W sp ó łc z e śn i p a tr o lo g o w ie d o s tr z e g a ją p e w n ą s tro n n ic z o ś ć w ta k im sp o so b ie p ro w a d z e n ia b a d a ń n a d p e la
-R E C E N Z J E
g ia n iz m e m i je g o tw ó r c ą P e la g iu s z e m . O b ra z P e la g iu s z a i p e la g ia n iz m u z d o b y ty d ro g ą te g o r o d z a ju b a d a ń w y d a je się b y ć o b ra z e m , j a k i n a m a l o w a ły k o n tr o w e r s je a n tr o p o lo g ic z n e i so te rio lo g ic z n e , a z w ła sz c z a k o n f r o n t a c j a z n a u k ą św . A u g u s ty n a . P o w s z e c h n ie je d n a k w ia d o m o , że w a n t r o p o lo g ic z n y c h s p o r a c h z w y c ię ż y ł n ie P e la g iu s z , le c z św . A u g u s ty n . P e la - g ia n iz m p o z n a n y p rz e z p r y z m a t p is m św . A u g u s ty n a n a r z u c a z a s a d n ic z e p y ta n ie : n a ile św . A u g u s ty n m o że b y ć o b ie k ty w n y m ź ró d łe m p o z n a n ia p e la g ia n iz m u ? N a ile m o ż n a o d d z ie lić św . A u g u s ty n a od te j a n tro p o lo g ic z n e j k o n tr o w e r s ji, k tó r ą ro z p o c z ą ł i w k t ó r ą t a k m o cn o się z a a n g a ż o w a ł? Czy i o ile is tn ie je m o ż liw o ść n a s z k ic o w a n ia p o r t r e t u P e la g iu s z a i d o k o n a n ia r e p r o d u k c ji is to ty p e la g ia n iz m u w iz o la c ji od n a u k i o ła s c e św . A u g u s ty n a ?
P o s ta w io n e p y ta n i a s ta n o w ią m ię d z y in n y m i z a s a d n ic z y m o ty w b a d a ń J . B. V a l e r o , h is z p a ń s k ie g o p a tr o lo g a , k tó r y w o b s z e r n e j m o n o g r a fii t r a k t u j e o p e la g ia n iz m ie n a p o d s ta w ie p r a w ie w y łą c z n ie W y k ł a d u lis tó w
św . P a w ła , p o d s ta w o w e g o d z ie ła P e la g iu s z a . A u to r m o n o g r a fii s tu d iu je „ W y k ła d ” p o d k ą te m w id z e n ia ź ró d e ł a n tr o p o lo g ic z n y c h p o g lą d ó w P e la g iu s z a . D r u g im m o ty w e m p o d ję c ia b a d a ń n a d a n tr o p o lo g ią P e la g iu s z a , ja k z a z n a c z a s a m a u to r , b y ło tw ie r d z e n ie F . L o o f s a, że w s z y s tk ie b łę d y , ja k ie p ó ź n ie j z a rz u c a n o P e la g iu s z o w i, z n a jd u j ą się ju ż w W y k ł a d z ie lis tó w św . P a w ła . Z te g o w z g lę d u a u to r m o n o g r a f ii o b r a ł za p r z e d m io t s tu d ió w „W y k ł a d ” . Z p u n k tu w id z e n ia m e r y to ry c z n e g o o m a w ia n a m o n o g r a fia je s t d r o b ia z g o w ą a n a liz ą tw ie r d z e n ia P e la g iu s z a , że „ c z ło w ie k s k ł a d a się z c ia ła i d u c h a ” . P ie r w s z y r o z d z ia ł o d p o w ia d a n a p y ta n ie o z n a c z e n ie P e la g iu s z o w e g o te r m i n u c a r o; d r u g i u s t a la z n a c z e n ie s p ir itu s w k o n te k ś c ie n a t u r y czło w ie k a ; tr z e c i t e r m i n s p ir itu s w r e l a c j i do s p ir itu s D ei. W n io s k i z a n a liz s e m a ty c z n y c h te r m in ó w caro i s p ir itu s s k ł a n ia j ą a u to r a do s tu d iu m r e la c ji, ja k ie z a c h o d z ą p o m ię d z y k o n s ty tu ty w n y m i e le m e n ta m i n a t u r y lu d z k ie j, o raz do s p o jr z e n ia n a c z ło w ie k a ja k o n a cało ść. T e m u s tu d iu m a u to r p o ś w ię c a ro z d z ia ł c z w a rty . D o s tr z e g a ją c w „ W y k ła d z ie ” P e la g iu s z a m o c n e a k c e n ty n a u w a r u n k o w a n i a h is to ry c z n e c z ło w ie k a a u to r m o n o g r a fii w ro z d z ia le p ią ty m s tu d iu je d z ia ła n ie c z ło w ie k a w o k re s ie n a t u r y p r a w a s t a r o te s ta m e n ta ln e g o i c h rz e ś c ija ń s tw a . W ro z d z ia le sz ó s ty m a u t o r o m a w ia z a g a d n ie n ie w o ln e j w o li, k tó r a d e c y d u je o z a c h o w a n iu się c z ło w ie k a w r ó ż n y c h o k r e s a c h is tn ie n ia r o d z a j u lu d z k ie g o .
W y n ik i p rz e p r o w a d z o n y c h b a d a ń a u to r o m a w ia n e j m o n o g r a fii u jm u je w ro z d z ia le sió d m y m , w k tó r y m s tw ie rd z a , że t r a k t a t P e la g iu s z a z p u n k tu w id z e n ia m e to d y e g z e g e ty c z n e j je s t p r o s ty : P e la g iu s z c z y ta ją c te k s t lis tó w św . P a w ła d o d a je ja k ie ś sło w o lu b z d a n ie o c h a r a k t e r z e w y ja ś n ia ją c y m i a k tu a liz u ją c y m . T a m e to d a s p r a w ia , że c zęsto tr u d n o o d ró ż n ić k o m e n ta r z P e la g iu s z a od te k s tu św . P a w ła . Z p u n k t u w id z e n ia m e r y to ry c z n e g o a u to r o m a w ia n e j m o n o g r a fii s tw ie rd z a , że c a ły t r a k t a t je s t s k o n c e n tr o w a n y n a c z ło w ie k u . J. B. V a le ro a k c e n t u je tr z y tw ie r d z e n ia : po p ie rw s z e , P e la g iu s z n ie z a s ta n a w ia się n a d ty m , cz y m je s t c z ło w ie k , lecz „co c z ło w ie k o tr z y m a ł od B o g a ” . To o d n ie s ie n ie c z ło w ie k a do B oga s ta n o w i p u n k t w y jś c ia w a n tr o p o lo g ii P e la g iu s z a . N a tu r a lu d z k a je s t d a r e m B oga i d la te g o te ż je s t J e g o w ła s n o ś c ią . C z ło w ie k p o s ia d a ją c n a t u r ę ja k o d a r B o g a m a m o ż li w o ść z re a liz o w a n ia sw o je g o p rz e z n a c z e n ia . T ego r o d z a j u tw ie r d z e n ie u s p r a w ie d liw ia o p ty m iz m P e la g iu s z a w p a tr z e n iu n a c z ło w ie k a . P o d ru g ie , P e la g iu s z p o d k r e ś la h is to ry c z n e u w a r u n k o w a n ia c z ło w ie k a . H is to r ia je s t h is to r ią z b a w ie n ia . N a tu r a lu d z k a je s t d e c y d u ją c y m e le m e n te m c ią g ło śc i te j h is to rii. R o la C h r y s tu s a w z g lę d e m c z ło w ie k a z a c z y n a się w o k re s ie c h rz e ś c ija ń s tw a . P o le g a o n a n a p o ś r e d n ic z e n iu p o m ię d z y B o g ie m a c z ło w ie k ie m , k tó r y p r z y j m u je to w ła ś n ie p o ś r e d n ic tw o . P o trz e c ie , c a ła a n tr o p o lo g ia P e la g iu s z a w y r a s t a z a n ty m a n ic h e iz m u , p o jm o w a n e g o o g ó ln ie, te o re ty c z n ie , to je s t o b e j m u ją c e g o t a k ą n a u k ę , z k tó r e j p o d s ta w i z a ło ż e ń m oże b y ć w y d e d u k o w a n a k a ż d a k o n k r e t n a fo r m a m a n ic h e iz m u . 13 — C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a
194
R E C E N Z J EO c e n ia ją c m o n o g r a f ię J. B. V a le ro m u s im y p o w ie d z ie ć , iż w y r a s t a o n a z p r z e k o n a n ia o k o n ie c z n o ś c i r e h a b i l i ta c j i P e la g iu s z a . To s u b ie k ty w n e z a ło ż e n ie w id o c z n e w p u n k c ie w y jś c ia p r o w a d z i do n ie ja s n y c h u o g ó ln ie ń . Z tw ie r d z e n ia , że is to ta n o w e j rz e c z y w is to ś c i c z ło w ie k a w o k re s ie c h r z e ś c ija ń s k im — w e d łu g P e la g iu s z a — p o le g a n a n o w y m d z ia ła n iu , w y n ik a , iż ta n o w a rz e c z y w is to ś ć d z ia ła n ia z a k ła d a n o w o ść sa m e g o p o d m io tu d z ia ła n ia . P o d o b n ie a u to r n ie w y ja ś n ia tr u d n o ś c i, ja k ą n a s tr ę c z a in n e tw ie r d z e n ie , m ia n o w ic ie , że ź ró d ła a n tr o p o lo g ii t k w ią w n a u c e św . P a w ła i te o r e ty c z n y m a n ty m a n ic h e iiz m ie . K o n c e p c ja c z ło w ie k a u św . P a w ła j e s t j e d n a k in n a n iż u P e la g iu s z a . U k r y ta t e n d e n c ja r e h a b i l i ta c j i P e la g iu s z a p r o w a d z i a u to r a m o n o g r a f ii do z b y t n ie ja s n y c h s tw ie r d z e ń o ra z o g ra n ic z a t e r e n b a d a ń . Ź ró d ła b o w ie m p e la g ia ń s k ie j k o n c e p c ji c z ło w ie k a tk w ią ró w n ie ż w z a ło ż e n ia c h filo z o fic z n y c h , e g z e g e ty c z n y c h , m ó w ią c o g ó ln ie k u ltu r o w y c h , i r e lig ijn y m w y c h o w a n iu P e la g iu s z a .
ks. E m il S ta n u la C S S R , W a r s z a w a
ks. H e n r y k W O JT O W IC Z , S tu d i a n a d N o n n o se m , L u b lin 1980, R e d a k c ja W y d a w n ic tw K U L , s. 316 (K U L . W y d z ia ł N a u k H u m a n is ty c z n y c h — R o z p r a w a h a b ilita c y jn a ) .
P is a n ie o k s ią ż c e w y d a n e j w 125 egz. w y d a ć się m o że czy m ś p r z e w r o tn y m w s to s u n k u do e w e n tu a ln y c h c z y te ln ik ó w . K s ią ż k a t a n ie je s t b o w ie m z z a ło ż e n ia d r u k ie m b ib lio f ils k im , lecz b a rd z o c ie k a w ą ro z p r a w ą , k tó r a z a in te r e s u je z p e w n o ś c ią sz e rs z e g ro n o c z y te ln ik ó w . W ty m je d n a k w y p a d k u je s t o n a n ie o s ią g a ln a , n ie ty lk o d la filo lo g ó w k la s y c z n y c h , lecz i d la p a tr o lo g ó w , n ie m ó w ią c ju ż o b ib lio te k a c h n a u k o w y c h . Z a g a d k ą w ię c c h y b a p o z o s ta n ie , d la k o g o w y d a w c a ow e 125 e g z e m p la rz y p rz e z n a c z y ł. P r z e d m io te m r o z p r a w y je s t tw ó rc z o ś ć li te r a c k a N o n n o s a z P a n o p o - 1 i s, o s ta tn ie g o w ie lk ie g o e p ik a h e lle ń s k ie g o ż y ją c e g o w V w ie k u po C hr., a u to r a D z ie jó w D io n iz o sa i P a r a fr a z y e w a n g e lii św . J a n a . Z a in te r e s o w a n ie w z b u d z ić m oże ju ż sa m o c h o c ia ż b y ty lk o z e s ta w ie n ie ty t u łó w ty c h u tw o ró w . S p o ty k a ją się t u b o w ie m s ta ro ż y tn o ś ć p o g a ń s k a z c h rz e ś c ija ń s k ą , p r e z e n to w a n e w d w u o d rę b n y c h d z ie ła c h lite r a c k ic h , m a ją c y c h je d n a k ż e w sp ó ln e g o a u to r a . P o n a d to o b y d w a te u tw o r y są p rz e s y c o n e w ą tk a m i t a k p o g a ń sk im i, j a k i c h rz e ś c ija ń s k im i, n ie z a le ż n ie od ic h te m a ty k i. J a k p is z e b o w ie m a u to r p r a c y „ N o n n o s s w o ją s z tu k ą l i te r a c k ą b u d u je m o s t p o m ię d z y ty m , co d a w n e (H o m er), a ty m , co n o w e (B ib lia i c h rz e ś c ija ń s tw o ). Z te j r a c j i je g o tw ó rc z o ś ć p o e ty c k a [...] p o m o ż e r ó w n ie ż o k re ś lić z n a c z e n ie t r a d y c ji a n ty c z n e j w e w s p ó ł c z e sn y m k s z ta łc ie k u ltu r a l n e g o i d u c h o w e g o ż y c ia lu d z k o ś c i” (s. 9).
R o z p ra w a s k ła d a się z d w u części. C zęść p ie r w s z a — p o p rz e d z o n a w y k a z e m s k r ó tó w (s. 5—6) o ra z P r z e d m o w ą (s. 7— 9) — n o si ty t u ł: N o n n o s
i jeg o d z ie ła (s. 11— 165), część d r u g a zaś E p ite t h o m e r y c k i i n o n n ia ń s k i
(s. 167— 284). C ało ść z a m k n ię ta z o s ta ła w y k a z e m w a ż n ie js z y c h p o z y c ji b ib lio g ra f ic z n y c h (s. 285— 289) o ra z in d e k s a m i e p ite tó w h o m e r y c k ic h u N o n n o sa (s. 281— 296) i e p ite tó w n o n n ia ń s k ic h (s. 296—301), a ta k ż e w y k a z e m p r z y r o s tk ó w i w r o s tk ó w w e p ite ta c h n o n ia ń s k ic h (s. 301— 306). N a k o ń c u u m ie s z czono s tre s z c z e n ie r o z p r a w y w j. a n g ie ls k im (s. 307— 310) i sp is tr e ś c i w j. p o ls k im i ła c iń s k im (s. 307— 316). O d r a z u p o d k re ś lić n a le ż y iż je s t to p ie rw s z a · n a g r u n c ie p o ls k im ro z p r a w a o N o n n o sie . D o tą d p o s ia d a liś m y je d y n ie s k ó r to w e in f o r m a c je z a w a r te w h is to r ii l i t e r a t u r y g r e c k ie j T. S i n к i (L ite r a tu r a g r e c k a T. 3 cz. 2 W ro c ła w 1954 s. 251— 265, o ra z : Z a r y s h is to r ii li te r a tu r y g r e c k ie j T. 2 W a rs z a w a 1959 s. 836—846) i w S ło w n i k u w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k ie g o p iś
m ie n n ic t w a J . M . S z y m u s i a k a i M. S t a r o w i e y s k i e g o (s. 292— 293),
