Karpińska, Małgorzata
"Listy o Hiszpanii", Wasilij Botkin, tł.,
posł. i przypisami opatrzyła Wiktoria
Sliwowska, Warszawa 1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/2, 375-376
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P IS K I 375
I. G eneza i w e w n ę trz n e u w a ru n k o w a n ia p o w sta n ia z w iodącym re fe ra te m W. Z a j e w s k i e g o , w k tó ry m a u to r ro ztrzą sa n a nowo w p ły w w y d arze ń zachod n io e u ro p e jsk ic h n a w y b u ch nocy listopadow ej.
II. S ztu k a w o je n n a i m ilita rn e m ożliw ości p o w sta n ia z in te re su ją c y m r e f e r a te m W. M a j e w s k i e g o nt. sz tu k i w o jen n ej p o w sta n ia na tle sz tu k i w o jen n ej przełom u X V III і X IX w.
III. Z ew n ętrzn e u w a ru n k o w a n ia i o d działyw ania p o w sta n ia. R e fe ra ty i k o m u n ik a ty w ygłoszone przez zag ran iczn y ch uczestników sym pozjum w znaczący sposób w zbogaciły n aszą w iedzę o tej p ro b lem aty c e (głosy I. A. W o r o n k o w a , H. B l e i b e r a, G. W. S t r o b 1 a i M. G. M ü 11 e r a). N a szczególną uw agę zasłu g u je re fe r a t H an sa H . H a h n a o re la c ji m iędzy pow staniem a ów czesnym p raw em m ię dzynarodow ym , w y ja śn ia on bow iem n ie k tó re poczynania p a ń stw zachodnich wobec d ziała ń rzą d u pow stańczego.
IV. Z naczenie i tra d y c je p o w sta n ia listopadow ego, z re fe ra te m w iodącym S. K a l e m b k i o znaczeniu p o w sta n ia dla rozw oju k o ncepcji dróg do n iep o d leg łości w polskiej m yśli politycznej X IX i początków X X w ieku.
V. P o ró w n an ia. R ola sp ra w y polsk iej. W tej g ru p ie zn alazły się trz y n a jb a r dziej d y sk u to w an e re fe ra ty : S. K i e n i e w i c z a „P o w sta n ie listopadow e n a tle ru ch ó w rew o lu c y jn y ch w E u ro p ie”, J. S k o w r o n k a o p ro b lem aty c e polityczno- -ideologicznej ru ch ó w n aro d o w y ch i rew o lu c y jn y ch la t d w udziestych i trzy d z ies ty c h X IX w., w reszcie u w ag i m etodyczne A. W a l i c k i e g o do ro zw ażań nt. M arks i Engels o sp raw ie p olskiej.
VI. „R ew olucja p o lityczna a re w o lu c ja lite ra c k a ”, to jednocześnie ty tu ł r e f e r a tu M. J a n i o n . Ta g ru p a te m aty cz n a została o p raco w an a przez literatu ro z n aw có w . N a uw agę za słu g u je w ypow iedź M. Ż m i g r o d z k i e j o lite ra tu rz e polistopadow ej w obec pow stańczego dośw iadczenia historycznego i A. W i t k o w s k i e j , k tó ra p o d ję ła p ró b ę sp o jrzen ia n a re la c ję M. M ochnackiego o w y d arze n iac h , k tó ry m dała p oczątek noc listopadow a, ja k o n a sw o istą sz tu k ę te a tra ln ą .
Z a w a rte w książce m a te ria ły n ie ty lko p re z e n tu ją n ajnow szy dorobek h isto rio g ra fii w z a k resie b a d a ń n a d p o w sta n iem listopadow ym , a le ta k że sy g n a liz u ją p rac e i k ie ru n k i b a d a ń dopiero co rozpoczęte. W skazują ta k ż e n a luki, ja k ie p o w in n a p rzyszła h isto rio g ra fia w ypełnić zw łaszcza n a polu za g ad n ień p raw n o u stro jo w y ch .
N a szczególną u w ag ę za słu g u je n a to m ia st u sy tu o w a n ie p olskich w y d arze ń la t 1830— 1831 w szerokim k o n tek ście s p ra w m iędzynarodow ych, do czego n ie w ą tp liw ie p rzyczynił się u d ział w sym pozjum badaczy zagranicznych oraz p ró b a in tegralnego sp o jrze n ia n a p ro b le m a ty k ę p o w sta n ia nie ty lk o z p u n k tu w id zen ia h isto ry k a ale ta k że innych d yscyplin poznania hum anistycznego.
K siążka o trzy m ała, co dzisiaj je s t rzadkością, sta ra n n ą szatę g raficzną; je s t to n ie w ą tp liw ie zasługą W ydaw nictw a.
A.B.
W asilij B o t k i n , L is ty o H iszpanii, tłum aczyła, posłow iem i p rz y p isam i o p a trz y ła W ik to ria Ś l i w o w s k a , „P odróże” pod re d a k c ją P a w ła H e r t z a , P ań stw o w y In s ty tu t W ydaw niczy, W arsza w a 1983, s. 321. „L isty o H iszpanii” są r e la c ją rosyjskiego k u p ca i in te le k tu a lis ty z trz y m ie sięcznej (11 sie rp n ia — koniec p a ź d ziern ik a 1845 r.) podróży po H iszpanii. W śród ogrom nej liczby m odnych w ów czas p u b lik a c ji dotyczących tego k r a ju z a jm u ją m iejsce w y jątk o w e . Ich p u b lik a c ja n a ła m ac h rosyjskiego pism a rad y k a ln eg o „Sow - rie m ie n n ik ” w la ta c h 1847— 1849 i 1851 b y ła poprzedzona licznym i in te rw e n c ja m i cen zu ry . N iestety, ze w zględu n a zaginięcie p ierw o w zo ru n ie zn am y ich za k resu
?.76 Z A P IS K I
i c h a ra k te ru . M im o o g raniczeń cen zu ry d la uw rażliw ionego n a alu z je czytelnika „S o w riem ien n ik a”, listy sta ły się n ie ty lk o b a rw n y m opisem H iszpanii, a le ta k że k ry ty k ą sy tu a c ji politycznej i ekonom icznej ów czesnej R osji. T en za k res p rac y B o t k i n a , dla w spółczesnego cz y te ln ik a m oże m niej czytelny, decydow ał w głó w nej m ierze o pow odzeniu re la c ji. T ru d n o je d n a k i dziś n ie zauw ażyć iście ro s y j skiego sp o jrze n ia B o tk in a n a H iszpanię, ciągłego w a rto śc io w an ia je j w rzeczach w ażnych i b ła h y ch przez, p ry z m a t R osji. B otkin w y d a je się być za fascynow any w spółczesnością H iszpanii. S tą d w m n iejszej m ierze in te re su je się a r c h ite k tu rą , m u zy k ą czy sz tu k am i plastycznym i. P ow ażne m iejsce w jego re la c ji z a jm u je n a to m ia st opis przem ysłu, han d lu , obyczajów czy w reszcie w dzięków kobiecych, k tó ry ch w y d aje się być szczególnym koneserem . Z nakom ity, p lasty czn y sty l n a d a je pięknej o p ra w y in d y w id u a ln y m spostrzeżeniom podróżnika. J e s t w reszcie r e la c ja B otkina in te re su ją c y m źródłem poznania m e n taln o ści in te lig e n ta rosyjskiego połow y w ieku. C zyteln ik w ielo k ro tn ie o d n o tu je ciek aw e sp o jrze n ie rosyjskiego po d ró żn ik a n a o ta czający go św iat, ja k w ted y , gdy n a w idok T a n g e ru za k rz y k n ą ł „OtQ w ięc Azja! (s. 173).
„L isty o H iszp an ii’ zostały o p atrzo n e p rzy p isa m i i posłow iem p rzygotow anym przez W. S l i w o w s k ą . Obie rzeczy przygotow ano sta ra n n ie , a posłow ie n ap isan e zostało b ardzo in te resu ją co , z dużą eru d y c ją . W ątpliw ości budzi je d y n ie użycie te rm in u „ re fo rm a ro ln a ” dla rosy jsk ieg o u sta w o d a w stw a la t sześćdziesiątych X IX w ieku. Ze w zględu n a p rzy p isy w a n e te m u p o jęciu znaczenie w y d a je się on być u ży ty niezręcznie.
M. K. A ndrzej W a l i c k i , P olska, Rosja, m a rksizm . S tu d ia z d zie jó w
m a r k s iz m u i jego recepcji, „B iblio tek a S tu d ió w n a d M arksizm em ” 24, „K siążka i W iedza”, W arszaw a 1983, s. 374.
Są to w w iększości now e, dostosow ane do po trzeb w y d an ia zbiorow ego w e rsje te k stó w jiiż d ru k o w a n y ch (z w y ją tk ie m niepu b lik o w an eg o w cześniej stu d iu m o k w e stii n aro d o w ej w polskiej m yśli m a rk sisto w sk ie j p rze d 1914 r.). R ozw ażania o p o l skim i ro sy jsk im m ark sizm ie rozpoczyna a u to r od k w e stii niepodległości P olski i sw oistości dróg rozw ojow ych R o sji w m yśli M a rk sa i E ngelsa; n a stę p n ie za jm u je się zasto so w an iam i te o rii m a rk sisto w sk ie j do problem ów specyficznych dla P olski i R osji o raz n ie k tó ry m i fo rm a m i rec ep cji m a rk sizm u w tych k ra ja c h . U w aga a u to r a k o n c e n tru je się n a w ieku X IX oraz po czątk ach XX , w y jątk o w o ty lk o sięga się poza m o m en t w y b u ch u I w o jn y św iatow ej.
W arto zw rócić uw agę n a an a liz ę w y stę p u jąc ej w p ism ach M a rk sa i E ngelsa te o rii n a ro d u i ru ch ó w n aro d o w y ch — spójnej i jasn o sprecyzow anej, p rz e k sz ta łc a nej w m ia rę u p ły w u czasu; sporo m iejsca pośw ięca ta k ż e A. W a l i c k i zw iązkom m iędzy w y b itn y m i p rze d staw ic ie lam i m yśli m a rk sisto w sk ie j lu b zbliżonej do p o l skiego i rosyjskiego m a rk sizm u przełom u w ieków : p rz y p a tru je się B rzozow skiem u, A b ram o w sk iem u czy „n eo m ark sisto m ” — B ogdanow ow i i Ł u n aczarsk iem u .
Т . К .
A n d reas H i l l g r u b e r, Die G escheiterte G rossm acht. Eine S k iz z e
des D eutschen R eiches 1871— 1945, w yd. 3, D roste, D ü sseld o rf 1682, s. 118.
O kres 1870/71—1945 stanow i w h isto rii N iem iec „zam k n iętą je d n o stk ę ” — tw ierd zi prof. H i l l g r u b e r, h isto fy k średniego pokolenia (ur. w 1925 r.) z U n i w e rsy te tu K olońskiego. N a „drodze od B ism arck a do H itle ra ” p rze w a ża ły elem e n ty łączące poszczególne podokresy, choć nie m ożna m ów ić o je d n y m p la n ie ek sp a n sji
