Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Wpływ tymczasowego aresztowania i skazania
na wykonywanie mandatu i zatrudnienie
w samorządzie terytorialnym
Wykonywanie mandatu i zatrudnienie wsamorządzie terytorialnym naposzcze
gólnychjego szczeblach, tojest w gminach, powiatachiwojewództwach, łączyć się może zzaistnieniem sytuacji,gdy osoba taki mandatwykonującaalbopozos
tająca w zatrudnieniuzostanie tymczasowo aresztowana lub skazana. Zastosowa
nie środka zapobiegawczego,jakim jest tymczasowe aresztowanie, może mieć
miejsce w tokupostępowania karnegowobec osobypodejrzanej bądź oskarżonej opopełnienie przestępstwa w szczególności w celu zabezpieczenia prawidłowego
przebiegu tegopostępowania, jakteż dla zapobiegnięcia popełnienia przez taką
osobę nowego ciężkiego przestępstwa, zaś skazanie ma miejsce wówczas, gdy osoba oskarżona zostajeuznana winą zarzucanego jej czynu, przy czymchodzi
tu o skazaniewyrokiem prawomocnym, to jest takim, od którego nie przysługuje zwyczajny środekzaskarżenia. Stosowanie tymczasowego aresztowania oraz wy dawanie wyroków jest kompetencją wydziałów karnych sądów powszechnych, przy czymwobec osoby, co do której wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, obowiązuje zasada domniemania niewinności, której istota spro wadza się do tego, żeoskarżonego należy traktować jako niewinnego, dopókijego
wina nie zostanie udowodniona zgodnie z regułami określonymi przez prawo
karne, a cozostanie wyrażone w prawomocnym wyroku skazującym.
Obie sytuacje, to jest tymczasowe aresztowanie i skazanie, wywołująpo
ważne implikacje odnośniedostatusu osób wykonujących mandatyi zatrudnio nych w samorządzie terytorialnym, a w konsekwencji wywierają istotny wpływ
na funkcjonowanie gmin, powiatów i województw. Potrzeba zatem pochylenia się nad tą problematyką,która nie nazbyt często stanowi przedmiot naukowego zainteresowania,a jest dość skomplikowana,cowynika z tego, że przepisy prawne
jej dotyczące pozostają rozproszone wkilku aktach prawnych, zostały onewpro wadzone i zmienione wnastępstwieróżnych nowelizacji, a ich interpretacja może wywoływać rozbieżności, a nawet kontrowersje.Tym samym prezentowane za
gadnienie stanowi przykład tego, jak prawo karne i decyzje podejmowanewjego ramachwpływają na obszary, któreze swojejnaturypowinnybyć wolne od jego
oddziaływania, jaką to płaszczyzną powinien byćtakże samorząd terytorialny,ale zdarza się, że także w nimpojawia się prawo karne ze swoim instrumentarium,
wszczególności wpostaci środków przymusu i kar.
Jeśli chodzi o wpływ tymczasowego aresztowania na wykonywanie mandatu
i zatrudnieniew samorządzie terytorialnym, to kwestię tę regulują dwie ustawy, a mianowicieustawa z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządo wych1 orazustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym2. Pierwsza
z nich wart. 35 ust. 1 przewiduje, żestosunekpracy pracownika samorządowego
tymczasowo aresztowanego ulegazawieszeniu z mocy prawa.Ustęp2 tego arty
kułu stanowi, żew okresie zawieszenia pracownik samorządowy otrzymuje wy nagrodzeniew wysokości połowywynagrodzenia przysługującego mu do dnia
tymczasowego aresztowania, a zgodnie z jego ust. 3 w przypadku umorzenia po stępowania karnego albo wydaniawyrokuuniewinniającego pracownikowi samo rządowemu należy wypłacić pozostałą część wynagrodzenia, co nie dotyczy
warunkowego umorzenia postępowania karnego. Rozwiązanie to dotyczy
wszyst-. kich pracowników samorządowych, to jestzatrudnionychw szczególności w urzę
dach marszałkowskich, starostwach powiatowych i urzędach gmin w oparciu o różne podstawyzatrudnienia, tojest wybór(co między innymi dotyczymarszałka
województwa, wicemarszałka, pozostałychczłonków zarządu województwa, sta
rosty, wicestarosty, pozostałych członków zarządu powiatu,wójta, burmistrza, pre
zydenta miasta), powołanie (które jest podstawą zatrudnienia zastępcy wójta, burmistrza,prezydentamiasta, jak teżskarbnikagminy, skarbnika powiatui skarb nika województwa) oraz umowę opracę (w oparciuo którą zatrudnienisą pozostali
pracownicy).
1 DzU 2008, nr 223, poz. 1458 z późn. zm. 2 DzU 2001, nr 142, poz. 1591 z późn. zm.
3 G. Arytmiak (red.), M. Klejnowska, C.P. Kłak, M. Rogalski (red.), Z. Sobolewski, P.K. Sowiński, Proces karny. Część ogólna, Warszawa 2012, s. 280.
Jest to rozwiązanie co do istoty właściwe, bowiem jak zasadnie wskazują
autorzy opracowań z zakresu postępowania karnego, sam faktzastosowaniatym czasowegoaresztowania nie może być oceniany jako obalenie zasady domniema
nia niewinności3, aokazać się też może, że zarzutpopełnieniaprzestępstwabył
zupełniebezpodstawny, czy wręcz wygenerowanyprzezprzeciwników politycz nych osoby tymczasowo aresztowanej. Wątpliwości budzić może jednak to, że tymczasowo aresztowany pracownik samorządowy będzie otrzymywał połowę
wynagrodzenia przez cały czas tymęzasowego aresztowania, co - jak wynika z art. 263 ustawy z dnia6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego4-
w przypadkach przedłużania tego środka zapobiegawczego może trwać nawet do 2 lat, a coistotnie odbiega od sytuacji w tymzakresie wszystkichpracowników.
Jak bowiem przewidujeart. 66 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks
pracy5, umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika
w pracy zpowodu tymczasowego aresztowania, chybaże pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę zwinypracownika. Przedmiotowa
regulacja ustawy opracownikach samorządowych stanowilex specialisw odnie
sieniu do rozwiązaniaKodeksupracy, wzwiązkuzczym nie da się tu per analo giam zastosować jego art. 5, zgodnie zktórym,jeżeli stosunki pracy określonej
kategorii pracowników regulują przepisyszczególne, przepisy Kodeksu pracy
stosuje sięw zakresie nieuregulowanym tymiprzepisami. Słusznie zatem zasta
nawiają się przedstawiciele doktryny prawa pracy, czy istniejejakiekolwiek
uzasadnieniedla utrzymania tak dużego przywileju płacowegowprzypadkupra
cowników samorządowych tymczasowo aresztowanychw porównaniuz pracow
nikami zatrudnionymi na podstawie Kodeksu pracy, poszukując argumentów,
które miałyby przemawiać za utrzymaniem takiego rozwiązania, które godzi w zasady sprawiedliwości społecznej6. Dowyobrażenia jest na przykładsytuacja, gdy podejrzany o popełnienie przestępstwa wójt czyteż burmistrz, prezydent miastaalbo starosta lub marszałek województwa jesttymczasowo aresztowany
i otrzymuje połowę niemałego z reguły wynagrodzenia przez okres nawet połowy swojej kadencji, którychto pieniędzy nie musi zwracać, nawet gdyby został ska zany prawomocnymwyrokiem, którypośrednio potwierdzałby zasadność tym czasowego aresztowania. Uważam zatem, że uprzywilejowanie w tym zakresie
tymczasowo aresztowanych pracowników samorządowych jest nieuzasadnione i powinno być zniesione, nie mabowiem żadnych argumentów, które miałyby przemawiać za dalszym jego utrzymywaniem.
4 DzU 1997, nr 89, poz. 555 z późn. zm. 5 DzU 1998, nr 21, poz. 94 z późn. zm.
6 J. Swiątek-Rudoman, Tymczasowe aresztowanie oraz zawieszenie w czynnościach służbowych a stosunek pracy z wyboru wójta (burmistrza, prezydenta miasta), „Samorząd Terytorialny” 2012, nr 4, s. 62.
Oprócz stosunkówpracowniczychpracowników samorządowych, do których
wprzypadkachichtymczasowego aresztowania odnosi siępowyższerozwiązanie,
łączą ich z urzędami, w których pracują, takżestosunki organizacyjne, których trudność w przypadkach tymczasowegoaresztowania sprowadza się do tego, że takie aresztowanie powoduje dezorganizację pracy urzędu. Przewidział to usta wodawca w odniesieniudo wójtów (burmistrzów iprezydentów miast),choćdo
z dnia8 lipea2005roku o zmianie ustawy o samorządzie gminnym iniektórych
innych ustaw7, na mocy którejdodano art. 28g i 28h.
7 DzU 2005, nr 175, poz. 1457 z późn. zm.
Zgodnie z art. 28g ust. 1 ustawy o samorządziegminnym w przypadku prze
mijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta (burmistrza
lub prezydenta miasta) spowodowanej jedną z okoliczności tam wskazanych,
a do których należy między innymitymczasowearesztowanie, jegozadaniai kom petencje przejmuje zastępca, a wgminach,w którychpowołano więcejniżjednego
zastępcę- pierwszy zastępca, zaś gdyniepowołano zastępcy albo pierwszego za stępcy, zadania i kompetencje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) przejmuje wówczas osoba wyznaczona przez Prezesa RadyMinistrów, na wniosek woje
wody przekazany niezwłocznie za pośrednictwemministrawłaściwego do spraw
administracji publicznej, o czym stanowi art.28h ustawy osamorządzie gminnym,
przy czym o przejęciu zadańikompetencjiwójta(burmistrza,prezydenta miasta)
bądź o konieczności powołania w tym zakresie osoby przezPrezesaRady Mini strów informuje wojewodę przewodniczący rady gminy, któryma na to 48 godzin
od powzięcia wiadomości o przedmiotowej okoliczności, co wynika z art. 28g ust. 7 analizowanej ustawy.
Artykuł tenwust. 3 przewiduje ponadto, że w przypadku przemijającejprze szkody wwykonywaniuzadań i kompetencji przez zastępcęalbopierwszegoza
stępcę,spowodowanej międzyinnymi jego tymczasowym aresztowaniem, zadania
ikompetencje wójta przejmuje osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów. Ustawodawcawykazał się więc zapobiegliwością nawypadek sytuacji, gdyby tymczasowo aresztowani zostali jednocześniewójt (burmistrz, prezydent miasta)
i jegozastępca lub zastępcy, acomogłobydotyczyćna przykład aferykorupcyjnej z udziałem ichwszystkich.
Ustawodawca poszedłnawet daleji w ust. 4 analizowanego artykułu wskazał,
że wprzypadku gdy przemijająca przeszkodaw wykonywaniu zadańikompetencji wójta (burmistrza, prezydentamiasta), spowodowana między innymi tymczaso
wymaresztowaniem, zaistnieje przedzłożeniem przez niego ślubowania, jego za dania i kompetencje przejmuje osoba wyznaczonaprzez Prezesa Rady Ministrów. Rozwiązaniate przełamują znane z nieodległejprzeszłości samorządu teryto rialnego praktykizarządzaniagminami przez wójtów(burmistrzów, prezydentów miast) „zza krat”,co było nieprawidłowe tak z perspektywyinteresówwspólnot
samorządowych i ich mieszkańców, jak i dla prawidłowego wykonywaniatym czasowego aresztowania, którego istotasprowadza się przecież między innymi
do pozbawienia osoby tymczasowo aresztowanej swobodnych kontaktów z in nymiosobami,gdyż jedną zfunkcji tymczasowegoaresztowania,na cozwracają uwagę przedstawiciele nauki prawa karnego procesowego, jestuniemożliwienie
podejrzanemui oskarżonemu matactw^ procesowego8, które w przypadkach kon taktów tymczasowo aresztowanegowójta(burmistrza, prezydenta miasta) z innymi
osobami byłobymożliwe.
8 Z. Świda (red.), R. Ponikowski, W. Posnow, Postępowanie karne. Część ogólna, Warszawa 2008, s. 411.
9 M. Bojarski (red.), J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo kamę materialne. Część ogólna i szczególna, Warszawa 2006, s. 267-269.
Regulacjewtym zakresie nie są jednakdoskonałe, bowiem przez okres tym
czasowego aresztowania,które może trwać nawetdo 2 lat, gminą zarządza osoba
wzastępstwiewójta,awięcniemająca ku temu demokratycznejlegitymacji miesz kańców, którzy w wyborach obdarzyli mandatemwtymzakresie osobę,która zos
tała później tymczasowo aresztowana. Nie sposób jednak byłobyproponować wtym zakresiezmianyprawa, a polegającej na przeprowadzaniu wyborów no wego wójta (burmistrza, prezydenta miasta), gdyż przeczyłoby tozasadzie dom niemania niewinności tymczasowo aresztowanego wójta (burmistrza,prezydenta
miasta), jakteżpociągałoby za sobą poważne koszty finansowe i organizacyjne
ich przeprowadzenia.Zresztą wwyborach takich mógłby wziąć udział jako kan
dydat nawójta (burmistrza,prezydenta miasta) tymczasowo aresztowany wójt (burmistrz, prezydent miasta), wszak byłby onosobą niekaraną, a jedynie tym czasowo aresztowaną, która tookolicznośćniestanowi przeszkody w korzystaniu z prawa wyborczego, tak czynnego, jak i biernego.
Przejęciezadań i kompetencji wójta (burmistrza, prezydenta miasta) przez zastępcę lub w przypadku jego braku przez osobępowołaną przez Prezesa Rady Ministrów ma miejscetakże w związkuz odbywaniem przez niegokary pozba wienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne, jak też odbywaniem
kary aresztu, co także wynika z art. 28g ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym.
Jest zatem tak, że skazanie nakarę pozbawieniawolnościzaprzestępstwo nie umyślne oraz ukaranie karą aresztu zawykroczenie nie powoduje utraty mandatu wójta (burmistrza,prezydentamiasta),co może budzić wątpliwości. Wszak nawet
przestępstwo nieumyślne, w szczególności okoliczności jego popełnienia, roz
miarywyrządzonej szkody, właściwości ipostawasprawcy musiałyby być uznane
przezsąd za poważne, skoro zdecydowałby on o wymierzeniu sprawcykary po zbawienia wolnościbez warunkowego zawieszenia jej wykonania, aw konsek
wencji pozostawanie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) pomimo tego na urzędzie, jedynieprzy zawieszeniu jego sprawowania na czas odbywania kary, mogłobyrodzić negatywne oceny społeczne i powodować, że orzeczona wzglę dem niego kara nie spełniałaby niektórych z celów każdej kary kryminalnej,
w szczególności społecznego poczucia sprawiedliwości, jak też celów zapobie
gawczych iwychowawczych,któretocele zasadnie eksponująautorzyopracowań
z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny10 wskazuje, że jeżeli ustawa przewiduje
możliwość wyborurodzaju kary,sądorzeka karę pozbawienia wolności bez wa runkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek kamynie może spełniać celówkary.
10 DzU 1997, nr 88, poz. 553 z późn. zm. 11 DzU 2010, nr 106, poz. 672 z późn. zm.
12 M. Błaszczyk, W.J. Jankowski, M. Zbrojewska, Prawo i postępowanie w sprawach o wykro czenia, Warszawa 2013, s. 61.
Podobnierzeczmasięz karą aresztu zawykroczenia, która jest najsurowszą
zkar za nie, a orzekana jest onajako kara samoistna tylko wobecsprawców naj poważniejszych wykroczeń albo najczęściej jako kara zastępcza, gdy sprawca, wobec którego orzeczono karę ograniczeniawolności w postaci nieodpłatnej pracy na cele społeczne, uchyla się od jej wykonania lub gdy orzeczono wobec niego
grzywnę, której nie uiścił onw terminie, ajej egzekucja jest nieskuteczna, przy
czym możeon uwolnić się od takiej karypoprzezwpłacenie grzywny przypada
jącej douiszczenia. Jest przy tym tak, żezgodniez art. 35 ustawy z dnia 20 maja
1971 roku Kodeks wykroczeń11,jeżeli ustawadaje możliwość wyboru między
aresztem a inną karą, areszt można orzec tylko wtedy, gdy czyn popełniono umyśl
nie, a zarazem za orzeczeniem kary aresztuprzemawiawaga czynu lub okolicz ności sprawy świadczą o demoralizacji sprawcy albo sposób jego działania
zasługuje na szczególne potępienie. Jak piszą autorzy podręcznika zzakresu prawa
wykroczeń, wymóg możliwości wyboru międzykarą aresztu a innymikaramijest spełnionyzawsze,gdyżwsankcjachza wykroczenia aresztwystępuje alternatyw
nie z innymi karamilub innąkarą, awięcmoże on byćwymierzanywostatecz ności na zasadzie ultima ratio12. Zatem tylko szczególna aspołeczna postawa
sprawcy wykroczeniabędącego wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), bo
nieokolicznośćnieuiszczeniagrzywny,gdyżtazostałaby przymusowo wyegzek wowana, mogą prowadzić godo zakładu karnego w celu odbyciakary aresztu, wobec czego swoistezawieszeniejego mandatu poprzezzastąpienie go przez za stępcę lub osobę wyznaczoną przez Prezesa Rady Ministrów na czasodbywania
kary jestrozwiązaniem dość liberalnym.
Jeśli zaś chodzi o wpływskazania nazatrudnieniew samorządzie terytorial nym, to ustawao pracownikachsamorządowych w art. 6 ust. 2 i3 wśród różnych wymogów formalnych przewidzianych dla tych pracowników przewiduje ich niekaralność prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane
z oskarżenia publicznegolub umyślne przestępstwo skarbowe, któryto wymóg dotyczy wszystkich pracownikówsamorządowych niezależnieodpodstawy za trudnienia, to jest zatrudnionych na podstawiewyboru, powołania oraz umowy o pracę. Jest to standard minimalny, bowiem skazanie za przestępstwo nieumyślne,
przeszkody dla zatrudnienia w charakterze pracownikasamorządowego. Zatem
naprzykład starostaskazany prawomocnym wyrokiem sądu za nieumyślne spo
wodowanie śmierci człowieka albo burmistrz, który nieumyślnie spowodował
wypadekdrogowy, którego następstwem jest śmierćinnej osoby, może nadal po zostawać w zatrudnieniu, co możebudzić negatywne oceny społeczne. Wszak
wyborcy z reguły będąmieli w świadomości to, żejest onsprawcą przestępstwa, wnastępstwie któregoktoś poniósł śmierć, a to w jakiej formie winyzostało ono popełnione, może mieć dlanich drugorzędne albowręcz żadne znaczenie. Także na przykład wójt skazany za umyślne przestępstwo zniesławienialub zniewagi, które ścigane są z oskarżenia prywatnego,będziemógłsprawowaćswój mandat
dalej, co również może być postrzegane jako wątpliwe.
Zgodnie z art. 6a analizowanej ustawyw przypadku skazania prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślneprzestępstwo skarbowe zastępcy wójta (burmistrza,prezydenta miasta), starosty, wicestarosty, członka zarządu powiatu, marszałka województwa, wice
marszałkawojewództwa, członka zarządu województwa, skarbnikagminy, skarb
nika powiatu, skarbnika województwa, sekretarza gminy, sekretarza powiatu,
sekretarza województwa, przewodniczącego zarząduzwiązku jednostek samo
rząduterytorialnego, członka zarządu związku jednostek samorządu terytorialnego lub pracownika samorządowego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę
na stanowisku urzędniczym,jak teżdoradcy lub asystenta właściwyorgan jedno
stki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego albo podmiot wykonujący czynności z zakresu prawa pracy wobec pracownika samorządowego odwołuje go lubrozwiązuje z nimumowę o pracęza wypowie
dzeniem najpóźniej po upływie miesiącaoddnia, w którym uzyskałinformację
o fakcie prawomocnego skazania.
Regulacja art.6a ustawyo pracownikach samorządowych nie dotyczy wójta (burmistrza, prezydenta miasta), co rodzi pytanie o konsekwencje jegoskazania
za przestępstwo umyślne. Zgodnie z art. 11 § 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011
roku Kodeks wyborczy13, w kształcienadanymmu przez ustawę z dnia 31 sierpnia
2011 roku ozmianie ustawy -Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw14,
nie ma prawa wybieralności, to jest nie ma biernegoprawa wyborczego, wtym w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego
oraz w wyborachwójta, burmistrza, prezydenta miasta osoba skazana prawomoc nym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwoumyślne ścigane
zoskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe.Zatem osobaska
zana za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia
13 DzU 2011, nr 21, poz. 112 z późn. zm. 14 DzU 2011, nr 217, poz. 1281.
wolności nie może kandydować na urządwójta (burmistrza, prezydenta),a gdyby skazany na taką karę za takie przestępstwazostał urzędujący wójt(burmistrz, pre
zydent miasta), to jak przewiduje art.492 § 1 Kodeku wyborczego, stanowi to
przyczynę wygaśnięcia jegomandatu, co zgodnie z § 2a tegoartykułu stwierdza
komisarzwyborczy, w drodze postanowienia,wterminie 14 dniod dniawystąpie
nia przyczyny wygaśnięciamandatu,które topostanowienie ogłasza się w wojewódz kimdziennikuurzędowym oraz podajedo publicznej wiadomości w Biuletynie
Informacji Publicznej,jakteżw oparciu o § За przedmiotowego artykułu doręcza
się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyławojewodzie oraz przewodniczą
cemu rady gminy.
Oznacza to,żetylko skazanie zaprzestępstwo umyślne lub przestępstwo skar bowenakarę pozbawienia wolności rodzi skutek w postaci utraty mandatu lub niemożności jego zdobycia,a skazaniena karę łagodniejszą, to jest grzywnę lub ograniczenie wolności, skutku takiego niewywołuje. Jest to rozwiązanieabsolut
nie nieprawidłowe, bowiemwybór przez sądrodzaju kary jestkwestią zupełnie wtórną wobec uznania sprawcy winnym zarzucanego mu czynu, a sytuacja taka
sprawia, że konsekwencje karnoprawne są dla wójta (burmistrza, prezydenta miasta) skazanego na przykład na grzywnę niczymwporównaniu do zachowania przez niego mandatu, a ponadto w opiniispołecznej wywołuje to takiskutek,jakby nie poniósł on żadnej dolegliwości, gdyż zataką nie sposób uznawać właśnie grzywny, bobiorąc pod uwagę, że apanaże włodarza gminy pochodząz jej środ ków, to jest w pewnej przenośni tak, że to wspólnota samorządowapokrywa tę grzywnę. Nie znajduje takżeżadnegouzasadnieniauprzywilejowane traktowanie
w tym zakresie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porównaniuz innymi pracownikami samorządowymi, w szczególności starostą, marszałkiem woje wództwa czy też szeregowymi pracownikami samorządowymi, którzy w związku
zeskazaniemzaprzestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowenaja
kąkolwiek karę tracą pracę. Przeczy to zasadzie równości wobec prawa i musi
dawać asumpt do zarzutu wobec ustawodawcy, żenie jest w tej materii racjonalny i konsekwentny.
Chyba, że zgłębiając przepisy ustawyo pracownikach samorządowych,na
leżydojść do wniosku przeciwnego, to jest,że skazany prawomocnym wyrokiem
za przestępstwo umyślne lub umyślneprzestępstwo skarbowe wójt (burmistrz,
prezydent miasta) niemoże pozostawać w zatrudnieniu jakopracowniksamorzą dowy. Artykuł 4ust. 1 pkt 1 tej ustawy stanowibowiem,żewójt (burmistrz, pre
zydent miasta) jest jednym z wielu pracownikówsamorządowych zatrudnianych na podstawie wyboru, a wspomniany już jej art. 6 ust. 2 przewiduje, że każdy pracownik samorządowy zatrudniany na podstawie wyboru, a więc także wójt (burmistrz, prezydentmiasta),nie może być osobą skazanąprawomocnym wyro
przestępstwo skarbowe. A contarlo więc osoba prawomocnie skazana nie może
być pracownikiem samorządowym,a nie można być wójtem (burmistrzem, prezy dentem miasta),nie będąc pracownikiemsamorządowym zatrudnionym na podsta
wiewyboru.Wówczaswskazany powyżej przepis art. 6a ustawy o pracownikach samorządowychnależałoby traktować jako dotyczący osóbwnim wymienionych wyłącznie odnośnie do tego, kto iw jakim terminie maznimirozwiązać stosunek pracy,alenieskutkujący niemożnością zwolnienia wójta (burmistrza, prezydenta
miasta), który nie jest w tymprzepisie wymieniony, ale który będąc skazany na innąniżkara pozbawienia wolności karę za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, niespełnia wymogu niekaralności za przestępstwo umyś
lne ścigane z oskarżenia publicznego jako pracownik samorządowyzatrudniony na podstawiewyboru.Wkonsekwencji jego stosunek pracypowinien ustać z chwilą uprawomocnienia sięwyroku skazującego zaprzestępstwo umyślne lub umyślne
przestępstwoskarbowe niezależnie od orzeczonej kary, co wydaje sięodpowiadać literalnej wykładni przedmiotowych przepisów.
Ustawodawca wywołał przy tym kuriozalny skutek polegający natym,że
osoba skazana za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe na karę łagodniejsząniż kara pozbawienia wolnościmoże kandydować w wybo
rach na urząd wójta (burmistrza,prezydenta miasta). Wsytuacjigdyby osoba taka
wygrała wybory, to niemożliwebyłoby jej zatrudnienie na podstawiewyborujako pracownikasamorządowego,gdyżmaonabierne prawo wyborcze,ale niespełnia
przesłanki niekaralnościza przestępstwo umyślnelub umyślne przestępstwoskar bowe niezbędnej dla takiego zatrudnienia. Ustawodawca nie przewidział, co w takiej sytuacji miałoby zdarzyć siędalej. Uznać należy, że wówczas konieczne byłoby przeprowadzenie kolejnychwyborów, które mogłyby nie przynieść roz
wiązania, bowiemmógłby wichponownie kandydować zwycięzca poprzednich wyborów, który mógłby ponownie wygrać wybory, nadal nie mogącbyć zatrud nionymwcharakterze pracownika samorządowego.
Wsytuacji gdymandat wójta(bunnistrza, prezydenta miasta) wygasaw związku ze skazaniem go prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolnościzaprze
stępstwo umyśle lub umyślne przestępstwo skarbowe, zgodnie z art. 28d ust. 1 Kodeksu wyborczego przeprowadza się wybory przedterminowe,ale jak stanowi
ust. 2 tego artykułu, wyborów nie przeprowadzasię, jeżeli datawyborów przed terminowych miałaby przypaść w okresie 6 miesięcyprzed zakończeniem kaden
cjiwójta, jakteż wyborów przedterminowych nieprzeprowadza się wtedy,jeżeli
ichdata miałaby przypaść w okresie dłuższym niż6a krótszym niż 12 miesięcy przedzakończeniemkadencji wójta i rada w terminie 30dni od dnia podjęcia
uchwały stwierdzającej wygaśnięcie mandatu wójta podejmieuchwałę o nieprze-
prowadzaniu wyborów. Jest przy tymtak, że jakstanowiart. 28e Kodeksu wybor czego, wygaśnięcie mandatuwójta przed upływem kadencji jest równoznaczne
z odwołaniemjego zastępcylub zastępców. W konsekwencji takich rozwiązań
napodstawie art. 28fust. 1 wprzypadku wygaśnięcia mandatuwójtaprzed upły
wemkadencjijego funkcję, do czasu objęcia obowiązkówprzez nowo wybranego wójta, pełni osoba wyznaczonaprzez Prezesa Rady Ministrów.
Odnośnie do wpływu skazaniana wykonywaniemandatu radnego, to regu lacjew tymzakresie zawiera art. 383 § 1 Kodeksu wyborczego, który wymienia
przyczynywygaśnięciamandatu radnego, wśród których w pkt2wskazujeutratę prawa wybieralnościlub nieposiadaniago w dniu wyborów, czegojednązprzy czyn jest skazaniena karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe.Wygaśnięcie mandatu radnego z tej przyczyny stwierdza komisarz wyborczy,w drodze postanowienia, w terminie 14 dni od dnia
wystąpienia przyczyny wygaśnięciamandatu, a jego postanowienie w tym zakre
sieogłasza sięwwojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje dopublicznej wiadomościw Biuletynie Informacji Publicznej, cowynika z §2a analizowanego
artykułu. Zgodniezaś z jego § 4a, postanowienie komisarza wyborczego o wy gaśnięciu mandatu radnego doręczasię niezwłocznie zainteresowanemui przesyła
wojewodzie oraz przewodniczącemurady.
Podkreślenia wymaga, że tylko skazanie na karę pozbawienia wolności
za przestępstwo umyślne lub umyślneprzestępstwo skarbowe jest podstawąutraty
mandatu radnego gminy, powiatu lub województwa.Niestanowi takiejpodstawy skazanie zaprzestępstwo na karę grzywny lub karę ograniczenia wolności, cojest rozwiązaniem nieprawidłowym takzperspektywy społecznych ocen i oczekiwań
w tym zakresie,jak i celów kar kryminalnych.
Zgodniez art. 385 § 1 Kodeksuwyborczegowprzypadkuwygaśnięcia man
datu radnego radywgminie niebędącej miastemna prawachpowiatu wojewoda zarządza wybory uzupełniające, które - jak stanowi art.386 § 1 Kodeksu wybor czego - przeprowadza się wciągu3miesięcy od datystwierdzeniawygaśnięcia mandatu. Jeżeli wwyniku tych wyborów mandat pozostaje nieobsadzony, wybory
uzupełniające powtarza się między szóstym a dziewiątym miesiącem, licząc od datytych wyborów, co przewiduje § 2tego artykułu. Zgodniezjego § 3, jeżeli w wynikuwyborów uzupełniających mandat nadal pozostaje nieobsadzony, nie
obsadza się go do końca kadencji rad. Jest przy tym tak, żena podstawie § 5 ana lizowanego artykułu wyborów uzupełniających nie przeprowadza się, jeżeli ich dataprzypadałabyw okresie6 miesięcy przedzakończeniemkadencji rad. Nato miast, jak stanowi art. 387 § 1 Kodeksu wyborczego, w przypadkustwierdzenia
wygaśnięciamandaturadnego wybranego w okręgu wyborczym dla wyboru rady w mieście na prawach powiatuoraz mandaturadnego powiatu lub województwa
komisarz wyborczy postanawiao wstąpieniu najegomiejscekandydataz tej samej listy, który wwyborach uzyskał kolejno największą liczbę głosów, a nie utracił
szeństwa do obsadzeniamandatu na rzeczkandydataztej samej listy, któryuzys
kał kolejno największą liczbę głosów, przy czym oświadczenie o tym powinno być zgłoszone komisarzowi wyborczemu na piśmie w ciągu3 dni od daty dorę czenia zawiadomienia o przysługującym mu mandacie. Jeżeli wskutek wygaśnię ciamandatów, którychobsadzenie wtrybie § 1 i 2 nie było możliwe, składrady zmniejszyłsięwięcejniżo 2/5, rada zostaje zmocyprawa rozwiązana i przepro wadza się wybory nowej rady. Wyborów nie przeprowadza się, jeżeli ich data
przypadałaby w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji rad.
Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest wstąpienie w miejsce radnego,
którego mandatwygasł, kandydata z tejsamej listy, który uzyskał kolejno najwięk szą liczbę głosów.Pozwalato uniknąć kosztów i trudu przeprowadzenia wyborów
uzupełniających. Niesposób zrozumieć, dlaczegoustawodawca tak zróżnicował przedmiotową sytuację ze względunato czy gmina jest bądź nie jest miastem na prawachpowiatu, a w konsekwencji delege ferendaregulacja ta powinna być
ujednolicona.
Na podstawie art. 493 § 1 Kodeksuwyborczego na postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu wójta (burmistrza, prezydentamiasta) zain
teresowanemuprzysługujeskarga do sądu administracyjnego. W oparciu o art. 384 § 1 Kodeksu wyborczego skarga taka przysługuje także od postanowienia komi
sarzawyborczego o wygaśnięciu mandatu radnego. Wygaśnięcie mandatu wójta (burmistrza, prezydenta miasta) orazmandaturadnego następuje zdniem uprawo
mocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę, co wynika
z § 3 przedmiotowych artykułów.Jest to rozwiązanie pozbawione jakiegokolwiek sensu, bowiemwyrok sądu karnego jest powszechnie obowiązujący, a w konsek
wencji sąd administracyjny nie może postanowićinaczej, to jest stwierdzić, żenie istnieje podstawado utratymandatu. W konsekwencji wniesienie takiej skargimoże
jedynieprzedłużyć postępowanieitakskutkująceutratą mandatu wójta (burmistrza,
prezydenta miasta)albo mandaturadnego gminy, powiatu lub województwa. Zresztą już samo stwierdzanie przez komisarza wyborczego wygaśnięcia
mandatuwójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz mandaturadnegojest pew
nymsuperfluum, gdyż równie dobrze można by przyjąć regulację, zgodnie zktórą
mandat taki wygasałby na podstawieprawomocnego wyroku sądu karnegoprze
słanego przez ten sąd przewodniczącemurady gminy. Na gruncie teoretycznym
można przy tym zastanawiać się, czy postanowienie komisarzawyborczego ma
charakter konstytutywny, czy deklaratywny, z jednej bowiem strony bez niegonie
doszłoby do wygaśnięcia mandatu, az drugiej potwierdza on tylko to, co orzekł sąd karny, co zdaje się przesądzać o jedynie deklaratywnymjego charakterze.
Podsumowując, stwierdzić trzeba, żeprzepisy dotyczącewpływu tymczaso
wego aresztowania i skazania nasprawowanie mandatu i zatrudnienie w samo
zrozumieć ich ratio legis, niemożliwejesttakże postrzeganie ichjako spójnych czy wręcz niesprzecznych, co prowadzi do istotnych trudnościpraktycznych.
Ustawodawca wykazał się w przedmiotowym zakresie znacznym bałaganiar-
stwem i brakiem racjonalności, powodując bardzo liberalne, ale także nierówne traktowanie osób zaangażowanych waktywność samorządową.
W konsekwencji analizowane przepisy powinnybyć jak szybciej zmienione. Uważam,żejeśli chodzi o tymczasowe aresztowanie, to pracownicy samorządowi
powinni tak jakwszyscy inni pracownicy otrzymywać połowę wynagrodzenia tylko za okres 3 miesięcy stosowania tego środka. Ponadto należałoby wprost wskazać,żetymczasowe aresztowanie radnegogminy,powiatu czywojewództwa skutkuje zawieszeniem jegomandatu, którejto regulacji de lege lata brakuje. Jeśli zaś chodzi o relację skazania do wykonywania mandatu, to każde skazanie za przestępstwo umyślne i umyślne przestępstwo skarbowe niezależnie od rodzaju
orzeczonej karypowinnoskutkować niemożnościąsprawowania mandatu, to jest niemożnością jego nabyciai utratą posiadanego mandatu, co powinno dotyczyć tak wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), jaki radnych gmin, powiatów i województw. Mają oni bowiembyć naszymi przedstawicielami, powinni więc
byćwzorem, także w zakresie zachowań zgodnych z prawem, a w aktualnymsta
nie prawnym ustawodawca tego od nich do końca nie wymaga, wpisując się w tymzakresie w szerszą perspektywę przyzwolenia na nieodpowiedzialność i stawianiaprzedstawicieli władzy ponad innymi ludźmi, w tymtakiego trakto wania przedstawicieli władzy samorządowej, conie przysparzajejjakości ani też
nie zaskarbia sympatii mieszkańców. Nie chodzi tu przy tymo nieuzasadniony
rygoryzm prawa, a jedynie ojego racjonalizm izgodnośćz uprawnionymiocze
kiwaniami społecznymi.
Summary
Remand’s and conviction’s effect on carrying out a mandate and employment in local government
Remand or conviction has substantial impact on carrying out a mandate, holding an office and employment in local government. Legislators stipulated conse quences of such acts, however different people involved in local government activity are treated differently, namely councillors, vogts, mayors, city presidents, starostas, voivodeship marshals and other local government employees.
